Ndzima 36

Xana Ndzi Godzomberiwe Hi Switirhisiwa Swa Elektroniki?

“Ndzi swi rhandza ngopfu ku rhumela marungula! Ndzi anakanya leswaku a ku na nchumu lowu fanaka na wona. U nga ha vula leswaku swi lawula vutomi bya mina.”—Alan.

LOKO vatswari va wena va ha ri vantshwa, switirhisiwa swa elektroniki leswi a swi ri kona a ku ri thelevhixini ni xiya-ni-moya ntsena. Khale koloko, tinqingho a to tirhiseriwa ku vulavula ha tona ntsena naswona a ti fanele ti vekiwa emakhumbini. Xana sweswo swi vonaka swi hundzeriwe hi nkarhi? Nhwanyana la vuriwaka Anna u vula tano. U ri: “Vatswari va mina va kule hi nkarhi lowu thekinoloji a yi nga si hluvuka. Sweswi hi kona va sungulaka ku tiva ndlela yo tirhisa swilo swin’wana leswi nga eka tiselfoni ta vona!”

Namuntlha u nga hlamula riqingho, u yingisela vuyimbeleri, u hlalela nongonoko wo karhi, u tlanga ntlango wo karhi, u rhumela vanghana va wena e-mail, u teka swifaniso ni ku pfula Internet u tirhisa nchumu wun’we lowu u nga wu hoxaka ephakithini ra wena. Leswi u kuleke ku ri ni tikhompyuta, tiselfoni, thelevhixini ni Internet u nga ha vona swi nga bihanga ku swi tirhisa nkarhi hinkwawo. Kambe vatswari va wena va nga ha vona onge swi ku godzomberile. Loko va ku hlamusela ndlela leyi va karhatekaka ha yona, u nga bakanyi leswi va swi vuleke onge hiloko swi nga pfuni nchumu. Hosi Solomoni wo tlhariha u te: “Loko munhu a angula malunghana ni mhaka yo karhi kambe a nga si yi twa, sweswo i vuphukuphuku eka yena.”—Swivuriso 18:13.

Xana wa tivutisa leswaku ha yini vatswari va wena va nga ha vaka va karhateka? Tikambele hi swivutiso leswi landzelaka ku vona loko u ri ni swikombiso swa ku godzomberiwa hi swilo swa elektroniki.

Tikambele—‘Xana Ndzi Godzomberiwile?’

Nsonga-vutivi wun’wana wu hlamusela ku godzomberiwa tanihi “ku phindha-phindha mikhuva leyi nga fanelangiki leyi munhu a nga swi kotiki kumbe a nga swi laviki ku yi tshika, ku nga khathariseki vuyelo bya yona lebyi nga ni khombo.” Languta ndlela leyi nhlamuselo leyi yi tlhantlhiweke ha yona laha hansi. Hlaya marito lama landzelaka lama tshahiweke kutani u vona loko u vule kumbe u endle swilo leswi fanaka. Kutani tsala tinhlamulo ta wena.

Mahanyelo lama nga lawulekiki. “A ndzi heta tiawara to tala ndzi ri karhi ndzi tlanga mintlango ya elektroniki. A ndzi nga etleli nkarhi lowu eneleke naswona a ndzi tshamela ku vulavula hi yona ni vanhu van’wana. A ndzi tihambanisa ni ndyangu wa ka hina naswona a ndzi tshamela ku anakanya hi mintlango leyi a ndzi yi tlanga.”—Andrew.

U anakanya leswaku hi siku u fanele u heta nkarhi wo tanihi kwihi u ri karhi u tirhisa swilo swa elektroniki? ․․․․․

Vatswari va wena va anakanya leswaku u fanele u heta nkarhi wo tanihi kwihi? ․․․․․

U heta nkarhi wo tanihi kwihi siku ni siku u ri karhi u rhumela rungula hi swilo swa elektroniki, u hlalele thelevhixini, u nghenisa swifaniso ni ku tsala tinhlamuselo to karhi eka Web site, u tlanga mintlango ya elektroniki ni swin’wana? ․․․․․

Endzhaku ko kambisisa tinhlamulo ta wena leti nga laha henhla, xana u nga vula leswaku swilo swa elektroniki u swi tirhisa ku tlula mpimo?

