Ndzima 10

Ku Kula Hi Vutivi Lebyi Kongomeke Bya Ntiyiso

TIMBHONI TA YEHOVHA a ti tiyimiselanga ku sungula tidyondzo letintshwa, ndlela leyintshwa ya vugandzeri kumbe vukhongeri lebyintshwa. Ematshan’weni ya sweswo, matimu ya tona ya manguva lawa ma kombisa matshalatshala ya xiviri yo dyondzisa leswi humaka eBibeleni, Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke. Ti ri tirhisa tanihi xisekelo xa tidyondzo swin’we ni ndlela ya vona ya ku hanya. Ematshan’weni yo vumba tidyondzo leti nga ni mimboyamelo ya vutilawuri ya misava ya manguva lawa, ti lwela ku namarhela swinene tidyondzo ta Bibele ni swiendlo swa Vukreste bya lembe xidzana ro sungula.

Eku sunguleni ka va-1870, Charles Taze Russell ni vanghana vakwe va sungule dyondzo ya Bibele hi ku tinyiketela swinene. Swi ve erivaleni eka vona leswaku Vujagana byi hambukile swinene eka tidyondzo ni mikhuva ya Vukreste byo sungula. Makwerhu Russell a nga vulanga leswaku hi yena a sunguleke ku vona leswi, naswona u vule hi ku ntshunxeka leswaku u kume mpfuno eka van’wana eka malembe ya yena yo sungula ya ku dyondza Matsalwa. U wu tlangele swinene ntirho lowunene lowu mintlawa yo hambana-hambana yi wu endleke hi nkarhi wa Ndzhundzunuko, lowu endleriweke ku endla ku vonakala ka ntiyiso ku voninga swinene. U boxe vavanuna lava n’wi tlulaka hi malembe hi mavito ya vona, vo tanihi Jonas Wendell, George Stetson, George Storrs, na Nelson Barbour, lava hi ku kongoma va n’wi pfuneke eku twisiseni ka yena Rito ra Xikwembu hi tindlela to hambana-hambana.a

Nakambe u te: “Tidyondzo to tala leti hi ti pfumelaka ni leti vonakaka ti ri tintshwa naswona ti hambanile, a ti dyondzisiwa hi ndlela yo karhi ni khale: hi xikombiso—Nhlawulo, Tintswalo Eka Vanhu, Nkondletelo, Ku Vuriwa La Lulameke, Ku Kwetsimisiwa, Ku Dzunisiwa, Ku Pfuxiwa Ka Vafi.” Hambi swi ri tano, minkarhi hinkwayo, ntlawa wo karhi wa vukhongeri a wu va ni ku twisisa lokunene ka ntiyiso wa Bibele emhakeni yo karhi ntsena; naswona ntlawa wun’wana wu ri na ntiyiso wun’wana lowu wu wu hlawulaka. Nhluvuko wa vona hakanyingi a wu siveriwa hi mhaka ya leswi a va khotsiwe hi tidyondzo ni mikhuva leyi katsaka tidyondzo leti humaka eBabilona wa khale ni le Egipta kumbe leti tekiweke eka vativi va filosofi va Magriki.

Kambe xana hi wihi ntlawa lowu hakatsongo-tsongo, hi ku pfuniwa hi moya wa Xikwembu a a wu ta tlhela wu fikelela “ntila wa marito lama tiyeke ya xiviri” lowu a wu landzeleriwa hi Vakreste va lembe xidzana ro sungula? (2 Tim. 1:13) I vamani lava eka vona a ku ta hetiseka marito lama nge ndlela ya vona a yi “kotisa ku v̌onakala, ku hatima ka kona ku engeteleka ku fikela nhlekanhi lo’wukulu”? (Swiv. 4:18) I vamani lava a va ta endla ntirho lowu Yesu a wu leriseke loko a te: “Mi ta va timbhoni ta mina . . . ku ya fika emakun’wini ya misava”? I vamani lava a va ta ‘dyondzisa vanhu ku hlayisa swilo hinkwaswo’ leswi Yesu a swi leriseke ku nga ri ku endla vadyondzisiwa ntsena? (Mint. 1:8; Mt. 28:19, 20) Hakunene, xana nkarhi lowu Hosi yi nga ta endla ku hambana ku va erivaleni exikarhi ka Vakreste volavo va ntiyiso lava yi va faniseke ni maxalana ni va nomu lava a nga te i mfava (kahle-kahle, mfava lowu fanaka swinene ni maxalana ku kondza wu vupfa) a wu fikile?b (Mt. 13:24-30, 36-43) I mani loyi a ta tikombisa a ri “nandza la tshembekaka, wo tlhariha” loyi N’wini, Yesu Kreste, loko a fikile ematimbeni ya yena ya ku Fuma, a nga ta n’wi byarhisa vutihlamuleri lebyi engetelekeke malunghana ni ntirho lowu vhumberiweke makumu ya mafambiselo lawa ya swilo?—Mt. 24:3, 45-47.

Ku Endla Ku Vonakala Ku Voninga

Yesu u letele vadyondzisiwa vakwe leswaku va avela van’wana ku vonakala ka ntiyiso wa Xikwembu loku va ku kumeke eka yena. U te: “N’wina mi ku vonakala ka misava, ku vonakala ka n’wina a ku voningele vanhu.” (Mt. 5:14-16; Mint. 13:47) Charles Taze Russell swin’we ni vanghana vakwe va swi xiyile leswaku va ni vutihlamuleri byo endla sweswo.

Xana a va titeka va ri lava nga ni tinhlamulo hinkwato, lava nga ni ku vonakala loku heleleke ka ntiyiso? Eka xivutiso xexo, Makwerhu Russell hi ku kongoma u hlamule a ku: “Nikatsongo; a hi nge vi na tona ku kondza ku fika ‘nhlikanhi lowukulu.’” (Swiv. 4:18, KJ) Nkarhi na nkarhi tidyondzo ta vona ta Matsalwa a va ti vula leswaku i “ntiyiso wa sweswi”—ku nga ri hi mongo wa leswaku ntiyiso hi woxe wa cinca kambe hi mongo wa leswaku ku wu twisisa ka vona a ku ya emahlweni.

Swichudeni leswi leswi gingiritekaka swa Bibele a swi yi tumbetanga mhaka ya leswaku ku ni nchumu lowu vuriwaka ntiyiso etimhakeni ta vukhongeri. Va teke Yehovha tanihi “Šikwembu ša [ntiyiso, NW]” ni Bibele tanihi Rito ra xona ra ntiyiso. (Ps. 31:5; Yox. 21:45; Yoh. 17:17) A va swi xiya leswaku swi tele leswi va nga swi tiviki, kambe a va tshikanga ku vula leswi va swi dyondzeke eBibeleni hi xivindzi. Naswona loko tidyondzo ta vukhongeri bya ndhavuko ni mikhuva ya byona swi lwisana ni leswi swi andlariweke erivaleni eRitweni leri huhuteriweke ra Xikwembu, kutani ke, hi ku tekelela Yesu Kreste, va paluxe vunwa bya kona, hambi loko leswi swi endle leswaku va hlekuriwa ni ku vengiwa hi vafundhisi.—Mt. 15:3-9.

Leswaku a fikelela ni ku wundla van’wana hi tlhelo ra moya, C. T. Russell u sungule ku humesa magazini lowu nge Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence hi July 1879.

Bibele—I Rito Ra Xikwembu Hakunene

Ku tshemba Bibele ka Charles Taze Russell a ku nga ri mhaka yo amukela langutelo ra ndhavuko lowu a wu tolovelekile hi nkarhi wolowo. Ku hambana ni sweswo, leswi a swi tolovelekile eka vanhu vo tala hi nkarhi wolowo a ku ri vuxopaxopi lebyikulu. Lava a va byi seketela a va kaneta ku tshembeka ka rhekhodo ya Bibele.

Loko a ha ri muntshwa, Russell u hlanganyele na Congregational Church naswona a a tinyiketerile entirhweni wa yona, kambe ku nga twisiseki ka tidyondzo ta yona ta ndhavuko ku n’wi endle a ti kanakana. U kume leswaku leswi a a swi dyondza a swi nga ta lweriwa hi ndlela leyi enerisaka hi ku tirhisa Bibele. Hi loko a lan’wa tidyondzo ta kereke ta mukhuva swin’we ni Bibele. Kutani, a kambisisa vukhongeri lebyikulu bya le Vuxeni, kambe na byona a byi n’wi enerisanga. Hi loko a sungula ku tivutisa loko swi nga ha endleka Bibele yi yimeriwe hi ndlela yo biha hi tidyondzo ta Vujagana. Hi ku khutaziwa hi leswi a tshameke a swi twa madyambu man’wana enhlanganweni wa Maadventist, u sungule ku dyondza Matsalwa hi vukheta lebyikulu. U vone Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke ri ri karhi ri andlaleka emahlweni ka yena.

U tsakisiwe ngopfu hi ku twanana ka Bibele hi yoxe swin’we ni vumunhu bya Loyi a vuriwaka leswaku i Mutsari wa yona wa le Henhla. Leswaku van’wana va ta pfuneka hi leswi, u tsale buku leyi nge The Divine Plan of the Ages, leyi a yi humeseke hi 1886. Eka yona u katse nhlamuselo leyi anameke eka xihloko lexi nge “Bibele Tanihi Nhlavutelo Ya Xikwembu Yi Langutiwa Hi Ku Anakanyisisa.” Eku heleni ka ndzima yoleyo, handle ko kanakana u te: “Vuenti ni matimba ni vutlharhi ni ku anama ka vumbhoni bya Bibele swa hi khorwisa leswaku musunguri wa makungu ni tinhlavutelo ta yona, a hi munhu kambe i Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.”

Ku khorwiseka leswaku Bibele hinkwayo i Rito ra Xikwembu ni sweswi ka ha ri xisekelo xa tidyondzo ta Timbhoni ta Yehovha ta manguva lawa. Emisaveni hinkwayo, va na swipfuno swo dyondza leswi va pfunaka hi voxe leswaku va kambisisa vumbhoni bya ku huhuteriwa ka yona. Swivumbeko swa mhaka leyi nkarhi na nkarhi swa hlamuseriwa eka timagazini ta vona. Hi 1969, va humese buku leyi nge Is the Bible Really the Word of God? Endzhaku ka malembe ya makume-mbirhi buku leyi nge Bibele—I Rito Ra Xikwembu Kumbe I Ra Munhu? yi tlhele yi kambisisa mhaka ya ku tshembeka ka Bibele hi vuntshwa, yi kokela nyingiso eka vumbhoni lebyi engetelekeke ivi yi ta eka makumu lama fanaka: Bibele, hakunene, i Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke. Yin’wana ya tibuku ta vona, leyi kandziyisiweke ro sungula hi 1963 (hi Xinghezi) ivi yi pfuxetiwa hi 1990, hi leyi nge “Matsalwa Hinkwawo Ma Huhuteriwe Hi Xikwembu Naswona Ma Pfuna.” Vuxokoxoko lebyi anameke bya kumeka eka nsonga-vutivi wa vona wa Bibele, lowu nge Insight on the Scriptures, lowu humesiweke hi 1988.

Eka dyondzo ya vona ya munhu hi xiyexe ni ya le vandlheni ya mhaka leyi, va khorwiseka leswaku hambi loko vanhu va kwalomu ka 40 hi nkarhi wo tlula malembe xidzana ya 16, va tirhisiweke ku tsala leswi nga eka tibuku ta 66 ta Bibele, Xikwembu hi xona lexi hi ku kongoma a xi kongomisa ku tsala loku, hi moya wa xona. Muapostola Pawulo u tsarile: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu.” (2 Tim. 3:16, NW; 2 Pet. 1:20, 21) Ku khorwiseka loku ku ni matimba evuton’wini bya Timbhoni ta Yehovha. Loko ri vulavula hi leswi, phepha-hungu ra le Britain ri te: “Eka xin’wana ni xin’wana lexi Mbhoni yi xi endlaka ku ni xivangelo xa Matsalwa. Hakunene, mhaka leyikulu eka vona i ku xiya Bibele tanihi . . . ntiyiso.”

Ku Tiva Xikwembu Xa Ntiyiso

Loko Makwerhu Russell ni vanghana vakwe va dyondza Matsalwa, a swi va tekelanga nkarhi wo leha ku vona leswaku Xikwembu lexi hlamuseriwaka eBibeleni a hi xona xikwembu xa Vujagana. Leyi a ku ri mhaka ya nkoka hikuva, hi laha Yesu Kreste a vuleke ha kona, ntshembo wa vanhu wa vutomi lebyi nga heriki wu titshege hi ku tiva ka vona Xikwembu xin’we xa ntiyiso ni loyi xi n’wi rhumeke, Muyimeri-nkulu wa xona la endlaka ku pona ku koteka. (Yoh. 17:3; Hev. 2:10) C. T. Russell ni ntlawa lowu hlanganyeleke na yena eku dyondzeni ka Bibele va swi twisisile leswaku vululami bya Xikwembu byi ringaniseriwe hi vutlhari, rirhandzu ni matimba ya xona hi laha ku hetisekeke ni leswaku timfanelo leti ta vonaka eka mintirho hinkwayo ya xona. Hi ku ya hi vutivi lebyi ana se a va ri na byona hi nkarhi wolowo bya xikongomelo xa Xikwembu, va lunghiselele ku hlamusela mhaka ya leswaku ha yini vubihi byi pfumeleriwile ivi va yi katsa eka yin’wana ya tibuku ta vona to sungula leti hangalasiweke swinene, buku ya matluka ya 162 leyi nge Food for Thinking Christians, yi rhange yi humesiwa tanihi nkandziyiso wo hlawuleka wa Zion’s Watch Tower hi September 1881.

Dyondzo ya vona ya Rito ra Xikwembu yi va pfune ku xiya leswaku Muvumbi u na vito rakwe ni leswaku u swi endla swi koteka leswaku vanhu va n’wi tiva ni ku tsakela vuxaka lebyikulu na yena. (1 Tikr. 28:9; Esa. 55:6; Yak. 4:8) Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa October-November 1881 xi te: “YEHOVHA i vito leri tirhisiwaka eka Munhu La nge Henhla-henhla ntsena—Tata wa hina, ni loyi Yesu a n’wi vitaneke Tatana ni Xikwembu.”—Ps. 83:18; Yoh. 20:17.

Hi lembe leri tlhandlameke, ku hlamula xivutiso lexi nge, “Xana u vula leswaku Bibele a yi dyondzisi leswaku ku ni vanhu vanharhu eka Xikwembu xin’we?” nhlamulo yi te: “Ina: Ku hambana ni sweswo, yi hi byela leswaku ku na Xikwembu xin’we, Tata wa Hosi ya hina Yesu Kreste loyi ha yena swilo hinkwaswo swi nga kona (kumbe la vumbeke swilo hinkwaswo). Xisweswo hi pfumela eka Xikwembu ni Tatana Un’we, ni le ka Hosi yin’we Yesu Kreste . . . Kambe lava i vanhu vambirhi hayi un’we. I van’we ntsena hi mongo wa leswaku va twanana. Nakambe hi pfumela leswaku ku ni moya wa Xikwembu . . . Kambe a hi munhu tanihi leswi moya wa vudiyavulosi ni moya wa Misava ni moya wa Vuanti-Kreste yi nga riki vanhu.”—Zion’s Watch Tower, June 1882; Yoh. 17:20-22.

