Ndzima 35
Ku Lovisiwa Ka Babilona Lonkulu
1. Ntsumi yi xi hlamusela njhani xivandzana xa muvala wa ribungu, naswona i vutlhari bya muxaka muni lebyi munhu a byi lavaka leswaku a twisisa swilo swo fanekisela swa buku ya Nhlavutelo?
NTSUMI yi ye emahlweni yi hlamusela xivandzana xa muvala wa ribungu xa Nhlavutelo 17:3, yi byela Yohane yi ku: “Laha hi lomu ku twisisa loku nga ni vutlhari ku tirhaka kona: Tinhloko ta nkombo ti vula tintshava ta nkombo, leti wansati a tshamaka ehenhla ka tona. Naswona ku ni tihosi ta nkombo: ta ntlhanu ti wile, yin’wana yi kona, leyin’wanyana a yi si fika, kambe loko yi fika yi ta fanela ku tshama nkarhinyana wo koma.” (Nhlavutelo 17:9, 10) Laha ntsumi yi hlavutela vutlhari lebyi humaka ehenhla lebyi ku nga byona ntsena lebyi pfunaka ku twisisa swilo swo fanekisela swa buku ya Nhlavutelo. (Yakobo 3:17) Vutlhari lebyi byi pfuna lava ntlawa wa Yohane ni vapfuneti va vona ku twisisa ntikelo wa minkarhi leyi hi hanyaka eka yona. Byi endla leswaku vanhu lava tinyiketeleke va twisisa vuavanyisi bya Yehovha, lebyi nga ta hetisisiwa ku nga ri khale, naswona byi endla leswaku va chava Yehovha swi suka embilwini. Hilaha Swivuriso 9:10 yi vulaka hakona: “Ku chava Yehovha i masungulo ya vutlhari, naswona ku tiva Lowo Kwetsima Ngopfu hi leswi ku twisisa ku nga swona.” Xana vutlhari bya Xikwembu byi hi paluxela yini malunghana ni xivandzana lexi?
2. Hi yihi nhlamuselo ya tinhloko ta nkombo ta xivandzana xa muvala wa ribungu, naswona swi vula yini leswaku “[tihosi] ta ntlhanu ti wile, yin’wana yi kona”?
2 Tinhloko ta nkombo ta xivandzana xexo xo leva ti yimela “tintshava” ta nkombo kumbe “tihosi” ta nkombo. EMatsalweni marito lawa hamambirhi ma vula vulawuri bya tihulumendhe. (Yeremiya 51:24, 25; Daniyele 2:34, 35, 44, 45) EBibeleni, ku ni mimfumo ya tsevu ya misava leyi khumbeke vutomi bya vanhu va Xikwembu: ku nga Egipta, Asiriya, Babilona, Meda-Peresiya, Grikiya na Rhoma. Loko Yohane a nyikiwa Nhlavutelo, mimfumo ya ntlhanu eka leya tsevu ana se a yi fumile yi tlhela yi wa, kasi mfumo lowu a wu lawula misava enkarhini wolowo a ku ri wa Rhoma. Leswi swi fambisana kahle ni marito lama nge, “[tihosi] ta ntlhanu ti wile, yin’wana yi kona.” Kambe ku vuriwa yini hi “leyin’wanyana” leyi a ya ha ta?
3. (a) Swi tise ku yini leswaku Mfumo wa Rhoma wu pandziwa hi le xikarhi? (b) Ku endleke yini eVupela-dyambu? (c) Xana Mfumo wo Kwetsima wa Rhoma wu fanele wu langutiwa njhani?
3 Mfumo wa Rhoma wu khomelerile lerova wu hambeta wu fuma madzana ya malembe endzhaku ka rifu ra Yohane. Hi lembe ra 330 C.E., Hosi Constantine u rhurhise ntsindza wakwe eRhoma a wu yisa eByzantium, kutani a wu cinca vito ra wona ri va Constantinople. Hi lembe ra 395 C.E., Mfumo wa Rhoma wu pandziwe hi le xikarhi ku huma xiphemu xa le Vuxeni ni xa le Vupela-dyambu. Hi lembe ra 410 C.E., vulawuri bya Rhoma byi wisiwe hi Alaric hosi ya Va-visigoth (rixaka ra Majarimani leri amukeleke dyondzo ya Arius ya “Vukreste”). Tinxaka ta Majarimani (leti na tona ti nga ta “Vukreste”) ti hlule tiko ra Spain ni tindhawu to tala leti a ti ri ehansi ka Rhoma eAfrika N’walungu. Ku hele madzana ya malembe ku ri ni hasahasa ni ku cinca-cinciwa ka swilo le Yuropa. Ku ve ni tihosi ta ndhuma eVupela-dyambu, to kota Charlemagne, loyi a endleke xinghana na Mupapa Leo wa Vunharhu eka lembe-xidzana ra vukaye, kun’we na Frederick wa Vumbirhi, loyi a fumeke eka lembe-xidzana ra vu-13. Kambe mfumo wa vona, hambileswi a wu vuriwa Mfumo wo Kwetsima wa Rhoma, a wu ri wutsongo swinene eka Mfumo wo sungula wa Rhoma loko wa ha ri na matimba. Kahle-kahle mfumo lowu a wu nga ri wuntshwa, kambe a wu pfuxeta mfumo lowa khale kumbe wu wu yisa emahlweni.
