Dyondzo 33

Ku Va Ni Vuxiyaxiya Kambe U Kongoma Ntiyiso Wa Mhaka

Xana u fanele u endla yini?

U fanele u va ni vuxiyaxiya eka leswi u swi vulaka ni ndlela leyi u swi vulaka ha yona, kun’we ni nkarhi lowu u swi vulaka ha wona, ku endlela leswaku u nga khunguvanyisi vanhu swi nga yanga hi kona.

Ha yini swi ri swa nkoka?

Loko u ri ni vuxiyaxiya, vanhu va nga tsakela ku yingisa mahungu lamanene hi mbilu yo basa. Ku va ni vuxiyaxiya swi ta ku pfuna ni leswaku u tshama u ri ni vuxaka lebyinene ni Vakreste-kuloni.

VUXIYAXIYA i ku kota ku tirhisana ni vanhu van’wana handle ko va khunguvanyisa swi nga yanga hi kona. Swi katsa ku tiva ndlela yo vula nchumu wo karhi hi nkarhi wo karhi. Leswi a swi vuli ku fularhela leswi lulameke kumbe ku soholota ntiyiso. Ku va ni vuxiyaxiya a swi fanelanga swi pfuviwa ni ku chava munhu.—Swiv. 29:25.

Mihandzu ya moya yi hi nyika xisekelo lexinene xa ku va ni vuxiyaxiya. Hi xikombiso, munhu loyi a susumetiwaka hi rirhandzu a nga lavi ku khunguvanyisa van’wana; u lava ku va pfuna. Munhu loyi a nga ni musa ni moya wo rhula u endla swilo hi vurhon’wana. Munhu la rhandzaka ku rhula u lava tindlela ta ku hlakulela vuxaka lebyinene ni van’wana. Munhu wo leha mbilu u tshama a rhurile niloko vanhu va n’wi karihela.—Gal. 5:22, 23.

Kambe ku nga khathariseki ndlela leyi rungula ra Bibele ri nyikeriwaka ha yona, vanhu van’wana va ha ta lwisana na rona. Leswi vunyingi bya Vayuda va lembe-xidzana ro sungula a byi ri ni timbilu to biha, Yesu Kreste u ve “ribye ra ku khugula ni ribye lerikulu ra xikhunguvanyiso” eka byona. (1 Pet. 2:7, 8) Malunghana ni ntirho wakwe wa ku twarisa Mfumo, Yesu u te: “Ndzi tele ku ta lumeka ndzilo emisaveni.” (Luka 12:49) Naswona rungula ra Mfumo wa Yehovha, leri katsaka xilaveko xa ku va vanhu va xixima vuhosi bya Muvumbi wa vona, ri hambeta ri va mphikamakaneta leyikulu leyi vanhu va langutaneke na yona. Vanhu vo tala va lwisana ni rungula ra leswaku ku nga ri khale Mfumo wa Xikwembu wu ta susa mafambiselo ya swilo ya namuntlha lama hombolokeke. Kambe hi ku yingisa Xikwembu, a hi tshiki ku chumayela. Kambe loko hi ri karhi hi endla tano, hi tsundzuka ndzayo ya Bibele leyi nge: “Loko swi koteka, swi titshege hi n’wina, vanani ni ku rhula ni vanhu hinkwavo.”—Rhom. 12:18.

Ku Va Ni Vuxiyaxiya Loko Hi Nyikela Vumbhoni. Ku ni swiyimo swo tala leswi eka swona hi vulavulaka ni van’wana hi vupfumeri bya hina. Ina, sweswo ha swi endla loko hi ri ensin’wini, kambe hi tlhela hi lava tindlela to vulavula hi vupfumeri bya hina loko hi ri ni maxaka, vatirhi-kulorhi ni lava hi nghenaka na vona xikolo. Eka swiyimo leswi hinkwaswo, hi fanele hi va ni vuxiyaxiya.

Loko hi nyikela rungula ra Mfumo hi ndlela leyi van’wana va nga ta vona onge ha va chumayela, va nga bakanya rungula ro tano. Loko va nga kombelanga mpfuno naswona va titwa va nga wu lavi, va nga bava va khalakhasa loko va vona onge va nyikiwa ndzayo. Hi nga endla yini leswaku va nga vi ni vonelo leri hoxeke hi rungula ra hina? Ku dyondza vutshila bya ku vulavula hi xinghana swi nga pfuna.

