“Vunharhu-un’we Lebyi Katekisiweke”—Xana Byi Kona eBibeleni?

U HISIWE a fa eNghilandi hi 1550. Vito ra yena a a ri mani? Joan Bocher. A a dyohe yini? Encyclopædia Britannica (1964) yi ri: “U avanyiseriwe xisandzu xa le rivaleni xa ku kaneta Vunharhu-un’we, xidyoho lexi tikereke hinkwato a ti xi languta tanihi lexi nga rivaleriwiki ku sukela eka ku kwetlembetana ni dyondzo ya Arius.”

Vunharhu-un’we i masungulo ya dyondzo ya vunyingi lebyikulu bya tikereke. Kambe kahle-kahle xana Vunharhu-un’we i yini? The Waverley Encyclopedia yi byi hlamusela tanihi “xihundla xa Xikwembu xin’we eka vanhu vanharhu—Tatana, N’wana ni Moya lowo Kwetsima, leswi ringanaka ni swa hi laha ku nga heriki eswilweni hinkwaswo.” Kambe The New Encyclopædia Britannica (1981) yi ri: “Rito Vunharhu-un’we, kumbe dyondzo yo tano leyi heleleke, a yi humeleli eka Testamente Leyintshwa.” Leswi hi ku hatlisa swi tlhontlha swivutiso hi ta dyondzo leyi.

Ku hlanganisa mhaka i ku pfumela loku tshembekaka ka leswaku New Catholic Encyclopedia yi ku veka hi ndlela ya xivutiso lexi swichudeni leswi dyondzekeke hakanyingi swi xi vutisaka, “Kambe munhu u dyondzisa Vunharhu-un’we hi ndlela yihi?” Ntirho lowu wa Vukhatoliki wu ya emahlweni: “Loko xivutiso ku ri xivumbeko xa mpfilumpfilu eka swichudeni, kumbexana a hi xivumbeko xintsongo xa mpfilumpfilu lowu fanaka eka vadyondzisi va vona. Loko ‘Vunharhu-un’we’ laha byi vula dyondzo ya Vanharhu-un’we, nhlamulo leyi antswaka ku ta va leswaku munhu a nga dyondzisi ha yona nikantsongo . . . hikuva dyondzo leyi, naswona ngopfu-ngopfu nkulumo ya Bibele, i xivandla xa rito ra Xikwembu, hayi ku hlamusela ka vafundhisi.”

Xana “ku hlamusela loku ka vafundhisi” ku sungule rini? The New Encyclopædia Britannica (1981) ya hlamula: “Dyondzo leyi yi kule hakantsongo-ntsongo hi malembe xidzana yo tala naswona hi ku kanetana ko tala.” Xana sweswo swi twala eka wena swi fana ni ku hlavutela loku kongomeke, lokunene loku humaka eka Xikwembu? Kutani xana ku nga va nhlamuselo ya Matsalwa layo Kwetsima hi ndlela yihi, hi laha ku vuriweke ha kona?

Nhlamuselo ya Bibele leyi vadyondzisi va kereke hakanyingi va yi tirhisaka ku seketela Vunharhu-un’we i xileriso xa Yesu xa leswaku valandzeri vakwe va endla vadyondzisiwa, ‘va va khuvula hi vito ra Tatana, ni ra N’wana, ni ra Moya lowo Kwetsima.’ (Matewu 28:19) Ndzimana leyi entiyisweni yi hlamusela swilo swinharhu leswi hambaneke, kambe a yi vuli leswaku i vanhu vanharhu kumbe leswaku hinkwavo va le ka un’we. Nakambe, ha ri tiva vito ra Tatana (Yehova) ni ra N’wana (Yesu), kambe i mani vito ra moya lowo kwetsima? Leswi swi hi yisa eka xivutiso lexi nge . . .

Xana Moya Lowo Kwetsima I Munhu?