4. Hi kwihi ku humelela loku Mfumo wa le Vuxeni wu veke na kona, kambe ku humelele yini hi tindhawu to tala leti a ti ri ehansi ka Rhoma wa khale eAfrika N’walungu, Spain ni le Siriya?
4 Mfumo wa le Vuxeni wa Rhoma, lowu a wu ri eConstantinople, a wu nga ri na vuxaka bya kahle ngopfu ni Mfumo wa le Vupela-dyambu. Eka lembe-xidzana ra vutsevu, hosi ya le Vuxeni, Justinian wo Sungula, yi kote ku tlhela yi teka xiphemu lexikulu xa Afrika N’walungu, naswona yi tlhele yi va ni rito etimhakeni ta le Spain ni le Italy. Hi lembe-xidzana ra vunkombo, Justinian wa Vumbirhi u fambe a teketela tindhawu ta le Makedoniya leti a ti tekiwe hi Ma-slav, ivi a ti vuyisela ehansi ka Mfumo. Hambiswiritano, hi lembe-xidzana ra vunhungu, tindhawu to tala leti a ti ri ehansi ka Rhoma wa khale eAfrika N’walungu, Spain ni le Siriya ti ve ehansi ka mfumo lowuntshwa wa Mamoslem, xisweswo ti nga ha vi ehansi ka Constantinople na Rhoma.
5. Hambileswi muti wa Rhoma wu weke hi lembe ra 410 C.E., ha yini swi teke madzana-dzana ya malembe leswaku nkucetelo hinkwawo wa Mfumo wa politiki wa Rhoma wu nyamalala emisaveni?
5 Muti wa Constantinople a wu wanga hi ku hatlisa. Wu hambete wu va kona hambileswi a wu pfa wu hlaseriwa hi Vaperesiya, Maarabu, Ma-bulgar ni Marhaxiya ku kondza loko wu hluriwa hi lembe ra 1203—ku nga ri hi Mamoslem, kambe hi Valweri va Vukreste vo huma eVupela-dyambu. Kambe hi lembe ra 1453, wu ve ehansi ka Mehmed wa Vumbirhi, Mumoslem wa Ottoman, ivi endzhakunyana wu va ntsindza wa Mfumo wa Ottoman kumbe wa Turkey. Xisweswo, hambileswi muti wa Rhoma wu weke hi lembe ra 410 C.E., swi teke madzana yo tala ya malembe leswaku nkucetelo hinkwawo wa Mfumo wa politiki wa Rhoma wu nyamalala emisaveni. Naswona ni le nkarhini wolowo, nkucetelo wa wona a wa ha vonaka eka mimfumo leyi lawuriwaka hi vukhongeri, hikwalaho ka nkucetelo wa vapapa va le Rhoma ni tikereke ta Vuorthodox bya le Vuxeni.
6. Hi yihi mimfumo leyintshwa hi ku helela leyi simekiweke, naswona hi wihi lowu humeleleke swinene?
6 Kambe hi lembe-xidzana ra vu-15, matiko man’wana a ma simeka mimfumo leyintshwa hi ku helela. Hambileswi yin’wana ya mimfumo leyi yi simekiweke etindhawini leti khale a ti ri ehansi ka Rhoma, a yi nga simekeriwi ku yisa Mfumo wa Rhoma emahlweni. Portugal, Spain, Furwa na Holland ma ve mintsindza ya mimfumo leyi fumaka ni tindhawu ta le kule. Kambe mfumo lowu humeleleke ngopfu a ku ri wa Britain, lowu ungameleke mfumo lowukulu, lowu ‘dyambu ri nga peliki’ eka wona. Hi ku famba ka nkarhi, mfumo lowu wu lawule matiko ya le Amerika N’walungu, Afrika, Indiya ni le Asia Dzonga-vuxa, kun’we ni ndhawu leyikulu ya le Pacific Dzonga.
