Buku Ya Bibele Ya Vu-57—Filemon

Mutsari: Pawulo

Ndhawu Ya Vutsari: Rhoma

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 60–61 C.E.

1. Hi swihi swivumbeko swin’wana swa papila leri yaka eka Filemoni?

PAPILA leri ra vutlhari ni ra rirhandzu swinene ra Pawulo ri na nkoka lowukulu eka Vakriste namuntlha. A hi epistola leyo koma eka hinkwato ntsena leyi hlayisiweke hi “muapostola wa vamatiko,” kambe eBibeleni hinkwayo i Yohane wa Vumbirhi ni wa Vunharhu ntsena leti ti nga ni mhaka leyintsongo. Nakambe, i papila “leri hlawulekeke” ra Pawulo ntsena, hikuva a ri nga kongomisiwanga ximfumo ebandlheni kumbe eka mulanguteri loyi a nga ni vutihlamuleri, kambe a ri kongomisiwe eka munhu loyi a hlawulekeke naswona a ri vulavula ntsena hi xiphiqo lexi hlawulekeke lexi Pawulo a a lava ku bula ha xona na makwerhu loyi wa Mukriste, Filemoni loyi entiyisweni a a fumile, loyi a a tshama emutini wa Frigiya lowu nga eKolosa, exivindzini xa Asia Minor.—Varhoma 11:13.

2. Papila leri yaka eka Filemoni ri tsariwe ematshamelweni wahi naswona hi xikongomelo xihi?

² Xikongomelo xa papila leri xi paluxiwe kahle: Hi nkarhi wa ku khotsiwa ka yena ko sungula eRhoma (59-61 C.E.), Pawulo a a ri ni ntshunxeko lowukulu wo chumayela Mfumo wa Xikwembu. Exikarhi ka lava va yingiseleke ku chumayela ka yena a ku ri na Onesima, hlonga leri balekeke endlwini ya Filemoni, munghana wa Pawulo. Hikwalaho, Onesima u ve Mukriste, naswona hi ku pfumela ka Onesima, Pawulo u bohe ku n’wi tlherisela eka Filemoni. Nakambe a ku ri enkarhini lowu loko Pawulo a tsalela mabandlha lama nga aEfesa ni le Kolosa mapapila. Eka mapapila lawa hamambirhi, u nyike ndzayo leyinene eka mahlonga lama nga Vakriste ni vini va mahlonga ehenhleni ka ndlela ya ku tikhoma kahle evuxakeni lebyi. (Vaef. 6:5-9; Vakol. 3:22–4:1) Hambi swi ri tano, ehenhla ka leswi, Pawulo u tsalele Filemoni papila leri eka rona hi byakwe a kombeleleke Onesima. A ku ri papila leri a ri tsariwe hi voko ra yena n’wini—nchumu lowu nga tolovelekangiki eka Pawulo. (Fil. 19) Ku tsala loku ka yena hi yexe ku engetele ngopfu eka ntikelo wa xikombelo xa yena.

3. Papila leri yaka eka Filemoni kumbexana ri tsariwe rini, naswona ri rhumerisiwe ku yini ke?

³ Papila leri kumbexana ri tsariwe kwalomu ka 60-61 C.E., tanihi leswi Pawulo handle ko kanakana a chumayeleke eRhoma nkarhi lowu aneleke leswaku vanhu va hundzuka. Nakambe, hikwalaho ka leswi a phofulaka ntshembo wa ku ntshunxiwa eka ndzimana 22, hi nga fikelela makumu ya leswaku papila leri ri tsariwe endzhaku ka loko nkarhi lowu xiyekaka wa ku khotsiwa ka yena wu hundzile. Swi vonaka onge mapapila lawa manharhu, rin’wana ra Filemon ni lawa ma yaka emabandlheni ya Efesa na Kolosa a ma rhumeriwe na Tixiko na Onesima.—Vaef. 6:21, 22; Vakol. 4:7-9.

