Buku Leyi Soholotiwaka

“Dyondzo ya leswaku misava yi rhendzeleka hi tindlela timbirhi, hi ansi ya yona kun’we ni hi dyambu i mavunwa, naswona yi kanetana hi ku helela ni Matsalwa yo Kwetsima.” Ku vula huvo ya Congregation of the Index ya Kereke ya Rhoma Khatoliki eka nawu wa yona hi 1616.¹ Xana hakunene Bibele a yi pfumelelani ni mintiyiso ya sayense? Kumbe, xana yo soholotiwa?

HI VUXIKA bya 1609/10, Galileo Galilei u kombetele etilweni hi theleskopu leyi a a ha ku yi endla, kutani a lemuka min’weti ya mune leyi a yi rhendzeleka hi planete leyi vuriwaka Jupiter. Leswi a swi voneke swi kanete dyondzo leyi a yi tolovelekile ya leswaku swilo hinkwaswo swa le tilweni swi fanele swi rhendzeleka hi misava. Emahlweni ka kwalaho, hi 1543, mutivi wa swilo swa le mpfhukeni wa le Poland, ku nga Nicolaus Copernicus, u sungule dyondzo ya leswaku tiplanete ti rhendzeleka hi dyambu. Galileo u tiyisekise leswaku leswi a swi ri ntiyiso hi tlhelo ra sayense.

Hambiswiritano, eka vativi va ta vukwembu va Makhatoliki, leswi a ku ri vugwinehi. Kereke a ku ri khale yi pfumela leswaku misava a yi ri nkava wa vuako hinkwabyo.² Leswi swi vangiwe hi ku yi teka hi ndlela leyi kongomeke nhlamuselo ya matsalwa leyi a yi kombisa misava yi ri leyi simekiweke “e masungulweni ya yona, [kutani] yi nga ka yi nga ṭekaṭeki ni siku riṅwe.” (Pisalema 104:5) Galileo u vitaneriwe eRhoma, emahlweni ka huvo ya Vakonanisi. Hikwalaho ka ku konanisiwa hi tihanyi, u boheke ku bakanyela vutshuburi byakwe etlhelo, naswona u gweveriwe ku tshama endlwini yakwe a nga humi vutomi byakwe hinkwabyo.

Hi 1992, malembe ya kwalomu ka 350 Galileo a file, Kereke ya Khatoliki yi hetelele yi pfumerile leswaku leswi a swi vuleke a ku ri ntiyiso.³ Kambe loko ku ri leswaku Galileo a a tiyisile, xana Bibele yona a yi hoxisile ke?

Ku Kuma Mongo Lowu Nga Wona Wa Tindzimana Ta Bibele

Galileo a a pfumela leswaku Bibele yi vulavula ntiyiso. Loko vutshuburi byakwe bya sayense byi kanetana ni mahlamuselelo lama tolovelekeke ya tindzimana tin’wana ta Bibele, a a vula leswaku vativi va ta vukwembu hi vona a va nga wu kumi kahle mongo lowu nga wona wa tindzimana ta kona. Kavula, “mintiyiso yimbirhi a yi nge kanetani nikatsongo,” ku tsala yena.⁴ U kombise leswaku marito lama pakanisaka ya sayense a ma kanetani ni marito lama tolovelekeke ya Bibele. Kambe vativi va ta vukwembu a va lavanga ku swi kholwa. Va kandziyise leswaku tinhlamuselo hinkwato ta Bibele malunghana ni misava ti fanele ti tekiwa hi ndlela leyi kongomeke. Hikwalaho, a va kanetanga leswi tshuburiweke hi Galileo ntsena, kambe ni mongo lowu nga wona wa tinhlamuselo to tano ta Matsalwa a va wu kumanga kahle.