Ku Kula Ka Ku Tlangela Vito Ra Xikwembu

Ha katsongo-tsongo Swichudeni leswi swa Bibele swi ye swi xiya ndlela leyi Matsalwa lama huhuteriweke ma ri tlakusaka ha yona vito ra Xikwembu hi roxe. Vito leri a ri tumbetiwile eka Xinghezi hi Douay ya Rhoma Khatoliki ni ku hundzuluxela ka Bibele ka King James ya Protestente, hi laha ri hambeteke ri tumbetiwa ha kona eka ku hundzuluxela ko tala ka tindzimi to tala eka lembe xidzana ra vu-20. Kambe ku hundzuluxela kun’wana ko tala swin’we ni tibuku ta tinhlamuselo ta Bibele ti kombisa leswaku vito ra Yehovha ri humelela hi makhamba ya magidi eka ririmi ro sungula—kahle-kahle, ri tlula vito rihi na rihi hi ku tala, naswona ri humelela ko tala ku tlula ntsengo hinkwawo wa swithopo leswi humelelaka swo tanihi Xikwembu na Hosi. Tanihi “vanhu va vito ra xona,” ku tlangela ka vona vito ra Xikwembu ku ye ku kula. (Mint. 15:14, NW) Eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa January 1, 1926, va andlale leswi va swi xiyeke tanihi mphikamakaneta leyi munhu un’wana ni un’wana a bohekaka ku langutana na yona, ku nga leswaku “I Vamani Va Nga Ta Xixima Yehovha?”

Ku kandziyisa ka vona vito ra Xikwembu a ku nga ri mhaka ya ku va ni vutivi bya vukhongeri. Hi laha swi hlamuseriweke ha kona ebukwini leyi nge Prophecy (leyi humesiweke hi 1929), mphikamakaneta leyikulu leyi langutaneke ni swivumbiwa hinkwaswo swo tlhariha yi katsa vito ni rito ra Yehovha Xikwembu. Timbhoni ta Yehovha ti kandziyisa leswaku Bibele yi kombisa leswaku un’wana ni un’wana u fanele a tiva vito ra Xikwembu naswona a ri teka tanihi leri kwetsimaka. (Mt. 6:9; Ezek. 39:7) Ri fanele ri susiwa ndzhukano hinkwawo lowu vekiweke ehenhla ka rona, ku nga ri hi lava veke ni xivindzi xo lwisana na Yehovha erivaleni ntsena, kambe ni lava va n’wi yimeleke hi ndlela yo biha hi tidyondzo ni swiendlo swa vona. (Ezek. 38:23; Rhom. 2:24) Hi ku tirhisa Matsalwa, Timbhoni ti xiye leswaku ku tsaka ka vuako hinkwabyo swin’we ni hinkwaswo leswi nga eka byona ku titshege hi ku kwetsimisiwa ka vito ra Yehovha.

Va xiya leswaku loko Yehovha a nga si teka goza ro herisa vo biha, i vutihlamuleri ni lunghelo ra timbhoni ta yena leswaku ti byela van’wana hi ntiyiso wa yena. Timbhoni ta Yehovha ti endla sweswo emisaveni hinkwayo. A ti hetisisa vutihlamuleri byebyo hi ku hiseka lokukulu lerova, ematikweni hinkwawo, mani na mani la tirhisaka vito ra Yehovha hi ku ntshunxeka u hatla a tekiwa tanihi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.

Ku Paluxa Vunharhu-un’we

Tanihi timbhoni ta Yehovha, C. T. Russell ni vanghana vakwe va vone ku ri vutihlamuleri bya vona ku paluxa tidyondzo leti yimelaka Xikwembu hi ndlela yo biha, leswaku va pfuna varhandzi va ntiyiso ku xiya leswaku a ti sekeriwanga kona eBibeleni. A va nga ri vo sungula ku xiya leswaku Vunharhu-un’we a hi dyondzo ya matsalwa,c kambe va swi xiyile leswaku loko va ta hambeta va va malandza ya Xikwembu yo tshembeka, a va ri ni vutihlamuleri bya ku vula ntiyiso wa kona. Hi xivindzi, leswaku va pfuna varhandzi hinkwawo va ntiyiso, va swi veke erivaleni leswaku dyondzo-nkulu ya Vujagana i ya vuhedeni.

Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa June 1882 xi te: “Vativi va filosofi vo tala va vuhedeni hi ku vona leswaku ku nga va ni mboyamelo wo joyina mintlawa ya vukhongeri lebyi andzaka [xivumbeko xa Vukreste bya vugwinehi lexi a a xi sekeriwa hi vafumi va Rhoma hi lembe xidzana ra vumune C.E.], va sungule ndlela yo olova yo nghena eka byona hi ku ringeta ku tshubula ku yelana exikarhi ka Vukreste ni Vuhedeni, ivi va ringeta ku hlanganisa swilo leswi haswimbirhi. Va humelerile. . . . Tanihi leswi ntivo-vukwembu wa khale a a wu ri ni swikwembu-nkulu swo hlayanyana, swin’we ni swikwembu-ntsongo swa xisati ni swa xinuna, Vakreste-hedeni (loko hi vumba rito) va ringete ku andlala nxaxamelo wa dyondzo leyintshwa. Hikwalaho, hi nkarhi lowu ku vumbiwe dyondzo ya Swikwembu swinharhu—Xikwembu Tatana, Xikwembu N’wana, na Xikwembu Moya lowo Kwetsima.”

Vafundhisi van’wana va ringete ku seketela dyondzo ya vona hi Bibele hi ku tshaha tindzimana to tanihi 1 Yohane 5:7, kambe Makwerhu Russell u nyikele vumbhoni lebyi kombisaka leswaku vadyondzi a a va swi tiva kahle leswaku xiphemu xa ndzimana yoleyo a xi ri xiengetelo, vunwa lebyi engeteriweke hi mutsari leswaku a seketela dyondzo leyi nga kumekiki eMatsalweni. Vaseketeri van’wana va Vunharhu-un’we va kombetele eka Yohane 1:1, kambe Xihondzo xo Rindza xi hlamusele tsalwa rero hi ku tirhisa mongo ni nhlamuselo ya tsalwa leri, ku komba leswaku a ri yi seketeli dyondzo ya Vunharhu-un’we ni kan’we. Ku pfumelelana ni leswi, eka nkandziyiso wa xona wa July 1883, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi te: “Ku dyondza Bibele ku ri na ku dyondza matsalwa ya kereke a ku ta va ku endle mhaka leyi yi va erivaleni eka vanhu hinkwavo. Dyondzo ya vunharhu-un’we yi hambana swinene ni Matsalwa.”

Makwerhu Russell u paluxe vuhunguki bya ku tivula la pfumelaka eBibeleni kambe hi nkarhi lowu fanaka u dyondzisa dyondzo yo tanihi Vunharhu-un’we, leyi kanetaka leswi Bibele yi swi vulaka. Xisweswo u tsarile: “Vona ndlela leyi vanhu lava vulaka leswaku Yesu na Tatana i Xikwembu xin’we va tikumaka va tikaneta ni ku pfilunganyeka ha yona! Leswi swi ta va swi vula leswaku Hosi ya hina Yesu a a ri mukanganyisi loko a ri laha misaveni naswona u endle onge u vulavula ni Xikwembu hi xikhongelo, loko Yena hi Yexe a ri xona Xikwembu xa kona. . . . Nakambe, Tatana minkarhi hinkwayo a a ri hava ku fa, xisweswo a nga ta fa. Kutani ke, xana swi tise ku yini leswaku Yesu a fa? Vaapostola hinkwavo i timbhoni to hemba hi ku vulavula hi ku fa ni ku pfuxiwa ka Yesu loko Yena a nga fanga. Kambe, Matsalwa ma vula leswaku U tshame a fa.”d

Xisweswo, eku sunguleni swinene ka matimu ya tona ya manguva lawa, Timbhoni ta Yehovha ti yi ale swinene dyondzo ya Vunharhu-un’we ya Vujagana, ti seketela dyondzo ya Bibele leyi twisisekaka, ni leyi khongotelaka.e Ntirho lowu ti wu endleke leswaku ti hangalasa mintiyiso leyi ni ku nyika vanhu kun’wana ni kun’wana nkarhi wa ku yi twa wu fikelele mpimo lowu nga si tshamaka wu fikeleriwa hi munhu kumbe hi ntlawa wihi na wihi, khale hambi ku ri sweswi.

Hi Xihi Xiyimo Xa Vafi?

C. T. Russell ku sukela a ha ri jaha a karhateka swinene hi leswi vumundzuku byi va khomeleke swona vanhu lava nga ri amukelangiki lunghiselelo ra Xikwembu ra ku kuma ku pona. Loko a ha ri xifanyetana, a a pfumela leswi vafundhisi va swi vuleke hi ndzilo wa tihele; a anakanya leswaku va chumayela Rito ra Xikwembu. A famba ni vusiku a ya tsala matsalwa ya Bibele hi choko etindhawini leti vonakaka hi ku olova, leswaku a tsundzuxa vanhu lava tirhaka, lava hundzaka kwalaho, leswaku va ta ponisiwa hi laha ku nga heriki eku xanisiweni loku chavisaka.

Endzhakunyana, loko se a swi vonile hi yexe leswi Bibele yi swi dyondzisaka hakunene, un’wana wa vanghana vakwe u n’wi tshahe a ku: “Loko Bibele yi swi dyondzisa leswaku ku xanisiwa hi laha ku nga heriki ku yimele vanhu hinkwavo handle ka vakwetsimi, swi fanele swi chumayeriwa—ina, swi huweleriwa hi matimba vhiki na vhiki, siku na siku, awara ni awara; loko yi nga swi dyondzisi, mhaka yoleyo yi fanele yi tivisiwa, naswona thyaka leri onhaka vito ro kwetsima ra Xikwembu ri fanele ri susiwa.”

Eku sunguleni swinene ka dyondzo yakwe ya Bibele, C. T. Russell u swi vone kahle leswaku tihele a hi ndhawu yo xanisa mimoya-xiviri endzhaku ka rifu. U pfuniwe swinene eka leswi hi George Storrs, muhleri wa Bible Examiner, loyi Makwerhu Russell a vulavuleke ha yena hi ku tlangela lokukulu eka matsalwa ya yena ni loyi a tsaleke swo tala malunghana ni leswi yena a swi twisisa eBibeleni hi xiyimo xa vafi.

Kambe ku vuriwa yini hi moya-xiviri? Xana Swichudeni swa Bibele a swi yi seketela dyondzo ya leswaku i xiphemu xa moya xa munhu, nchumu lowu yaka emahlweni wu hanya loko miri wu file? Ku hambana ni sweswo, hi 1903 Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi te: “Hi fanele hi swi xiya kahle leswaku a hi swona leswaku munhu u ni moya-xiviri, kambe hi leswaku munhu i moya-xiviri, kumbe xivumbiwa lexi hanyaka. A hi xiyeni xikombiso xa ntumbuluko—moya lowu hi wu hefemulaka: wu na okisijini ni nayitirojini, a xi kona eka leswi lexi nga atimosifiya, kumbe moya; kambe loko leswi haswimbirhi swi hlangana swi vumba atimosifiya, hi laha swi endlaka ha kona eka mimpimo leyi faneleke ya tikhemikhali. Swi tano hi moya-xiviri. Xikwembu xi hi vitana hi mongo lowu, wa leswaku ha un’we-un’we hi moya-xiviri. A xi vuli mimiri ya hina kumbe ku hefemula ka vutomi, kambe xi vula hina vanhu lava tlhariheke, kumbe mimoya-xiviri. Loko xi humesa xigwevo xa ku tlula nawu wa xona, a xi vulavulanga hi miri wa Adamu hi ku kongoma, kambe hi munhu, moya-xiviri, munhu la tlhariheke: ‘Wena!’ ‘Hi siku leri u nga ta dya eka wona u ta fa hakunene.’ ‘Moya-xiviri lowu dyohaka wu ta fa.’—Gen. 2:17; Ezek. 18:20.” Leswi a swi pfumelelana ni leswi Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi swi vuleke khale hi April 1881.f

Kutani ke, xana dyondzo ya ku nga fi ka moya-xiviri wa munhu hi ntumbuluko, yi sungurise ku yini? Yi sungule hi mani? Endzhaku ko kambisisa Bibele ni matimu ya vukhongeri hi vukheta, Makwerhu Russell u tsale eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa April 15, 1894 a ku: “Handle ko kanakana a yi humi kona eBibeleni . . . Bibele yi swi veka erivaleni leswaku munhu wa fa, ni leswaku swa koteka leswaku a fa. . . . Loko hi phendla tibuku ta matimu, hi kuma leswaku, hambi leswi dyondzo ya ku nga fi ka munhu yi nga dyondzisiwiki hi timbhoni ta Xikwembu leti huhuteriweke, i dyondzo-nkulu ya vukhongeri bya vuhedeni. . . . Xisweswo, a hi ntiyiso leswaku Socrates na Plato a va ri vona vo sungula ku dyondzisa dyondzo leyi: yi ni mudyondzisi wa khale ku tlula vona, la nga ni vuswikoti swinene. . . . Rhekhodo yo sungula ya dyondzo leyi ya mavunwa yi kumeka eka matimu ya khale eka lama tiviwaka hi vanhu—Bibele. Mudyondzisi wa mavunwa a a ri Sathana.”g

Ku Tima Ndzilo Wa Tihele Hi “Phayiphi Ya Mati”

Ku pfumelelana ni ku navela ka Makwerhu Russell ko susa xisandzu evitweni ra Xikwembu lexi tisiweke hi dyondzo ya ndzilo wa tihele wa nxaniso lowu nga heriki, u tsale xiphephana lexi nga ni xihloko lexi nge, “Xana Matsalwa Ma Swi Dyondzisa Leswaku Nxaniso Lowu Nga Heriki I Hakelo Ya Xidyoho?” (The Old Theology, 1889) Eka xona u te:

“Dyondzo ya ku xanisiwa hi laha ku nga heriki yi huma eka vuhedeni, hambi leswi a yi ri ya vahedeni, a yi nga ri dyondzo ya tihanyi hi laha endzhakunyana yi veke ha kona, loko yi sungule ku ya yi nghena eka Vukreste bya nomu loko byi tihlanganisa ni tifilosofi ta vahedeni hi lembe xidzana ra vumbirhi. Vugwinehi lebyikulu byi hlanganise tidyondzo leti leti nyenyetsaka, ni filosofi ya vuhedeni, leti sweswi ti amukeriwaka swinene, va ti tsala emakhumbini ya kereke, hi laha a swi endliwa ha kona le Yuropa, va ti tsala eka tidyondzo ni tinsimu ta vona, va hambukisa Rito ra Xikwembu va ringeta ku ti endla onge Xikwembu xa ti seketela, leswi swi tiseke ndzhukano eka Xikwembu. Xisweswo, vanhu va namuntlha lava ti amukelaka, va titeka tanihi ndzhaka, hayi leyi humaka eka Hosi, kumbe vaapostola, kumbe vaprofeta, kambe leyi humaka eka moya wo gwineha lowu tshikeke ntiyiso ni ku twisisa, ivi hi ndlela leyi nyumisaka wu hambukisa tidyondzo ta Vukreste, hi ku navela ko biha ni ku lwela matimba ni rifuwo ni swikhundlha. Vapatriarka va khale a va nga swi tivi leswaku xigwevo xa xidyoho i ku xanisiwa hi laha ku nga heriki; vaprofeta va khale va Vayuda a va nga swi tivi sweswo; naswona Hosi ni vaapostola a va nga swi tivi sweswo; kambe yi ve dyondzo leyikulu eka Vukreste bya Nomu ku sukela loko ku sungule vugwinehi lebyikulu—ku nga nkhavi lowu vanhu lava pfumelaka xin’wana ni xin’wana, lava nga tiviki nchumu ni lava nga ni vukholwa-hava va misava leyi, va biweke ha wona, leswaku va tiyimisela ku va mahlonga ya ku khomiwa hi ndlela yo biha. Nxaniso lowu nga heriki a wu ri wa hinkwavo lava a va lwisana kumbe ku sandza Kereke ya Rhoma, naswona ku tirhisiwa ka wona eka vutomi bya sweswi ku sungule ku sukela loko yi kuma matimba.”