7. Swi tise ku yini leswaku ku va ni mfumo wa misava wa matiko mambirhi, naswona Yohane u vule leswaku ‘nhloko’ kumbe mfumo wa misava wa vunkombo wu ta fuma ku fikela rini?
7 Hi lembe-xidzana ra vu-19, matiko man’wana ya le Amerika N’walungu se a ma phatlukile eka Britain ma vumba mfumo lowu tiyimeleke wa United States of America. Ku hambete ku va ni nkwetlembetano wo karhi hi tlhelo ra tipolitiki exikarhi ka tiko lerintshwa ni khale ka mana wa rona. Hambiswiritano, nyimpi yo sungula ya misava yi sindzise matiko lawa mambirhi ku lemuka timhaka leti ma twananaka eka tona, kutani ma simeka vuxaka byo hlawuleka exikarhi ka wona. Xisweswo ku simekiwe mfumo wa matiko mambirhi, lowu vumbiweke hi United States of America, leri sweswi ri nga tiko leri fuweke ku tlula hinkwawo emisaveni, kun’we na Great Britain, ku nga ntsindza wa mfumo lowukulu ku tlula hinkwayo emisaveni. Kutani yoleyo hi yona ‘nhloko’ kumbe mfumo wa misava wa vunkombo lowu nga ta fuma ku fikela enkarhini wa makumu, naswona wu fuma etindhawini leti Timbhoni ta Yehovha ta manguva lawa ti sunguleke kona. Ku hambana ni nhloko ya vutsevu leyi fumeke nkarhi wo leha, nhloko ya vunkombo yi ta va kona “nkarhinyana wo koma” ntsena, ku fikela loko Mfumo wa Xikwembu wu lovisa mimfumo hinkwayo ya misava.
Ha Yini Yi Vuriwa Hosi Ya Vunhungu?
8, 9. Ntsumi yi xi vitana yini xivandzana xo fanekisela xa muvala wa ribungu, naswona xi huma eka tinhloko leta nkombo hi ndlela yihi?
8 Ntsumi yi ye emahlweni yi byela Yohane yi ku: “Kutani xivandzana lexi a xi ri kona, kambe xi nga ha riki kona, na xona i hosi ya vunhungu, kambe xi huma eka leta nkombo, naswona xi ya eku lovisiweni.” (Nhlavutelo 17:11) Xivandzana xo fanekisela xa muvala wa ribungu “xi huma” eka tinhloko leta nkombo; hileswaku xi tswariwe hi tinhloko ta ‘xivandzana xo sungula lexi humaka elwandle,’ lexi xivandzana xa muvala wa ribungu xi nga xifaniso xa xona. Hi ndlela yihi? Phela, hi 1919 mfumo wa Anglo-Amerika a wu ri wona nhloko leyikulu. Tinhloko leto sungula ta tsevu a ti wile, naswona matimba yo fuma misava se a ma hundzele eka nhloko leyi ya mimfumo yimbirhi naswona se hi yona a yi khome tintambhu. Nhloko leyi ya vunkombo, leyi sweswi yi yimelaka mimfumo ya misava, hi yona leyi veke ni nhlohlotelo lowukulu leswaku ku simekiwa Ntwanano wa Matiko naswona ni sweswi hi yona museketeri-nkulu wa Nhlangano wa Matiko ni hi tlhelo ra timali. Xisweswo, hi ndlela yo fanekisela, xivandzana xa muvala wa ribungu—ku nga hosi ya vunhungu—“xi huma” eka tinhloko letiya to sungula ta nkombo. Hikwalaho, nhlamuselo ya leswaku xi huma eka tinhloko ta nkombo yi pfumelelana kahle ni nhlavutelo yo sungula ya leswaku xivandzana xa timhondzo timbirhi xo fana ni xinyimpfana (Mfumo wa Misava wa Anglo-Amerika, ku nga nhloko ya vunkombo ya xivandzana lexo sungula) xi khutaze leswaku ku endliwa xifaniso kutani xona xi xi nyika vutomi.—Nhlavutelo 13:1, 11, 14, 15.