Ntiyiso wa leswaku Bibele a yi kombisi moya lowo kwetsima wu ri na vito ra xiviri kahle-kahle swi komba leswaku wu nga ka wu nga vi munhu. Nakambe u nga ha vutisa, ‘Xana moya lowo kwetsima wu tshama wu voniwa?’ Kahle-kahle, eku khuvuriweni ka Yesu wu kombisiwile tanihi tuva naswona hi Pentekosta hi tindzimi onge i ndzilo. (Matewu 3:16; Mintirho 2:3, 4) Loko wu ri munhu, ha yini wu nga humelelanga tanihi munhu? Naswona loko moya lowo kwetsima wu nga ri munhu, xana i yini? Handle ko kanakana, i matimba lama tirhaka lama humaka eka Xikwembu lawa hi Pentekosta ya ‘chululeriweke’ eka vadyondzisiwa. (Mintirho 2:17, 18) Hi matimba lawa lama tirhaka, Yehova u endle mintirho yakwe yo tumbuluxa—“E Moya wa Šikwembu a wu hungela e henhla ka mati.” (Genesa 1:2) Matimba lama fanaka lama tirhaka ya huhutele vatsari va Bibele.—2 Timotiya 3:16.

Un’wana wa vatsari volavo lava huhuteriweke a a ri muprofeta Daniyele. Eka Daniel ndzima 7 u hlamusela xivono lexi hlamarisaka lexi Yehova a n’wi nyikeke xona: “Nkulukumba wa masiku” exiluvelweni xakwe xa le tilweni, ni vunyingi bya tintsumi leti n’wi tirhelaka. Nakambe Daniyele u vone “uṅwana la fanaka ni ṅwana wa munhu [Yesu],” loyi a nyikiweke “ku fuma, ni ku kwetsima, ni v̌uhosi leŝaku v̌a tinšaka hikwato, ni v̌amatiko hikwawo, ni v̌a tinḍimi hikwato v̌a ta ṅwi tirela.” (Daniel 7:9, 10, 13, 14) Hambi swi ri tano, ku vuriwa yini hi moya lowo kwetsima? A wu boxiwanga tanihi munhu eka xivono lexi xa le tilweni.

Buku yo hetelela ya Bibele—Nhlavutelo—yi hlamusela swivono swin’wana leswi xiyekaka swa le tilweni. Munhu la Tlakukeke, Yehova, u kombisiwe kwalaho a ri exiluvelweni xakwe, ni Xinyimpfana, Yesu Kriste, xi ri na yena. Nakambe, moya lowo kwetsima a wu hlamuseriwanga tanihi munhu la vonakaka. (Nhlavutelo, tindzima 4-6) Kutani hambi yi ri buku yo hetelela ya Bibele a yi hlavuteli leswaku ku ni vanhu vanharhu eka xikwembu xin’we. Leswi swi tlakusa . . .

Xivutiso Xin’wana Xa Nkoka

Dyondzo ya Vunharhu-un’we yi hlamuseriwe tanihi “dyondzo ya le xikarhi ya vukhongeri bya Vukriste.” Loko leswi a ku ri ntiyiso, ha yini Yesu a nga yi hlavutelanga loko a ha ri laha misaveni? Vadyondzisiwa vakwe, lava nga Vaisrayele, a va pfumela leswaku Yehova u hlawulekile. Ku fika esikwini leri, Vayuda va hambeta va phata Deuteronoma 6:4: “Yingisa, Israel! Yehova, Šikwembu ša hina, hi šona Šikwembu leši hanyaka ntsena.” Ku hava xikombiso eka Matsalwa ya Xiheveru xa leswaku Munhu la Tlakukeke u le ka vanhu vanharhu. U nga ha hlamala khwatsi, ‘Loko leswi a ku ri ntiyiso, ha yini “dyondzo leyi ya le xikarhi” yi nga vanga dyondzo ku fikela eka lembe xidzana ra vumune—exikarhi ka ku kanetana lokukulu loku pfuxeke dzolonga leri hangalakeke?’

Van’wana va nga ha kaneta va ku: ‘Kambe Yesu u tshama a ku, “Mina na Tatana hi un’we.’” (Yohane 10:30) I ntiyiso. Kambe, va un’we hi ndlela yihi? Yesu hi byakwe u veke leswi erivaleni endzhakunyana hi ku vula exikhongelweni xakwe a ku: “Tatana la kwetsimaka, va hlayise [vadyondzisiwa vakwe] . . . leswaku va va un’we ku fana na hina hi nga un’we.” (Yohane 17:11, 22) Kutani, vun’we bya Tatana ni N’wana byi fana ni vun’we lebyi nga kona exikarhi ka valandzeri va ntiyiso va Kriste—ntwanano wa xikongomelo ni ku tirhisana.

