Vantshwa Va Vutisa

Xana Ndzi Godzomberiwe Hi Swi Tirhisiwa Swa Elektroniki?

I yini leswi vantshwa lavanharhu va fanaka ha swona?

“Ndzi swi rhandza ngopfu ku rhumela marungula! Ndzi anakanya leswaku a ku na nchumu lowu wu fanaka na wona. Vanhu van’wana va vula leswaku swi lawula vutomi bya mina.”—Alan.a

“Loko manana a ndzi xavela TV leswaku ndzi yi tirhisa ekamareni ra mina a ndzi tsake ngopfu! Ematshan’weni yo etlela, a ndzi tshamela TV vusiku hinkwabyo. A ndzi heta nkarhi wo tala ndzi ri karhi ndzi hlalela TV ematshan’weni yo heta nkarhi ni swirho swa ndyangu ni vanghana va mina.”—Teresa.

“A ndzi heta nkarhi wo tala ndzi nga endli nchumu ndzi ri karhi ndzi anakanya leswaku swi nga ha endleka un’wana a ndzi rhumele swilo swo karhi eka Web page ya mina. Loko ndzi pfuka exikarhi ka vusiku, a ndzi nghena eka Internet. Loko ndzi kuma nkarhi, a ndzi antswisa rungula leri ndzi ri tsalaka.”—Anna.

Eka vantshwa vanharhu lava ku vulavuriweke ha vona laha henhla, hi wihi muntshwa loyi u anakanyaka leswaku u yi hlamusele kahle mhaka ya ku godzomberiwa hi switirhisiwa swa elektroniki?

□ Alan □ Teresa □ Anna

LOKO vatswari va wena va ha ri vantshwa, switirhisiwa swa elektroniki leswi a swi ri kona a ku ri TV ni xiya-ni-moya ntsena. Khale tinqingho a to tirhiseriwa ku vulavula ha tona ntsena naswona hakanyingi a ti vekiwa emakhumbini. Xana swi tikomba swi hundzeriwe hi nkarhi? Nhwanyana la vuriwaka Anna u vula tano, u ri: “Vatswari va mina va kule hi nkarhi lowu thekinoloji a yi nga si hluvuka. Sweswi hi kona va sungulaka ku tiva ndlela leyi tiselfoni ti tirhaka ha yona.”

Namuntlha u nga ba riqingho, u yingisela vuyimbeleri, u hlalela minongonoko, u tlanga mintlango, u rhumela vanghana va wena ti-email, u teka swifaniso ni ku nghena eka Internet—u nga kota ku endla swilo leswi hinkwaswo hi selfoni. Leswi u kuleke ku ri ni tikhompyuta, tiselfoni, TV ni Internet u nga ha vona onge a swi bihanga ku swi tirhisa nkarhi wun’wana ni wun’wana. Hambiswiritano vatswari va wena va nga ha vona onge swi ku godzomberile. Loko va ku byela ndlela leyi va titwaka ha yona, u nga yi bakanyeli etlhelo onge hiloko yi nga pfuni nchumu. Hosi yo tlhariha Solomoni u te: “Loko munhu a angula malunghana ni mhaka yo karhi kambe a nga si yi twa, sweswo i vuphukuphuku eka yena.”—Swivuriso 18:13.

Xana wa swi vona leswi vilerisaka vatswari va wena? Tikambele hi swivutiso leswi landzelaka ku vona loko swi nga ku gondzombelanga swilo swa elektroniki.

‘Xana Ndzi Godzomberiwile?’

Nsonga-vutivi wu’wana wu hlamusela ku godzomberiwa tanihi “ku phindha-phindha mahanyelo lawa munhu a nga swi laviki kumbe lama n’wi tikelaka ku ma tshika, ku nga khathariseki vuyelo bya kona lebyi vavisaka.” Hi ku pfumelelana ni nhlamuselo yoleyo, vantshwa vanharhu lava hlamuseriweke eku sunguleni ka xihloko lexi a va godzomberiwe hi switirhisiwa swa elektroniki. Xana na wena swi ku godzomberile? Kambisisa xiphemu xa vumbirhi xa nhlamuselo leyi nga laha henhla. Hlaya mintshaho leyi landzelaka kutani u vona loko u tshame u vula kumbe u endla swilo leswi fanaka, kutani u tsala tinhlamulo ta wena.