4. I yini lexi kombisaka vutsari ni vutshembeki bya Filemon?

⁴ Leswaku Pawulo a a ri mutsari wa Filemon swi kombisiwa hi ndzimana yo sungula, laha a boxiwaka hi vito. U amukeriwa tanihi mutsari wa yona hi Origen na Tertullian.a Ku tshembeka ka buku leyi nakambe ku seketeriwa hi ku xaxametiwa ka yona ni tin’wana ta tiepistola ta Pawulo eka Muratorian Fragment ya lembe xidzana ra vumbirhi C.E.

LESWI NGA ENDZENI KA FILEMON

5. (a) Papila leri ri sungula hi marungula ni xibumabumelo xihi? (b) Pawulo u byela Filemoni yini hi ta Onesima hlonga ra yena?

⁵ Onesima u tlheriseriwa eka n’wini wa yena ‘tanihi loyi a tlulaka hlonga.’ (tindz. 1-25). Pawulo u rhumela marungula lama kufumelaka eka Filemoni, “makwerhu wa xisati” Afiya, eka Arkipo “nhenha-kulorhi,” ni le bandlheni leri nga endlwini ya Filemoni. U bumabumela Filemoni (loyi vito ra yena ri vulaka ku “Rhandza”) hikwalaho ka rirhandzu ni ripfumelo leri a nga na rona eka Hosi Yesu ni le ka vahlawuriwa. Swiviko swa rirhandzu ra Filemoni swi tisele Pawulo ntsako ni ku chavelela lokukulu. Pawulo, wanuna la dyuhaleke ni mukhotsiwa, sweswi u tiphofula hi ku ntshunxeka lokukulu ka ku vulavula malunghana ni ‘n’wana’ wa yena Onesima, loyi a veke “tata” wa yena loko a ri eswibohweni swa yena swa khotso. Onesima (loyi vito ra yena ri vulaka ku “La vuyerisaka”) eku sunguleni a a nga pfuni nchumu eka Filemoni, kambe sweswi wa pfuna eka Filemoni na Pawulo.—Tindz. 2, 10.

6. I ku khomiwa ka muxaka muni loku Pawulo a ku bumabumelaka malunghana na Onesima, naswona hi ku anakanyisisa kwihi ka vutshila?

⁶ Muapostola u tsakela ku hlayisa Onesima leswaku a ta n’wi tirhela ekhotsweni, kambe a a nga ta endla tano a ri hava mpfumelelo wa Filemoni. Kutani u n’wi rhumela endzhaku, “a nga ha ri hlonga, kambe a ri la tlulaka hlonga hi xiyimo, a va makwavo la rhandzekaka.” Pawulo u kombela leswaku Onesima a amukeriwa hi musa, hi ndlela leyi fanaka leyi Pawulo hi byakwe a a ta mukeriwa ha yona. Loko Onesima a dyohele Filemoni, nandzu wa kona a wu byarhisiwe Pawulo, hikuva, Pawulo u byela Filemoni a ku, “wena hi xiviri, u leswi u nga swona hikwalaho ka mina.” (Tindz. 16, 19) Pawulo u tshemba leswaku u ta ntshunxiwa ku nga ri khale ni leswaku a nga ha endzela Filemoni, naswona u dlayelela hi marungula.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

7. Malunghana na Onesima, Pawulo a a namarhela ku vitaniwa kakwe loku tlakukeke tanihi muapostola hi ndlela yihi?

⁷ Hi laha swi kombisiwaka ha kona hi papila leri, Pawulo a a nga chumayeri “evhangeli ya ntshamisano,” a ringeta ku herisa mafambiselo lama nga kona ya swilo ni mikhuva ya wona, yo tanihi vuhlonga. A nga kalanga a ntshunxa mahlonga ya Vukriste hi ku tiomisa nhloko, kambe, ematshan’wini ya sweswo, u rhumele hlonga leri balekeke Onesima epfhumbeni leri n’wi tekelaka 1 400 wa tikhilomitara ku suka eRhoma ku ya eKolosa, a tlhelela eka n’wini wa yena Filemoni. Xisweswo Pawulo u namarhele ku vitaniwa ka yena loku tlakukeke tanihi muapostola, a namarhela swinene ntirho wa yena wa le henhla wa ku “twarisa Mfumo wa Xikwembu, a dyondzisa ta Hosi Yesu Kriste.”—Mintirho 28:31, Fil. 8, 9.