Makwerhu Russell a a swi tiva kahle leswaku vanhu vo tala lava anakanyaka kahle a va nga pfumeli eka dyondzo ya ndzilo wa tihele. Kambe, hi laha a vuleke ha kona hi 1896, eka xibukwana lexi nge What Say the Scriptures About Hell?, “tanihi leswi va anakanyaka leswaku Bibele ya yi dyondzisa, goza rin’wana ni rin’wana leri va ri endlaka hi vutlhari ni vunene bya vumakwerhu . . . hi xitalo ri va goza leri va yisaka ekule ni Rito ra Xikwembu, leri va ri hehlaka leswaku hi rona ri dyondzisaka dyondzo leyi.”

Leswaku a kokela vanhu volavo lava anakanyaka eRitweni ra Xikwembu, eka xibukwana lexi u nyikela ndzimana yin’wana ni yin’wana ya King James Version leyi a ku kumeka rito tihele eka yona, leswaku vahlayi va ta tivonela hi voxe leswi a ti swi vula, ivi a ku: “Hi khensa Xikwembu, a ku kona laha hi kumaka kona nxaniso lowu nga heriki hi laha mikhuva ni tibuku ta tinsimu, ni tikereke to tala, hi xihoxo ti dyondzisaka ha kona. Kambe ‘tihele’ ta kumeka, ku nga sheol, hades, laha tinxaka hinkwato ta vanhu ti yaka kona hikwalaho ka xidyoho xa Adamu, ni laha hinkwerhu hi kutsuriwaka kona hi rifu ra Hosi ya hina; naswona ‘tihele’ i sirha-bakwa—xiyimo xa ku fa. Naswona hi kuma ‘tihele’ tin’wana (gehenna—rifu ra vumbirhi—ndzoviso lowu heleleke) lowu hi byeriwaka ha wona tanihi xigwevo xo hetelela eka hinkwavo lava, endzhaku ka ku kutsuriwa ni ku byeriwa ntiyiso kahle, ni ku va ni vuswikoti lebyi heleleke byo yingisa, va hambetaka va hlawula rifu hi ku endla leswi lwisanaka ni Xikwembu ni ku lulama. Naswona timbilu ta hina ti ri, Amen. Tindlela ta wena i ta ntiyiso ni ku lulama, wena Hosi ya matiko. I mani la nga ta ka a nga ku gandzeri, O Hosi, a kwetsimisa vito ra wena? Hikuva wena u kwetsima ngopfu. Naswona matiko hinkwawo ma ta ta eka wena, ma ku gandzela, hikuva mintirho ya wena yo lulama yi vekiwe erivaleni.”—Nhlav. 15:3, 4.

Leswi a a swi dyondzisa a swi tlhava ni ku karhata vafundhisi va Vujagana. Hi 1903, u vitaneriwe ku ya kanela erivaleni. Yin’wana ya mintlhontlho a ku ri xiyimo xa vafi eka minxaxamelo leyi veke kona ya ku kanerisana exikarhi ka C. T. Russell na Dr. E. L. Eaton, loyi a a tirha tanihi muvulavuleri wa ntlawa lowu nga riki enawini wa vafundhisi va Protestente evupela-dyambu bya Pennsylvania.

Hi nkarhi wa ku kanerisana loku, Makwerhu Russell u yime a tiya emhakeni ya leswaku “rifu i rifu, ni leswaku varhandziwa va hina, loko va hundza eka hina, va file hakunene, a va hanyi ni tintsumi kumbe mademona endhawini ya mahlomulo.” Ku seketela leswi u kombetele eka matsalwa yo tanihi Eklesiasta 9:5, 10; Varhoma 5:12; 6:23; na Genesa 2:17. Nakambe u te: “Matsalwa ma pfumelelana swinene ni leswi mina na wena ni munhu un’wana ni un’wana la hanyeke kahle, la twisisaka, emisaveni, a nga swi vonaka swi twala ni ku fanela Xikwembu xa hina. Xana Tata wa hina wa le tilweni u njhani? U lulamile, u tlharihile, u ni rirhandzu, u ni matimba. Vanhu hinkwavo lava nga Vakreste va ta pfumela leswaku Xikwembu xi fanele xi va ni timfanelo to tanihi leti. Loko sweswo swi ri tano, xana swa twala ku pfumela leswaku Xikwembu xo lulama xi nga tlhela xi xupula swivumbiwa leswi endliweke hi xona n’wini hi laha ku nga heriki, ku nga khathariseki leswaku xidyoho i xa muxaka muni? A ndzi seketeli xidyoho; a ndzi hanyi hi ku dyoha mina, naswona a ndzi chumayeli xidyoho. . . . Kambe ndza mi byela leswaku vanhu hinkwavo lava nga laha, lava Makwerhu wa hina [Dr. Eaton] a vulaka leswaku va sandza Xikwembu ni vito ro kwetsima ra Yesu Kreste i vanhu lava va dyondzisiweke dyondzo leyi ya nxaniso lowu nga heriki. Vadlayi, makhamba ni vadyohi lava khotsiweke, hinkwavo va dyondzisiwe dyondzo leyi. . . . Leti i tidyondzo to biha; i khale ti ri karhi ti onha misava; a hi xiphemu xa dyondzo ya Hosi hi ku helela, naswona makwerhu wa hina wa ha funengetiwe hi nguva ya munyama emahlweni ya yena.”

Ku vikiwa leswaku endzhaku ka nkanerisano lowu, mufundhisi un’wana loyi a ri kwalaho, u ye eka Russell ivi a ku: “Ndza tsaka ku ku vona u teka phayiphi ya mati u tima ndzilo wa tihele.”

Leswaku a ya emahlweni a hangalasa ntiyiso hi xiyimo xa vafi, Makwerhu Russell u endzele minxaxamelo yo tala ya mintsombano ya siku rin’we, hi 1905 ku ya eka 1907, laha eka yona a nyikeleke nkulumo ya le rivaleni leyi nge “Ku Ya Ni Ku Vuya eTiheleni! I Vamani Lava Nga Kwalaho? Ntshembo Wa Ku Vuya Ka Vo Tala.” Xihloko lexi a xi tsakisa swinene naswona vo tala a va kokiwa hi xona. Tiholo ta nhlengeletano a ti lo mpha! emadorobeni lamakulu ni lamatsongo ya le United States ni le Canada ku ta yingisa nkulumo leyi.

Exikarhi ka lava tsakisiweke swinene hi leswi Bibele yi swi vulaka hi xiyimo xa vafi a ku ri na xichudeni xa le yunivhesiti ya Cincinnati, Ohio, lexi a xi tilunghiselela ku va mufundhisi wa Presbeteriya. Hi 1913 xi amukele xibukwana lexi nge Where Are the Dead? xo huma eka makwavo, lexi tsariweke hi John Edgar, Xichudeni xa Bibele lexi a xi ri dokodela le Scotland. Xichudeni lexi amukeleke xibukwana xexo a ku ri Frederick Franz. Endzhaku ko xi hlaya hi vukheta, u te: “Lowu i ntiyiso.” Handle ko kanakana, u cince tipakani ta yena ta vutomi ivi a nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo tanihi muevhangeli wa mubulandlela. Hi 1920 u ve xirho xa vatirhi va le yindlu-nkulu ya Sosayiti ya Watch Tower. Endzhaku ka malembe yo tala u ve xirho xa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha naswona endzhakunyana, a va muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower.

Gandzelo Ra Nkutsulo Ra Yesu Kreste

Hi 1872, malunghana ni nkambisiso wa yena wa Matsalwa, Makwerhu Russell ni vanghana vakwe va tlhele va yi kambisisa kahle mhaka ya ku kondleteriwa, hi ku ya hi nkutsulo lowu nyikeriweke hi Yesu Kreste. (Mint. 3:21, KJ) A a tsakile swinene ku vona leswaku eka Vaheveru 2:9, ‘hi tintswalo ta Xikwembu, Yesu u twe rifu hikwalaho ka vanhu hinkwavo.’ Leswi a swi n’wi endlanga a pfumela eka ku ponisiwa ka mani na mani, hikuva a a swi tiva leswaku Matsalwa ma vula leswaku munhu u fanele a pfumela eka Yesu Kreste loko a ta ponisiwa. (Mint. 4:12; 16:31) Kambe u sungule ku twisisa—hambi leswi swi tekeke nkarhinyana—lunghelo leri hlamarisaka leri gandzelo ra nkutsulo ra Yesu Kreste ri endleke leswaku ri koteka eka vanhu. Ri va pfulele ndlela yo kuma leswi Adamu a swi lahleke, ntshembo wo hanya hi laha ku nga heriki hi ku hetiseka. Makwerhu Russell a a nga kanakani hi mhaka leyi; a a yi twisisa nhlamuselo leyi enteke ya nkutsulo naswona u yi seketele hi matimba, hambi loko vanghana vakwe lavakulu va pfumelele mianakanyo ya vona yi thyakisiwa hi mianakanyo ya filosofi.

Exikarhi ka 1878, se a ku ri nkarhi wo ringana lembe ni hafu Makwerhu Russell a ri karhi a pfuna tanihi muhleri wa magazini lowu nge Herald of the Morning, lowu N. H. Barbour a a ri muhleri lonkulu wa wona. Kambe loko Barbour, eka nkandziyiso wa August 1878 wa magazini wa vona, a yi tekele hansi dyondzo ya Matsalwa ya nkutsulo, Russell u wu seketele swinene ntiyiso lowu wa nkoka wa Bibele.

Ehansi ka xihloko lexi nge “Ku Phahlelana Mariyeta,” Barbour u kombise ndlela leyi a a titwa ha yona hi dyondzo leyi, a ku: “Ndzi byela xifanyetana xa mina, kumbe un’wana wa malandza ya mina ndzi ku, loko James a luma sesi wakwe, wena khoma nhongana, u yi tlhava hi neleta emirini wa yona ivi u yi vamba ekhumbini, kutani ndzi ta rivalela James. Leswi swi kombisa dyondzo ya xikhomela-ndhawu.” Hambi loko a tivula la pfumelaka eka nkutsulo, Barbour u kombise leswaku mhaka ya leswaku Kreste u hakele xigwevo xa xidyoho xa vana va Adamu hi rifu rakwe, hi leyi nga “riki ya matsalwa, ni leyi hambanaka swinene ni vutivi bya hina hinkwabyo bya vululami.”h

Eka nkandziyiso lowu landzeleke wa Herald of the Morning (September 1878), Makwerhu Russell u ku kombise hi matimba ku hambana kakwe ni leswi Barbour a swi tsaleke. Russell u andlale leswi Matsalwa ma swi vulaka hakunene ni ku pfumelelana ka wona ni ku “hetisisiwa ka vululami bya [Xikwembu], ni tintswalo ni rirhandzu ra xona eku heteleleni” hi laha swi kombisiweke ha kona hi lunghiselelo ra nkutsulo. (1 Kor. 15:3; 2 Kor. 5:18, 19; 1 Pet. 2:24; 3:18; 1 Yoh. 2:2) Hi ximun’wana lexi landzeleke, endzhaku ka matshalatshala lamakulu yo pfuna Barbour leswaku a languta swilo hi ku ya hi Matsalwa, Russell u tshike ku seketela kakwe Herald; ku sukela eka nkandziyiso wa June 1879, vito ra yena a ri nga ha humeleri tanihi muhleri la pfunetaka wa nkandziyiso wolowo. Xiyimo xakwe lexi tiyeke, lexi nga hundzukiki malunghana ni dyondzo leyi leyikulu ya Bibele xi ve ni vuyelo lebyikulu.

Eka matimu ya tona hinkwawo ya manguva lawa, Timbhoni ta Yehovha ti hambete ti twarisa dyondzo ya Matsalwa ya nkutsulo. Nkandziyiso wo sungula wa Zion’s Watch Tower (July 1879) wu kandziyise leswaku “ku amukeriwa hi Xikwembu swi titshege . . . hi gandzelo ra Kreste leri hetisekeke.” Hi 1919, eka ntsombano lowu seketeriweke hi International Bible Students Association le Cedar Point, Ohio, nongonoko lowu gandlisiweke wu kandziyise marito lama nge “Ma Amukeriwa! N’wina Hinkwenu Lava Mi Pfumelaka Eka Gandzelo Lerikulu Ra Nkutsulo.” Xifunengeto xa le ndzeni xa Xihondzo xo Rindza xi hambeta xi kokela nyingiso eka nkutsulo, malunghana ni xikongomelo xa magazini lowu xi ku: “Xi vumba ripfumelo eka Yesu Kreste, Hosi ya Xikwembu leyi fumaka sweswi, leyi ngati ya yona leyi halatiweke yi pfulelaka vanhu ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki.”

Nhluvuko, Handle Ka Ku Landzelela Mikhuva

Ku twisisa Rito ra Xikwembu a ku lo swi pfuketana ku ta hi nkarhi wun’we. Hi minkarhi yo tala Swichudeni swa Bibele a a swi twisisa mhaka yo karhi ya ntila wa ntiyiso kambe swi nga si xi vona xivumbeko lexi heleleke. Ku nga khathariseki sweswo, a swi tiyimiserile ku dyondza. A swi nga landzeleli mikhuva; a swi endla nhluvuko. A va avelana leswi va swi dyondzaka. A va nga tibumi hi swilo leswi va swi dyondzisaka; a va lava ku “dyondzisiwa hi Yehovha.” (Yoh. 6:45, NW) Naswona va sungule ku vona leswaku i Yehovha a endlaka va swi kota ku twisisa vuxokoxoko bya xikongomelo xakwe hi nkarhi wa yena na hi ndlela ya yena.—Dan. 12:9; ringanisa Yohane 16:12, 13.

Ku dyondza swilo leswintshwa a swi lava ku lulamisiwa ka langutelo. Leswaku swihoxo swi ta amukeriwa ni leswaku mindzulamiso leyi lavekaka yi endliwa, a ku laveka ku titsongahata. Mfanelo leyi ni mihandzu ya yona swa n’wi tsakisa Yehovha, naswona xiendlo xo tano xa va tsakisa varhandzi va ntiyiso. (Sof. 3:12) Kambe, vanhu lava va kwetsimisaka mikhuva leyi tshameke yi nga cinciwi hi malembe xidzana yo tala, va yi hlekula mfanelo leyi, hambi leswi mikhuva ya vona yi vumbiweke hi vanhu lava nga hetisekangiki.

Mukhuva Wa Ku Vuya Ka Hosi

A ku ri exikarhi ka va-1870 loko Makwerhu Russell ni lava a va kambisisa Matsalwa na yena hi ku hiseka, va twisisa leswaku loko Hosi yi vuya, mahlo ya vanhu ma nge swi koti ku yi vona.—Yoh. 14:3, 19.

Makwerhu Russell endzhakunyana u te: “Hi titwe hi vaviseka hi xihoxo xa Second Adventist, lawa a ma langutela Kreste hi nyama, va dyondzisa leswaku misava ni hinkwaswo leswi nga eka yona handle ka Second Adventist swi ta hisiwa hi 1873 kumbe 1874, lava nkarhi lowu va wu vhumbeke ni ku nga hetiseki ka wona swin’we ni mianakanyo leyi nga vupfangiki malunghana ni xikongomelo ni ndlela ya ku vuya ka yena, swi tiseke xisandzu hi mpimo wo karhi eka hina ni le ka hinkwavo lava a va langutele ni ku twarisa ku ta ka Mfumo wa yena. Mianakanyo leyi leyi hoxeke leyi a yi amukeriwa ya xikongomelo ni mukhuva wa ku vuya ka Hosi yi ndzi endle leswaku ndzi tsala xiphephana lexi nge—‘The Object and Manner of Our Lord’s Return.’” Xiphephana lexi xi hangalasiwe hi 1877. Makwerhu Russell u kandziyise tikopi ta xona ta kwalomu ka 50 000 ivi a ti hangalasa.

