Yehovha—I Mani?

HENRI MOUHOT, muvalangi la nga Mufurwa wa lembe-xidzana ra vu-19, loko a ri karhi a chochovela ekhwatini ra le Cambodia, u fike emugerhweni wo anama lowu rhendzeleke tempele. A ku ri Angkor Wat, muako lowukulu ngopfu wa vukhongeri emisaveni. Hi ku hoxa tihlo ntsena Mouhot u swi vonile leswaku muako lowu a wu funengetiwe hi nkuxe, a wu endliwe hi mavoko ya munhu. U tsarile: “Tanihi leswi wu akiweke hi mutshila wa khale la vitaniwaka Michelangelo, i wukulu swinene ku tlula leyi siyiweke hi va le Grikiya kumbe va le Rhoma.” Hambileswi wu heteke malembe-xidzana yo tala wu nga hlayisiwi, wu tshikiwile, a a nga kanakani leswaku muako wolowo wo rharhangana, a wu ri ni muendli.

Lexi tsakisaka, buku ya vutlhari leyi tsariweke eka malembe-xidzana yo tala lama hundzeke, yi veke mhaka hi ndlela leyi fanaka, yi ku: “Ina, yindlu yin’wana ni yin’wana yi akiwa hi munhu, kambe loyi a akeke swilo hinkwaswo i Xikwembu.” (Vaheveru 3:4) Kambe van’wana va nga ha ku, ‘Swilo swa ntumbuluko swi hambanile ni leswi endliweke hi munhu.’ Hambiswiritano, vativi van’wana va sayense a va pfumelelani ni mhaka yoleyo.

Endzhaku ko pfumela leswaku “mafambiselo ya tikhemikhali i minchumu leyi hanyaka,” Michael Behe, profesa un’wana wa ntivo tikhemikhali ta swilo leswi hanyaka wa le Yunivhesiti ya Lehigh, ePennsylvania, U.S.A., wa vutisa: “Xana mafambiselo ya tikhemikhali lama hanyaka ma nga va ma endliwe hi munhu?” U ya emahlweni a kombisa leswaku vativi va sayense sweswi va endla ku cinca ka xisekelo eka swivumbiwa leswi hanyaka ko tanihi ku hundzula xitekela. Ina, swilo leswi hanyaka ni leswi nga hanyiki swi nga “vumbiwa”! Loko a kambisisa tisele leti hanyaka leti voniwaka hi makhiroskopu, Behe u vone mafambiselo lama rharhanganeke hi ndlela leyi hlamarisaka, lama endliweke hi swiaki leswi swi titshegeke hi swin’wana leswaku swi tirha. U gimete hi ku vula yini? “Vuyelo bya matshalatshala lawa hinkwawo yo kambisisa sele—ku kambisisa vutomi eka mpimo wa molekhuli—ma swi veka erivaleni leswaku sele yi lo ‘endliwa!’”

Kutani xana i mani Muendli wa mafambiselo lawa hinkwawo yo rharhangana?

Xana I Mani Muendli?

Nhlamulo ya kumeka ebukwini yoleyo ya khale ya vutlhari leyi tshahiweke eku sunguleni—ku nga Bibele. Emaritweni ya yona yo rhanga, Bibele yi yi andlala hi ndlela yo olova swinene ni leyi twisisekaka mhaka ya leswaku i mani loyi a endleke swilo hinkwaswo: “Eku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxe matilo ni misava.”—Genesa 1:1.

Hambiswiritano, loko a tihambanisa ni van’wana lava va vuriwaka Xikwembu, Muvumbi u tivitana hi vito ro hlawuleka: “Leswi hi leswi vuriweke hi Xikwembu xa ntiyiso, Yehovha, Mutumbuluxi wa matilo . . . , Loyi a andlalaka misava ni ntshovelo wa yona, Loyi a nyikaka vanhu lava nga eka yona ku hefemula.” (Esaya 42:5, 8) Yehovha i vito ra Xikwembu lexi endleke vuako hinkwabyo ni ku vumba vavanuna ni vavasati lava nga emisaveni. Kambe Yehovha i mani? I Xikwembu xa muxaka muni? Naswona ha yini wena u fanele u n’wi yingisa?

Leswi Vito Ra Yena Ri Vulaka Swona

Xo sungula, xana vito ra Muvumbi leri nge Yehovha ri vula yini? Vito ra Xikwembu ri tsariwa hi maletere ya mune ya Xiheveru (יהוה) naswona ri humelela minkarhi ya kwalomu ka 7 000 eka xiyenge xa Xiheveru xa Bibele. Vito leri ri tekiwa ri ri rhavi ra xivangelo ra riendli ra Xiheveru ha·wahʹ (“ku va kona”) xisweswo ri vula “U Endla Leswaku Swi Va Kona.” Hi marito man’wana, hi vutlhari Yehovha u endla leswaku a va xin’wana ni xin’wana lexi a lavaka ku va xona leswaku a hetisisa swikongomelo swakwe. U va Muvumbi, Muavanyisi, Muponisi, Muhlayisi wa vutomi, ni swin’wana, leswaku a hetisisa switshembiso swakwe. Ku tlula kwalaho, riendli ra Xiheveru ri ni xivumbeko xa ririmi lexi kombisaka xiendlo lexi yaka eku hetisekeni. Leswi swi komba leswaku Yehovha wa ha tiendla leswaku a va muhetisisi wa switshembiso swakwe. Ina, i Xikwembu lexi hanyaka!