8. I ku tirhisiwa kwihi lokunene ka misinya ya milawu ya Vukriste loku Filemon yi ku kombisaka?

⁸ Papila leri yaka eka Filemoni hi leri ri paluxaka hi mhaka ya leswi ri kombisaka rirhandzu ni vun’we leswi swi veke kona exikarhi ka Vakriste va lembe xidzana ro sungula. Eka rona hi dyondza leswaku Vakriste vo sungula va vitanane “makwerhu” na “makwerhu wa xisati.” (Fil. 2, 20) Tlhandla-kambiri, ri paluxela Vakriste namuntlha ku tirha lokunene ka misinya ya milawu ya Vukriste exikarhi ka vamakwerhu va Vukriste. Eka Pawulo, hi kuma xikombiso xa rirhandzu ra vumakwerhu, ku xixima vuxaka bya vanhu ni nhundzu ya van’wana, vuxiya-xiya lebyi humelelaka ni vutitsongahati lebyi bumabumelekaka. Ematshan’wini yo ringeta ku sindzisa Filemoni ku rivalela Onesima hi ntikelo wa matimba lawa a a ri na wona tanihi mulanguteri-nkulu ebandlheni ra Vukriste, Pawulo hi ku titsongahata u n’wi komberile exisekelweni xa rirhandzu ra Vukriste ni xinakulobye xakwe xa munhu hi xiyexe. Valanguteri namuntlha va nga pfuneka eka ndlela ya vuxiya-xiya leyi Pawulo a tshineleleke Filemoni ha yona.

9. Hi ku pfumelelana ni xikombelo xa Pawulo, hi xihi xikombiso lexinene lexi xi tsakisaka eka Vakriste namuntlha lexi Filemoni a a ta xi veka?

⁹ Entiyisweni Pawulo u langutele Filemoni ku pfumelelana ni xikombelo xakwe, naswona ku endla ka Filemoni tano a ku ta va ku tirhisiwa lokunene ka leswi Yesu a swi vuleke eka Matewu 6:14 ni le ka leswi Pawulo a swi vuleke eka Vaefesa 4:32. Vakriste namuntlha hi ku fanana va nga languteriwa ku va ni musa ni ku rivalela eka makwerhu la onhaka. Loko Filemoni a swi kotile ku rivalela hlonga leri a ri ri ra yena ni leri a a ntshunxekile ximfumo ku ri khoma hi laha a rhandzaka ha kona, Vakriste namuntlha va fanele ku swi kota ku rivalela makwerhu la hoxaka—nchumu wo olova swinene.

10. Ku tirha ka moya wa Yehova ku vonakisa ku yini epapileni leri yaka eka Filemoni?

¹⁰ Ku tirha ka moya wa Yehova ka vonaka swinene epapileni leri ri yaka eka Filemoni. Ri kombisiwe hi ndlela ya vutshila leyi Pawulo a tameleke xirhalanganya lexi tlhavaka swinene ha yona. Swa vonaka eka ntwela-vusiwana, rirhandzu ra musa ni ku tshemba Mukriste-kulobye leswi swi kombisiwa hi Pawulo. Swi voniwa hi ntiyiso wa leswaku papila leri yaka eka Filemoni, ku fana ni Matsalwa man’wana, ri dyondzisa misinya ya milawu ya Vukriste, ri khutaza vun’we bya Vukriste ni ku kurisa rirhandzu ni ripfumelo leswi swi taleke exikarhi ka “vahlawuriwa,” lava va tshembelaka eMfun’weni wa Xikwembu ni lava mahanyelo ya vona ma kombisiwaka hi musa wa rirhandzu wa Yehova.—Ndz. 5.

[Nhlamuselo ya le hansi]