Eka xiphephana xexo u tsale a ku: “Hi tshemba leswaku matsalwa ma dyondzisa leswaku, loko Yi ta ni le ndzhaku ka ku fika ka Yona, Yi ta tshama yi ri leyi nga vonakiki; endzhakunyana yi ta tikombisa kumbe ku tivonakarisa hi Yoxe hi ku avanyisa ni swivumbeko swin’wana, lerova ‘mahlo hinkwawo ma ta Yi vona.’” Ku seketela leswi, u hlamusele tindzimana to tanihi Mintirho 1:11 (‘yi ta vuya hi mukhuva lowu mi yi voneke yi tlhandluka ha wona’—hi leswaku, yi nga voniwi hi misava) na Yohane 14:19 (“endzhaku ka nkarhinyana, misava a yi nga ha ndzi voni”). Nakambe Makwerhu Russell u tlhele a kombisa leswaku The Emphatic Diaglott, leyi ro sungula yi kandziyisiweke hi xivumbeko lexi heleleke hi 1864 yi ri na ku hundzuluxela ka Xinghezi ka rito hi rito etlhelo, yi nyikele vumbhoni bya leswaku rito ra Xigriki leri nge pa·rou·siʹa a a ri vula “vukona.” Loko a hlamusela ndlela leyi Bibele yi tirhisaka rito leri ha yona, eka xiphephana lexi Russell u te: “Rito ra Xigriki leri hi ntolovelo ri tirhiseriwaka ku vuya ka vumbirhi—Parousia, leri hakanyingi ri hundzuluxeriwaka va ku ku ta—hi laha ku nga hundzukiki ri vula vukona bya xiviri, tanihi la teke, la fikeke naswona a ri vuli swona leswaku wa ha ta, hi laha rito ku ta hi ri tirhisaka ha kona.”

Loko a hlamusela xikongomelo xa vukona bya Kreste, Russell u swi veke erivaleni leswaku lowu a ku nga ri nchumu lowu nga ta endliwa hi nkarhi wun’we lowu ha wona misava yi nga ta ninginisiwa. U tsarile: “Ku ta ka vumbirhi, ku fana ni ko sungula, ku ta heta nkarhi wo lehanyana, a hi xiendlakalo xa xinkarhana.” U tsale leswaku hi nkarhi wolowo, “ntlhambinyana” wu ta nyikiwa hakelo swin’we ni Hosi tanihi vadyandzhaka-kulobye eMfun’weni wa yona; van’wana, kumbexana va tibiliyoni, va ta nyikiwa lunghelo ra vutomi lebyi hetisekeke emisaveni leyi endliweke yi saseka ku fana na Edeni.—Lk. 12:32.

Ku nga si hela malembe ma nga ri mangani, a ri karhi a dyondza Matsalwa, Russell u xiye leswaku Kreste a nge vuyi hi ndlela leyi nga vonakiki ntsena kambe ni leswaku u ta tshama a ri la nga vonakiki, hambi loko a kombisa vukona byakwe hi ku avanyisa lavo biha.

Hi 1876, loko Russell a hlaye kopi ya Herald of the Morning ro sungula, u kume leswaku a ku ri na ntlawa wun’wana lowu a wu pfumela leswaku ku vuya ka Kreste a ku nge vonaki naswona wu vula leswaku ku vuya koloko ku ta tisela mindyangu ya laha misaveni mikateko. Hikwalaho ka Nkul. Barbour, muhleri wa nkandziyiso wolowo, Russell u amukele leswaku ku vuya loku nga vonakiki ka Kreste ku sungule hi 1874.i Xihlokwana lexi nge “Ku Twarisa Vukona Bya Kreste” xi nyikele nyingiso eka mhaka leyi, lexi humeleleke eka xifunengeto xa Zion’s Watch Tower.

Ku xiya vukona bya Kreste tanihi lebyi nga vonakiki ku ve xisekelo xa nkoka lexi eka xona a ku ta simekiwa masungulo yo twisisa vuprofeta byo tala bya Bibele. Swichudeni sweswo swo sungula swa Bibele swi xiye leswaku vukona bya Hosi byi fanele byi va mhaka leyikulu eka Vakreste hinkwavo va ntiyiso. (Mar. 13:33-37) A va khathala swinene hi ku vuya ka N’wini naswona a va swi xiya leswaku va ni vutihlamuleri bya ku ku tivisa, kambe a va nga si byi twisisa kahle vuxokoxoko hinkwabyo. Kambe, leswi moya wa Xikwembu wu va endleke va kota ku swi twisisa khale koloko a swi hlamarisa swinene. Yin’wana ya mintiyiso leyi yi katsa siku leri xiyekaka swinene leyi funghiweke hi vuprofeta bya Bibele.

Ku Hela Ka Minkarhi Ya Vamatiko

Mhaka ya nxaxamelo wa minkarhi ya Bibele i khale yi ri ya nkoka swinene eka swichudeni swa Bibele. Vahlamuseri va boxe mianakanyo yo hambana-hambana hi vuprofeta bya Yesu mayelana ni “minkarhi ya Vamatiko” ni rungula ra muprofeta Daniyele ra norho wa Nebukadnetsari malunghana ni xikundzu xa murhi lexi bohiweke ku ringana “minkarhi ya ntlhanu na mimbirhi.”—Lk. 21:24, KJ; Dan. 4:10-17.

Khale hi 1823, John A. Brown, loyi buku yakwe yi humesiweke le London, Nghilandi, u hlayele “minkarhi ya ntlhanu na mimbirhi” ya Daniyele ndzima 4 leswaku i malembe ya 2 520 hi ku leha. Kambe a nga swi twisisi kahle leswaku nkarhi wa ku sungula ka nguva ya vuprofeta lebyi a wu ta va rini ni leswaku a wu ta hela rini. Hambi swi ri tano, u swi kotile ku hlanganisa “minkarhi ya ntlhanu na mimbirhi” ni Minkarhi ya Vamatiko ya Luka 21:24. Hi 1844, E. B. Elliott, mufundhisi wa le Britain, u kokele nyingiso eka 1914 tanihi siku leri nga vaka rona ra ku hela ka “minkarhi ya ntlhanu na mimbirhi” ya Daniyele, kambe u tlhele a nyikela mianakanyo yin’wana leyi a yi kombetela eka Ndzhundzunuko wa Mafurwa. Robert Seeley, wa le London, hi 1849, u hlamusele mhaka leyi hi ndlela leyi fanaka. Hi 1870, buku leyi a yi hleriwe hi Joseph Seiss ni vanghana vakwe ivi yi kandziyisiwa le Philadelphia, Pennsylvania, a yi andlala ku hlayela loku a ku kombetela eka 1914 tanihi lembe leri xiyekaka, hambi leswi nhlamuselo ya yona a yi sekeriwe eka nxaxamelo wa minkarhi lowu endzhakunyana C. T. Russell a wu aleke.

Kutani ke, eka minkandziyiso ya Herald of the Morning ya August, September ni wa October 1875, N. H. Barbour u ringete ku twananisa vuxokoxoko lebyi boxiweke hi van’wana. Hi ku tirhisa nxaxamelo wa minkarhi lowu hleriweke hi Christopher Bowen ku nga mufundhisi wa le Nghilandi, ivi byi hangalasiwa hi E. B. Elliott, Barbour u kombise ku sungula ka Minkarhi ya Vamatiko ni ku susiwa ka Hosi Sedekiyasi evuhosini hi laha Ezekiyele 21:25, 26, yi vhumbheke ha kona, naswona u kombetele eka 1914 tanihi lembe leri funghaka ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko.

Le ndzhaku hi 1876, C. T. Russell u amukele kopi ya Herald of the Morning. Ivi hi ku hatlisa a tsalela Barbour ivi a heta nkarhi wo karhi na yena le Philadelphia hi ximumu, laha eka leswi va kanerisaneke ha swona a ku ri na mhaka ya nguva ya ku hetiseka ka vuprofeta. Endzhakunyana, eka xihloko lexi nge “Minkarhi ya Vamatiko: Yi Hela Rini?”, Russell u tlhele a andlala mhaka leyi hi ku ya hi Matsalwa ivi a kombisa leswaku vumbhoni byi ri “minkarhi ya nkombo yi ta hela hi A.D. 1914.” Xihloko lexi xi kandziyisiwe eka nkandziyiso wa October 1876 wa Bible Examiner.j Buku leyi nge Three Worlds, and the Harvest of This World, leyi humesiweke hi 1877 hi N. H. Barbour swin’we na C. T. Russell, yi kombetele eka makumu lama fanaka. Endzhaku ka sweswo, minkandziyiso yo sungula ya Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi), xo tanihi xa December 1879 na July 1880, yi yise nyingiso eka 1914 C. E. tanihi lembe leri xiyekaka swinene hi ku ya hi vuprofeta bya Bibele. Hi 1889 ndzima hinkwayo ya vumune ya Vholumo II ya Millennial Dawn (leyi endzhakunyana yi vitaniweke Studies in the Scriptures) a yi hlamusela swinene “Minkarhi ya Vamatiko.” Kambe xana ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko a ku ta vula yini?

Swichudeni swa Bibele a swi nga tiyiseki swinene hi leswi a swi ta humelela. A a va tiyiseka leswaku a ku nge vi ku hisiwa ka misava hi ku helela ni ku herisiwa ka vutomi bya vanhu. Kambe, a a va swi tiva leswaku yi ta fungha nkarhi lowu xiyekaka eka vuhosi bya Xikwembu. Eku sunguleni, a va ehleketa leswaku hi lembe rero Mfumo wa Xikwembu wu ta va wu fuma hi ku helela, evuakweni hinkwabyo. Loko sweswo swi nga humelelanga, ku tshemba ka vona vuprofeta bya Bibele lebyi fungheke lembe rero a ku tsananga. Kambe ematshan’weni ya sweswo, va vone leswaku lembe rero ri funghe ntsena ku sungula ka ku fuma ka Mfumo.

Hi ku fanana, eku sunguleni a va ehleketa leswaku swiphiqo swa misava leswi yisaka eka ku pfumaleka ka vulawuri (loku a va tshemba leswaku ku ta fambisana swinene ni nyimpi ya “siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo”) ku ta rhangela nkarhi wolowo. (Nhlav. 16:14) Kambe, malembe ya khume ku nga si fika 1914, Xihondzo xo Rindza xi ringanyete leswaku xiyimiso xa mpfilungano xa misava hinkwayo lexi nga ta yisa eku herisiweni ka vumbiwa bya vanhu xi ta humelela endzhakunyana ka ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko. A va langutele leswaku lembe ra 1914 ri ta fungha nguva leyi xiyekaka eYerusalema, tanihi leswi vuprofeta byi nga te ‘Yerusalema wu ta kandziyeriwa’ ku kondza Minkarhi ya Vamatiko yi hetiseka. Loko va vona lembe ra 1914 ri tshinela naswona va nga si fa tanihi vanhu ivi va ‘tekeriwa emapapeni’ ku ya hlangana ni Hosi—hi ku ya hi ku langutela ko sungula—va hambete va tshemba hi ku hiseka leswaku ku cinca ka vona ku nga ha humelela eku heleni ka Minkarhi ya Vamatiko.—1 Tes. 4:17.

Loko malembe ma hundza ivi va kambisisa ni ku kambisisa Matsalwa, ripfumelo ra vona eka vuprofeta ri tshame ri tiyile, naswona a va tshikanga ku vula leswi a va langutele leswaku swi ta humelela. Hambi loko va humelerile hi mpimo wo karhi, va ringete hi matimba ku papalata ku tiyisa swinene timhaka leti nga vuriwangiki hi ku kongoma eMatsalweni.

Xana “Nsimbhi” Yi Hatlise Ku Ba?

Mpfilumpfilu lowukulu wu tlhekekile emisaveni hi 1914 hi ku sungula ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, leyi hi malembe yo tala a yi vuriwa ntsena leswaku i Nyimpi Leyikulu, kambe a yi herisanga mimfumo hinkwayo ya vanhu leyi a yi ri kona hi nkarhi wolowo. Tanihi leswi swiendlakalo leswi khumbaka Palestina swi humeleleke endzhaku ka 1914, Swichudeni swa Bibele a a swi anakanya leswaku i vumbhoni bya ku cinca loku xiyekaka ka Israyele. Kambe tin’hweti ni malembe swi hundzile, Swichudeni swa Bibele swi nga si amukela hakelo ya swona ya le tilweni, hi laha a swi langutele ha kona. Xana swi titwise ku yini hi sweswo?

Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa February 1, 1916, hi ku kongoma xi kokele nyingiso eka October 1, 1914, ivi xi ku: “Leri a ku ri siku ro hetelele ra nkarhi lowu nxaxamelo wa minkarhi ya Bibele wu hi kombeke wona malunghana ni mintokoto ya kereke ya vatotiwa. Xana Hosi yi hi byerile leswaku hi ta tekeriwa [etilweni]? Doo. Xana Yi te yini? Rito ra Yona ni ku hetiseka ka vuprofeta, entiyisweni swi tikomba swi vulavula hi ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko. Hikwalaho ka leswi hi vone onge ‘ku cinca’ ka kereke ya vatotiwa ku ta humelela hi siku rero kumbe emahlweni ka rona. Kambe Xikwembu a xi hi byelanga leswaku swi ta va tano. Xi hi tshike hi endla makumu wolawo; naswona hi vona ku ri ndzingo lowu faneleke eka vakwetsimi lava rhandzekaka va Xikwembu etindhawini hinkwato.” Kambe xana swiendlakalo leswi swi kombise leswaku ntshembo wa vona lowu kwetsimaka a wu ri wa hava? Doo. A swi vula ntsena leswaku a hi nchumu wun’wana ni wun’wana lowu a wu ta humelela hi ku hatlisa hi laha va wu languteleke ha kona.

Malembe yo hlayanyana emahlweni ka 1914, Russell a a tsarile a ku: “Nxaxamelo wa minkarhi (nkarhi wa vuprofeta lowu tolovelekeke) entiyisweni a wu nga lunghiseleriwanga ku nyika vanhu va Xikwembu rungula ra nxaxamelo wa minkarhi leri pakanisaka hi malembe xidzana hinkwawo. Swi tikomba onge wu lunghiseleriwe ku tirha tanihi xitsundzuxo xo endla vanhu va Hosi va xalamuka, va kuma matimba hi nkarhi lowu faneleke. . . . Hi xikombiso, a hi nge October, 1914, ya hundza naswona mimfumo ya Vamatiko yi nga wi. Xana leswi swi ta vula yini? A swi nge vuli swona leswaku Makungu wahi na wahi ya Xikwembu ya Tinguva a ma nge humeleli. Nxavo wa nkutsulo lowu hetisisiweke le Golgota wa ha ta tama wu tirha tanihi xitiyisekiso xa ku hetiseka ka Nongongoko wa Xikwembu wa ku kondletela vanhu eku heteleleni. ‘Ku vitaniwa ka le henhla loku kwetsimaka’ ka vandlha ra vatotiwa leswaku va xaniseka ni Mukutsuri ni ku kwetsimisiwa na yena tanihi swirho swa yena kumbe tanihi Mutekiwa wa yena a ka ha ta tshama ku ri tano. . . . Nchumu lowu ntsena wu khumbiweke hi nxaxamelo wa minkarhi i nkarhi wa ku hetiseka ka mintshembo leyi leyi vangamaka ya Vandlha ra vatotiwa ni ya misava. . . . Naswona loko siku rero ro hundza swi ta vula leswaku nxaxamelo wa minkarhi ya hina, ‘nsimbhi’ ya hina, yi hatle yi rila. Xana hi ta swi teka ku ri khombo lerikulu loko nsimbhi ya hina yo hatla yi hi xalamukisa eka mixo wa siku lerikulu leri taleriweke hi ntsako? Nikatsongo!”

