Tinhla Ta Bibele Swivuriso 1:1–31:31

Chava Yehova Kutani U Ta Kateka

“Masungulo ya v̌utlhari i ku tšhav̌a Yehova.” (9:10) Leswi swi kombisiwe kahle swonghasi eka Swivuriso! Buku leyi ya Bibele, leyi heleke kwalomu ka 716 B.C.E., yi hi pfuna ku kombisa vutlhari, ku tirhisa vutivi hi ndlela leyi faneleke. Hlayisa Swivuriso leswi swa vutlhari kutani u ta kateka.

Yingisela Vutlhari

Hlaya Swivuriso 1:1–2:22. “Ku tšhav̌a Yehova” i ku kuma vutivi. Loko hi amukela ndzayo, hi nga ka hi nga hlanganyeli ni vadyohi eka swiendlo swo biha. Eka lava va chavaka Yehova, u va nyika vutlhari lebyi va sirheletaka eka vaendli va leswo biha.

◆ 1:7—I yini “ku tšhav̌a Yehova”?

I ku xixima ka xichavo, xichavo lexi tiyeke ni xichavo lexinene xo n’wi hlundzukisa hikuva hi tlangela tintswalo ni vunene bya yena. “Ku tšhav̌a Yehova” swi vula ku pfumela leswaku i Muavanyisi la Tlakukeke ni wa Matimba Hinkwawo, la nga ni mfanelo ni matimba yo tisa ku xupula kumbe rifu ehenhla ka lava nga n’wi yingisiki. Nakambe swi vula ku tirhela Xikwembu hi ku tshembeka, hi tshembela eka xona hi laha ku heleleke, ivi hi venga leswo biha emahlweni ka xona.—Psalma 2:11; 115:11; Swivuriso 8:13.

◆ 2:7—Ku lulama i yini?

Marito ya Xiheveru lama yelanaka ni ku lulama ya ni nhlamuselo-nkulu ya lexi xi nga “hinkwaxo” kumbe lexi “heleleke.” Hakanyingi ya vula mahanyelo lamanene ni lama lulameke. “La’v̌a fambaka e ku lulameni,” a va hundzuki eku tinyiketeni eka Yehova. Hikuva eka “la’v̌o lulama” i “šitlhangu” xa nsirhelelo hikuva va kombisa vutlhari bya ntiyiso ni ku pfumelelana ni milawu yakwe yo lulama.

Dyondzo eka Hina: Loko hi chava Yehova, hi ta amukela ndzayo leyi a yi nyikelaka hi Rito ni nhlengeletano ya yena. Ku hluleka ku endla tano swi ta hi katsa ni “la’v̌o riv̌ala,” vadyohi lava nga chaviki Xikwembu. Kutani a hi amukeleni dyondzo ya hina.—Swivuriso 1:7; Vaheveru 12:6.

Tlangela Vutlhari

Hlaya Swivuriso 3:1–4:27. Ku va ni malangutelo lamanene, “Themba Yehova hi mbilu ya wena hikwayo.” Ntsako wu tsakeriwa hi lava va tekaka vutlhari byi ri bya nkoka. Ndlela ya vona yi fana ni ku vonakala loku hatimaka ku ya emahlweni, kambe va fanele ku sirheleta mbilu.

◆ 4:18—Xana “ndlela ya la’v̌o lulama” yi hatima hi ndlela yihi?

Ku vonakala ka dyambu ka hatima ku suka nimixo ku fikela “nhlekanhi lo’wukulu.” Hi ku fanana, ku vonakala ka moya ku ya ku hatima eka vanhu va Yehova hi ku famba ka nkarhi. Tanihi leswi hi tshinelaka swinene eka swiendlakalo, ku twisisa ka hina ka ku tirha ka swikongomelo swa Yehova ka vonaka. Vuprofeta bya Xikwembu bya hi pfulekela loko moya lowo kwetsima wa Xikwembu wu byi voningela, ni loko byi hetiseka eka swiendlakalo swa misava kumbe eka mintokoto ya vanhu va Yehova. Xisweswo ‘ndlela ya vona yi ya yi vonakala.’