Ringeta ku sungula bulo hi ku ta ni mhaka leyi tsakisaka munhu. Loko munhu wa kona a ri xaka, mutirhi-kuloni kumbe loyi u dyondzaka na yena xikolo, u nga va ana se u tiva leswi n’wi tsakisaka. Hambiloko u hlangana ro sungula ni munhu wa kona, u nga ha boxa mhaka leyi u yi tweke emahungwini kumbe leyi u yi hlayeke eka maphepha-hungu. Timhaka to tano hakanyingi ti kombisa leswi nga emianakanyweni ya vanhu vo tala. Vana ni vuxiyaxiya loko u tirha hi yindlu ni yindlu. Swilo leswi khaviseke kaya, switlangisi leswi nga ejarateni, swilo swa vukhongeri ni marito lama namekiweke emovheni lowu nga ekhorhweni, swi nga ku nyika vuthala byin’wana bya swilo leswi n’wini wa muti a tsakelaka swona. Loko n’wini wa muti a ku amukela, yingiserisisa loko a vulavula. Leswi a swi vulaka swi ta tiyisekisa kumbe ku lulamisa leswi a wu anakanya leswaku u rhandza swona kun’we ni vonelo rakwe, naswona swi ta ku nyika vuthala byin’wana bya leswi u faneleke u swi xiyisisa leswaku u kota ku chumayela.

Loko bulo ri ya emahlweni, n’wi byele hi tinhla ta Bibele ni minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni leyi khumbaka mhaka leyi mi vulavulaka ha yona. Kambe u nga tati marito ngopfu. (Ekl. 3:7) Endla leswaku n’wini wa muti a hlanganyela ebulwini loko a swi tsakela. Kumisisa mavonelo ya yena. Sweswo swi nga ku nyika vuthala lebyi u byi lavaka leswaku u va ni vuxiyaxiya.

Loko u nga si vula swo karhi, tivutise ndlela leyi n’wini wa muti a nga ta swi teka ha yona. Swivuriso 12:8 yi bumabumela ‘nomu wa vutlhari.’ Xiga xa Xiheveru lexi tirhisiweke laha xi fambisana ni nhlamuselo leyi vulaka vuxiyaxiya. Xisweswo, vutlhari byi katsa ku vulavula hi vuxiyaxiya hikwalaho ka ku anakanyisisa hi mhaka leswaku u teka goza ra vutlhari. Ndzimana 18 ya ndzima yoleyo ya Swivuriso yi sola ‘ku vulavula handle ko anakanya loku tlhavaka ku fana ni banga.’ Swa koteka ku lwela ntiyiso wa Bibele handle ko khunguvanyisa munhu.

Ku hlawula marito ya wena hi vutlhari swi nga ku pfuna ku papalata ku pfindlusa swihinga swi nga fanelanga. Loko ku tirhisa rito leri nge “Bibele” swi endla leswaku vanhu va nga ha lavi ku twa nchumu, u nga tirhisa xiga lexi nge “matsalwa yo kwetsima” kumbe “buku leyi sweswi yi humesiwaka hi tindzimi to tlula 2 000.” Loko u vulavula hi Bibele, u nga kombela ku twa vonelo ra munhu hi yona, kutani u tsundzuka leswi a swi vuleke loko mi ri karhi mi bula.

Ku va ni vuxiyaxiya swi katsa ku kumisisa nkarhi lowu faneleke wo vula swilo. (Swiv. 25:11) Swi nga endleka ku ri na swin’wana leswi u nga pfumelelaniki na swona eka leswi n’wini wa muti a swi vulaka, kambe a hi xikolokolo ku kaneta xin’wana ni xin’wana lexi a xi vulaka loko xi kanetana ni Matsalwa. U nga ringeti ku byela n’wini wa muti swilo hinkwaswo hi nkarhi wun’we. Yesu u byele vadyondzisiwa vakwe a ku: “Ndza ha ri ni swilo swo tala swo mi byela swona, kambe sweswi a mi swi koti ku swi byarha.”—Yoh. 16:12.