□ Ina □ E-e

Ku tsandzeka kumbe ku nga tiyimiseli ku tshika. “Vatswari va mina va tshamela ku ndzi vona ndzi ri karhi ndzi tsala marungula nkarhi na nkarhi eka selfoni naswona va vula leswaku ndzi swi endla ku tlula mpimo. Kambe loko ndzi tifanisa ni tintangha ta mina, ndzi tivona ndzi antswa. Kambe loko ndzi tifanisa ni vatswari va mina, i ntiyiso leswaku ndzi rhumela marungula ku tlula ndlela leyi vona va rhumelaka ha yona. Kambe sweswo swi fana ni ku fanisa maapula ni malamula—vatswari va mina va ni malembe ya 40 kasi mina ndzo va ni 15 wa malembe.”—Alan.

Xana vatswari va wena kumbe vanghana va wena va vule leswaku u heta nkarhi wo tala u ri karhi u tirhisa swilo swa elektroniki?

□ Ina □ E-e

Xana a wu tiyimiselanga kumbe a wu swi koti ku lawula ndlela leyi u swi tirhisaka ha yona swilo swa elektroniki?

□ Ina □ E-e

Vuyelo lebyi nga ni khombo. “Vanghana va mina va tshamela ku rhumela marungula—hambiloko va ri eku chayeleni. Leswi swi ni khombo hakunene!”—Julie.

“Loko ndza ha ku kuma selfoni, a ndzi tshamela ku bela vanhu riqingho kumbe ndzi va rhumelela marungula. A ndzi tshamela ku endla sweswo. Leswi swi onhe vuxaka bya mina ni ndyangu wa ka hina swin’we ni vanghana van’wana va mina. Sweswi ndzi xiye leswaku loko ndzi ri ni vanghana va mina ndzi bula na vona, va tshamela ku vula leswaku, ‘Yimanyana. Ndzi fanele ndzi hlamula rungula leri ndzi rhumeriweke rona.’ Xexo i xin’wana xa swivangelo leswi endlaka leswaku vanhu volavo va nga ha vi vanghana va mina lavakulu.”—Shirley.

Xana u pfa u hlaya rungula ro karhi kumbe u ri rhumela loko u ri karhi u chayela, loko u ri etlilasini kumbe u ri eminhlanganweni ya Vukreste?

□ Ina □ E-e

Loko u ri karhi u bula ni swirho swa ndyangu kumbe ni vanghana, xana u tshamela ku kavanyeteka hileswi u faneleke u hlamula ti-e-mail, tinqingho kumbe marungula?

□ Ina □ E-e

Xana ndlela leyi u tirhisaka swilo swa elektroniki ha yona yi endla leswaku u nga vi na nkarhi lowu eneleke wo etlela kumbe wo dyondza?

□ Ina □ E-e

Xana wa swi vona leswaku ku ni xilaveko xa ku endla ku cinca ko karhi? Loko swi ri tano, xiya swiringanyeto leswi landzelaka.

Ndlela Yo Ringanisela

Loko u tirhisa switirhisiwa swin’wana swa elektroniki—ku nga ha va khompyuta, selfoni kumbe xitirhisiwa xin’wana—tivutise swivutiso swa mune leswi nga laha hansi. Ku tirhisa ndzayo leyi sekeriweke eBibeleni ni ku landzela minkongomiso yi nga ri yingani yo olova swi ta ku pfuna leswaku u kota ku lawula ndlela leyi u swi tirhisaka ha yona.

● Xana ndzi pfula rungula ra njhani? “Hinkwaswo leswi nga ntiyiso, hinkwaswo leswi chavisekaka, hinkwaswo leswi lulameke, hinkwaswo leswi tengeke, hinkwaswo leswi tsakisaka, hinkwaswo leswi nkhensekaka, ni loko ku ri ni swin’wana leswi nga ni vunene kumbe ku dzuneka, swilo leswi hinkwaswo, tshamani mi ri karhi mi swi anakanya.”—Vafilipiya 4:8, Bibele—Mahungu Lamanene.

✔ Tshama u ri karhi u vulavula ni vanghana ni swirho swa ndyangu u tlhela u bula na vona hi swilo leswi akaka ni mavonelo lamanene.—Swivuriso 25:25; Vaefesa 4:29.

X U nga hangalasi rihlevo leri vavisaka, u nga rhumeli marungula kumbe swifaniso leswi thyakeke kumbe u hlalela tivhidiyo kumbe minongonoko leyi nga riki yinene.—Vakolosa 3:5; 1 Petro 4:15.

● Xana ndzi swi tirhisa rini? “Xin’wana ni xin’wana xi ni nkarhi wa xona lowu vekiweke.”—Eklesiasta 3:1.