9 Ku tlula kwalaho, swirho swo sungula swa Ntwanano wa Matiko, a swi katsa Great Britain kun’we ni mimfumo leyi a yi fuma eswikhundlheni swa tin’wana ta tinhloko ta nkarhi lowu hundzeke, ku nga Grikiya, Iran (Peresiya) na Italy (Rhoma). Eku heteleleni, mimfumo leyi fumaka tindhawu leti a ti lawuriwa hi mimfumo ya tsevu ya misava leyi hundzeke yi ve swirho leswi seketelaka xifaniso xa xivandzana. Hi ndlela yoleyo, ku nga vuriwa leswaku xivandzana lexi xa muvala wa ribungu xi huma eka mimfumo ya nkombo ya misava.
10. (a) Ha yini ku vuriwa leswaku xivandzana xa muvala wa ribungu “na xona i hosi ya vunhungu”? (b) Xana murhangeri wa khale ka Soviet Union u ku kombise njhani ku seketela ka yena Nhlangano wa Matiko?
10 Xiya leswaku xivandzana xa muvala wa ribungu “na xona i hosi ya vunhungu.” Xisweswo, Nhlangano wa Matiko namuntlha wu hleriwe leswaku wu languteka wu fana ni mfumo wa misava. Minkarhi yin’wana wu endle swilo onge hi loko wu ri mfumo, wu rhumela masocha ematikweni man’wana ma ya lamula tinyimpi, tanihi le Korea, eNhlohleni ya Sinayi, ematikweni ya le Afrika ni le Lebanoni. Kambe wo va xifaniso ntsena xa hosi. Ku fana ni xifaniso xa vukhongeri, a wu na nkucetelo kumbe matimba, handle ka lawa wu nyikiweke wona hi matiko lama nga wu simeka, lama wu gandzelaka. Minkarhi yin’wana, xivandzana lexi xo fanekisela xi vonaka xi tsanile; kambe a xi si tshama xi tshikiwa hi ku helela hi swirho swa xona leswi rhandzaka ku tirhisa voko ra nsimbi, leswi nga lahlela Ntwanano wa Matiko ekheleni. (Nhlavutelo 17:8) Hi 1987, murhangeri la dumeke wa khale ka Soviet Union u yime ni vapapa va le Rhoma a seketela Nhlangano wa Matiko, hambileswi a a ri na mavonelo yo hambana swinene ni ya vona etimhakeni tin’wana. U tlhele a ringanyeta leswaku ku simekiwa “fambiselo ra nsirhelelo wa matiko hinkwawo” leri nga ehansi ka Nhlangano wa Matiko. Hilaha Yohane a byeriweke hakona endzhakunyana, a ku ta fika nkarhi lowu Nhlangano wa Matiko wu nga ta tirhisa matimba swinene. Kambe endzhaku a ku ta fika nkarhi wa wona wa ku “ya eku lovisiweni.”
Tihosi Ta Khume Ti Fuma Nkarhi Wun’we
11. Ntsumi ya Yehovha yi hlamusele yini malunghana ni timhondzo ta khume ta xivandzana xo fanekisela xa muvala wa ribungu?
11 Eka ndzima leyi hundzeke ya buku ya Nhlavutelo, ntsumi ya vutsevu ni ya vunkombo ti chulule minkambana ya vukarhi bya Xikwembu. Kutani hi byeriwe leswaku tihosi ta misava ta hlengeletiwa ti ya enyimpini ya Xikwembu eArmagedoni, naswona ‘Babilona Lonkulu u ta tsundzukiwa emahlweni ka Xikwembu.’ (Nhlavutelo 16:1, 14, 19) Sweswi hi ta dyondza hi vuxokoxoko leswaku vuavanyisi bya Xikwembu byi ta hetisisiwa njhani ehenhla ka tihosi ta misava. Tlhela u yingisela ntsumi ya Yehovha loko yi vulavula na Yohane yi ku: “Kutani timhondzo ta khume leti u ti voneke ti vula tihosi ta khume, leti nga siki amukelaka mfumo, kambe ti ta amukela vulawuri bya ku va tihosi nkarhi wun’we ni xivandzana. Tona ti ni miehleketo yin’we, kutani matimba ni vulawuri bya tona ti swi nyika xivandzana. Ti ta lwa ni Xinyimpfana, kambe, leswi xi nga Hosi ya tihosi ni Mufumi wa vafumi, Xinyimpfana xi ta ti hlula. Nakambe, lava vitaniweke, lava hlawuriweke naswona va tshembekeke, lava nga na xona, va ta ti hlula na vona.”—Nhlavutelo 17:12-14.