Dyondzo eka Hina: Ku kombisa vutlhari bya ntiyiso ni ku fambisana ni milawu ya Yehova swi ta hi sirheleta eku hlongoriseni ka ndlela ya vuphukuphuku leyi nga ha yisaka eka rifu ra xihatla. Hi xikombiso, lava honisaka milawu ya Yehova leyi lwaka ni rigangugangu va nga ha tshaha mavabyi yo tluletana hi rimbewu lama nga hetelelaka hi rifu ra xihatla. Kutani a hi endleni hi ku twanana ni swilaveko swa Xikwembu, hikuva vutlhari byi ta va “muri wa v̌utomi” emhakeni ya hina.—Swivuriso 3:18.

Tindlela To Kombisa Vutlhari

Hlaya Swivuriso 5:1–9:18. I ku kombisa vutlhari ku papalata rigangugangu ivi “u ṭakela nsati wa v̌untŝha bya wena.” Swilo swa nkombo leswi nga manyala eka Yehova swi hlamuseriwile, kutani switsundzuxo swi nyikeriwile ehenhleni ka marhengu ya nghwavava. Vutlhari lebyi munhuhatiweke i “mutatisi wa Šikwembu.” Kutani “masungulo ya v̌utlhari i ku tšhava Yehova.”

◆ 6:1-5—Xana xitsundzuxo lexi xi hambana ni moya wo hanana?

Xivuriso lexi a xi soli ku hanana, hambi leswi xi tsundzuxaka hi ta ku katseka eka timhaka ta bindzu ta van’wana, ngopfu-ngopfu vanhu vambe, Vaisrayele a va fanele ku pfuna makwavo wa vona loyi ‘a pfumalaka.’ (Levitika 25:35-38) Kambe van’wana va katsekile eka mianakanyo ni timhaka ta bindzu ivi va amukela nseketelo wa swa timali hi ku khorwisa van’wana va va ‘tiyisekisa,’ va tshembisa ku hakela timali ta vona loko swi fanela. Loko munhu a katseka eka xiyimo xo tano, kumbexana hi ku tidzunisa, xitsundzuxo xa vutlhari a ku ri ku suka eka xona handle ko ba mariri.—Swivuriso 11:15.

◆ 8:22-31—Xana leyi ko va nhlamuselo ya vutlhari?

E-e, hikuva vutlhari nkarhi na nkarhi byi humelerile tanihi mfanelo ya Xikwembu lexi nga heriki. (Yobo 12:13) Hambi swi ri tano, laha ku vuriwe leswaku vutlhari byi “v̌ekiwile širangana” naswona a byi ri “mutatisi wa yena [Yehova]” eku tumbuluxiweni ka misava. Ku tiva vutlhari lebyi endliweke hi N’wana wa Xikwembu swi fanela mhaka ya leswaku “eka yena ku tumbetiwile rifuwo hinkwaro ra vutlhari ni ra vutivi.”—Vakolosa 1:15, 16; 2:3.

Dyondzo eka Hina: Hi ku boxa ‘mhamba ya yena ya ku nkhensa’ ni ku ‘hlambanya,’ wansati wa nghwavava wa Swivuriso ndzima 7 a nga ha va a hlavutele leswaku a a nga pfumali vumoya. Magandzelo ya ku nkhensa a ya endliwa hi nyama, mapa, mafurha ni vhinya. (Levitika 19:5, 6; 22:21; Tinhlayo 15:8-10) Kutani a a komba leswaku a ku ri na swo tala swo dya ni ku nwa endlwini yakwe, naswona, “džaha riṅwana le’ri pfumalaka ku twisisa” a ri ta va ni nkarhi lowunene kwalaho. Leswi swi fanekisela hi laha munhu la kuceteriweke hi ndlela yo biha a kongomisiwaka eka vunghwavava ha kona. I swa nkoka swonghasi ku hlayisa xitsundzuxo lexi ni ku papalata xidyoho xo tano eka Xikwembu!—Genesa 39:7-12.