Kambe “nsimbhi” yoleyo a yi hatlanga yi ba. Entiyisweni, a ku ri mintokoto leyi “nsimbhi” yi va xalamukiseleke eka yona, leyi a ku nga ri yona leyi va yi rindzeleke.

Endzhaku ka malembenyana, loko rivoni ri ye emahlweni ri voninga, va pfumerile va ku: “Vakwetsimi vo tala lava rhandzekaka a a va ehleketa leswaku hinkwaswo a swi hetisekile. . . . Va tsakile hikwalaho ka vumbhoni bya le rivaleni bya leswaku misava yi herile, leswaku mfumo wa matilo wu fikile, ni leswaku siku ra ku kutsuriwa ka vona ri tshinele. Kambe a a va honise swin’wana leswi a swi fanele swi endliwa. Mahungu lamanene lawa va ma amukeleke a va fanele va ma byela van’wana; hikuva Yesu u lerisile a ku: ‘Kutani Evhangeli leyi ya Mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo, leswaku yi va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo: kutani hi kona makumu ma nga ta fika.’ (Matewu 24:14)”—Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa May 1, 1925.

Loko swiendlakalo leswi landzeleke 1914 swi sungula ku humelela, ivi swichudeni swa Bibele swi swi pimanisa ni leswi N’wini a swi vhumbeke, hakatsongo-tsongo va sungule ku twisisa leswaku va hanya eminkarhini ya makumu ya mafambiselo lawa ya khale ya swilo ni leswaku a a va ri karhi va hanya eka wona ku sukela hi 1914. Nakambe va sungule ku twisisa leswaku a ku ri hi lembe ra 1914 laha vukona bya Kreste lebyi nga vonakiki byi sunguleke kona, ku nga ri hi ku vuya ka yena hi xiviri (hi laha ku nga vonakiki) emisaveni, kambe hi ku nyikela ka yena nyingiso emisaveni tanihi Hosi leyi fumaka. Va vone ni ku amukela vutihlamuleri bya vona bya nkoka byo twarisa “Evhangeli leyi ya Mfumo” leswaku byi va vumbhoni eka matiko hinkwawo enkarhini lowu wo nonon’hwa ematin’wini ya munhu.—Mt. 24:3-14.

Kahle-kahle a ri ri rihi rungula ra Mfumo lowu a va fanele ku wu chumayela? Xana a ri hambana ni rungula ra Vakreste va lembe xidzana ro sungula?

Mfumo Wa Xikwembu, Ntshembo Wu Ri Woxe Wa Vanhu

Hikwalaho ka dyondzo ya vukheta ya Rito ra Xikwembu, Swichudeni swa Bibele swin’we na Makwerhu Russell swi twisise leswaku Mfumo wa Xikwembu a wu ri hulumendhe leyi Yehovha a tshembiseke ku yi simeka hi N’wana wa yena leswaku a katekisa vanhu. Etilweni, Yesu Kreste, u ta va ni “ntlhambinyana,” vafumi-kulobye lava hlawuriweke hi Xikwembu exikarhi ka vanhu. Va twisise leswaku hulumendhe leyi yi ta vumbiwa hi vanhu vo tshembeka va khale, lava nga ta tirha tanihi tihosana emisaveni hinkwayo. Lava a a va vuriwa “tindhuna ta khale.”—Lk. 12:32; Dan. 7:27; Nhlav. 20:6; Ps. 45:16.

I khale Vujagana byi ri karhi byi dyondzisa hi ‘ku pfumeleriwa ka tihosi hi Xikwembu,’ tanihi xisekelo xo lawula vanhu. Kambe Swichudeni leswi swa Bibele swi kume leswaku eMatsalweni, vumundzuku bya tihulumendhe ta vanhu a byi nga sirhelelekanga eka Xikwembu. Ku pfumelelana ni leswi a va swi dyondza, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa December 1881, xi te: “Ku simekiwa ka mfumo entiyisweni ku katsa ku herisiwa ka mimfumo hinkwayo ya misava, tanihi leswi hinkwayo—ku katsa ni yo antswa ya kona—yi nga ni vuhomboloki, ni ku nga ringani ka timfanelo ta vanhu ni ku tshikileriwa ka vanhu vo tala kambe ku vuyeriwa vanhu va nga ri vangani—hi laha hi hlayeke ha kona leswaku: ‘ku ta seletela ni ku herisa ku fuma kuloku hikwako, kambe kona ku ta va kona hi laha ku nga riki na makumu.’”—Dan. 2:44.

Swichudeni swa Bibele a a swa ha fanele swi dyondza swo tala hi ndlela leyi mimfumo leyi leyi tshikilelaka a yi ta herisiwa ha yona. A va nga si swi twisisa kahle leswaku mimpfuno ya Mfumo wa Xikwembu yi va fikelerisa ku yini vanhu hinkwavo. Kambe a va nga teki Mfumo wa Xikwembu wu ri ntlhaveko wo karhi lowu nga hlamuselekiki lowu nga embilwini ya munhu kumbe ku fuma ka vafundhisi va vukhongeri lava tirhisaka Mfumo lowu nga kona.

Hi 1914, malandza yo tshembeka ya Xikwembu ya le mahlweni ka Vukreste a ma pfuxeriwanga emisaveni tanihi vayimeri va vuhosi bya Hosi ya Vumesiya, hi laha a ku anakanyiwa ha kona hambi ku ri masalela ya “ntlhambinyana” a ma n’wi joyinanga Kreste eMfun’weni wa matilo hi lembe rero. Hambi swi ri tano, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa February 15, 1915, hi ku tiyiseka xi vule leswaku 1914 a ku ri wona nkarhi wa “leswaku Hosi ya hina yi amukela matimba ya Yona lamakulu ni ku sungula ku fuma,” xisweswo ku va ku hela ka magidi ya malembe lama nga kavanyetiwangiki, ya ku fuma ka Vamatiko. Eka nkandziyiso wa xona wa July 1, 1920, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi tlhele xi tiyisa xiyimo xexo ivi wu xi hlanganisa ni mahungu lamanene lawa Yesu a vhumbeke leswaku ma ta twarisiwa emisaveni hinkwayo makumu ma nga si fika. (Mt. 24:14) Eka ntsombano wa Swichudeni swa Bibele le Cedar Point, Ohio, hi 1922, ku twisisa loku ku tlhele ku tiyisiwa eka xiboho xa mani na mani, naswona Makwerhu Rutherford u byele vatsombani a ku: “Twarisani, twarisani, twarisani Hosi ni mfumo wa yona.”

Hambi swi ri tano, hi nkarhi wolowo, Swichudeni swa Bibele a swi vone onge ku tlhomiwa ka Mfumo, ku simekiwa loku heleleke ka wona etilweni, a ku nge humeleli ku kondza swirho swo hetelela swa mutekiwa wa Kreste swi kwetsimisiwa. Hikwalaho, hi 1925, ku endliwe nhluvuko lowukulu swinene loko Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa March 1 xi kombise xihloko lexi nge “Ku Velekiwa Ka Rixaka.” Xi nyikele dyondzo leyi pfulaka mahlo swinene ya Nhlavutelo ndzima 12. Xihloko lexi xi nyikele vumbhoni bya leswaku Mfumo wa Vumesiya wu velekiwile—wu simekiwile—hi 1914, leswi vulaka leswaku Kreste u sungurile ku fuma exiluvelweni xakwe xa le tilweni, ni leswaku endzhaku ka sweswo Sathana u hlongoriwile etilweni a lahleriwa emisaveni. Lawa i mahungu lamanene lawa a ma fanele ma twarisiwa, mahungu ya leswaku Mfumo wa Xikwembu ana se wu sungule ku fuma. Vona ndlela leyi ha yona ku twisisa loku loku engetelekeke ku khutazeke vatwarisi lava va Mfumo leswaku va chumayela ku ya fika emakun’wini ya misava!

Hi ku tirhisa tindlela hinkwato leti fanelekaka, vanhu va Yehovha va nyikele vumbhoni bya leswaku i Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga tisaka ku wisa ka xiviri ni ku tlhantlha swiphiqo leswikulu leswi xanisaka vanhu. Hi 1931, rungula leri ri nyikeriwe hi ku haxa ka J. F. Rutherford eka xiya-ni-moya, hi miluko ya matiko hinkwawo leyi anameke swinene ku tlula hinkwayo leyi tshameke yi tirhisiwa eka vuhaxi. Rungula leri leri haxiweke ri tlhele ri hangalasiwa hi tindzimi to tala eka xibukwana lexi nge The Kingdom, the Hope of the World—lexi tikopi ta xona to tala ti hangalasiweke hi tin’hweti ti nga ri tingani ntsena. Ku tlhandlekela eka ku hangalasiwa ka xona eka vanhu hi ndlela leyi anameke, ku endliwe matshalatshala yo hlawuleka leswaku xi nyikiwa van’watipolitiki, van’wamabindzu lava dumeke, ni vafundhisi.

Hi ku komisa, xibukwana xexo xi te: “Tihulumendhe ta sweswi ta misava leti hombolokeke a ti va khomelanga nchumu vanhu nikantsongo, hi tlhelo ra ntshembo. Ku avanyisa ka Xikwembu eka tona ku komba leswaku ti fanele ti herisiwa. Xisweswo, ntshembo wa misava ni ntshembo lowu nga wona ntsena, i mfumo wo lulama kumbe hulumendhe ya Xikwembu, laha Kreste Yesu a nga Mufumi wa wona la nga vonakiki.” Va xiye leswaku Mfumo wolowo, wu ta tisa ku rhula ka ntiyiso ni nsirhelelo eka vanhu. Ehansi ka ku fuma ka wona misava yi ta va paradeyisi ya xiviri, naswona vuvabyi ni rifu a swi nge he vi kona.—Nhlav. 21:4, 5.

Mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu ma ha ri mhaka leyikulu eka tidyondzo ta Timbhoni ta Yehovha. Ku sukela eka nkandziyiso wa March 1, 1939, magazini-nkulu wa vona, lowu sweswi wu kandziyisiwaka hi tindzimi to tlula 110, wu ni nhloko-mhaka leyi nge Xihondzo xo Rindza Xi Huwelela Mfumo Wa Yehovha.

Kambe loko ku fuma ka Mfumo ku nga si cinca misava yi va paradeyisi, mafambiselo ya sweswi ya swilo ma fanele ma herisiwa. Xana sweswo swi ta endlisiwa ku yini?

Nyimpi Ya Siku Lerikulu Ra Xikwembu Xa Matimba Hinkwawo

Nyimpi ya misava leyi sunguleke hi 1914 yi hlanhle mafambiselo lama nga kona ya swilo hi ndlela leyi nga ni khombo. Hi nkarhinyana wuntsongo swilo swi tikombe onge swi ta humelela hi laha Swichudeni swa Bibele a swi langutele ha kona.

Le ndzhaku hi August 1880, Makwerhu Russell u tsarile a ku: “Hi tshemba leswaku loko ndyangu wa vanhu wu nga si kondleteriwa kumbe hambi ku ri ku sungula ku katekisiwa, mimfumo ya sweswi ya misava leyi yi bohaka ni ku tshikilela vanhu yi ta herisiwa naswona mfumo wa Xikwembu wu ta teka vulawuri, mikateko ni ku kondleteriwa swi ta tisiwa hi mfumo lowuntshwa.” Xana ku ‘herisiwa ka mimfumo’ ku ta endlekisa ku yini? Hi ku ya hi swiyimo leswi hi nkarhi wolowo a a swi vonaka swi endleka emisaveni, Russell a tshemba leswaku hi nkarhi wa nyimpi ya Armagedoni, Xikwembu xi ta tirhisa mintlawa leyi kanetanaka ya vanhu leswaku xi herisa vumbiwa lebyi nga kona. U te: “Ntirho wa ku herisa mfumo wa vanhu wa sungula. Matimba lama nga ta wu herisa ma karhi ma tirha sweswi. Vanhu ana se va hlela mavuthu ya vona hi vito ra Vukhomunisi, Vusoxalisi, Vunihili, sweswo-sweswo.”

Buku leyi nge The Day of Vengeance (leyi endzhakunyana yi vitaniweke The Battle of Armageddon), leyi humesiweke hi 1897, yi ye emahlweni yi hlamusela ndlela leyi Swichudeni swa Bibele a swi yi twisisa ha kona mhaka leyi hi nkarhi wolowo, yi ku: “Hosi, hi nkongomiso wa yona lowukulu, yi ta lawula vuthu leri ra vanhu lava gungulaka—varhandza-tiko, vahundzuluxi, vaseketeri va vusoxalisi, vativi va mahanyelo, vapfukeri, madodombedzi ni lavo pfumala ntshembo—ivi yi tirhisa mintshembo, minchavo, vuhunguki ni vutianakanyi bya vona, hi ku ya hi vutlhari bya yona lebyi tlakukeke, leswaku yi hetisisa swikongomelo swa yona leswikulu eku heriseni ka vumbiwa lebyi nga kona sweswi, ni ku lunghiselela vanhu Mfumo wo Lulama.” Xisweswo a va teka nyimpi ya Armagedoni tanihi leyi yelanaka ni ndzhundzunuko wa tihanyi wa vanhu.

Xana Armagedoni a yi ta va nkwetlembetano exikarhi ka mintlawa ya vanhu leyi kanetanaka, ndzhundzunuko wa vanhu lowu tirhisiwaka hi Xikwembu ku herisa vumbiwa lebyi nga kona sweswi? Loko ku ri karhi ku nyikeriwa nyingiso lowu engetelekeke eka matsalwa lama seketelaka mhaka leyi, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa July 15, 1925, xi kokele nyingiso eka Zakariya 14:1-3 ivi xi ku: “Hi ku ya hi leswi hi kuma leswaku matiko hinkwawo ya misava, lama kongomisiwaka hi Sathana, ma ta hlengeletiwa ku lwisana ni ntlawa wa Yerusalema, ku nga lava seketelaka Hosi . . . Nhlavutelo 16:14, 16.”

Hi lembe leri tlhandlamaka, eka buku leyi nge Deliverance, ku nyikeriwe nyingiso eka xikongomelo-nkulu xa nyimpi leyi, yi ku: “Sweswi, hi ku ya hi Rito rakwe, Yehovha u ta kombisa matimba yakwe swinene na hi ndlela leyi nga erivaleni swinene ni leyi twisisekaka leswaku vanhu va ta vona ku hambuka ka vona ni ku tiva leswaku Yehovha i Xikwembu. Hi yona mhaka leyi ha yona Xikwembu xi tiseke ndhambhi leyikulu, xi mbindzimuxeke Xihondzo xa Babele, xi heriseke vuthu ra Senakeribi, hosi ya Asiriya, ivi xi mita Vaegipta; naswona hi yona mhaka leyi ni sweswi xi nga ta hlasela misava leyi. Makhombo lama hundzeke a ma fanekisela ntsena leri ri nga ta ta sweswi. Nhlengeleto lowu wu yisa eka siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. I ‘siku lerikulu ni leri chavisaka ra Hosi’ (Yoel 2:31), leri ha rona Xikwembu xi nga ta tiendlela vito. Eka nyimpi leyi leyikulu, yo hetelela, vanhu va matiko, tinxaka ni tindzimi hinkwato, va ta swi tiva leswaku Yehovha i wa matimba-hinkwawo, wa vutlhari lebyi nga pimanisekiki naswona i Xikwembu xo lulama.” Kambe malandza ya Yehovha ya laha misaveni ma tsundzuxiwile: “Eka nyimpi leyi leyikulu a ku na Mukreste la nga ta hlasela. Xivangelo xo ka va nga hlaseli i mhaka ya leswi Yehovha a nga te: ‘Nyimpi a hi ya n’wina, i ya Xikwembu.’” Handle ko kanakana, nyimpi leyi ku vulavuriwaka ha yona laha a ku nga ri yona leyi a yi lwiwa hi matiko, ku sukela hi 1914. A ya ha ta ta.

