Filemoni Na Onesima—A Va Ri Ni Vun’we Evuxakeni Bya Vukreste

RIN’WANA ra mapapila lama huhuteriweke hi Xikwembu ya muapostola Pawulo ri vulavula hi xiphiqo lexi a xi katsa vavanuna vambirhi. Un’wana a ku ri Filemoni, kasi lowun’wana a ku ri Onesima. Xana a ku ri vamani vavanuna lava? I yini lexi endleke Pawulo a khumbeka hi mhaka ya vona?

Filemoni, loyi a kumeke papila leri, a a tshama le Kolosa, eAsia Minor. Ku hambana ni Vakreste van’wana vo tala lava a va tshama endhawini yoleyo, Filemoni a tolovelane na Pawulo, tanihi leswi a a amukele mahungu lamanene hikwalaho ka ntirho wo chumayela wa muapostola. (Vakolosa 1:1; 2:1) Pawulo a n’wi tiva a ri ‘mutirhi-kulobye la rhandzekaka.’ Filemoni a a ri xikombiso lexinene xa ripfumelo ni rirhandzu. A ri ni malwandla naswona a a phyuphyisa Vakreste-kulobye. Nakambe swi tikomba onge Filemoni a ri wanuna la nga ni timali, tanihi leswi kaya ra yena a ri ri rikulu ku ringana ku khomela minhlangano ya vandlha ra kwalaho. Ku ringanyetiwe leswaku Afiya na Arkipo, vanhu van’wana vambirhi lava ku vulavuriwaka ha vona epapileni ra Pawulo, swi nga ha endleka a ku ri nsati wa yena ni n’wana wa yena. Nakambe Filemoni a ri ni hlonga rin’we, ku nga Onesima.—Filemoni 1, 2, 5, 7, 19b, 22.

Mubaleki eRhoma

Matsalwa a ma hi byeli leswaku ha yini Onesima a a ri endhawini leyi nga ekule ni le kaya ra ka vona hi 1400 wa tikhilomitara a ya va na Pawulo eRhoma, laha papila leri yaka eka Filemoni ri tsariweke kona kwalomu ka 61 C.E. Kambe Pawulo u byele Filemoni a ku: “Loko [Onesima] a ku dyoherile hi swin’wana, kumbe a ri ni nandzu wa swin’wana eka wena, swi lave eka mina.” (Filemoni 18) Marito lawa ma swi veka erivaleni leswaku Onesima a ri ekhombyeni eka n’wini wa yena, Filemoni. Papila ra Pawulo ri tsariwe hi xikongomelo xa leswaku vavanuna lavambirhi va phahlelana mariyeta.

Ku ringanyetiwe leswaku Onesima u ve mubaleki endzhaku ko kanganyisa Filemoni leswaku a ta hakelela ku baleka ka yena a ya eRhoma. Kwalaho u kunguhate ku hanya handle ko tiviwa emutini wolowo lowu taleke hi vanhu.a Emfun’weni wa Magriki ni Varhoma, vabaleki a va vanga xiphiqo lexikulu ku nga ri eka vini va mahlonga ntsena kambe ni le ka valawuri va tiko. Rhoma ku vuriwa leswaku a wu “ri ni ndhuma yo va vuchavelo lebyi tolovelekeke” bya mahlonga lama balekaka.

Xana Pawulo u hlangane na Onesima hi ndlela yihi? Bibele a yi hi byeli. Hambiswiritano, loko Onesima a heleriwa hi ntshunxeko lowu a a ha ku wu kuma kumbexana u swi xiyile leswaku u tiveke exiyin’weni lexi nga ni khombo swinene. Emutini wa Rhoma, ntlawa wo hlawuleka wa maphorisa a wu lavisisa mahlonga lama balekeke, lawa xidyoho xa wona a xi ri xin’wana xa swidyoho leswikulu leswi a swi tiveka eka nawu wa khale. Hi ku ya hi Gerhard Friedrich, “mahlonga lama balekeke loko ma khomiwa a ma hisiwa mimombo. Hakanyingi a ma xanisiwa . . . , ma hoxiwa eswivandzaneni eserekisini, kumbe ma vambiwa leswaku ku chavisiwa mahlonga laman’wana leswaku ma nga tekeleli xikombiso xa wona.” Friedrich u ringanyeta leswaku, kumbexana endzhaku ka loko Onesima a heleriwe hi mali leyi a yi yivile naswona a lava ndhawu yo tumbela eka yona kumbe a nga kumi ntirho, u kombele ku sirheleriwa ni ku vulavuleriwa hi Pawulo, loyi a tweke ta yena ekaya ra Filemoni.