12. (a) Xana timhondzo ta khume ti fanekisela yini? (b) Ha yini ku vuriwa leswaku timhondzo to fanekisela ta khume ‘a ti nga si amukela mfumo’? (c) Timhondzo ta khume to fanekisela sweswi ti na “mfumo” hi ndlela yihi, naswona ti ta va na wona ku fikela rini?
12 Timhondzo ta khume ti fanekisela mimfumo hinkwayo ya politiki leyi lawulaka misava namuntlha, leyi seketelaka xifaniso xa xivandzana. A ma talanga matiko ya namuntlha lawa a ma tiveka enkarhini wa Yohane. Naswona lawa a ma tiveka, yo tanihi Egipta na Peresiya (Iran), namuntlha ma ni fambiselo ra politiki leri hambaneke ngopfu. Hikwalaho, eka lembe-xidzana ro sungula, ‘timhondzo ta khume a ti nga si amukela mfumo.’ Kambe sweswi, esikwini ra Hosi, ti na wona “mfumo” kumbe vulawuri bya politiki. Loko mimfumo leyikulu yi lahlekeriwe hi vulawuri bya yona ematikweni yo tala, ngopfu-ngopfu ku sukela eka nyimpi ya vumbirhi ya misava, ku tangunuke matiko yo tala lamantshwa. Matiko lawa, kun’we ni man’wana lawa ku nga khale ma ri kona, ma fanele ma fuma swin’we ni xivandzana swa xinkarhana—“nkarhi wun’we [kumbe awara yin’we]” ntsena—ivi Yehovha a herisa vulawuri hinkwabyo bya tipolitiki ta misava eArmagedoni.
13. Timhondzo ta khume ti ni “miehleketo yin’we” hi ndlela yihi, naswona leswi swi endla leswaku ti va ni langutelo rihi eka Xinyimpfana?
13 Namuntlha timhondzo leti ta khume ti lawuriwa ngopfu hi moya wa ku rhandza tiko. Ti ni “miehleketo yin’we” hileswi ti lavaka ku sirhelela vuhosi bya tona ematshan’weni yo amukela Mfumo wa Xikwembu. Kahle-kahle loko ti simeka Ntwanano wa Matiko na Nhlangano wa Matiko a ti lava ku hlayisa ku rhula emisaveni hinkwayo, xisweswo ti sirhelela vuhosi bya tona. Langutelo rero ri susumetela timhondzo leti leswaku ti lwisana ni Xinyimpfana, “Hosi ya tihosi ni Mufumi wa vafumi,” hikuva xikongomelo xa Yehovha hileswaku Mfumo wa yena ehansi ka Yesu Kreste wu siva mimfumo leyi hinkwayo ku nga ri khale.—Daniyele 7:13, 14; Matewu 24:30; 25:31-33, 46.
14. Xana swi ta endlisa ku yini leswaku vafumi va misava va lwa ni Xinyimpfana, naswona vuyelo byi ta va byihi?
14 Swi le rivaleni leswaku a xi kona lexi vafumi va misava leyi va nga xi endlaka eka Yesu hi byakwe. U le tilweni, kutani a va nge n’wi fikeleli nikatsongo. Kambe vamakwavo va Yesu, masalela ya mbewu ya wansati, va ha ri emisaveni naswona va vonaka va nga sirhelelekanga. (Nhlavutelo 12:17) Timhondzo to tala ana se ti kombise rivengo ra tona eka vona, xisweswo ti lwe ni Xinyimpfana. (Matewu 25:40, 45) Kambe ku nga ri khale ku ta fika nkarhi wa leswaku Mfumo wa Xikwembu wu “pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo.” (Daniyele 2:44) Kutani tihosi ta misava ti ta lwa nyimpi yo hetelela ni Xinyimpfana, hilaha hi nga ta vona hakona ku nga ri khale. (Nhlavutelo 19:11-21) Kambe laha hi swi vona kahle leswaku matiko a ma nge wu voni ntlangu. Hambileswi ti nga ni “miehleketo yin’we” ni xivandzana xa muvala wa ribungu lexi nga Nhlangano wa Matiko, a ti nge yi hluli “Hosi ya tihosi ni Mufumi wa vafumi,” hambi ku ri “lava vitaniweke, lava hlawuriweke naswona va tshembekeke, lava nga na [yona],” lava katsaka valandzeri va yona lava totiweke, lava nga ta va va ha ri laha misaveni. Lava na vona va ta va va hlurile hi ku tshama va tshembekile, va angula eka swihehlo swo nyenyetsa swa Sathana.—Varhoma 8:37-39; Nhlavutelo 12:10, 11.