Hambi swi ri tano, van’wana va nga ha vula leswaku hambi leswi Yesu a nga boxangiki dyondzo ya Vunharhu-un’we, muapostola Yohane u swi endlile eka 1 Yohane 5:7 leyi, hi ku ya hi King James Version, yi nge: “Hikuva ku ni timbhoni tinharhu leti nga ni rhekhodo ya le tilweni, Tatana, Rito ni Moya lowo Kwetsima: Kutani lava vanharhu i un’we.” Hambi swi ri tano, ku hundzuluxela ko tala ka manguva lawa ku susa ndzima leyi. Ha yini? Jerusalem Bible ya Khatoliki ya hlamusela eka nhlamuselo leswaku tsalwa leri a ri kumeki eka matsalwa wahi ni wahi yo sungula ya Xigriki kumbe lama antswaka ya Xilatini ya Bibele. I vunwa. Handle ko kanakana, ya engeteriwile ku ringeta ku seketela Vunharhu-un’we.

Hi laha u nga kambaka ha kona eBibeleni ya wena n’wini, muapostola Pawulo eku sunguleni ka mapapila yakwe hakanyingi u tirhise swiga swo fana ni leswi: “Tintswalo ni ku rhula a swi ve na n’wina, swi huma eka Xikwembu Tata wa hina, ni ka Hosi Yesu Kriste.” (Varhoma 1:7) Ha yini a nga hlamuselanga moya lowo Kwetsima tanihi munhu? Hikuva Pawulo a a nga tivi nchumu hi “Vunharhu-un’we lebyo Kwetsima.” Yakobo, Petro na Yohane va tirhise marito lama fanaka emapapileni ya vona laha hi ku fanana va nga wu boxiki moya lowo kwetsima. Ha yini? Hikuva a va nga pfumeli eka Vunharhu-un’we. Moya lowo Kwetsima a hi munhu tanihi laha Xikwembu ni N’wana wa xona va nga tano ha kona. Kambe tanihi leswi N’wana a nga munhu, xivutiso xa tlakuka . . .

Xana Yesu I Munhu La Tlakukeke?

Lava pfumelaka eka Vunharhu-un’we va ri ina. Kambe u fanele ku tsakela swinene leswi Yesu a swi vuleke: “Tatana u nkulukumba ku tlula mina.” (Yohane 14:28) “N’wana a nga ka a nga tisunguleli a endla xilo hi yexe; u endla ntsena lexi a xi voneke xi endliwa hi Tata wa yena.” (Yohane 5:19) Pawulo u engeterile: “Xikwembu i nhloko ya Kriste.”—1 Vakorinto 11:3.

Nakambe, xiya hi vukheta swivutiso leswi: Xana Yehova u na Xikwembu? A swi tano, hi la tlakukeke, wa Matimba Hinkwawo. Xana Yesu u na Xikwembu? Endzhaku ka ku pfuxiwa kakwe Yesu u te eka Mariya wa Magdala: “Ndzi tlhandlukela eka Tata wa mina, a nga Tata wa n’wina, eka Xikwembu xa mina, xi nga Xikwembu xa n’wina.” Muapostola Petro u tsarile: “A ku nkhensiwe Xikwembu, Tata wa Hosi ya hina Yesu Kriste!”—Yohane 20:17; 1 Petro 1:3.

Xana Xikwembu xi tshama xi fa? ‘Kavula a swi tano,’ ku nga ha va nhlamulo ya wena leyinene. Xikwembu a xi fi. Muprofeta Habakuk u te ha Yehova: ‘Mukwetsimi wa mina a wu fi.’ (Habakuk 1:12) Hi laha ku hambaneke, Yesu u tshama a fa. Kutani i mani la n’wi pfuxeke evafini? Petro u te: “Xikwembu xi n’wi [Kriste] pfuxile eku feni. ” Kutani, swi va erivaleni leswaku Yesu a hi Munhu la Tlakukeke.—Mintirho 3:15; Varhoma 5:8.