A ka ha ri ni swivutiso swin’wana leswi a swi lava ku tlhantlhiwa hi ku tirhisa Matsalwa. Xin’wana xa swona a xi katsa leswaku i mani Yerusalema loyi a a ta kandziyeriwa ku kondza ku hela Minkarhi ya Vamatiko, hi laha swi andlariweke ha kona eka Luka 21:24; naswona a ku fanele ku tiviwa Israyele loyi ku vulavuriwaka ha yena swonghasi eka vuprofeta byo tala lebyi vulavulaka hi ku kondletela.

Xana Xikwembu A Xi Ta Tlherisela Vayuda ePalestina?

Swichudeni swa Bibele a swi byi tiva swinene vuprofeta byo tala bya nkondletelo lebyi byi byeriweke Israyele wa khale hi vaprofeta va Xikwembu. (Yer. 30:18; 31:8-10; Amosi 9:14, 15; Rhom. 11:25, 26) Ku ya fikela hi 1932, a va ehleketa leswaku lava i Vayuda va ntumbuluko. Xisweswo, a va vona onge Xikwembu xi ta tlhela xi va ni tintswalo eka Israyele, hakatsongo-tsongo a xi ta tlherisela Vayuda le Palestina, xi endla leswaku va vona ntiyiso wa leswaku Yesu i Mukutsuri ni Hosi ya Vumesiya, ni ku va tirhisa leswaku xi tisa mikateko eka matiko hinkwawo. Hikwalaho ka matwisiselo lawa, Makwerhu Russell u vulavule ni vayingiseri vo tala va Vayuda le New York swin’we ni le Yuropa hi nhloko-mhaka leyi nge “Vusiyoni Eka Vuprofeta,” naswona hi 1925, Makwerhu Rutherford u tsale buku leyi nge Comfort for the Jews.

Kambe hakatsongo-tsongo swi ve erivaleni leswaku leswi a swi humelela le Palestina malunghana ni Vayuda a ku nga ri kona ku hetiseka ka vuprofeta lebyi tsakisaka bya Yehovha bya ku kondleteriwa. Yerusalema wu lovisiwile hi lembe xidzana ro sungula hi mhaka ya leswi Vayuda va aleke N’wana wa Xikwembu, Mesiya, loyi a rhumiweke hi vito ra Yehovha. (Dan. 9:25-27; Mt. 23: 38, 39) A swi ya swi va erivaleni leswaku va ri hinkwavo a va nga ri cincanga langutelo ra vona. A va nga hundzukanga eka swidyoho leswi endliweke hi vakokwa wa vona. Van’wana lava tlheleleke ePalestina a va nga susumetiwi hi ku rhandza Xikwembu kumbe ku rhandza leswaku vito ra xona ri kwetsimisiwa hi ku hetiseka ka Rito ra xona. Leswi swi hlamuseriwe kahle eka vholumo ya vumbirhi leyi nge Vindication, leyi humesiweke hi Watch Tower Bible and Tract Society hi 1932.k Nhlamuselo leyinene ya xiyimo lexi yi tiyisiwe hi 1949, loko Mfumo wa Israyele, lowu hi nkarhi wolowo a wu vumbiwe tanihi tiko, ni tiko-xikaya ra Vayuda, wu ve xirho xa Nhlangano wa Matiko, xisweswo wu kombisa leswaku a wu nga tshembi Yehovha kambe a wu tshemba matiko ya politiki ya misava.

Leswi a swi humelela malunghana ni ku hetiseka ka vuprofeta lebyi bya ku kondletela swi endleke hi ndlela leyi hambaneke. Malandza ya Yehovha ma sungule ku xiya leswaku loyi a ku ri Israyele wa moya, “Israyele wa Xikwembu,” la vumbiwaka hi Vakreste lava totiweke hi moya, lava, eku hetisekeni ka xikongomelo xa Xikwembu, a a va ri karhi va tsakela ku rhula ni Xikwembu ha Yesu Kreste. (Gal. 6:16, NW) Sweswi mahlo ya vona a ma pfulekile, lerova a va swi kota ku vona ku hetiseka ka moya loku hlamarisaka ka switshembiso leswi swa ku kondletela, hi ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke ni Vakreste volavo va ntiyiso ha yona. Hi ku famba ka nkarhi va tlhele va swi xiya leswaku Yerusalema loyi a kwetsimisiweke eku heleni ka Minkarhi ya Vamatiko a ku nga ri muti wa laha misaveni, kumbe vanhu lava nga emisaveni lava yimeriwaka hi muti wolowo, kambe, a ku ri “Yerusalema wa le tilweni,” laha Yehovha a vekeke Yesu Kreste, N’wana wakwe exitulwini xa vuhosi hi 1914.—Hev. 12:22.

Leswi se a ti twisiseka timhaka leti, Timbhoni ta Yehovha a ti ri exiyin’weni lexinene xo hetisisa xiavelo xo chumayela mahungu lamanene ya Mfumo “emisaveni hinkwayo, leswaku y[a] va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo,” handle ko hlawula hove va siya ndluwa.—Mt. 24:14.

I mani loyi a nyikeleke tinhlamuselo leti hinkwato ta Bibele leti humelelaka etibukwini ta Watch Tower?

Ndlela Leyi Malandza Ya Yehovha Ma Dyondzisiwaka Ha Yona

Yesu Kreste u vhumbe leswaku loko se a tlhelele etilweni, u ta rhumela moya lowo kwetsima eka vadyondzisiwa va yena. Wona a wu ta tirha tanihi mupfuni, wu va kongomisa “endleleni hinkwayo ya ntiyiso.” (Yoh. 14:26; 16:7, 13) Yesu nakambe u vule leswaku tanihi Hosi kumbe N’wini wa Vakreste va ntiyiso, u ta va ni “nandza la tshembekaka, wo tlhariha,” ‘muphameri la tshembekaka,’ loyi a nga ta phamela “swakudya [swa moya] hi nkarhi wa kona” eka vandyangu, vatirhi va le ndlwini ya ripfumelo. (Mt. 24:45-47; Lk. 12:42) Nandza loyi wo tshembeka, wa vutlhari i mani?

Nkandziyiso wo sungula wa Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) wu kombetele eka Matewu 24:45-47 loko wu kombisa xikongomelo xa vakandziyisi va magazini lowu leswaku i ku xalamukisa hi swiendlakalo leswi khumbaka vukona bya Kreste ni ku nyikela “nyama hi nkarhi lowu faneleke” hi tlhelo ra moya endyangwini wa ripfumelo. Kambe muhleri hi yexe a a nga vuli swona leswaku yena hi yexe a a ri nandza lowo tshembeka, lowa vutlhari, kumbe “nandza la tshembekaka, la tlhariheke.”

Xisweswo, enkandziyisweni wa magazini lowu wa October-November 1881, C. T. Russell u te: “Hi pfumela leswaku xirho xin’wana ni xin’wana xa huvo leyi ya Kreste xa katseka entirhweni lowu lowu katekisiweke, hi ku kongoma kumbe hi ndlela yo karhi, wa ku nyika nyama hi nkarhi lowu faneleke eka vandyangu wa ripfumelo. ‘Kutani ke, i mani nandza loyi wo tshembeka ni wo tlhariha loyi Hosi ya yena yi n’wi endleke mufumi ehenhla ka ndyangu wa yona,’ leswaku a va nyika nyama hi nguva ya kona? Xana a hi wona ‘ntlhambinyana’ wa malandza lama tinyiketeleke lawa hi ku tshembeka ma hetisisaka swihlambanyo swa vona swa ku tinyiketela—miri wa Kreste—naswona xana swirho hinkwaswo ha xin’we-xin’we kumbe swi hlanganile, a swi phameli nyama hi nguva ya kona eka vandyangu wa ripfumelo—ntlawa lowukulu wa vapfumeri? U katekile nandza yoloye (miri hinkwawo wa Kreste) loyi Hosi ya yena loko yi fikile (Gr. elthon) yi nga ta n’wi kuma a endla tano. ‘Hakunene, ndzi ri eka n’wina, u ta n’wi endla mufumi ehenhla ka swilo swa yena hinkwaswo.’”

Hambi swi ri tano, endzhaku ka khume ra malembe, nsati wa Makwerhu Russell u hangalase mianakanyo ya leswaku Russell hi yena nandza la tshembekeke, wa vutlhari.l Mianakanyo leyi a yi vuleke malunghana ni leswaku ‘nandza wo tshembeka’ i mani, yi tirhisiwe hi Swichudeni swa Bibele ku ringana malembe ya kwalomu ka 30. Makwerhu Russell a nga yi alanga mianakanyo ya vona, kambe yena hi yexe a a swi papalata ku tirhisa mahlamuselelo wolawo ya ndzimana leyi, a lwisana swinene ni mianakanyo ya ku va ni ntlawa wa vafundhisi lava averiweke ku dyondzisa Rito ra Xikwembu, ni ya leswaku ku ni vanhu ntsena lava va nga averiwangiki ku dyondzisa. Mianakanyo leyi phofuriweke hi Makwerhu Russell hi 1881 ya leswaku nandza wo tshembeka, wa vutlhari hakunene a ri nandza la hlanganeke, la vumbiwaka hi swirho hinkwaswo swa miri wa Kreste emisaveni, leswi totiweke hi moya, yi tiyisisiwile eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa February 15, 1927.—Ringanisa Esaya 43:10.

Xana Makwerhu Russell a a xi tekisa ku yini xiphemu xakwe? Xana a a vula leswaku u kume ku hlavuteriwa ko hlawuleka loku humaka eka Xikwembu? Eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa July 15, 1906 (tluka 229), hi ku titsongahata Russell u hlamurile a ku: “A swi tano, varhandziwa, a ndzi tluli munhu ha nchumu, kumbe ku va ni matimba yo tlula lama tolovelekeke, xindzhuti kumbe vuhosi byo karhi; kumbe ku lava ku tikurisa eka vamakwerhu va mina endyangwini wa ripfumelo, handle ka leswi N’wini a swi vuleke, loko a ku, ‘Un’wana ni un’wana la navelaka ku va wa le mahlweni exikarhi ka n’wina, a a ve nandza wa n’wina.’ (Mt. 20:27.) . . . Ntiyiso lowu ndzi wu nyikelaka tanihi muvulavuleri wa Xikwembu, a ndzi wu kumanga hi swivono kumbe milorho, kumbe hi ku twa rito ra xiviri ra Xikwembu, a swi tano nikatsongo, kambe hakatsongo-tsongo . . . Naswona ntiyiso lowu a wu paluxiwanga hi vutlhari kumbe vutshila bya munhu wo karhi, kambe hi leswi nkarhi wa Xikwembu lowu faneleke wu fikeke; naswona loko a ndzi lo pfala nomu, naswona ku nga kumiwi munhu un’wana, maribye a ma ta vulavula.”

Vahlayi va Xihondzo xo Rindza va khutaziwe ku teka Yehovha tanihi Muleteri wa vona Lonkulu, hi laha Timbhoni hinkwato ta Yehovha namuntlha ti swi tivaka ha kona. (Esa. 30:20) Leswi swi kandziyisiwile swinene eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa November 1, 1931, eka xihloko lexi nge “Ku Dyondzisiwa Hi Xikwembu,” lexi nga te: “Xihondzo xo Rindza xi teka ntiyiso tanihi lowu humaka eka Yehovha, ku nga ri eka xivumbiwa xo karhi. Xihondzo xo Rindza a hi xitirho xa munhu kumbe mpambukwa wo karhi wa munhu, naswona a xi humesiwi hikwalaho ka milorho ya vanhu. . . . Yehovha Xikwembu i Mudyondzisi lonkulu wa vana vakwe. Kavula, mintiyiso leyi yi humesiwa hi ku tirhisa vanhu lava nga hetisekangiki, kutani hikwalaho ka sweswo a yi na xivumbeko lexi hetisekeke; kambe yi vekiwa hi ndlela leyi kombisaka ntiyiso wa Xikwembu lowu xi wu dyondzisaka vana va xona.”

Hi lembe xidzana ro sungula, loko ku tlhekeke swivutiso malunghana ni tidyondzo kumbe mafambiselo yo karhi, a swi yisiwa eka huvo-nkulu leyi fumaka leyi vumbiwaka hi vakulukumba lava kuleke emoyeni. Swiboho a swi endliwa endzhaku ko kambisisa leswi Matsalwa lama huhuteriweke ma swi vulaka, swin’we ni mintirho leyi pfumelelanaka ni Matsalwa wolawo naswona leswi a swi humelela hikwalaho ka ku tirha ka moya lowo kwetsima. Swiboho a swi yisiwa emavandlheni hi ku tsala mapapila. (Mint. 15:1–16:5) Ku tirha fambiselo leri fanaka eka Timbhoni ta Yehovha namuntlha.

Ndzetelo wa swa moya wu nyikeriwa hi ku tirhisa swihloko swa timagazini, tibuku, minongonoko ya mintsombano, ni tinkulumo ta le vandlheni—leswi hinkwaswo swi lunghiseleriweke ehansi ka nkongomiso wa Huvo leyi Fumaka ya nandza wo tshembeka, lowa vutlhari. Leswi nga endzeni ka swona, swi kombisa kahle leswaku leswi Yesu a swi vhumbeke swa humelela namuntlha—ni leswaku entiyisweni, u na wona ntlawa wa nandza wo tshembeka, lowa vutlhari, la dyondzisaka ‘swilo hinkwaswo leswi a swi leriseke’ hi ku tshembeka; ni leswaku xitirho lexi xi ‘xalamukile,’ xi xiyaxiya swiendlakalo leswi hetisisaka vuprofeta bya Bibele naswona ngopfu-ngopfu malunghana ni vukona bya Kreste; ni leswaku wu pfuna vanhu lava chavaka Xikwembu leswaku va twisisa leswi katsekaka eku ‘hlayiseni’ ka swilo leswi swi lerisiweke hi Yesu ivi xisweswo va tikombisa va ri vadyondzisiwa va yena hakunene.—Mt. 24:42; 28:20; Yoh. 8:31, 32.