Mahanyelo lama nga lawulekiki. “A ndzi heta tiawara to tala ndzi ri karhi ndzi tlanga mintlango ya elektroniki. A ndzi nga kumi nkarhi lowu eneleke wo etlela naswona a swi ndzi kavanyeta loko ndzi bula ni van’wana. Mintlango leyi a yi ndzi godzomberile lerova ndzi nga ha swi koti ku tshama ni swirho swa ndyangu wa ka hina.”—Andrew.

Xana u anakanya leswaku u fanele u heta nkarhi wo tanihi kwihi u ri karhi u tirhisa swilo swa elektroniki hi siku? ․․․․․

Xana vatswari va wena va anakanya leswaku u fanele u heta nkarhi wo tanihi kwihi? ․․․․․

U heta nkarhi wo tanihi kwihi siku ni siku u ri karhi u rhumela rungula hi swilo swa elektroniki, u hlalele TV, u rhumela swifaniso, u ri karhi u tsala mahungu yo karhi eka Web site, u tlanga mintlango ya elektroniki ni swin’wana? ․․․․․

Endzhaku ko kambisisa tinhlamulo ta wena leti nga laha henhla, u nga vula leswaku u swi tirhisa ku tlula mpimo?

□ Ina □ E-e

Ku Tsandzeka Kumbe Ku Nga Lavi Ku Tshika. “Vatswari va mina va tshamela ku ndzi vona ndzi ri karhi ndzi tsala marungula nkarhi na nkarhi eka selfoni naswona va vula leswaku ndzi swi endla ku tlula mpimo. Loko ndzi ti fanisa ni tintangha ta mina, ndzi ti vona ndzi antswa. Kambe vatswari va mina va vula leswaku ndzi rhumela marungula ku tlula ndlela leyi vona va rhumelaka ha yona. Kambe a swi twali ku va va ti ringanisa na mina hikuva vona va ni 40 kambe mina ndzo va ni 15 wa malembe.”—Alan.

Xana vatswari kumbe vanghana va wena va vula leswaku u heta nkarhi wo tala u ri karhi u tirhisa swilo swa elektroniki?

□ Ina □ E-e

Xana u tshame u tsandzeka ku lawula ndlela leyi u tirhisaka swilo swa elektroniki ha yona?

□ Ina □ E-e

Vuyelo lebyi nga ni khombo. “Vanghana va mina va tshamela ku rhumela marungula—hambiloko va ri karhi va chayela. Leswi swi ni khombo hakunene!”—Julie.

“Loko ndza ha ku kuma selfoni, a ndzi tshamela ku bela vanhu riqingho kumbe ku va rhumelela marungula. Leswi swi onhe vuxaka lebyi a ndzi ri na byona ni swirho swa ndyangu wa ka hina ni vanghana va mina van’wana. Ndzi xiye leswaku loko ndzi ri karhi ndzi bula ni vanghana va mina, minkarhi yo tala va ndzi kavanyeta, va ku: ‘Yimanyana. Ndza ha hlamula rungula leri ndzi rhumeriweke rona.’ Sweswo swi endla leswaku ndzi nga vi munghana wa vona.”—Shirley.

Xana u tshame u hlaya kumbe u rhumela rungula ro karhi loko u ri karhi u chayela kumbe u ri etlilasini?

□ Ina □ E-e

Loko u ri karhi u bula ni swirho swa ndyangu kumbe ni vanghana, xana u tshamela ku kavanyeteka hi ku hlamula ti-e-mail, tinqingho kumbe marungula?

□ Ina □ E-e

Xana ndlela leyi u tirhisaka swilo swa elektroniki ha yona yi endla leswaku u nga vi na nkarhi lowu eneleke wo wisa kumbe wo hlaya?