U nga ya emahlweni. Xana Xikwembu xi tshama xi voniwa? “A ku na munhu la tshamaka a vona Xikwembu ni siku ni rin’we.” (Yohane 1:18) Kambe magidi ya vone Yesu emisaveni. Xana Xikwembu xi tshama xi khongela eka un’wana? Xana a xi ta khongela eka mani? I ‘muyingisi lonkulu wa swikhongelo.’ (Psalma 65:2) Kutani Yesu ke? Hi ku phindha-phindha u khongele eka Tata wakwe, hambi ku ri ku heta vusiku hinkwabyo exikhongelweni. Xana Xikwembu i muprista? Swi le rivaleni leswaku a swi tano. Yesu ke? Ha hlaya: “Anakanyani Yesu, murhumiwa wa Xikwembu ni Muprista Lonkulu.”—Vaheveru 3:1.

Xana a swi twali swinene leswaku Yesu a hi Munhu la Tlakukeke?

Xana Dyondzo Ya Vunharhu-un’we Ya Vavisa?

Ina. Dyondzo leyi yi hangalakeke yi onha mintiyiso leyi olovaka ya Bibele ya leswaku Yehova a ri yexe i Munhu la Tlakukeke, leswaku Yesu i N’wana wakwe, ni leswaku moya lowo kwetsima i matimba lama tirhaka ya Xikwembu. Dyondzo leyi yi vanga mpfilumpfilu hi ku veka Xikwembu eka hunguva ya xihundla, leyi yisaka eka munyama wa moya.

Hambi swi ri tano, a wu fanelanga ku va emunyameni wolowo. U nga ti nghenisa khwatsi timhaka tin’wana emianakanyweni:

Dyondzo ya Vunharhu-un’we a yi boxiwanga eBibeleni. I “ku hlamusela ka vafundhisi” loku veke kona hi malembe xidzana endzhaku ka siku ra Yesu, naswona yi humelerisiwile ehansi ka nxungeto wa rifu emhandzeni. Yi hungute vugandzeri bya Munhu la Tlakukeke, yi dyondzisa ripfumelo hi xihundla.

Loko ku ri leswaku nkarhi na nkarhi a wu pfumela eka Vunharhu-un’we, xana sweswi u fanele ku endla yini? Hi ku khutaza ku dyondza Rito ra Xikwembu ni tibuku to fana ni leyi leti nga ta ku pfuna ku twisisa Bibele. Ku endla tano i swa nkoka. Yesu u vule leswaku vutomi lebyi nga heriki byi titshege eku ngheniseni ka vutivi ha yena na Yehova—“Xikwembu xa ntiyiso.”—Yohane 17:3.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Ritiho Ra Xikwembu

“I ritiho ra Šikwembu!” tin’anga leti endlaka masalamusi ta Egipta ti pfumerile loko ti hluleke ku hundzula ntshuri wu va tinhwala, hi laha Muxe a endleke ha kona. (Eksoda 8:18, 19) Entshaveni ya Sinayi, Yehova u nyike Muxe “maribye lama ṭariweke hi v̌oko ra Šikwembu.” (Eksoda 31:18) Xana leri a ku ri ritiho ra xiviri? Doo. Yehova kahle-kahle a nga na tona tintiho ta xiviri. Kutani, i yini? Vatsari va Bibele Luka na Matewu va hi nyika mongo wa kona. Un’wana u rhekhode leswaku “hi matimba ya Xikwembu,” Yesu u hlongole mademona. Un’wana u hlamusele leswaku Yesu u endle leswi “hi moya wa Xikwembu.” (Luka 11:20; Matewu 12:28) Kutani moya lowo kwetsima i “v̌oko ra Šikwembu,” xitirho xa xona xo hetisisa ku rhandza ka xona. A hi munhu, kambe i matimba lamakulu lama tirhaka ya Xikwembu.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Moya lowo kwetsima wu humelerile tanihi tuva naswona tanihi tindzimi ta ndzilo—hayi tanihi munhu

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 4]

Ku yimeriwa ka Vunharhu-un’we eka lembe xidzana ra vu-14 ka Kereke ya Khatoliki eTagnon, Furwa