Ku Hambana Loku Dludlaka Miehleketo

Hlaya Swivuriso 10:1–15:33. Swivuriso swa Solomoni swi sungula hi swivuriso swo hambana. “Ku tšhav̌a Yehova” ku kandziyisiwile.—10:27; 14:26, 27; 15:16, 33.

◆ 10:25—Ha yini ku vulavuriwe hi “šihuhuri”?

Ku pfumala masungulo eka milawu leyo lulama, lavo biha va fana ni miako leyi nga tiyangiki leyi waka eka mabubutsa yo kariha. Kambe lavo lulama va tiyile hikuva ku ehleketa ka vona ku vekiwe hi ku tiya eka milawu ya Xikwembu. Ku fana ni muako lowu nga ni masungulo lamanene, a va wi ehansi ka ntshikilelo.—Matewu 7:24-27.

◆ 11:22—Wansati a nga fana ni sindza enhompfini ya nguluve hi ndlela yihi?

Sindza ra nsuku ra le nhompfini leri veheriweke etlhelo ka nhompfu kumbe eka xiphemu lexi hambanisaka tinhompfu a ri komba leswaku muambari a a ri munhu wa rixaka ro karhi. Kambe Vaisrayele va langute nguluve yi ri leyi nga tengangiki ni ku nyenyetsa. Kutani wansati wa xiyimo xo saseka kambe a pfumala miehleketo u fana ni sindza ra nsuku leri nga faneliki enhompfini ya nguluve.

◆ 14:14—Munhu wa mbilu leyi tidyelelaka u phirhiwa njhani?

‘Wa mbilu le’yi tidyelelaka” u phirhwa hi mukhuva wa vutomi bya rifuwo. (Psalma 144:11-15a) Ku endla leswi nga swinene emahlweni ka Xikwembu a swi n’wi khumbi, naswona a nga anakanyi hi ku tihlamulela eka Yehova. (1 Petro 4:3-5) Kambe “l’a lulameke” u cukumeta mikhuva ya lava tidyelelaka ni ku phirhwa “hi le’ŝi nge mbilwini ya yena.” U rhangisa timhaka ta moya, a namarhela milawu ya Xikwembu, u ni ntsako lowu tlakukeke wo n’wi tirhela, kutani u anerisiwa hi mikateko ya Xikwembu.—Psalma 144:15b.

◆ 15:23—Hi nga ‘kuma ku tsaka hi ku hlamula hi milomu ya hina’ njhani?

Leswi swi nga humelela loko xitsundzuxo xa hina xi hlayisiwa ni ku humesa mimbuyelo leyinene. Kambe ku pfuna munhu, hi fanele ku yingisa hi vukheta, hi hlela timhaka leti vangaka xirhalanganya xakwe, ivi hi seketela xitsundzuxo xa hina eBibeleni. ‘Rito ro tano leri humesiwaka hi nkarhi lowu fanelaka ra nandziha swonghasi!

Dyondzo eka Hina: “Šihunguki” hi ku hlundzuka xi hlamula ndzhukano kumbe ‘xisolo’ hi ku hatlisa, ‘hi siku leri fanaka.’ Kambe “lo’wo tlhariha”—munhu lowo tlhariha—u khongelela moya wa Xikwembu leswaku a tikhoma ni ku landzelerisa rito ra xona. (Swivuriso 12:16) Hi ku endla leswi, hi nga papalata dzolonga rin’wana leri nga hi vavisaka kumbe ku vavisa van’wana emintlhavekweni kumbe emirini.

Swivuriso Leswi Nga Ni Vanghana

Hlaya Swivuriso 16:1–24:34. Swivuriso leswi swa vutlhari swa Solomoni swi nyika vukongomisi ngopfu-ngopfu hi miehleketo leyi fambisanaka na swona. Leswi kandziyisiweke nakambe i “ku tšhav̌a Yehova.”—16:6; 19:23; 22:4; 23:17; 24:21.