□ Ina □ E-e

Ndlela Yo Ringanisela

Loko u tirhisa switirhisiwa swin’wana swa elektroniki—hambi i khompyuta, selfoni kumbe xitirhisiwa xin’wana—tivutise swivutiso swa mune leswi nga laha hansi. Ku tirhisa ndzayo ya Bibele ni ku landzela swiringanyeto leswi landzelaka swi ta ku pfuna leswaku u kota ku lawula ndlela leyi u swi tirhisaka ha yona.

1. U nga swi tirhisa njhani hi ndlela leyinene? “Hinkwaswo leswi nga ntiyiso, hinkwaswo leswi chavisekaka, hinkwaswo leswi lulameke, hinkwaswo leswi tengeke, hinkwaswo leswi tsakisaka, hinkwaswo leswi nkhensekaka, ni loko ku ri ni swin’wana leswi nga ni vunene kumbe ku dzuneka, swilo leswi hinkwaswo, tshamani mi ri karhi mi swi anakanya.”—Vafilipiya 4:8, Bibele—Mahungu lamanene.

Leswi u faneleke u swi endla tshama u ri karhi u vulavula ni vanghana ni swirho swa ndyangu u tlhela u bula na vona hi swilo leswi akaka ni mavonelo lamanene.—Swivuriso 25:25; Vaefesa 4:29.

Leswi u nga fanelangiki u swi endla u nga hangalasi rihlevo, u nga rhumeli marungula kumbe swifaniso leswi thyakeke kumbe u hlalela tivhidiyo kumbe minongonoko leyi nga riki yinene.—Vakolosa 3:5; 1 Petro 4:15.

2. Hi rini laha ndzi faneleke ndzi swi tirhisa? “Xin’wana ni xin’wana xi ni nkarhi wa xona lowu vekiweke.”—Eklesiasta 3:1.

Leswi u faneleke u swi endla tivekele nkarhi lowu u nga ta wu heta u ri karhi u rhumela ni ku amukela tinqingho ni marungula, u ri karhi u hlalela minongonoko yo karhi kumbe u ri karhi u tlanga mintlangu. Leswaku u kombisa xichavo, u fanele u tima selfoni ya wena loko u ri eka swiendlakalo swa nkoka, swo tanihi minhlangano ya vugandzeri. U nga ha hlamula marungula endzhaku ka sweswo.

Leswi u nga fanelangiki u swi endla u nga pfumeleli switirhisiwa swa elektroniki swi ku hetela nkarhi lowu u tivekeleke wona leswaku u wu heta ni vanghana ni swirho swa ndyangu, ku hlaya kumbe ku endla swilo swa moya.—Vaefesa 5:15-17; Vafilipiya 2:4.

3. I vamani lava ndzi faneleke ndzi endla xinghana na vona? “Mi nga xisiwi. Vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka.”—1 Vakorinto 15:33.

Leswi u faneleke u swi endla tirhisa switirhisiwa swa elektroniki leswaku swi tiyisa vuxaka lebyi u nga na byona ni vanhu lava ku khutazaka ku va ni mahanyelo lamanene.—Swivuriso 22:17.

Leswi u nga fanelangiki u swi endla u nga tixisi—u ta tekelela mahanyelo, mavulavulelo ni ku anakanya hi ndlela leyi lava u hlawulaka ku bula na vona eka e-mail, rungula, TV, vhidiyo, kumbe eka Internet va anakanyaka ha yona.—Swivuriso 13:20.

4. Xana ndzi heta nkarhi wo tanihi kwihi? “Tiyiseka hi swilo swa nkoka swinene.”—Vafilipiya 1:10.

Leswi u faneleke u swi endla tsala nkarhi lowu u wu hetaka u ri karhi u tirhisa switirhisiwa swa elektroniki.

Leswi u nga fanelangiki u swi endla u nga papalati mavulavulelo ya vanghana va wena kumbe nkongomiso wa vatswari va wena loko va vula leswaku u heta nkarhi wo tala u ri karhi u tirhisa switirhisiwa swo karhi swa elektroniki.—Swivuriso 26:12.