Hi ku famba ka nkarhi, hakantsongo-tsongo, mikhuva leyi nga ha endlaka vanhu vo karhi va xiyeka malunghana ni ku lunghiseleriwa ka swakudya swa moya yi susiwile. Ku ya fikela eku feni ka C. T. Russell, vito rakwe tanihi muhleri a ri humelela eka nkandziyiso wun’wana ni wun’wana wa Xihondzo xo Rindza. Mavito ni minsayino ya van’wana lava veke ni xandla, a swi tala ku humelela eku heleni ka xihloko lexi va xi endleke. Kutani ke, ku sukela eka nkandziyiso wa December 1, 1916, ematshan’weni yo kombisa vito ra munhu un’we tanihi muhleri, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi xaxamete mavito ya komiti ya vahleri. Eka nkandziyiso wa October 15, 1931, nxaxamelo lowu na wona wu susiwile, ivi wu siviwa hi Esaya 54:13. Hi laha yi tshahiweke ha kona eka American Standard Version, yi hlayekisa xileswi: “Vana va wena hinkwavo va ta dyondzisiwa hi Yehovha; naswona ku rhula ka vana va wena ku ta va lokukulu.” Ku sukela hi 1942 a ku ri mukhuva leswaku tibuku leti humesiwaka hi Sosayiti ya Watch Tower ti nga tshuki ti kokela nyingiso eka munhu wo karhi tanihi mutsari wa tona.a Ehansi ka vulanguteri bya Huvo leyi Fumaka, Vakreste lava tinyiketeleke eAmerika N’walungu ni le Dzongeni, Yuropa, Afrika, Asia ni le swihlaleni swa lwandle va ve ni xiphemu eku lunghiseleleni ka rungula ro tano ro ri tirhisa emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo. Kambe ku dzuneka hinkwako ku ya eka Yehovha Xikwembu.

Ku Vonaka Ku Ya Ku Voninga

Hi laha swi vonakaka ha kona eka matimu ya tona ya manguva lawa, Timbhoni ta Yehovha ti fana ni leswi hlamuseriweke eka Swivuriso 4:18: “Ndlela ya lavo lulama yi kotisa ku vonakala, ku hatima ka kona ku engeteleka ku fikela nhlekanhi lowukulu.” Ku voninga ka ku vonakala ku ye ku andza, ku fana ni ku vonakala ka mahlamba-ndlopfu loku landzeriwaka hi miseve ya dyambu ni ku vonakala loku heleleke ka siku lerintshwa. Hi ku teka swilo hi ku ya hi ku vonakala loku a ku ri kona hi nkarhi wa kona, minkarhi yin’wana a va va ni mavonelo lama nga helelangiki, lama hoxeke. Hambi loko va ringeta hi matimba, a a va nga swi koti ku twisisa vuprofeta byo karhi ku kondza byi sungula ku hetiseka. Tanihi leswi Yehovha a engeteleke ku vonakala eRitweni ra yena hi ku tirhisa moya wa yena, malandza ya yena hi ku titsongahata a a ma tiyimiserile ku endla mindzulamiso leyi lavekaka.

Ku twisisa koloko loku yaka emahlweni a ku nga ri ka nkarhi luwa wo sungula ntsena wa matimu ya vona ya manguva lawa. Ka ha ya emahlweni ni sweswi. Hi xikombiso, hi 1962 ku ve ni ndzulamiso wa matwisiselo malungana ni “valawuri lava tlakukeke” eka Varhoma 13:1-7.—NW.

Malembe yo tala Swichudeni swa Bibele a swi dyondzisa leswaku “vafumi lava tlakukeke” (KJ) a ku ri Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste. Ha yini? Eka Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xa June 1 ni xa June 15, 1929, ku kombisiwe milawu yo hambana-hambana ya tiko, naswona ku kombisiwe leswaku nchumu lowu pfumeleriwaka eka tiko ro karhi wa yirisiwa eka rin’wana. Nakambe ku kokeriwe nyingiso eka milawu ya tiko leyi lavaka leswaku vanhu va endla leswi Xikwembu xi swi sivelaka kumbe leyi yirisaka leswi Xikwembu xi lerisaka malandza ya xona leswaku ma swi endla. Hikwalaho ko navela ka vona ku xixima vulawuri lebyi tlakukeke bya Xikwembu, Swichudeni swa Bibele a swi vona onge “vafumi lava tlakukeke” ku fanele ku ri Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste. Milawu ya tiko a va yi yingisa, kambe a va rhangisa ku yingisa Xikwembu. Yoleyo a ku ri dyondzo ya nkoka, leyi va tiyiseke eka malembe ya mpfilumpfilu wa misava lama landzeleke. Kambe a va nga swi twisisanga kahle leswaku Varhoma 13:1-7 yi vula yini.

Endzhaku ka malembenyana, ku tlhele ku kambisisiwa tsalwa leri swinene hi ku ya hi mongo ni nhlamuselo ya rona swin’we ni Bibele hinkwayo. Hikwalaho ka sweswo, hi 1962, ku kumiwe leswaku “valawuri lava tlakukeke” i vafumi va tiko, kambe hi mpfuno wa New World Translation, mhaka ya ku yingisa loku hikiweke yi twisisiwe ku antswa.b Leswi a swi nga lavi ku cinca lokukulu eka langutelo ra Timbhoni ta Yehovha eka tihulumendhe ta misava, kambe ku twisisa ka vona xiyenge xa nkoka xa Matsalwa, ku ololoxiwile. Eka endlelo leri, a ku ri ni nkarhi lowunene wa leswaku Timbhoni ha yin’we-yin’we ti tikambisisa loko hakunene ti hanya hi ku ya hi vutihlamuleri bya tona eka Xikwembu ni le ka vafumi va tiko. Ku twisisa loku lokunene ka “valawuri lava tlakukeke” ku sirhelele Timbhoni ta Yehovha swinene, ngopfu-ngopfu eka matiko lawa gandlati ra vutiko ni ku lwela ntshunxeko lowu anameke swi vangeke tinyimpi ni ku vumbiwa ka tihulumendhe letintshwa.

Hi lembe leri tlhandlameke, 1963, ku nyikeriwe nhlamuselo leyi anameke hi “Babilona lonkulu.”c (Nhlav. 17:5) Mpfuxeto wa matimu ya misava ni ya vukhongeri wu yise eka makumu ya leswaku nkucetelo wa Babilona wa khale a wu nghenanga eka Vujagana ntsena, kambe ni le swiphen’wini hinkwaswo swa misava. Xisweswo Babilona Lonkulu wu vonake wu ri mfumo hinkwawo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa. Ku xiyiwa ka leswi ku pfune Timbhoni ta Yehovha leswaku ti pfuna vanhu vo tala va mindhavuko yo hambana-hambana, leswaku va yingisa xileriso xa Bibele lexi nge: “N’wina vanhu va mina, humani mi n’wi siya.”—Nhlav. 18:4.

Hakunene, ku paluxeka ka swiendlakalo loku vhumbiweke ebukwini hinkwayo ya Nhlavutelo ku nyikela ku vonakala lokukulu ka moya. Hi 1917, dyondzo ya Nhlavutelo yi humesiwile ebukwini leyi nge The Finished Mystery. Kambe ‘siku ra Hosi,’ leri ku vulavuriwaka ha rona eka Nhlavutelo 1:10, a ra ha ku sungula hi nkarhi wolowo; swo tala swa leswi vhumbiweke a swi nga si humelela kutani a swi nga twisisiwi kahle. Hambi swi ri tano, swiendlakalo swa malembe lama landzeleke swi nyikele ku vonakala loku engetelekeke eka nhlamuselo ya xiyenge xexo xa Bibele, naswona swiendlakalo leswi swi ve ni nkucetelo lowukulu eka dyondzo leyi leyi voningelaka ya Nhlavutelo leyi humesiweke hi 1930 eka tivholumo timbirhi leti nge Light. Hi va-1960, mpfuxeto wun’wana wu humelerile eka tibuku leti nge “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! na “Then Is Finished the Mystery of God.” Endzhaku ka makume-mbirhi wa malembe, ku endliwe nkambisiso wun’wana lowu enteke eBibeleni. Ririmi ro fanekisela ra Nhlavutelo ri kambisisiwe hi vukheta hi ku ya hi marito lama fanaka na wona eka swiyenge swin’wana swa Bibele. (1 Kor. 2:10-13) Ku pfuxetiwe swiendlakalo swa lembe xidzana ra vumakume-mbirhi leswi hetisisaka vuprofeta. Vuyelo byi humesiwe hi 1988 eka buku leyi nyanyulaka leyi nge Nhlavutelo—Ku Chaputa Ka Yona Loku Hlamarisaka Ku Tshinele!

Eka malembe ya le ku sunguleni ka matimu ya vona ya manguva lawa, ku simekiwe masungulo. Ku nyikeriwe swakudya swa moya swo tala, swa nkoka. Eka malembe ya sweswinyana ku lunghiseleriwe tibuku to dyondza ha tona Bibele, to hambana-hambana, leswaku ku fikeleriwa swilaveko swa Vakreste lava wupfuke ni swichudeni leswintshwa swo huma eka mindhavuko yo tala. Dyondzo ya Matsalwa leyi yaka emahlweni, swin’we ni ku hetiseka ka vuprofeta bya Xikwembu, hakanyingi yi endla swi koteka ku hlamusela tidyondzo ta Bibele hi ndlela leyi twisisekaka. Leswi dyondzo ya vona ya Rito ra Xikwembu yi yaka emahlweni, Timbhoni ta Yehovha ti na swakudya swo tala swa moya, hi laha Matsalwa na wona ma vhumbeke leswaku swi ta va tano eka malandza ya Xikwembu ya ntiyiso. (Esa. 65:13, 14) Mindzulamiso ya langutelo a yi endleriwi ku va lava amukelekaka emisaveni, hi ku amukela mimpimanyeto ya yona leyi hohlokaka ya mahanyelo. Ku hambana ni sweswo, matimu ya Timbhoni ta Yehovha ma kombisa leswaku mindzulamiso yi endleriwa ku namarhela swinene Bibele, ku fana swinene ni Vakreste vo tshembeka va lembe xidzana ro sungula, ivi xisweswo ti amukeleka swinene eka Xikwembu.

Xisweswo, ntokoto wa vona wu pfumelelana swinene ni xikhongelo xa muapostola Pawulo, loyi a tsaleleke Vakreste-kulobye a ku: “A hi tshikanga ku mi khongelela, ku kombela Xikwembu leswaku xi mi tata hi vutivi bya ku rhandza ka xona, evutlharini hinkwabyo ni ku twisiseni hinkwako loku nyikiwaka hi Moya; hi ndlela leyi, mi ta hanya vutomi lebyi fanekelaka emahlweni ka [Yehovha], mi [n’wi] tsakisa etimhakeni hinkwato, mi tswala mihandzu hi ku tirha mintirho leyinene ya tinxaka-xaka, mi ya mi kula hi tlhelo ra ku tiva Xikwembu.”—Kol. 1:9, 10.

Nakambe ku engeteleka koloko ka vutivi lebyi kongomeke bya Xikwembu a ku fambisana ni vito ra vona ra—Timbhoni ta Yehovha.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 120]

C. T. Russell u wu amukele hi ku olova mpfuno lowu humaka eka van’wana eka malembe ya yena yo sungula ya dyondzo ya Bibele

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 122]

Hi toxe ti byi kambisisile vumbhoni bya leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu hakunene

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 123]

Swichudeni swa Bibele swi swi twisisile leswaku vululami bya Xikwembu byi fambisana swinene ni vutlhari, rirhandzu ni matimba ya xona

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 127]

Russell u swi vone kahle leswaku tihele a ku nga ri ndhawu ya ku xanisiwa endzhaku ka rifu

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 129]

Vanhu vo tala lava ehleketaka a va nga yi tshembi dyondzo ya ndzilo wa tihele

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 132]

Xiyimo lexi tiyeke xa Russell ehenhleni ka nkutsulo xi ve ni vuyelo lebyikulu

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 134]

Va swi kotile ku vona leswaku 1914 hakunene a ri funghiwa hi vuprofeta bya Bibele

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 136]

A hi hinkwaswo swilo leswi humuleleke hi ku hatlisa hi laha a va langutele ha kona

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 139]

Mahungu lamanene lama a ma fanele ku twarisiwa: Mfumo wa Xikwembu se wa fuma!

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 140]

Xana Armagedoni a a yi ta va nkwetlembetano wa vanhu ntsena?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 141]

Eku heteleleni, hi 1932, “Israyele wa Xikwembu” wa xiviri u ve erivaleni

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 143]

“Nandza la tshembekaka, wo tlhariha”—xana i munhu wo karhi kumbe i ntlawa?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 146]

Hakatsongo-tsongo, mikhuva leyi nga ha nyikelaka nyingiso lowu nga fanelangiki eka vanhu vo karhi yi herisiwile

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 148]

Mindzulamiso leyi endliweke a yi endleriwa ku namarhela Rito ra Xikwembu swinene

[Bokisi leri nga eka tluka 124]

Ku Tivisa Vito Ra Xikwembu

◆ Ku sukela hi 1931 vito leri nge Timbhoni ta Yehovha ri tirhisiwile ku vitana lava va gandzelaka ni ku tirhela Yehovha tanihi Xikwembu xin’we xa ntiyiso.

◆ Ku sukela hi October 15, 1931, vito ra xiviri ra Xikwembu leri nge, Yehovha ri humelele eka xifunengeto xa le handle xa nkandziyiso wun’wana ni wun’wana wa magazini wa “Xihondzo xo Rindza” (xa Xinghezi).

◆ Hi nkarhi lowu vito ra Xikwembu hi xoxe a ri susiwa eka ku hundzuluxela ko tala ka Bibele, Timbhoni ta Yehovha ti sungule ku humesa “New World Translation,” hi 1950, leyi tlheriseleke vito ra Xikwembu endhawini ya rona.

◆ Ku tlhandlekela eka Bibele hi yoxe, tibuku tin’wana to tala ti humesiwile hi Watch Tower Bible and Tract Society leswaku ti yisa nyingiso wo hlawuleka eka vito ra Xikwembu—hi xikombiso, tibuku leti nge “Jehovah” (1934), “Let Your Name Be Sanctified” (1961), ni leyi nge “‘The Nations Shall Know That I Am Jehovah’—How?” (1971), kun’we ni broxara leyi nge “Vito Ra Xikwembu Leri Nga Ta Tshama Hi Masiku” (1984).

[Bokisi leri nga eka tluka 126]

‘Xana Hi Fanele Hi Kanetana Na Kreste Hi Byakwe?’

Endzhaku ko paluxa leswaku dyondzo ya Vunharhu-un’we a hi ya matsalwa ni ku nga twisiseki ka yona, C. T. Russell u phofule ku karhateka kakwe loku faneleke loko a vutisa a ku: “Xana hi fanele hi kanetana ni Vaapostola ni Vaprofeta na Yesu hi Byakwe, ivi hi honisa mianakanyo leyi twisisekaka ni leyi tolovelekeke, leswaku hi ta khomelela eka dyondzo leyi yi humaka emunyameni, eka vukholwa-hava, eka Kereke leyi gwineheke? Doo! ‘Eka Nawu ni vumbhoni! Loko va nga vulavuli hi ku ya hi Rito leri, i mhaka ya leswi ku vonakala ku nga riki kona eka vona.’”—“Xihondzo xo Rindza” (xa Xinghezi) xa August 15, 1915.

[Bokisi leri nga eka tluka 133]

Ntiyiso Lowu Yaka Emahlweni

Hi 1882, C. T. Russell u tsarile: “Bibele hi yona ntsena yi nga mpimanyeto wa hina, naswona rungula ra yona hi rona dyondzo ya hina ntsena, naswona hi ku xiya ndlela leyi yaka emahlweni leyi mintiyiso ya Matsalwa yi paluxekaka ha yona, hi tiyimiserile ku antswisa kumbe ku lulamisa dyondzo (ripfumelo—vonelo) loko hi ri karhi hi ya hi voningeriwa hi Mpimanyeto lowu wa hina.”—“Xihondzo xo Rindza” (xa Xinghezi) xa April 1882, tl. 7.