Loko swi koteka, va bumabumele swi suka embilwini lava u vulavulaka na vona. Niloko n’wini wa muti a rhandza ku tlhutlhisana na wena, na yena u nga n’wi bumabumela hileswi a pfumelaka eka mhaka yo karhi. Muapostola Pawulo u endle tano loko a vulavula ni vativi va filosofi eAreyopago le Atena. Vativi va filosofi a va “kanetana na yena.” Xana a a ta swi kotisa ku yini ku vula mhaka yakwe a nga va khunguvanyisi? Eku sunguleni u xiye tialitari to tala leti a va ti endlele swikwembu swa vona. Ematshan’weni yo sola Vaatena hikwalaho ko gandzela swikwembu swa hava, u va bumabumele hi vutlhari hileswi a va namarhele vukhongeri swinene. U te: “Ndzi vona leswaku eka swilo hinkwaswo mi vonaka mi tinyikele ngopfu eku chaveni ka swikwembu ku tlula van’wana.” Leswi swi n’wi pfulele ndlela ya ku nyikela rungula rakwe malunghana ni Xikwembu xa ntiyiso. Hikwalaho, van’wana va ve vapfumeri.—Mint. 17:18, 22, 34.

U nga sunguli ku kariha loko munhu a ku kaneta. Tshama u rhurile. Ku kaneta koloko ku tirhisele ku kumisisa vonelo ra munhu wa kona. U nga n’wi nkhensa leswi a phofuleke mavonelo yakwe. Ku vuriwa yini loko o na swi pfuketana a ku: “Ndzi ni vukhongeri bya mina”? U nga n’wi vutisa hi vutlhari u ku: “Xana a wu ri munhu wa vukhongeri ni khale?” Kutani loko a hlamurile, yana emahlweni u ku: “Xana u ehleketa leswaku vanhu va ta hlangana va va evukhongerini byin’we?” Sweswo swi nga pfula ndlela ya leswaku mi ya emahlweni na bulo.

Loko hi nga titlakusi swi ta hi pfuna leswaku hi va ni vuxiyaxiya. Ha tiyiseka hi ku helela leswaku tindlela ta Yehovha ti lulamile ni leswaku Rito rakwe i ntiyiso. Hi vulavula hi ku tiyiseka hi swilo leswi. Kambe a hi na mfanelo yo tiendla van’wavunene. (Ekl. 7:15, 16) Ha tsaka leswi hi tivaka ntiyiso ni leswi Yehovha a hi katekisaka, kambe hi swi tiva kahle leswaku u hi amukela hikwalaho ka musa wakwe lowu nga hi faneriki nileswi hi nga ni ripfumelo eka Kreste, ku nga ri hikwalaho ka ku lulama ka hina. (Efe. 2:8, 9) Hi lemuka xilaveko xa ku ‘tshama hi ri karhi hi tikambela ku vona loko hi ri eripfumelweni, hi tshama hi ri karhi hi tikombisa leswi hi nga swona.’ (2 Kor. 13:5) Kutani loko hi vulavula ni vanhu hi ta mfanelo ya ku fambisana ni swilaveko swa Xikwembu, na hina hi fanele hi tirhisa ndzayo yoleyo ya Bibele hi ku titsongahata. A hi na yona mfanelo ya ku avanyisa vanhu-kulorhi. Yehovha u ‘teke ntirho hinkwawo wa ku avanyisa a wu nyika N’wana wakwe,’ kutani hi le mahlweni ka xiluvelo xakwe laha hi faneleke hi tihlamulela kona malunghana ni leswi hi swi endlaka.—Yoh. 5:22; 2 Kor. 5:10.

Ni Mindyangu Kun’we Ni Vakreste-kulorhi. Vuxiyaxiya a hi fanelanga hi byi tirhisa ensin’wini ntsena. Leswi vuxiyaxiya ku nga xikombiso xa mihandzu ya moya wa Xikwembu, hi fanele hi byi kombisa ni le kaya loko hi vulavula ni swirho swa ndyangu. Rirhandzu ri ta hi susumetela ku khathala hi ndlela leyi van’wana va titwaka ha yona. Nuna wa Nkosikazi Estere a a nga ri mugandzeri wa Yehovha, kambe nkosikazi leyi yi ve ni xichavo ni ku twisisa lokukulu eka yena loko yi n’wi tisela timhaka leti a ti khumba malandza ya Yehovha. (Estere, tindz. 3-8) Minkarhi yin’wana ku va ni vuxiyaxiya loko hi tirhisana ni swirho swa ndyangu leswi nga riki Timbhoni, swi nga lava leswaku hi endla leswaku mahanyelo ya hina ku va wona ma bumabumelaka ntiyiso eka vona, ematshan’weni ya ku mukisana na vona hi va hlamusela vupfumeri bya hina.—1 Pet. 3:1, 2.