◆ 17:19—Ku hoxe yini hi ku kurisa nyangwa?

Lava va nga endliki tinyangwa etindlwini ta vona naswona va nga ehlisi mahlampfu va ve ekhombyeni loko va endla leswaku vagadi va tihanci va nghena ivi va teka nhundzu ya vona. Xivuriso lexi nakambe xi nga vulavula hi nomu tanihi nyangwa leyi tlakusiweke swinene hi ku vulavula ko tidzunisa ni ku tikukumuxa. Ku vulavula ko tano ku talela eku holoveni ivi eku heteleleni ku yisa ekhombyeni.

◆ 19:17—Hikwalaho ka yini ku pfuna xisiwana ku fana ni ku lomba Yehova?

Swisiwana i swa Xikwembu, kutani leswi hi swi endlelaka swona swi hlayiwa tanihi loko hi endlele xona. (Swivuriso 14:31) Loko rirhandzu ni ku hanana swi hi susumetela ku kombisa tintswalo eka swisiwana kumbe ku nyikela tinyiko eka vapfumari, hi nga rindzeri ku tlheriseriwa hi vona, Yehova u languta ku nyika ko tano tanihi ku n’wi lomba loku a ku hakelaka hi tintswalo ni mikateko.—Luka 14:12-14.

◆ 20:1—Vhinyo i “musanḍi” hi ndlela yihi?

Vhinyo yi nga vangela munhu loyi a yi nwaka ku tlula mpimo ku endla hi ndlela yo hlekisa ni ya tihanyi. Tanihi leswi ku nwa ngopfu ku vangaka mimbuyelo yo tano yo biha, Vakriste va fanele ku ku papalata.—1 Timotiya 3:2, 3, 8; 1 Vakorinto 6:9, 10; Swivuriso 23:20, 21.

◆ 23:27—Xana wansati wa mbiri i “rinḍi” na “khele” hi ndlela yihi?

Tanihi leswi swiharhi a swi kumiwa ‘erindzini ro enta’ leri ceriweke hi vahloti, kutani vanghana va nghwavava va phasiwa hi vunghwavava. Wansati wa mandzendze’ swi vula muoswi, handle ko kanakana hikuva tinghwavava to tala eIsrayele a ku ri vanhu vambe. Ku kuma mati eka “khele ra ku manyana” swi katsa ku nonon’hwa hikuva swibya swa vumba swi fayeka hi ku olova hi le matlhelo ka swona. Hi ku fanana, lava tirhisanaka ni tinghwavava va nga ha tokota makhombo ya minsusumeto ni ya miri.—Swivuriso 7:21-27.

Dyondzo eka Hina: “Mboni ya mav̌unwa” yi komba ku nga xiximi Xikwembu naswona yi nga dlayiwa ehansi ka Nawu. Xisweswo yi nga ‘dlawa’ hi vanhu kumbe Yehova. (Swivuriso 21:28; Deuteronoma 5:20; 19:16-21; ringanisa Mintirho 5:1-11.) Kambe “munhu wo yingisela” swinene u vulavula ntsena laha a tiyisekaka hi leswi a swi tweke. Vumbhoni byakwe byi tshama “hi masiku,” hayi endzhaku byi lahliwa tanihi vunwa. Nakambe, a nga avanyisiwanga tanihi mbhoni yo hemba. Lava tiyisaka vumbhoni etimhakeni to avanyisa exikarhi ka Timbhoni ta Yehova va fanele va yingisele hi vukheta leswaku va ta kota ku humesa vuxokoxoko lebyi faneleke, hikuva vumbhoni lebyi nga fanelangiki kumbe bya mavunwa byi nga onha emoyeni.

