Vunharhu-un’we Byi Hlamuserisiwa Ku Yini Ke?
KEREKE ya Rhoma Khatoliki yi ri: “Vunharhu-un’we i rito leri tirhisiwaka ku fungha dyondzo-nkulu ya vukhongeri bya Vukriste . . . Xisweswo, hi ku ya hi marito ya Dyondzo ya Athanasius: ‘Tatana i Xikwembu, N’wana i Xikwembu na Moya lowo Kwetsima i Xikwembu, kambe a ku na Swikwembu swinharhu kambe ku na Xikwembu xin’we.’ Eka Vunharhu-un’we lebyi . . . Vanhu lava i va hi laha ku nga heriki naswona va ringana: hinkwavo hi ku fanana a va vumbiwanga naswona va ni matimba hinkwawo.”—The Catholic Encyclopedia.
Kwalomu ka tikereke letin’wana hinkwato eVujaganini ta pfumela. Hi xikombiso, Kereke ya Magriki ya Orthodox na yona yi vitana Vunharhu-un’we “dyondzo ya xisekelo ya Vukriste,” yi tlhela yi ku: “Vakriste hi lava va amukelaka Kriste tanihi Xikwembu.” Eka buku leyi nge Our Orthodox Christian Faith, kereke leyi fanaka yi ri: “Xikwembu i vunharhu-un’we. . . . Tatana i Xikwembu hi laha ku heleleke. N’wana i Xikwembu hi laha ku heleleke. Moya lowo Kwetsima i Xikwembu hi laha ku heleleke.”
Xisweswo, Vunharhu-un’we byi xiyiwa tanihi “Xikwembu xin’we eka Vanhu vanharhu.” Un’wana ni un’wana u vuriwa loyi a nga riki na masungulo, loyi a veke kona hi laha ku nga heriki. Un’wana ni un’wana u vuriwa loyi a nga ni matimba hinkwawo, ku nga ri na loyi a nga lonkulu kumbe loyi a nga lontsongo ku tlula van’wana.
Xana ku anakanyisisa ko tano ka nonon’hwa ku ku landzelela ke? Vapfumeri vo tala lava tshembekaka va ku kume ku ri loku pfilunganyaka, loku hambanaka ni ku anakanyisisa loku tolovelekeke, loku nga yelaniki na nchumu entokotweni wa vona. Va vutisa va ku, xana swi nga endlekisa ku yini leswaku Tatana a va Xikwembu, Yesu a va Xikwembu ni moya lowo kwetsima wu va Xikwembu, kambe ku nga vi na Swikwembu swinharhu kambe ku va ni Xikwembu xin’we ntsena?
“Yi Tlula Ku Twisisa Ka Mianakanyo Ya Vanhu”
MPFILUNGANO lowu wu hangalakile. The Encyclopedia Americana yi xiya leswaku dyondzo ya Vunharhu-un’we yi xiyiwa yi “tlula ku twisisa ka mianakanyo ya vanhu.”
Vo tala lava amukelaka Vunharhu-un’we va byi languta hi ndlela yoleyo yi fanaka. Monsignor Eugene Clark u ri: “Xikwembu i xin’we, naswona Xikwembu i vanhu vanharhu. Tanihi leswi ku nga riki na nchumu lowu fanaka na lowu eka ntumbuluko, hi nga ka hi nga swi twisisi, kambe hi to swi amukela ntsena.” Mufundhisi John O’Connor u ri: “Ha swi tiva leswaku i xihundla lexikulu swinene, lexi hi nga sunguriki ku xi twisisa.” Naswona Phophu John Paul II u vulavula hi “xihundla lexi nga twisisekiki xa Xikwembu Vunharhu-un’we.”
Xisweswo, A Dictionary of Religious Knowledge yi ri: “Kahle-kahle leswi dyondzo yoleyo yi nga swona, kumbe ematshan’wini ya sweswo ndlela leyi kahle-kahle yi faneleke ku hlamuseriwa ha yona, lava pfumelaka eka Vunharhu-un’we a va pfumelelani.”
Manuku ke, hi nga twisisa mhaka leyi ha yona New Catholic Encyclopedia yi xiyaka yi ku: “Ku na vadyondzisi va nga ri vangani va ntivo-vukwembu bya Vunharhu-un’we eswikolweni swa vafundhisi swa Rhoma Khatoliki lava nga siki tlhontlhiwaka hi nkarhi wo karhi hi xivutiso lexi nge, ‘Kambe xana munhu u byi dyondzisa njhani Vunharhu-un’we?’ Naswona loko xivutiso lexi xi kombisa mpfilungano eka swichudeni, kumbexana a xi kombi mpfilungano wuntsongo lowu fanaka eka vadyondzisi va vona va le yunivhesiti.”
Ntiyiso wa nkambisiso wolowo wu nga tiyisiwa hi ku ya elayiburari ivi ku kambisisiwa tibuku leti seketelaka Vunharhu-un’we. Matluka lama nga hlayekiki lama ringetaka ku byi hlamusela ma tsariwile. Hambi swi ri tano, endzhaku ko lwa ni ku rharhangana ka marito ni tinhlamuselo leti pfilunganyaka ta ntivo-vukwembu, vakambisisi va huma va nga anerisekanga.