Ku Hlakatiwa Ka Nghwavava
15. Ntsumi yi ri yini malunghana ni nghwavava kun’we ni ndlela leyi timhondzo ta khume ni xivandzana swi yi langutaka ha yona, ni leswi swi endlaka swona eka nghwavava leyi?
15 Vanhu va Xikwembu a hi vona ntsena lava vengiwaka hi timhondzo ta khume. Sweswi ntsumi yi tlhela yi byela Yohane hi nghwavava: “Kavaloko yi ku eka mina: ‘Mati lawa u ma voneke, lawa nghwavava yi tshameke eka wona, ma vula vanhu ni mintshungu ni matiko ni tindzimi. Kutani timhondzo ta khume leti u ti voneke, ni xivandzana, ti ta venga nghwavava, ti yi hlakata ni ku yi swerisa, ti dya tinyama ta yona hinkwato ni ku yi hisa hi ndzilo yi hela.’”—Nhlavutelo 17:15, 16.
16. Ha yini Babilona Lonkulu a nga ta ka a nga swi koti ku titshega hi mati yo n’wi sirhelela loko mimfumo ya tipolitiki yi sungula ku n’wi hlasela?
16 Tanihi leswi muti wa khale wa Babilona a wu titshege hi nsirhelelo wa mati, Babilona Lonkulu namuntlha u titshege hi nseketelo lowukulu wa “vanhu ni mintshungu ni matiko ni tindzimi.” Hilaha ku faneleke ntsumi yi hi byela hi vaseketeri va yena yi nga si hi byela hi xiendlakalo lexi tsemaka nhlana: Mimfumo ya tipolitiki ya misava leyi yi ta hlasela Babilona Lonkulu hi ndlela ya tihanyi. Hi nkarhi wolowo, xana “vanhu ni mintshungu ni matiko ni tindzimi” va ta endla yini? Vanhu va Xikwembu va karhi va lemukisa Babilona Lonkulu leswaku mati ya nambu wa Yufrata ma ta phya. (Nhlavutelo 16:12) Eku heteleleni, mati wolawo ma ta oma ku sala ku nga ri na nchumu. A ma nge swi koti ku seketela nghwavava ya khale leyi nyenyetsaka loko se yi lava nseketelo hakunene.—Esaya 44:27; Yeremiya 50:38; 51:36, 37.
17. (a) Ha yini rifuwo ra Babilona Lonkulu ri ta tsandzeka ku n’wi ponisa? (b) Xana Babilona Lonkulu u ta lovisiwa hi ndlela yo pfumala xindzhuti hi ndlela yihi? (c) Handle ka timhondzo ta khume kumbe matiko ya misava, i yini xin’wana lexi nga ta hlengela eku lovisiweni ka Babilona Lonkulu?
17 Ina, rifuwo lerikulu ra Babilona Lonkulu a ri nge swi koti ku n’wi sirhelela. Ri nga tlhela ri hatlisisa ku lovisiwa ka yena, hikuva xivono xi kombisa leswaku loko xivandzana ni timhondzo ta khume swi kombisa rivengo ra swona eka yena, swi ta n’wi hluvula tinguvu takwe ta vuhosi, swi n’wi tekela ni swin’wetsin’wetsi swakwe hinkwaswo. Swi ta teka rifuwo rakwe. Swi ta n’wi “swerisa,” swi paluxa leswi a nga swona hakunene. I nhlaselo lowu tsemaka nhlana hakunene! Nakambe u ta lovisiwa hi ndlela leyi nga riki na xindzhuti nikatsongo. Swi ta n’wi hlakata, swi “dya tinyama ta [yena] hinkwato,” ku sala marhambu ntsena. Eku heteleleni, swi ta n’wi “hisa hi ndzilo [a] hela.” U ta hisiwa ku fana ni ntsumbu lowu nga ni ntungu, a nge lahliwi hi ndlela leyi xiximekaka! Nghwavava leyikulu a yi nge lovisiwi hi matiko lawa ma yimeriwaka hi timhondzo ta khume ntsena, kambe ni hi “xivandzana,” ku nga Nhlangano wa Matiko. Xi ta pfumelela ku lovisiwa ka vukhongeri bya mavunwa. Loko ku endliwa xiboho xo karhi, vunyingi bya matiko ya 190 ni ku tlula lama nga swirho swa Nhlangano wa Matiko, ana se ma swi veke erivaleni leswaku ma byi venga vukhongeri, ngopfu-ngopfu Vujagana.