Van’wana va pfumela leswaku Onesima u ye eka un’wana wa vanghana va n’wini wa yena hi xikongomelo, a tshemba leswaku hikwalaho ka nkucetelo wa yena, a nga tlhela a va ni vuxaka lebyinene ni n’wini wa yena loyi a n’wi hlundzukeleke hi swivangelo swin’wana. Swihlovo swa matimu swi kombisa leswaku yoleyo a ku ri “ndlela leyi tolovelekeke ni leyi hangalakeke leyi a yi tirhisiwa hi mahlonga lama nga ekhombyeni.” Loko swi ri tano, vukhamba bya Onesima “kumbexana byi endleriwe ku n’wi pfuna leswaku a ya kombela Pawulo a n’wi vulavulela ku nga ri ku endla kungu ro baleka,” ku vula xidyondzi Brian Rapske.

Pawulo A Hoxa Xandla

Ku nga khathariseki xivangelo xo baleka, handle ko kanakana Onesima u kombele mpfuno wa Pawulo leswaku a vuyelelana ni n’wini wa yena la hlundzukeke. Sweswo swi vangele Pawulo xiphiqo. Leri a ku ri hlonga leri khale ka rona a ri nga ri mupfumeri leri a ri ri mubaleki la nga riki enawini. Xana muapostola a ta ringeta ku n’wi pfuna hi ku xavelela munghana la nga Mukreste leswaku a nga tirhisi mfanelo ya yena ya le nawini yo n’wi xupula ku tlula mpimo? Xana Pawulo a fanele a endla yini?

Hi nkarhi lowu Pawulo a tsaleleke Filemoni ha wona, handle ko kanakana mubaleki a ri na muapostola ku ringana nkarhi wo leha. Se a ku hundze nkarhi wo leha lerova Pawulo a vula leswaku Onesima u hundzuke “makwerhu la . . . rhandzekaka.” (Vakolosa 4:9) Pawulo u vulavule hi vuxaka bya yena bya moya na Onesima a ku: “Ndzi ri, ndza ku kombela hikwalaho ka n’wananga . . . , loyi ndzi nga hundzuka tata wa yena, sweswi ndzi nga ekhotsweni.” Handle ko kanakana Filemoni a a nga swi rindzelanga nikatsongo sweswo. Muapostola u vule leswaku hlonga leri khale a ri nga “pfuni nchumu” se a ri ri makwavo la nga Mukreste. Sweswi Onesima a ta va la “vuyerisaka,” kumbe “la pfunaka ngopfu,” xisweswo a hanya hi ku pfumelelana ni nhlamuselo ya vito ra yena.—Filemoni 1, 10-12.

Onesima u ve la pfunaka swinene eka muapostola la khotsiweke. Entiyisweni, Pawulo a ta va a tshame na yena kwalaho, kambe handle ka ku va swi nga ri enawini, leswi a swi ta va swi lwisana ni timfanelo ta Filemoni. (Filemoni 13, 14) Epapileni rin’wana, leri tsariweke hi nkarhi lowu fanaka leri yaka evandlheni leri a ri hlanganyela ekaya ra Filemoni, Pawulo u vulavule hi Onesima tanihi “makwerhu la tshembekeke, la rhandzekaka, loyi a nga un’wana wa n’wina.” Leswi swi kombisa leswaku Onesima ana se a nyikele vumbhoni bya ku tshembeka ka yena.—Vakolosa 4:7-9.b

Pawulo u khutaze Filemoni ku amukela Onesima hi malwandla kambe a nga tirhisanga matimba ya vuapostola a n’wi lerisa leswaku a endla tano kumbe a ntshunxa hlonga ra yena. Hikwalaho ka vunghana bya vona ni ku rhandzana ka vona, Pawulo a tiyiseka leswaku Filemoni u ta “endla ku tlula” ni leswi a komberiweke ku swi endla. (Filemoni 21) Leswi “ku tlula” yi nga ha vaka yi vula swona a ku tiyisekiwi hi swona hikuva i Filemoni ntsena loyi a ta anakanya leswaku u ta endla yini hi Onesima. Van’wana va hlamusela marito ya Pawulo tanihi xikombelo lexi tumbeleke xa leswaku mubaleki a ‘tlheriseriwa endzhaku leswaku a ta ya emahlweni a pfuna Pawulo tanihi leswi ana se a sungurile ku endla tano.’

Xana Filemoni u swi amukerile swikombelo swa Pawulo malunghana na Onesima? Swi tikomba a swi amukerile hambileswi kumbexana swi nga ha vaka swi hlundzukise Vakolosa van’wana lava nga na mahlonga lava a va ta va va tsakele ku vona Onesima a xupuriwa hi ndlela ya xikombiso leswaku ku chavisiwa mahlonga ya vona leswaku ma nga tekeleli xikombiso xa yena.