[Bokisi leri nga eka tluka 144, 145]

Leswi Timbhoni Ta Yehovha Ti Pfumelaka Swona

◆ Bibele i Rito leri huhuteriweke ra Xikwembu. (2 Tim. 3:16, 17)

Leswi yi swi tameleke a hi matimu ntsena kumbe mianakanyo ya vanhu kambe i rito ra Xikwembu, leri tsaleriweke ku pfuna hina. (2 Pet. 1:21; Rhom. 15:4; 1 Kor. 10:11)

◆ Yehovha hi yena Xikwembu xa ntiyiso ntsena. (Ps. 83:18; Det. 4:39)

Yehovha i Muvumbi wa swilo hinkwaswo, hikwalaho, hi yena ntsena la faneriweke hi ku gandzeriwa. (Nhlav. 4:11; Lk. 4:8)

Yehovha i Hosi ya Vuako Hinkwabyo, loyi hi faneleke hi n’wi yingisa eka hinkwaswo. (Mint. 4:24; Dan. 4:17; Mint. 5:29)

◆ Yesu Kreste i N’wana wa Xikwembu la tswariweke a ri yexe, hi yena ntsena la vumbiweke hi Xikwembu hi ku kongoma. (1 Yoh. 4:9; Kol. 1:13-16)

Yesu i wo sungula eka swivumbiwa swa Xikwembu; xisweswo, a nga si tikiwa ni ku velekiwa tanihi munhu, Yesu a hanya etilweni. (Nhlav. 3:14; Yoh. 8:23, 58)

Yesu u gandzela Tata wakwe tanihi Xikwembu xi ri xoxe xa ntiyiso; Yesu a nga kalanga a tivula la ringanaka na Xikwembu. (Yoh. 17:3; 20:17; 14:28)

Yesu u nyikele vutomi bya yena bya vumunhu lebyi hetisekeke tanihi nkutsulo eka vanhu. Gandzelo rakwe ri endla leswaku vutomi lebyi nga heriki byi koteka eka vanhu hinkwavo lava vaka ni ripfumelo eka rona hi ntiyiso. (Mar. 10:45; Yoh. 3:16, 36)

Yesu u pfuxiwile eku feni tanihi munhu wa moya la nga riki na ku fa. (1 Pet. 3:18; Rhom. 6:9)

Yesu u vuyile (u yisa nyingiso wakwe tanihi Hosi emisaveni) naswona u kona sweswi tanihi moya lowu kwetsimisiweke. (Mt. 24:3, 23-27; 25:31-33; Yoh. 14:19)

◆ Sathana i “mufumi wa misava leyi” la nga vonakiki. (Yoh. 12:31; 1 Yoh. 5:19)

Eku sunguleni a a ri n’wana wa Xikwembu la hetisekeke, kambe u pfumelele vutikukumuxi byi kula embilwini yakwe, a navela vugandzeri lebyi nga bya Yehovha ntsena, ivi a xisa Adamu na Evha leswaku va yingisa yena ku ri na ku yingisa Xikwembu. Xisweswo a tiendla Sathana, leswi vulaka “Mukaneti.” (Yoh. 8:44; Gen. 3:1-5; ringanisa Deteronoma 32:4, 5; Yakobo 1:14, 15; Luka. 4:5-7.)

Sathana u “kanganyis[a] misava hinkwayo”; yena ni mademona yakwe hi vona va endlaka mahlomulo ma andza emisaveni enkarhini lowu wa makumu. (Nhlav. 12:7-9, 12)

Hi nkarhi lowu vekiweke hi Xikwembu, Sathana ni mademona yakwe va ta heriseriwa makumu. (Nhlav. 20:10; 21:8)

◆ Mfumo wa Xikwembu ehansi ka Kreste wu ta siva tihulumendhe hinkwato ta vanhu naswona wu ta va hulumendhe yin’we ehenhla ka vanhu hinkwavo. (Dan. 7:13, 14)

Mafambiselo ya sweswi yo biha ya swilo ma ta herisiwa hi ku helela. (Dan. 2:44; Nhlav. 16:14, 16; Esa. 34:2)

Mfumo wa Xikwembu wu ta fuma hi vululami naswona wu ta tisa ku rhula ka xiviri eka vanhu va wona. (Esa. 9:6, 7; 11:1-5; 32:17; Ps. 85:10-12)

Lavo biha va ta suseriwa makumu, naswona vagandzeri va Yehovha va ta tsakela nsirhelelo lowu nga heriki. (Swiv. 2:21, 22; Ps. 37:9-11; Mt. 25:41-46; 2 Tes. 1:6-9; Mik. 4:3-5)

◆ Ku sukela hi 1914,d hi hanye “nkarhini wa makumu” ya misava leyi yo biha. (Mt. 24:3-14; 2 Tim. 3:1-5; Dan. 12:4)

Hi nguva leyi, vumbhoni bya karhi bya nyikeriwa eka matiko hinkwawo; endzhaku ka sweswo makumu ma ta fika, ku nga ri ya xirhendzevutana hinkwaxo, kambe ya mafambiselo yo biha ni vanhu lava nga chaviki Xikwembu. (Mt. 24:3, 14; 2 Pet. 3:7; Ekl. 1:4)

◆ Ku na ndlela yin’we ntsena leyi yaka evuton’wini; a hi vukhongeri hinkwabyo kumbe mikhuva ya vukhongeri leyi amukeriwaka hi Xikwembu. (Mt. 7:13, 14; Yoh. 4:23, 24; Ef. 4:4, 5)

Vugandzeri bya ntiyiso byi kandziyisa ku rhandza Xikwembu hi xiviri ku nga ri mihiva-hivana ni ku lava ku voniwa, byi tikomba hi ku yingisa milawu ya xona ni ku rhandza vanhu-kulobye. (Mt. 15:8, 9; 1 Yoh. 5:3; 3:10-18; 4:21; Yoh. 13:34, 35)

Vanhu vo huma eka matiko hinkwawo, tinxaka ni tindzimi to hambana-hambana va nga swi kota ku tirhela Yehovha ni ku amukeriwa hi yena. (Mint. 10:34, 35; Nhlav. 7:9-17)

Xikhongelo xi fanele xi kongomisiwa ntsena eka Yehovha ha Yesu; swifaniso a swi fanelanga swi tirhisiwa tanihi nchumu wo wu gandzela kumbe xipfuno xa ku gandzela. (Mt. 6:9; Yoh. 14:6, 13, 14; 1 Yoh. 5:21; 2 Kor. 5:7; 6:16; Esa. 42:8)

Vungoma byi fanele byi papalatiwa. (Gal. 5:19-21; Det. 18:10-12; Nhlav. 21:8)

A ku na vafundhisi lava hlawuriweke exikarhi ka Vakreste va ntiyiso. (Mt. 20:25-27; 23:8-12)

Vukreste bya ntiyiso a byi katsi ku hlayisa savata ya vhiki na vhiki kumbe ku landzelela swilaveko swin’wana swa Nawu wa Muxe leswaku byi ta kuma ku ponisiwa; ku endla sweswo ku ta va ku ala Kreste, loyi a hetisiseke Nawu. (Gal. 5:4; Rhom. 10:4; Kol. 2:13-17)

Lava nga le ka vugandzeri bya ntiyiso a va pfanganyisi vupfumeri. (2 Kor. 6:14-17; Nhlav. 18:4)

Hinkwavo lava nga vadyondzisiwa va ntiyiso va Yesu va khuvuriwa hi ku nyuperisiwa ematini hi ku helela. (Mt. 28:19, 20; Mar. 1:9, 10; Mint. 8:36-38)

Hinkwavo lava landzelaka xikombiso xa Yesu ni ku yingisa milawu ya yena va nyikela vumbhoni eka van’wana hi Mfumo wa Xikwembu. (Lk. 4:43; 8:1; Mt. 10:7; 24:14)

◆ Rifu ri vangiwa hi vudyoho lebyi kumiweke eka Adamu. (Rhom. 5:12; 6:23)

Eku feni, i moya-xiviri hi woxe lowu faka. (Ezek. 18:4)

Vafi a va tivi nchumu. (Ps. 146:4; Ekl. 9:5, 10)

Tihele (“Sheol”, “Hades”) i sirha ra munhu leri tolovelekeke. (Yobo 14:13, “Dy”; Nhlav. 20:13, 14, “KJ,” nhlamuselo ya le majinini)

‘Tiva ra ndzilo’ leri eka rona ku hoxiwaka vanhu lava omeke tinhloko ri vula “rifu ra vumbirhi” hi ku ya hi Bibele, ku fela makumu. (Nhlav. 21:8)

Ku Pfuxiwa i ntshembo wa vafi ni wa lava lahlekeriweke hi varhandziwa va vona hi rifu. (1 Kor. 15:20-22; Yoh. 5:28, 29; ringanisa Yohane 11:25, 26, 38-44; Marka 5:35-42.)

Rifu leri nga vangiwa hi xidyoho xa Adamu ri nge he vi kona. (1 Kor. 15:26; Esa. 25:8; Nhlav. 21:4)

◆ “Ntlhambinyana,” i va 144 000 ntsena, lava yaka etilweni. (Lk. 12:32; Nhlav. 14:1, 3)

Hi lava va “tswariw[eke] ra vumbirhi” tanihi vana va Xikwembu va moya. (Yoh. 3:3; 1 Pet. 1:3, 4)

Xikwembu xi va hlawula eka vanhu ni matiko hinkwawo leswaku va fuma tanihi tihosi swin’we na Kreste eMfun’weni. (Nhlav. 5:9, 10; 20:6)

◆ Van’wana lava amukeriwaka hi Xikwembu va ta hanya hi laha ku nga heriki emisaveni. (Ps. 37:29; Mt. 5:5; 2 Pet. 3:13)

Misava a yi nge lovisiwi kumbe ku siyiwa yi ri hava vanhu. (Ps. 104:5; Esa. 45:18)

Hi ku pfumelelana ni xikongomelo xa Xikwembu xo sungula, misava hinkwayo yi ta va paradeyisi. (Gen. 1:27, 28; 2:8, 9; Lk. 23:42, 43)

Ku ta va ni makaya lama faneleke ni swakudya swo tala leswi nga ta tsakeriwa hi vanhu hinkwavo. (Esa. 65:21-23; Ps. 72:16)

Vuvabyi, vugono bya muxaka wihi na wihi ni rifu hi roxe swi ta va swilo leswi hundzeke. (Nhlav. 21:3, 4; Esa. 35:5, 6)

◆ Valawuri va tiko va fanele va nyikiwa xichavo lexi va faneleke. (Rhom. 13:1-7; Tito 3:1, 2)

Vakreste va ntiyiso a va hlanganyeli eku pfukeriweni ka vulawuri bya hulumendhe. (Swiv. 24:21, 22; Rhom. 13:1)

Va yingisa milawu hinkwayo leyi nga lwisaniki ni nawu wa Xikwembu, kambe va rhangisa ku yingisa Xikwembu. (Mint. 5:29)

Va tekelela Yesu hi ku tshama va ri ni vukala-tlhelo etimhakeni ta misava ta politiki. (Mt. 22:15-21; Yoh. 6:15)

◆ Vakreste va fanele va fambisana ni mimpimanyeto ya Bibele malunghana ni ngati swin’we ni mahanyelo ya vuxaka bya rimbewu. (Mint. 15:28, 29)

Ku nghenisa ngati emirini hi nomu kumbe hi misiha swi lwisana ni nawu wa Xikwembu. (Gen. 9:3-6; Mint. 15:19, 20)

Vakreste va fanele va basa emahanyelweni; vuoswi, vumbhisa ni vusodoma a swi fanelanga evuton’wini bya vona, hambi ku ri vudakwa kumbe ku tirhisa swidzidzirisi hi ndlela yo biha. (1 Kor. 6:9-11; 2 Kor. 7:1)

◆ Ku tshembeka ka munhu hi yexe ni ku hetisisa vutihlamuleri bya vukati ni bya ndyangu hi ku tshembeka i swa nkoka eka Vakreste. (1 Tim. 5:8; Kol. 3:18-21; Hev. 13:4)

Ku nga tshembeki hi ririmi kumbe eka ta mabindzu xikan’we ni vukanganyisi, a swi pfumelelani ni ku va Mukreste. (Swiv. 6:16-19; Ef. 4:25; Mt. 6:5; Ps. 26:4)

◆ Vugandzeri lebyi amukelekaka eka Yehovha byi lava leswaku hi n’wi rhandza ku tlula swilo swin’wana hinkwaswo. (Lk. 10:27; Det. 5:9)

Ku endla ku rhandza ka Yehovha, xisweswo u dzunisa vito rakwe, i nchumu wa nkoka evuton’wini bya Mukreste wa ntiyiso. (Yoh. 4:34; Kol. 3:23; 1 Pet. 2:12)

Hambi loko va endlela vanhu leswinene hi laha va kotaka ha kona, Vakreste va vona ku ri vutihlamuleri bya vona ku khathalela malandza-kulobye ya Xikwembu; xisweswo mpfuno wa vona hi nkarhi wa vuvabyi ni makhombo wu kongomisiwa eka vona hi ndlela leyi hlawulekeke. (Gal. 6:10; 1 Yoh. 3:16-18)

Ku rhandza Xikwembu a ku lavi leswaku Vakreste va yingisa xileriso xa xona ntsena xo rhandza muakelani wa vona kambe ni ku nga ma rhandzi mahanyelo yo biha ni swilo leswi vonakaka swa misava. Vakreste va ntiyiso a hi xiphemu xa misava kutani xisweswo va papalata ku hlanganyela eka swiendlo leswi nga ta va endla lava hlanganyelaka eka moya wa yona. (Rhom. 13:8, 9; 1 Yoh. 2:15-17; Yoh. 15:19; Yak. 4:4)

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 121]

C. T. Russell u sungule ku humesa “Zion’s Watch Tower” hi 1879, loko a ri na malembe ya 27 hi vukhale

[Swifaniso leswi nga eka tluka 125]

Sir Isaac Newton na Henry Grew a va ri exikarhi ka lava khale a va ale Vunharhu-un’we tanihi lebyi nga riki bya matsalwa

[Swifaniso leswi nga eka tluka 128]

Eka nkanerisano wa le rivaleni, Russell u vule leswaku vafi va file hakunene, a va hanyi ni tintsumi kumbe mademona endhawini ya mahlomulo

Holo ya Carnegie, eAllegheny, le Pennsylvania—laha nkanerisano wu khomeriweke kona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 130]

Russell u endzele madoroba lamakulu ni lamatsongo leswaku a vula ntiyiso hi tihele

[Xifaniso lexi nga eka tluka 131]

Loko Frederick Franz, loyi a ri xichudeni xa le yunivhesiti a dyondze ntiyiso hi xiyimo xa vafi, u hundzule pakani yakwe hi laha ku heleleke

[Xifaniso lexi nga eka tluka 135]

Swichudeni swa Bibele swi tivise 1914 tanihi ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko hi laha a swi ri ha kona eka xiphephana lexi xa I.B.S.A. lexi hangalasiweke hi 1914

[Swifaniso leswi nga eka tluka 137]

Hi 1931, hi ku tirhisa miluko leyi anameke swinene ku tlula hinkwayo leyi tshameke yi tirhisiwa eka vuhaxi, J. F. Rutherford u kombise leswaku i Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga ntshunxaka vanhu hi ku helela

Nkulumo leyi nge “Mfumo, Ntshembo Wa Misava,” yi haxiwe eka switichi swa 163 hi nkarhi wun’we naswona yi tlhele yi haxiwa eka switichi swin’wana swa 340 endzhakunyana

[Swifaniso leswi nga eka tluka 142]

A. H. Macmillan u rhumiwe hi ku hlawuleka hi xikepe, a ya le Palestina hi 1925 hikwalaho ka ku khathalela swinene xiphemu xa Vayuda eku hetisekeni ka vuprofeta bya Bibele