Swifaniso Leswi Pfunaka

Hlaya Swivuriso 25:1–29:27. Swivuriso swa Solomoni leswi tsariweke hi vanhu va Hosi Ezekias swi dyondzisa ngopfu hi swifananiso. Exikarhi ka swilo swin’wana, ku titshega hi Yehova ka khutaziwa.

◆ 26:6—Ha yini ku fananisiwa ni ‘ku titsema ka munhu nenge’?

Munhu la titsemaka nenge a nga tilamata, tanihi leswi munhu loyi a tholaka “xihunguki” a lamataka ku tsakela ka yena. Ntirho lowu nyikiweke munhu wa xiphukuphuku wu ta hluleka. Kutani, i vutlhari swonghasi ku ‘rhanga hi ku kambela vanhu’ va nga si bumabumeriwa ku rhwala vutihlamuleri bya bandlha!—1 Timotiya 3:10.

◆ 27:17—Vukari byi “lotiwa” njhani?

Tanihi leswi xiphemu xa nsimbi xi nga tirhiseriwaka ku lota banga leri endliweke hi nsimbi leyi fanaka na xona, munhu un’we a nga humelela eku loteni ka xiyimo xa miehleketo ni xa moya xa un’wana. Loko ku hetiwa matimba ni ku hlangavetana ni vanhu lava nga tsakisiki swi hi tshikilela, ku languta ka ntwelo-vusiwana ka mupfumeri-kulorhi na xikhutazo xa Matsalwa xi nga hi aka. Malangutelo ya hina yo tsuva ya ta antswa, naswona hi nyikiwa vutomi ni ntshembo lowu phyuphyisaka wa xiendlo lexi pfuxetiweke.—Swivuriso 13:12.

◆ 28:5—Xana “timhaka hikwato” ti katsa yini?

Lava endlaka swilo swo biha i mabofu emoyeni. (Swivuriso 4:14-17; 2 Vakorinto 4:4) A va “twisisi ŝo lulama” kumbe leswi nga swinene ku ya hi milawu ya Xikwembu. Xisweswo va nga ka va nga avanyisi timhaka kahle ni ku endla makungu lama faneleke. Kambe lava “lav̌aka Yehova” hi xikhongelo ni ku dyondza Rito ra yena va “twisisa timhaka hinkwato” leti lavekaka leswaku va n’wi tirhela hi laha ku amukelekaka.—Vaefesa 5:15-17.

◆ 29:8—Ku vulavula ka vasandzi ku “pfureta nḍilo e mutini” hi ndlela yihi?

Vasandzi lava nga xiximiki vuhosi va vulavula hi ku khahla. Xisweswo va tshivelela ndzilo wa ku kanetana ni ku pfurheta malangavi swinene laha vaaki hinkwavo va muti va hisiwaka. Kambe vanhu vo tlhariha “v̌a timela ku kariha,” va vulavula ni ku anakanya kahle, va timela malangavi ya vukari ni ku antswisa ku rhula.—Swivuriso 15:1.

Dyondzo eka Hina: Loko hi tikurisa, ku tikukumuxa ku ta yisa eku tsongahatiweni ka hina. (Swivuriso 29:23) Munhu la tikukumuxaka u tlula mindzilakana, naswona leswi swi nga yisa eku solekeni, ku khunguvanyeka ni ku lova. (Swivuriso 11:2; 16:18; 18:12) Xikwembu xi nga vona leswaku munhu la tikurisaka wa tsongahatiwa, a yisiwa ehansi hi ndlela yo karhi, kumbexana ku fikela eyinhleni yo lova. Munhu wo tano u navela ku vonaka, kambe vanhu va kuma tindlela takwe ti nyenyetsa. Hambi swi ri tano, munhu “wa mbilu yo tiṭongahata [eku heteleleni] u ta fikela e ku v̌onakaleni.”