Andrew loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni loko a vulavula hi ku tirhisa swilo swa elektroniki hi ku ringanisela u te: “Swilo swa elektroniki swa tsakisa, ntsena loko u ringanisela. Ndzi dyondze leswaku a ndzi fanelanga ndzi pfumelela thekinoloji yi ndzi hambanisa ni swirho swa ndyangu ni vanghana va mina.”

Swihloko swin’wana leswi nge “Vantshwa Va Vutisa” swi kumeka eka Website leyi nge www.watchtower.org/ype

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 25]

LESWI TINTANGHA TA WENA TI SWI VULAKA

“Vatswari va mina a va tshamela ku ndzi byela va ku, ‘U tirhisa ngopfu selfoni!’ Eku sunguleni, a swi ndzi tsakisa, kambe ndzi swi xiyile leswaku a va tiyisile. Sweswi a ndza ha rhumeli marungula yo tala naswona a ndzi si tshama ndzi tsaka hi ndlela leyi!”

“Nkarhi wun’wana ni wun’wana a ndzi navela ku kamba ti-email eka Internet. A ndzi nga wu tsali ntirho-kaya ni mintirho yin’wana leyi a ndzi nyikiwa yona exikolweni. Leswi se ndzi tshikeke, ndzi titwa ndzi rhuliwe ndzhwalo wo tika emakatleni. Ku ringanisela i swa nkoka.”

[Swifaniso]

Jovarny

Mariah

[Bokisi leri nga eka tluka 26]

“INTERNET A YI NDZI NGHENE ENGATINI”

“Emalembeni lama hundzeke, ndyangu wa ka hina wu rhurhile. A ndzi lava ku tshama ndzi ri karhi ndzi bula ni vanghana va mina naswona va ndzi rhambe eka web-site yo rhumelana swifaniso. Yoleyo a yi tikomba yi ri ndlela ya kahle yo tshama hi ri karhi hi vulavurisana. Leswi a ndzi ta vulavula ni vanhu lava ndzi va tivaka ntsena, xana swin’wana a swi ta famba ximatsi?

“Eku sunguleni hinkwaswo a swi famba kahle. A ndzi nghena eka Internet kan’we hi vhiki leswaku ndzi languta swifaniso swa vanghana va mina ni tinhlamuselo leti namaketiweke ni ku hlaya tinhlamuselo ta vona leti namaketiweke eka swifaniso swa mina. Kambe ndzi sungule ku nghena hi nhloko. Swi nga si ya kwihi, a ndzi tshama ndzi ri eka Internet nkarhi hinkwawo. Leswi a ndzi heta nkarhi wo tala eka Internet, vanghana va vanghana va mina va sungule ku swi xiya, kutani va ndzi rhambile leswaku ndzi va munghana wa vona. Wa swi tiva leswaku swi njhani—vanghana va vula leswaku munhu loyi wa tsakisa, kutani u n’wi amukela. Loko u ku kelu, u kuma leswaku se u ni vanghana va 50 eka Internet!

“Hi ku hatlisa, ndzi kume leswaku a ndzi tshamela ku ehleketa hi ku nghena eka Internet. Hambiloko ndzi ri eka Web site, a ndzi anakanya hi nkarhi lowu ndzi nga ta kota ku tlhela ndzi nghena leswaku ndzi kamba swifaniso leswa ha ku nghenisiwaka. Kwalaho a ndzi ta hlaya marungula, ndzi rhumela swifaniso swa vhidiyo naswona ndzi nga si swi xiya se a ku hele nkarhi wo tala ndzi ri kwalaho.

“Swi teke kwalomu ka lembe ni hafu ndzi nga se swi xiya leswaku Internet yi ndzi nghene ngatini. Kambe sweswi ndzi lawula ndlela leyi ndzi yi tirhisaka ha yona kutani ndzi dzika eku endleni ka vanghana hi ku kongoma ni vanhu lava ndzi va tivaka ni lava va nga ni mahanyelo yo fana ni ya mina. Van’wana va vanghana va mina a va ma twisisi mahanyelo ya mina kambe ndzi kume dyondzo.”—Ellen, wa malembe ya 18.