Emhakeni leyi, Jesuit Joseph Bracken wa xiya eka buku ya yena leyi nge What Are They Saying About the Trinity?: “Vaprista lava hi matshalatshala lama xiyekaka va dyondzeke . . . Vunharhu-un’we hi malembe ya vona ya le swikolweni swa vufundhisi entiyisweni va kanakanile ku byi nyikela vanhu va vona va ri eplatifomo, hambi ku ri hi Sonto ya Vunharhu-un’we. . . . Ha yini munhu a fanele ku karhata vanhu hi nchumu lowu eku heteleleni va nga ta ka va nga wu twisisi hi laha ku faneleke nikantsongo?” U tlhela a ku: “Vunharhu-un’we i mhaka ya dyondzo ya ximfumo, kambe a byi [pfuni] nchumu evuton’wini ni le vugandzerini bya siku na siku bya Vukriste.” Hambi swi ri tano, i “dyondzo-nkulu” ya tikereke!
Mufundhisi wa Khatoliki Hans Küng eka buku ya yena leyi nge Christianity and the World Religions u xiya leswaku Vunharhu-un’we i xivangelo xin’wana xa mhaka leyi ha yona tikereke ti nga swi kotangiki ku fambisana kahle ni vanhu lava nga riki Vakriste. U ri: “Hambi ku ri Mamuslim lama dyondzisiweke kahle entiyisweni ma nga ka ma nga landzeleli, tanihi leswi Vayuda ku ta fikela sweswi hi ku fanana va hlulekeke ku twisisa mianakanyo ya Vunharhu-un’we. . . . Ku hambana loku endliweke hi dyondzo ya Vunharhu-un’we exikarhi ka Xikwembu xin’we ni vanhu vanharhu a ku ma anerisi Mamuslim, lama pfilunganyiwaka, ematshan’wini yo voningeriwa, hi marito ya ntivo-vukwembu lama kumiweke eka Xisiriya, Xigriki ni Xilatini. Mamuslim ma wu kuma wu ri ntlangu wa marito. . . . Ha yini un’wana a fanele ku lava ku tlhandlekela nchumu wun’wana eka mianakanyo ya vun’we ni ntikelo wa Xikwembu leswi nga vevukisaka kumbe ku tsanisa vun’we ni ntikelo wolowo?”
“A Hi Xikwembu Xa Mpfilungano”
XANA dyondzo yo tano leyi pfilunganyaka yi nga va yi sungurise ku yini ke? The Catholic Encyclopedia yi ri: “Dyondzo ya xihundla swinene yi yi hlamusela kahle nhlavutelo ya Xikwembu.” Karl Rahner na Herbert Vorgrimler vadyondzi va Khatoliki eka Theological Dictionary ya vona va ri: “Vunharhu-un’we i xihundla . . . hi langutelo leri kongomeke . . . , lexi a xi nga ta kota ku tiviwa handle ka nhlavutelo, naswona hambi ku ri endzhaku ka loko xi hlavuteriwile xi nga ka xi nga twisisiwi hi laha ku heleleke.”
Hambi swi ri tano, ku pfumela leswaku tanihi leswi Vunharhu-un’we ku nga xihundla lexi pfilunganyaka swonghasi, byi fanele byi hume eka nhlavutelo ya Xikwembu swi vumba xiphiqo xin’wana lexikulu. Ha yini ke? Hikuva nhlavutelo ya Xikwembu hi yoxe a yi ri pfumeleli langutelo ro tano hi Xikwembu: “Xikwembu a hi Xikwembu xa mpfilungano.”—1 Vakorinto 14:33, Revised Standard Version (RS).
Hikwalaho ka marito wolawo, xana Xikwembu a xi ta tihlamulela eka dyondzo leyi vulavulaka hi xona leyi pfilunganyaka ngopfu lerova hambi ku ri vadyondzi va Xiheveru, Xigriki na Xilatini va nga koti ku yi hlamusela hakunene?
Nakambe, xana vanhu va fanele ku va vafundhisi ‘leswaku va tiva Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso na Yesu Kriste loyi xi n’wi rhumeke’? (Yohane 17:3) Loko sweswo a swi ri tano, ha yini ku ve vantsongo swinene va varhangeri lava dyondzekeke va vukhongeri bya Xiyuda lava xiyeke Yesu tanihi Mesiya? Ematshan’wini ya sweswo, vadyondzisiwa va yena lava tshembekaka a va ri varimi lava nga nyawuriki, vaphasi va tinhlampfi, valuvisi, vavasati va miti. Vanhu volavo lava tolovelekeke a va tiyiseka swinene hi leswi Yesu a swi dyondziseke ehenhleni ka Xikwembu lerova va kote ku swi dyondzisa van’wana naswona a va tlhela va tiyimisela ku fela ku pfumela ka vona.—Matewu 15:1-9; 21:23-32, 43; 23:13-36; Yohane 7:45-49; Mintirho 4:13.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]
Vadyondzisiwa va Yesu a va ri vanhu lava tolovelekeke lava titsongahataka, hayi varhangeri va vukhongeri