18. (a) Hi xihi xikombiso xa mboyamelo wa matiko wa ku hundzukela vukhongeri bya Vubabilona lexi ana se xi voniwaka? (b) Xi ta va xihi xivangelo-nkulu xa nhlaselo wo hetelela eka nghwavava leyikulu?
18 Ha yini matiko ma ta endla sweswo eka khale ka xigangu xa wona? Swiendlakalo swa manguva lawa swi kombisa mboyamelo wo tano wa ku hundzukeriwa ka vukhongeri bya Vubabilona. Nkaneto wa ximfumo wa tihulumendhe wu hungute nkucetelo wa vukhongeri swinene ematikweni yo tanihi khale ka Soviet Union ni le Chayina. Etindhawini ta Vuprotestente le Yuropa, tikereke to tala a ta ha ri na vanhu hileswi vo tala va nga ha laviki ku twa nchumu nileswi va kanakanaka swilo swo tala, lerova vukhongeri swi fana ni loko byi nga ha ri kona. Mfumo lowukulu wa Vukhatoliki wu hlakatiwe hi nxandzuko ni timholovo leti varhangeri va wona va tsandzekeke ku ti timela. Kambe hi nga rivali leswaku nhlaselo lowu wo hetelela ehenhla ka Babilona Lonkulu wu ta endleka hikwalaho ka vuavanyisi bya Xikwembu lebyi nga hundzukiki ehenhla ka nghwavava leyikulu.
Ku Hetisisa Miehleketo Ya Xikwembu
19. (a) Ku hetisisiwa ka vuavanyisi bya Yehovha ehenhla ka nghwavava leyikulu ku nga kombisiwa njhani hi vuavanyisi byakwe ehenhla ka Yerusalema la gwineheke hi 607 B.C.E.? (b) Ku va muti wa Yerusalema wu sale wu ri rhumbi endzhaku ka 607 B.C.E. swi fanekisela yini enkarhini wa hina?
19 Xana Yehovha u byi hetisisa njhani vuavanyisi lebyi? Sweswo swi nga kombisiwa hi goza leri Yehovha a ri tekeke eka vanhu vakwe lava gwineheke eminkarhini ya khale, lava ha vona a nga te: “Eka vaprofeta va Yerusalema ndzi vone swilo leswi chavisaka, ku oswa ni ku famba hi mavunwa; naswona va tiyise mavoko ya vaendli va leswo biha leswaku un’wana ni un’wana wa vona a nga tlheli evubihini bya yena. Eka mina hinkwavo va fana na Sodoma, ni vaaki va yena va fana na Gomora.” (Yeremiya 23:14) Hi 607 B.C.E., Yehovha u tirhise Nebukadnetsara leswaku a ‘hluvula tinguvu ta muti wolowo wa vuoswi bya moya, a wu tekela swilo swa wona swo saseka, a wu siya wu nga ambalanga nchumu.’ (Ezekiyele 23:4, 26, 29) Yerusalema wa le nkarhini wolowo u fanekisela Vujagana bya namuntlha, naswona hilaha Yohane a voneke hakona eswivonweni swo sungula, Yehovha u ta xupula Vujagana ni vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa hi ndlela leyi fanaka. Ku va muti wa Yerusalema wu sale wu ri rhumbi endzhaku ka 607 B.C.E. swi nyika vuthala bya ndlela leyi Vujagana byi nga ta languteka ha yona endzhaku ko tekeriwa rifuwo ivi byi paluxiwa hi ndlela leyi khomisaka tingana. Ni vukhongeri lebyin’wana hinkwabyo bya Babilona Lonkulu byi ta langutana ni mhaka leyi fanaka.
20. (a) Yohane u swi kombisa njhani leswaku Yehovha u ta tlhela a tirhisa vafumi va laha misaveni leswaku va hetisisa vuavanyisi byakwe? (b) Hi yihi “miehleketo” ya Xikwembu? (c) Matiko ma ta yi hetisisa njhani “miehleketo yin’we” leyi ma nga na yona, kambe kahle-kahle ma ta va ma hetisisa miehleketo ya mani?