[Bokisi leri nga eka tluka 26]

HA YINI U NGA VUTISI VATSWARI VA WENA?

Minkarhi yin’wana u nga ha hlamala loko u sungula bulo ni vatswari va wena hi vuhungasi. Nhwanyana un’wana la vuriwaka Cheryl u ri: “Siku rin’wana tata wa mina u vule leswaku ti-CD leti ndzi ti yingiselaka a ti kahle. Ndzi n’wi kombele leswaku hi yingisela CD hinkwayo swin’we. U pfumerile. Endzhaku ka sweswo a nga kumanga xihoxo eka yona!”

Laha hansi, tsala xivutiso lexi u nga tsakelaka ku xi vutisa vatswari va wena malunghana ni swilo swa elektroniki.

[Bokisi leri nga eka tluka 27]

EKA VATSWARI

Xana n’wana wa wena u heta nkarhi wo tala a ri eka Internet a ri karhi a rhumela ni ku amukela marungula yo tala, kumbe u heta nkarhi wo tala a ri karhi a tlanga tinsimu eka MP3 ematshan’weni yo vulavula na wena? Loko swi ri tano, u nga endla yini?

Nchumu wun’we ntsena i ku susa xitirhisiwa xexo ekusuhi na yena. Kambe u nga gimeti hileswaku switirhisiwa hinkwaswo swa elektroniki swi bihile. Phela, na wena wa swi tirhisa swilo swa elektroniki leswi a swi nga ri kona hi nkarhi wa vatswari va wena. Kutani ematshan’weni yo tekela n’wana wa wena swilo sweswo, handle ka xivangelo, ha yini u nga tirhisi nkarhi lowu tanihi lunghelo ro letela n’wana wa wena ku tirhisa swilo swa elektroniki hi ndlela leyinene na hi ku ringanisela? Xana u nga swi endlisa ku yini sweswo?

Tshama ehansi kutani mi bula hi mhaka leyi ni n’wana wa wena. Xo sungula, n’wi byele leswi ku karhataka. Xa vumbirhi, yingisela leswi a nga ta swi vula. (Swivuriso 18:13) Xa vunharhu, lavani ndlela yo tlhantlha swiphiqo. U nga chavi ku veka swipimelo, kambe vana la anakanyelaka. (Vafilipiya 4:5) Ellen la boxiweke eku sunguleni u ri: “Loko ndzi ri ni xiphiqo malunghana ni ku rhumela marungula, vatswari va mina a va nga ndzi tekeli selfoni; kambe a va ndzi vekela milawu. Ndlela leyi va endleke ha yona yi ndzi pfunile leswaku ndzi ringanisela loko ndzi rhumela marungula, hambiloko vatswari va mina va nga ri kona leswaku va ta ndzi veka tihlo.”

Ku vuriwa yini hi n’wana wa wena wa jaha kumbe wa nhwanyana loko a lava ku tiyimelela? U nga gimeti hileswaku a nge yi landzeli ndzayo ya wena. Ematshan’weni ya sweswo, lehisa mbilu naswona nyika n’wana wa wena nkarhi wo ehleketa hi mhaka leyi. Swi nga ha endleka leswaku u pfumelelana na wena naswona u ta endla mindzulamiso leyi lavekaka. Vantshwa vo tala va fana ni muntshwa la vuriwaka Hailey, loyi a nge: “Eku sunguleni a ndzi khunguvanyeka loko vatswari va mina va ndzi byela leswaku ndzi godzomberiwe hi khompyuta. Kambe endzhakunyana, loko ndzi anakanye ha yona, a ndzi swi xiya leswaku a va tiyisile.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Xana u swi tirhisa kahle switirhisiwa swa elektroniki kumbe swa ku lawula?