Hi ku fanana, ku tiva swirho swa vandlha kahle a swi vuli leswaku hi ni mpfumelelo wo swi hlamula hi ku rhandza kumbe ku pfumala musa eka swona. A hi fanelanga hi anakanya leswaku leswi swi nga vupfa se hi to swi hundzula mbulwa wo khandziyeka. Naswona a hi fanelanga hi tisasa hi marito lama nge: “Ndzi ta ku yini, kahle-kahle ndzo va tano.” Loko hi kuma leswaku ndlela leyi hi vulavulaka ha yona yi khunguvanyisa van’wana, hi fanele hi lwela ku hundzuka. ‘Rirhandzu ro enta leri hi rhandzaka van’wana ha rona’ ri fanele ri hi susumetela ku ‘endla leswinene eka lava nga swin’we na hina eripfumelweni.’—1 Pet. 4:8, 15; Gal. 6:10.

Loko Hi Vulavula eMahlweni Ka Vayingiseri. Lava va vulavulaka emahlweni ka vayingiseri na vona va fanele va va ni vuxiyaxiya. Vayingiseri va ni mindhavuko ni swiyimo swo hambana-hambana. Vumoya bya vona a byi fani. Van’wana ku nga va ro sungula va ta eHolweni ya Mfumo. Van’wana va nga va va ri ehansi ka ntshikilelo lowukulu, kambe xivulavuri xi nga tivi nchumu hi swona. I yini lexi nga pfunaka xivulavuri leswaku xi nga khunguvanyisi vayingiseri va xona?

Ku pfumelelana ni ndzayo leyi muapostola Pawulo a yi nyikeke Tito, tivekele pakani ya ku ka u “nga vulavuli ku biha hambi ku ri hi mani, [u] anakanyela, [u] kombisa ku rhula hinkwako eka vanhu hinkwavo.” (Tito 3:2) Papalata ku tekelela ndlela ya misava ya ku tirhisa marito yo nyefula vanhu va rixaka rin’wana, ririmi rin’wana kumbe tiko rin’wana. (Nhlav. 7:9, 10) Hlamusela swilaveko swa Yehovha u nga jikajiki, u komba ntikelo wa ku swi tirhisa; kambe papalata marito lama poyilaka lava nga si fambaka hi ku helela endleleni ya Yehovha. Ku ri na sweswo, khutaza hinkwavo leswaku va twisisa leswi Xikwembu xi rhandzaka swona ni ku endla leswi xi tsakisaka. Marito ya ndzayo u fanele u ma lunga hi xibumabumelo xa rirhandzu ni lexi humaka embilwini. Kombisa rirhandzu leri hi faneleke hi rhandzana ha rona tanihi vamakwerhu, hi ndlela leyi u vulavulaka ha yona ni hi mpfumawulo wa rito ra wena.—1 Tes. 4:1-12; 1 Pet. 3:8.

MAENDLELO YA KONA

Vulavurisana ni vanhu ematshan’weni yo va chumayela.

Anakanyisisa hi ndlela leyi leswi u lavaka ku vula swona swi nga ta twala ha yona eka n’wini wa muti.

Loko u nga si vulavula, rhanga hi ku tivutisa loko wu ri nkarhi lowu faneleke wo vulavula hi mhaka yo karhi.

Loko swi koteka, bumabumela swi suka embilwini.

U nga tlatlarhuki loko munhu a nga pfumelelani ni mhaka yo karhi.

Papalata moya wa ku tiendla n’wavunene, u nga avanyisi van’wana.

XITOLOVETO: Hlaya timhaka leti landzelaka ta Bibele hi vukheta: 2 Samuwele 12:1-9; Mintirho 4:18-20. Eka yin’wana ni yin’wana ya tona, xiya (1) swikombiso swa ku va ni vuxiyaxiya na (2) tinhlamuselo leti kombaka ku namarhela tindlela ta Yehovha to lulama.