Timfanelo Letikulu Ta Yehovha

Bibele yi komba leswaku Muvumbi loyi ni muhetisisi wa switshembiso swakwe i munhu lonene ngopfu. Yehovha hi byakwe u paluxe timfanelo ta yena letikulu kutani a ku: “Yehovha, Yehovha, Xikwembu xa tintswalo ni nsovo, la hlwelaka ku hlundzuka, la teleke musa wa rirhandzu ni ntiyiso, la hlayiselaka vanhu va magidi musa wa rirhandzu, la rivalelaka xihoxo ni ku tlula nawu ni xidyoho.” (Eksoda 34:6, 7) Yehovha u kombisiwa a ri Xikwembu xa musa wa rirhandzu. Rito ra Xiheveru leri tirhisiweke laha ri nga tlhela ri hundzuluxeriwa ri ku “rirhandzu ro tshembeka.” Loko a hetisisa xikongomelo xakwe lexi nga riki na makumu, Yehovha hi ku tshembeka u ya emahlweni a komba swivumbiwa swakwe rirhandzu. Xana a wu ri tlangeli rirhandzu rero?

Nakambe Yehovha wa hlwela ku kariha naswona wa hatlisa ku hi rivalela swihoxo. Swa tsakisa ku tshama ni munhu loyi a nga xopaxopiki swihoxo kambe a tiyimisele ku hi rivalela. Kambe sweswo a swi vuli swona leswaku Yehovha u amukela vudyoho. U te: “Mina, Yehovha, ndzi rhandza vululami, ndzi venga ku kanganyisa ni leswi nga lulamangiki.” (Esaya 61:8) Tanihi leswi a nga Xikwembu xa vululami, a nga va tshiki hilaha ku nga heriki lava va dyohaka hi vomu va ya emahlweni ni vubihi bya vona. Xisweswo, hi nga tiyiseka leswaku hi nkarhi wa yena lowu faneleke, Yehovha u ta susa vuhomboloki lebyi hi byi vonaka emisaveni.

Ku ringanisela khwatsi exikarhi ka timfanelo ta rirhandzu ni vululami swi lava vutlhari. Yehovha u ringanisela timfanelo leti hi ndlela yo hlamarisa loko a tirhisana na hina. (Varhoma 11:33-36) Ina, vutlhari bya yena bya vonaka hinkwako-nkwako. Masingita ya ntumbuluko ma swi tiyisa sweswo.—Pisalema 104:24; Swivuriso 3:19.

Kambe, ku va ni vutlhari ntsena a swi ringananga. Leswaku a hetisisa leswi a swi anakanyaka, Muvumbi u fanele a tlhela a va ni matimba lama heleleke. Bibele yi kombisa leswaku i Xikwembu xo tano: “Tlakuselani mahlo ehenhla mi vona. I mani loyi a tumbuluxeke swilo leswi? Hi Loyi a humesaka vuthu ra swona hi nhlayo ya swona . . . Hikwalaho ka ku tala ka matimba lamakulu, . . . ku hava ni xin’we xa swona lexi pfumalekaka.” (Esaya 40:26) Kunene, Yehovha u ni “ku tala ka matimba lamakulu” leswaku a kota ku hetisisa ku rhandza ka yena. Xana timfanelo teto a ti ku tshineti eka Yehovha?

Vuyelo Bya Ku Tiva Yehovha

Yehovha ‘a nga yi tumbuluxelanga swa hava misava’ kambe ‘u yi vumbela leswaku yi akiwa’ hi vanhu lava va nga ni vuxaka lebyinene na yena. (Esaya 45:18; Genesa 1:28) Swivumbiwa swakwe swa laha misaveni wa swi khathalela. U nyike vanhu masungulo yo xonga ekaya ro fana ni ntanga, eparadeyisini. Vanhu vona va yi onha, naswona Yehovha a nga swi tsakeli sweswo. Kambe, hilaha vito ra yena ri vulaka hakona, Yehovha u ta hetisisa xikongomelo xakwe xo sungula hi vanhu ni misava. (Pisalema 115:16; Nhlavutelo 11:18) U ta tlherisela Paradeyisi emisaveni eka lava va tiyimiseleke ku n’wi yingisa tanihi vana vakwe.—Swivuriso 8:17; Matewu 5:5.

Buku yo hetelela ya Bibele yi hlamusela muxaka wa vutomi lebyi u nga byi tsakelaka eParadeyisini yoleyo: “Xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile.” (Nhlavutelo 21:3, 4) Byebyo hi byona vutomi bya xiviri lebyi Yehovha a lavaka leswaku u byi tsakela. Mawaku Tatana lonene swonghasi! Xana wa swi tsakela ku tiva leswi engetelekeke ha yena ni leswi swi languteriweke eka wena leswaku u ta hanya eParadeyisini?

Handle ka mfungho, ku tshaha hinkwako ka le Bibeleni ku tekiwe eka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima.