‘Ku Khongotela Hi Rirhandzu’

KWALOMU ka 60-61 C.E., hlonga leri balekaka ri suke eRhoma kutani ri sungula riendzo ra tikhilomitara ta 1 400 ku suka ekaya ri ya eKolosa, muti lowu nga en’walungwini wa Asia Minor. Ri khome rungula leri tsariweke hi voko ra n’wini wa rona, leri tsariweke hi muapostola Pawulo. Namuntlha, papila rolero i xiphemu xa Bibele naswona ri na vito ra Filemoni muamukeri wa rona.

Papila leri yaka eka Filemoni i tsalwa lerikulu ra ku anakanyisisa hi vutlhari, ni nkhongotelo. Hambi swi ri tano, lexi nga xa nkoka ngopfu ri khome nhlayo ya tidyondzo letinene eka Vakriste namuntlha, yin’wana ya tona i nkoka wo khutazana hi rirhandzu ra Vukriste. A hi kambisiseni swinene papila leri ro koma kambe leri nga ni matimba.

Mubaleki A Vuya

Filemoni a a ri Mukriste, xirho lexi rhandzekaka xa bandlha ra Kolosa. (Filemoni 4, 5) Phela, bandlha rero ri tirhise kaya ra yena tanihi ndhawu yo hlanganyela eka yona! (Ndzimana 2) Ku tlula kwalaho, Filemoni hi yexe a a tolovelane ni muapostola Pawulo; swi vonaka onge muapostola hi yena a n’wi pfuneke leswaku a va Mukriste. I ntiyiso, Pawulo u komba leswaku yena hi yexe a nga chumayelanga eKolosa. (Vakolosa 2:1) Hambi swi ri tano, u hete malembe mambirhi le Efesa, a chumayela ku fikela loko “hinkwavo lava akeke etikweni ra Asiya [leyi katsaka Kolosa] va twa rito ra Hosi.” (Mintirho 19:10) Filemoni swi tikomba a ve exikarhi ka vayingiseri lava twisisaka.

Hi tlhelo rin’wana, tanihi vavanuna van’wana lava fumeke va nkarhi wolowo, Filemoni a a ri ni hlonga. Eminkarhini ya khale, vuhlonga a swi nga tsongahati munhu minkarhi hinkwayo. Exikarhi ka Vayuda, ku tixavisa kumbe ku xavisa swirho swin’wana swa ndyangu evuhlongeni a ku ri ndlela leyi amukeriwaka yo hakela milandzu. (Levitika 25:39, 40) The International Standard Bible Encyclopedia yi hlamusela hi nkarhi wa Rhoma: “Tinhlayo letikulu ta vanhu ti tixavisile evuhlongeni hikwalaho ka swivangelo swo hambana-hambana, lexi tlulaka hinkwaswo a ku ri ku nghenela vutomi byo olova ni ku sirheleleka ku tlula ku va xisiwana, munhu la ntshunxekeke, ku kuma mintirho leyi hlawulekeke ni ku vitaniwa ximfumo. . . . Vo tala lava nga riki Varhoma va tixavise eka vaaki va Rhoma va ri ni mianakanyo leyinene, va lawuriwa hi milawu ya Rhoma, leswaku va ta va vaaki va Rhoma loko va tshunxiwile.”

Hambi swi ri tano, xiphiqo xi humelerile loko un’wana wa mahlonga ya Filemoni, wanuna loyi a a vuriwa Onesima, a n’wi balekerile kutani a tsutsumela eRhoma, kumbexana a a yive ni mali ya Filemoni leswaku a hakelela ku baleka ka yena. (Ndzimana 18) Le Rhoma, Onesima u hlangane na muapostola Pawulo, loyi a a ri mukhotsiwa kwalaho.

Nandza “loyi khale a nga ku pfuni nchumu,” loyi a balekeleke vuhlonga sweswi u hundzuke Mukriste. U tiveka exiyin’weni xa Pawulo naswona u pfuna Pawulo hi mintirho leyinene. A swi hlamarisi leswi Onesima a amukeriwe hi “mbilu” ya Pawulo ni ku va “makwavo la rhandzekaka” wa Pawulo!—Tindzimana 11, 12, 16.

Muapostola Pawulo a a ta va a swi lavile leswaku Onesima a tshama na yena, kambe Filemoni a ri ni malunghelo ya le nawini tanihi leswi a nga n’wini wa Onesima. Xisweswo Onesima a a boheka ku tlhelela entirhweni wa n’wini wa yena wa le nawini. Kutani ke, xana Filemoni a a ta n’wi amukerisa ku yini? Xana hi ku hlundzuka a ta tirhisa lunghelo ra yena leswaku a kuma nxupulo lowukulu? Xana a ta lwisana ni ntiyiso wa ku tivula ka Onesima leswaku i Mukriste-kulobye?

Ku Lunghisa Timhaka Hi Rirhandzu

Pawulo u susumeteleke ku tsalela Filemoni mayelana na Onesima. U tsale papila hi yexe, a nga tirhisi mutsari hi laha a a tolovele ha kona. (Ndzimana 19) Teka timinete ti nga ri tingani u hlaya papila hinkwaro ro koma leri yaka eka Filemoni. U ta swi vona leswaku endzhaku ko ti tivisa ni ku navelela Filemoni ni ndyangu wa yena ‘musa lowu nga fanelangiki ni ku rhula,’ Pawulo u bumabumele Filemoni hikwalaho ka ‘rirhandzu ni ripfumelo ra yena eka Hosi Yesu ni le ka vakwetsimi hinkwavo.’—Tindzimana 1-7.

Pawulo hi ku olova a a ta va a tirhise vuhosi bya yena tanihi muapostola a ‘lerisa Filemoni ku endla leswi nga swinene,’ kambe ematshan’wini ya sweswo, Pawulo u ‘n’wi khutaze hi rirhandzu.’ U tiyise yinhla ya leswaku hakunene Onesima u ve makwerhu wa Mukriste loyi a tikombiseke a ri mupfuni eka Pawulo. Muapostola u pfumerile: “A ndzi ta va ndzi tsakile ku n’wi khoma [Onesima] a tshama na mina kwala, leswaku a ta ndzi tirhela, a siva wena enkarhini wa ku bohiwa ka mina ekhotsweni hikwalaho ka Evhangeli. Kambe,” Pawulo u ya emahlweni, “a ndzi lavanga ku endla nchumu ehandle ka mpfumelelo wa wena, leswaku tintswalo ta wena ti nga kombisiwi hi ku sindzisiwa kambe ku ri hi ku titwa ka wena.”—Tindzimana 8-14.

Xisweswo, muapostola u khutaze Filemoni ku amukela khale ka hlonga ra yena tanihi makwavo. Pawulo wa tsala: “N’wi amukele tanihi loko u amukela mina.” Ku nga ri leswaku Onesima a fanele ku ntshunxiwa evuhlongeni. Pawulo a nga sindziseli ku cinca fambiselo ra ntshamisano esikwini ra yena. (Ringanisa Vaefesa 6:9; Vakolosa 4:1; 1 Timotiya 6:2.) Hambi swi ri tano, vuxaka bya hlonga ni n’wini wa rona handle ko kanakana a byi ta tiyisiwa hi xiboho xa Vukriste lexi sweswi xi humeleleke exikarhi ka Onesima na Filemoni. Filemoni a ta languta Onesima “a ri la tlulaka hlonga hi xiyimo, a va makwavo la rhandzekaka.”—Tindzimana 15-17.

Kutani ku vuriwa yini hi milandzu leyi Onesima a nga ha vaka a yi endlile, kumbexana hikwalaho ka ku yiva? Nakambe, Pawulo u tirhisa vunghana bya yena eka Filemoni, a ku: “Loko a ku dyoherile hi swin’wana, kumbe a ri ni nandzu wa swin’wana eka wena, swi lave eka mina.” Pawulo wa tshemba leswaku Filemoni u ta kombisa moya wa ku rivalela, a tlula leswi Pawulo a swi kombelaka. Tanihi leswi Pawulo a a tshemba leswaku u ta ntshunxiwa ku nga ri khale, nakambe u lunghiselele ku tsakela malwanda ya Filemoni ku nga ri khale. Endzhaku ko xeweta ni ku navelela Filemoni “tintswalo ta Hosi Yesu Kriste,” Pawulo u pfale papila ra yena.—Tindzimana 18-25.

Tidyondzo Eka Vakriste Namuntlha

Buku ya Filemoni yi ni tidyondzo to tala leti tirhaka eka Vakriste namuntlha. Hi xikombiso, yi hi tsundzuxa hi xilaveko xo rivalela, hambi loko mupfumeri-kulorhi a hi dyohele ngopfu. Yesu Kriste u te: “Loko mi rivalela vanhu swidyoho swa vona, Tata wa n’wina wa le tilweni ú ta mi rivalela na n’wina.”—Matewu 6:14.