✔ Tivekele nkarhi lowu u nga ta wu heta u rhumela ni ku amukela tinqingho ni marungula, u hlalele minongonoko yo karhi kumbe u tlanga mintlango.

X U nga pfumeleli switirhisiwa swa elektroniki swi ku hetela nkarhi lowu u tivekeleke wona leswaku u ta wu heta ni vanghana ni swirho swa ndyangu wa ka n’wina, u hlaya kumbe u endla swilo swa moya.—Vaefesa 5:15-17; Vafilipiya 2:4.

● I vamani lava ndzi endlaka xinghana na vona? “Mi nga xisiwi. Vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka.”—1 Vakorinto 15:33.

✔ Tirhisa switirhisiwa swa elektroniki leswaku swi tiyisa vuxaka lebyi u nga na byona ni vanhu lava ku khutazaka ku va ni mahanyelo lamanene.—Swivuriso 22:17.

X U nga tixisi—u ta tekelela mahanyelo, mavulavulelo u tlhela u anakanya hi ndlela leyi lava u hlawulaka ku bula na vona eka e-mail, rungula leri u ri rhumelaka, thelevhixini, vhidiyo, kumbe eka Internet va anakanyaka ha yona.—Swivuriso 13:20.

● Xana ndzi heta nkarhi wo tanihi kwihi? “Tiyiseka hi swilo swa nkoka swinene.”—Vafilipiya 1:10.

✔ Tsala nkarhi lowu u wu hetaka u ri karhi u tirhisa switirhisiwa swa elektroniki.

X U nga honisi leswi vuriwaka hi vanghana va wena kumbe nkongomiso wa vatswari va wena loko va ku byela leswaku u heta nkarhi wo tala swinene u ri karhi u tirhisa switirhisiwa swo karhi swa elektroniki.—Swivuriso 26:12.

Loko Andrew loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni a vulavula hi ku tirhisa swilo swa elektroniki hi ku ringanisela u katsakanya a ku: “Swilo swa elektroniki swa tsakisa, kambe swa xinkarhana. Ndzi dyondze ku nga pfumeleli thekinoloji leswaku yi ndzi hambanisa ni swirho swa ndyangu wa ka hina ni vanghana va mina.”

HLAYA LESWI ENGETELEKEKE HI MHAKA LEYI EKA VHOLUMO 2, NDZIMA 30

MATSALWA

“U nga vi la tlhariheke ematihlweni ya wena. Chava Yehovha u fularhela swo biha.”—Swivuriso 3:7.

XITSUNDZUXO

Leswaku u lawula ndlela leyi u ri tirhisaka ha yona riqingho ra wena, tivisa vanghana va wena leswaku ku ni minkarhi leyi u nga taka u nga nambi u hlamula marungula lawa u rhumeriwaka wona, ti-e-mail kumbe tinqingho.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Swifaniso swin’wana ni swin’wana swa wena kumbe tinhlamuselo leti vulavulaka hi leswi u swi endlaka, leswi u swi hoxaka eka Web site namuntlha swi nga ha voniwa hi vanhu lava nga ha ku tholaka ni vanhu van’wana eka malembe yo tala lama taka.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Loko ndzi sungula ku va ni xiphiqo xa ku lawula ndlela leyi ndzi yi tirhisaka ha yona ․․․․․, ndzi tiyimisele ku heta ntsena tiawara ta ․․․․․ hi vhiki ndzi ri karhi ndzi tirhisa xitirhisiwa lexi xa elektroniki.

Leswi ndzi lavaka ku swi vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ha yini swi nga ha ku tikelaka ku vona leswaku u godzomberiwe hi xitirhisiwa xo karhi xa elektroniki?

● Ku nga ha endleka yini loko wo tsandzeka ku lawula ndlela leyi u xi tirhisaka ha yona xitirhisiwa xa wena xa elektroniki?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 262]

“Ku ni swilo swo hlayanyana leswi ndzi pfuneke leswaku ndzi tshika ku godzomberiwa hi thelevhixini. Ndzi tisindzise leswaku ndzi hunguta nkarhi lowu a ndzi wu heta ndzi yi hlalerile. A ndzi tshamela ku vulavula na mana wa mina hi xiphiqo xa mina. Nakambe a ndzi khongela swinene.”—Kathleen

[Xifaniso lexi nga eka tluka 263]

Xana u swi tirhisa kahle switirhisiwa swa elektroniki kumbe swa ku lawula?