Onesima—Wanuna La Hundzukeke

Ku nga khathariseki leswaku ku humelele yini, Onesima u tlhelele eKolosa a ri ni vumunhu lebyintshwa. Leswi mianakanyo ya yena a yi hundzuriwile hi matimba ya mahungu lamanene, handle ko kanakana u ve xirho lexi tshembekaka xa vandlha ra Vukreste emutini wolowo. Leswaku Filemoni u hetelele hi ku ntshunxa Onesima a swi hlamuseriwi eMatsalweni. Hambiswiritano, hi langutelo ra moya, khale ka mubaleki u ve wanuna la ntshunxekeke. (Ringanisa 1 Vakorinto 7:22.) Ku hundzuka loku fanaka ka humelela namuntlha. Loko vanhu va tirhisa misinya ya milawu ya Bibele evuton’wini bya vona, swiyimo na vumunhu swa hundzuka. Lava a va langutiwa tanihi lava nga pfuniki nchumu etikweni va pfuniwa leswaku va va vaaka-tiko lava vekaka xikombiso.c

Ku hundzukela evupfumerini bya xiviri ku endle ku cinca lokukulu swonghasi! Hambileswi Onesima wa khale kumbexana a a nga “pfuni nchumu” eka Filemoni, Onesima lontshwa handle ko kanakana u hanye hi ku pfumelelana ni vito ra yena tanihi munhu la “vuyerisaka.” Naswona entiyisweni a ku ri nkateko leswi Filemoni na Onesima va veke ni vun’we eka vuxaka bya Vukreste.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 30]

Mahlonga Lama Nga eHansi Ka Nawu Wa Rhoma

Ehansi ka nawu wa le Rhoma lowu a wu tirha hi lembe-xidzana ro sungula C.E., hlonga a ri ri ehansi ka xinyanyu, ku navela ni ximbilwa-mbilwana xa n’wini wa rona. Hi ku ya hi muhlamuseri Gerhard Friedrich, “kahle-kahle, naswona hi ku ya hi nawu, hlonga a ri nga ri munhu, kambe a ri ri nchumu lowu n’wini wa rona a ta wu tirhisa hi laha a rhandzaka ha kona. . . . [A] ri tekiwa tanihi swifuwo ni switirho naswona nawu wa tiko a wu nga ri anakanyeli.” Hlonga a ri nga ta lava ku riheriwa hi nawu loko ri dyoheriwile. Kahle-kahle, a ri fanele ri hetisisa swileriso swa n’wini wa rona. Nxupulo lowu n’wini la hlundzukeke a a ri xupula ha wona a wu nga pimiwi. Hambi ri lo endla xidyoho xitsongo, n’wini a ri ni matimba ya ku ri tshika ri hanya kumbe ku ri dlaya.*

Hambiloko mufuwi swi nga ha endlekaka a ri ni mahlonga ya madzana, hambi ku ri ndyangu lowu nga ehansi a wu va na mambirhi kumbe manharhu. Xidyondzi John Barclay xi ri: “Mintirho leyi a yi endliwa hi mahlonga ya le kaya a yi hambana ngopfu. Mahlonga a ma tirha ku basisa, ku sweka, ku phamela, ku rhumiwa, ma sala ni vana, ku an’wisa ni ku endla mintirho hinkwayo ya munhu hi xiyexe, hi nga ha vuli vatshila vo hambana-hambana lava munhu a a va kuma emitini leyikulu ni leyi fuweke. . . . Hi ku kongoma, ntikelo wa vutomi bya hlonga ra le kaya a wu titshege ngopfu-ngopfu eka vumunhu bya n’wini wa rona naswona sweswo a swi ta vuyerisa kumbe swi vavisa: ku va hlonga ra n’wini la nga ni tihanyi a ku ta vanga ku xanisiwa hi ndlela yo biha leyi nga riki na mpimo, kambe n’wini la nga ni tintswalo ni la hananaka a ta endla leswaku u kota ku tiyisela vutomi ni ku va ni ntshembo. Ku ni swikombiso leswi dumeke swa ku khomiwa hi ndlela ya tihanyi leswi tsariweke etibukwini leti xiximiwaka, kambe ku ni marito yo tala lama nyikelaka vumbhoni bya ku khomana kahle ka vini van’wana ni mahlonga ya vona.”

*Malunghana ni vuhlonga eka vanhu va Xikwembu va minkarhi ya khale, vona Insight on the Scriptures, leyi kandziyisiweke hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., Vholumo 2, matluka 977-9.