Lava va nga le xikhundleni xa vurhangeri ebandlheni ra Vukriste namuntlha va nga ha pfuneka hi laha ku hlawulekeke ebukwini ya Filemoni. Swa xiyeka leswaku Pawulo u papalate ku tirhisa matimba ya yena ya vuapostola leswaku a lerisa Filemoni ku endla leswi lulameke. Ku tlula kwalaho, Pawulo a nga lerisanga leswaku Onesima a tshama eRhoma entirhweni wa Pawulo. Pawulo u xixime malunghelo ya van’wana. Nakambe a a swi tiva leswaku hambi loko a a ta endla leswi a lerisiwaka swona, swa antswa leswaku Filemoni a endla leswi humaka embilwini ya yena. U endle xikombelo xa rirhandzu leswaku a kombisa nhlamulo leyi humaka embilwini.

Vakulu va Vakriste na vona namuntlha va fanele va dyondza leswaku va nga ‘tikiseli lava nga ndzhaka ya Xikwembu’ hi ku va karhata kumbe ku tirhisa ndlela ya vukarhi yo nonon’hwa loko va tirhisana ni ntlhambi. (1 Petro 5:1-3) Yesu u te: “Ma swi tiva leswaku tihosi ta matiko ti ma fuma hi ntamu, na vona vakulukumba va ma fuma hi matimba; swi nga tshuki swi va tano exikarhi ka n’wina.” (Matewu 20:25, 26) Valanguteri hi ntolovelo va kuma leswaku swirho swa ntlhambi hi xitalo swi amukela mhaka leyi nga ya rirhandzu ku tlula ku lerisiwa. Lava nga ni gome va tlangela valanguteri lava hi rirhandzu va nga ta tinyika nkarhi wo yingisela swiphiqo swa vona ni ku nyikela xitsundzuxo lexi twisisekaka.

Papila ra Pawulo loko ri ya emahlweni ri tsundzuxa vakulu hi nkoka wa ku bumabumela ni vutlhari. U sungula hi ku xiya leswaku ‘rirhandzu ra vahlawuriwa ri kombisiwile’ hi Filemoni. (Ndzimana 7) Xibumabumelo lexi lexinene handle ko kanakana xi endle Filemoni a twisisa. Hi laha ku fanaka namuntlha, xitsundzuxo xi nga ha nyikeriwa hi xibumabumelo lexinene, lexi khutazaka. Naswona xitsundzuxo xo tano xi fanele xi ri lexinene ku nga ri lexi nga twaliki, kambe lexi ‘xi lungiweke kahle hi munyu’ leswaku xi ta nadziha eka muyingiseri.—Vakolosa 4:6.

Muapostola Pawulo u tlhele a kombisa ku tiyiseka ka leswaku Filemoni u ta endla leswinene, a ku: “Hi ku tshemba ku yingisa ka wena, ndza ku tsalela ndzi ri karhi ndzi tiva leswaku u ta endla ku tlula ni leswi ndzi swi vulaka.” (Ndzimana 21) Vakulu, xana mi kombisa ntshembo lowu fanaka eka Vakriste-kuloni? Xana leswi swi va pfuna leswaku va lava ku endla leswi lulameke?

Lexi tsakisaka, vatswari hakanyingi va kuma leswaku ku kombisa ntshembo eka vana va vona naswona swi na vuyelo lebyinene. Hi ku xiya nkoka wa ku yingisa ka ku tirhandzela—ku navela loku tlulaka ku fikelela swilaveko ntsena—vatswari va nga kombisa vana va vona xichavo xo karhi. Swileriso swa vatswari kumbe swikombelo, loko swi koteka swi fanele swi endliwa hi rito ra tintswalo, ra le hansi. Ntwela-vusiwana wu fanele wu kombisiwa, swivangelo swi nyikeriwa. Vatswari va fanele va bumabumela vana va vona hi rirhandzu loko xibumabumelo xo tano xi fanela naswona va papalata ku va xiyaxiya ku tlula mpimo, ngopfu-ngopfu evanhwini.

Hi ku fanana, vavanuna va nga kombisa timfanelo ta ku ehleketelela ni musa, va tiyimisela ku xixima vasati va vona. Leswi swi endla leswaku ku titsongahata ka wansati ku va loku tsakisaka loku phyuphyisaka ni ku tisa ntsako!—Swivuriso 31:28; Vaefesa 5:28.

Ndlela leyi Filemoni a amukeleke ha yona papila ra Pawulo a yi kombisiwanga. Hambi swi ri tano, a hi nge vuli leswaku ntshembo wa Pawulo eka yena a wu pfunanga nchumu. Onge vakulu, vatswari ni vavanuna va Vakriste hi laha ku fanaka namutlha va nga humelela eku tirhisaneni ka vona, ku nga ri hi ku tshikilela, ku lerisa kumbe hi ku sindzisa, kambe hi ‘ku khongotela hi rirhandzu.’

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Ematshan’wini yo tirhisa matimba ya yena tanihi muapostola, Pawulo u khongotele Filemoni hi rirhandzu ra Vukriste