20 Nakambe Yehovha u ta tirhisa vafumi va laha misaveni leswaku va hetisisa vuavanyisi byakwe. “Hikuva Xikwembu xi swi nghenise etimbilwini ta tona leswaku ti endla miehleketo ya xona, ku nga ku endla miehleketo ya tona yin’we hi ku nyika xivandzana mfumo wa tona, ku fikela loko marito ya Xikwembu ma hetiseka.” (Nhlavutelo 17:17) Hi yihi “miehleketo” ya Xikwembu? I ku endla leswaku vahlaseri va Babilona Lonkulu va twanana leswaku va n’wi herisa hi ku helela. Ina, xikongomelo xa valawuri lava xa ku n’wi hlasela ku ta va ku hetisisa “miehleketo yin’we” leyi va nga na yona. Va ta anakanya leswaku ku hlasela nghwavava leyikulu swi ta vuyerisa matiko ya vona. Swi nga endleka va vona leswaku vukona bya vukhongeri ematikweni ya vona byi kavanyeta vulawuri bya vona. Kambe i Yehovha loyi a nga ta va a kongomisa timhaka; va ta va va hetisisa miehleketo ya yena hi ku lovisa nala wa yena wa khale loyi a nga nghwavava, a fela kwalaho!—Ringanisa na Yeremiya 7:8-11, 34.
21. Tanihi leswi ku nga ta tirhisiwa xivandzana xa muvala wa ribungu eku lovisiweni ka Babilona Lonkulu, swi tikomba matiko ma ta endla yini eka Nhlangano wa Matiko?
21 Ina, matiko ma ta tirhisa xivandzana xa muvala wa ribungu, ku nga Nhlangano wa Matiko, leswaku ma lovisa Babilona Lonkulu. Sweswo a ma nge swi endli swi suka eka wona, hikuva Yehovha u ta nghenisa etimbilwini ta wona leswaku ma “endla miehleketo ya [wona] yin’we hi ku nyika xivandzana mfumo wa [wona].” Loko nkarhi wu fika, swi le rivaleni leswaku matiko ma ta vona xilaveko xa ku tiyisa Nhlangano wa Matiko. Ma ta wu nyika vulawuri ni matimba leswaku wu hlasela vukhongeri bya mavunwa wu byi hlula “ku fikela loko marito ya Xikwembu ma hetiseka.” Xisweswo, nghwavava ya khale yi ta lovela makumu. Ku to sala ku hlambanyisa ntsena!
22. (a) Eka Nhlavutelo 17:18, ndlela leyi ntsumi yi gimetaka vumbhoni bya yona ha yona yi kombisa yini? (b) Timbhoni ta Yehovha ti angurisa ku yini eku hlavuteriweni ka xihundla lexi?
22 Onge hiloko yi kandziyisa xitiyisekiso xa ku hetiseka ka vuavanyisi bya Yehovha ehenhla ka mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa, ntsumi yi gimeta vumbhoni bya yona hi marito lama nge: “Kutani wansati loyi u n’wi voneke u yimela muti lowukulu lowu nga ni mfumo ehenhla ka tihosi ta misava.” (Nhlavutelo 17:18) Ku fana na Babilona wa le nkarhini wa Belxatsara, Babilona Lonkulu u “kariwile eswiringanisweni kutani u kumiwe [a] kayivela.” (Daniyele 5:27) Ndzoviso wa yena wu ta ta hi ku hatlisa naswona wu ta va wo hetelela. Kutani, xana Timbhoni ta Yehovha ti angurisa ku yini eku hlavuteriweni ka xihundla xa nghwavava leyikulu ni xa xivandzana xa muvala wa ribungu? Ti hisekela ku twarisa siku ra vuavanyisi bya Yehovha, ti tlhela ti va hlamula hi “nsovo” lava lavaka ntiyiso hakunene. (Vakolosa 4:5, 6; Nhlavutelo 17:3, 7) Hilaha ndzima ya hina leyi landzelaka yi nga ta kombisa hakona, hinkwavo lava lavaka ku pona loko nghwavava leyikulu yi lovisiwa va fanele va teka goza ra xihatla!
[Swifaniso leswi nga eka tluka 252]
Ku Tlhandlamana Ka Mimfumo Ya Nkombo Ya Misava
EGIPTA
ASIRIYA
BABILONA
MEDA-PERESIYA
GRIKIYA
RHOMA
ANGLO-AMERIKA
[Xifaniso lexi nga eka tluka 254]
“Na xona i hosi ya vunhungu”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 255]
Ti fularhele Xinyimpfana, ivi “matimba ni vulawuri bya tona ti swi nyika xivandzana”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 257]
Tanihi xiphemu-nkulu xa Babilona Lonkulu, Vujagana byi ta sala byi ri rhumbi hi ku helela ku fana na Yerusalema wa khale