Kunene, loko hi ehleketa kahle hi fanele hi swi tiva leswaku loko Bibele yi vulavula hi ‘tinhla ta mune ta misava,’ a swi vuli swona leswaku vatsari va Bibele a va teka misava yi ri ya xikwere hakunene. (Nhlavutelo 7:1) Bibele yi tsariwe hi ririmi ra vanhu lava tolovelekeke, kutani hakanyingi yi tirhisa swiga-ririmi leswi twisisekaka. Hikwalaho, loko Bibele yi vulavula hi misava yi ri leyi nga ni ‘tinhla ta mune,’ “masungulo” lama khomelelaka, “timhanḍe” ni “ribye ra yinhla,” a yi nyikeli nhlamuselo ya sayense hi misava; handle ko kanakana yi vulavula hi ndlela yo fanekisela, hilaha hi talaka ku endla hakona eku vulavuleni ka hina ka siku na siku.a—Esaya 51:13, NW; Yobo 38:6.

Ebukwini yakwe leyi nge Galileo Galilei, mutsari wa matimu ya vanhu, L. Geymonat u te: “Vativi va ta vukwembu va mianakanyo yo khuma lava a va lava leswaku sayense yi amukeriwa loko yi pfumelelana ni nhlamuselo ya Bibele ntsena, entiyisweni a va xumbadza Bibele hi yoxe.”⁵ Sweswo hi leswi va endleke swona. Kahle-kahle a ku ri tinhlamuselo ta vativi va ta vukwembu hi Bibele—ku nga ri Bibele hi yoxe—leti vekeleke sayense swihinga leswi nga fanelangiki.

Hi ku fanana, van’waxisungusungu va vukhongeri namuntlha va soholota Bibele loko va kandziyisa leswaku misava yi vumbiwe hi masiku ya tsevu ya tiawara ta 24 ha rin’we. (Genesa 1:3-31) Langutelo ro tano a ri pfumelelani na yona sayense hambi yi ri Bibele. EBibeleni, tanihi le ku vulavuleni loku tolovelekeke, rito “siku” a ri vuli nchumu wun’we, kambe ri kombisa nkarhi wa mimpimo yo hambana-hambana. Eka Genesa 2:4 (NW), masiku hinkwawo ya tsevu lawa ku vumbiweke swilo ha wona ma vuriwa “siku” rin’we. Rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke ri va “siku” eBibeleni, ri nga ha vula “nkarhi wo leha.”⁶ Kutani a xi kona xivangelo xa le Bibeleni xo phikelela leswaku masiku ya ku vumbiwa ka swilo a ma lehe tiawara ta 24 ha rin’we. Hi ku dyondzisa leswi hambeneke ni leswi, van’waxisungusungu va soholota Bibele.—Nakambe vona 2 Petro 3:8.

Ematin’wini hinkwawo, hakanyingi vativi va ta vukwembu va soholote Bibele. Xiya tindlela tin’wana leti vukhongeri bya Vujagana byi swi soholoteke ha tona leswi Bibele yi swi vulaka.

Ku Soholotiwa Hi Vukhongeri

Swiendlo swa lava va vulaka leswaku va yingisa Bibele hakanyingi swi onha ndhuma ya buku leyi va vulaka leswaku va yi xixima. Lava vuriwaka Vakreste va dlayane hi xivona hi vito ra Xikwembu. Kambe Bibele yi laya valandzeri va Kreste leswaku va “rhandzana.”—Yohane 13:34, 35; Matewu 26:52.

Vafundhisi van’wana va dyelela mintlhambi ya vona, va yi tekela mali leyi yi nga yi dzukela nyuku, hi ku tirhisa mano—leswi hambanaka swinene ni xileriso xa Matsalwa lexi nge: “Mi nyikiwile ntsena; na n’wina, nyikani ntsena.”—Matewu 10:8; 1 Petro 5:2, 3.

Kavula, Bibele yi nga ka yi nga avanyisiwi hi ku ya hi marito ni swiendlo swa lava va ngo yi tshaha ntsena kumbe ku vula leswaku va hanya hi ku pfumelelana na yona. Hikwalaho, munhu loyi a nga ni mianakanyo yo anama a nga lava ku tikumela leswi Bibele yi swi tameleke, ni xivangelo xo va yi ri buku yo hlawuleka swonghasi.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso eka tluka 4]

Titheleskopu timbirhi ta Galileo

[Xifaniso eka tluka 5]

Galileo emahlweni ka vakonanisi vakwe