‘Timhaka Leto Tika’

Hlaya Swivuriso 30:1–31:31. ‘Timhaka leto tika’ ta Agur ti vula leswaku “marito hikwawo ya Šikwembu ma ringiwile e fulweni.” Nakambe leswi tshahiweke i swilo leswi hlamarisaka ku swi twisisa, ni swin’wana. (30:1-33) ‘Timhaka leto tika’ leti Lemuel a ti kumeke eka mana wakwe ti tsundzuxa leswaku ku nwa leswi pyopyaka swi nga onha miehleketo, ti khutaza munhu ku avanyisa hi ku lulama ni ku hlamusela nsati lonene.—31:1-31.

◆ 30:15, 16—Yinhla ya swikombiso leswi i yini?

Swi komba ku nga aneriseki ka makolo. Tinyulu ti titata hi ngati, tanihi leswi vanhu va makolo nkarhi na nkarhi va lavaka mali kumbe matimba yo tala. Hi ku fanana, Xivandla xa Vafi a xi aneriseki kambe xi tshama xi pfulekile ku amukela vo tala lava hlaseriwaka hi rifu. Khwiri leri nga tswariki ri ‘rilela’ vana. (Genesa 30:1) Misava leyi nga ni dyandza yi nwa mati ya mpfula ivi hi ku hatlisa yi va leyi omeke nakambe. Na ndzilo lowu dyeke swilo leswi cukumetiweke eka wona wu humesa malangavi lama dyaka ni swin’wana leswi ma swi fikelelaka. Swi tano ni vanhu va makolo. Kambe lava kongomisiwaka hi vutlhari bya Xikwembu a va susumetiwi hi laha ku nga heriki hi vutianakanyi byo tano.

◆ 31:6, 7—Ha yini swi fanela ku nyika “munhu wa mbilu ya nhlomulo” vhinyo?

Byalwa ni vhinyo i swidzidzirisi. Kutani swi fanele ku nyikiwa “munhu loyi a faka,” kumbe ku lova kumbe ‘munhu wa mbilu ya nhlomulo’ ku va endla leswaku va rivala swivavi ni maxangu. Endlelo ra khale ro nyika swigevenga vhinyo leyi pfanganyisiweke leyi nga ni swidzidzirisi ku hunguta ku vava ka ku dlawa ri nga ha hlamusela xivangelo xo va masocha ya Rhoma ya yi nyike Yesu Kriste enkarhini wa ku vambiwa kakwe. U ale vhinyo yo tano hikuva a a lava ku va ni matimba yakwe enkarhini wolowo wo ringiwa ivi xisweswo a hlayisa vutshembeki eka Xikwembu.—Marka 15:22-24.

◆ 31:15—I vamani “malanḍa” lawa?

Malandza ya yindlu ya hlamuseriwile laha. A va na xivangelo xo vilela hi ku lava swakudya kumbe ntirho lowu va wu hlawuleriweke. Wansati wa migingiriko u avela va yindlu ya yena eswakudya ni ku vona leswaku malandza lawa ya ni swakudya ni mintirho yo yi endla.

Dyondzo eka Hina: Hi ku nga hetiseki, minkarhi yin’wana handle ko anakanya hi nga ha ‘tikukumuxa,’ hi endla matshalatshala ya vutianakanyi. Loko hi endla leswi kumbe hi vulavula hi ku hlundzuka, hi fanele ku “v̌eka v̌oko e noṅwini,” hi siva marito lama engetelekeke lama nga tlhavaka munhu loyi hi holovaka na yena. Tanihi leswi ntswamba wu faneleke ku kamiwa leswaku wu humesa phehlwa ni leswi mongolo hakanyingi wu lavaka ku rhimila, timholovo ti humelela loko vanhu va pfumelela vukari. (Swivuriso 30:32, 33) Etimhakeni to tano, i vutlhari swonghasi ku miyela ni ku sivela ku karhateka kun’wana!

Mayana mimbuyelo leyi hi nga yi kumaka eka buku ya Swivuriso! A hi tlangeleni swivuriso leswi swa vutlhari leswi hlohlotelaka xichavo lexikulu xa Yehova. Ku swi tirhisa hakunene swi ta hi endla lava katekeke.