Ntirho Lowu Antswisiweke Wa Vavasati—Xana Wu Na Leswinene Ni Leswo Biha?
“HI NHLAYO, vavasati lava nga eka malembe ya vamakume nhungu va dyondzeke ku antswa, va ni rihanyo naswona va hanya vutomi byo leha, lebyi teleke.” Hi marito wolawo, magazini wu dlayelele xihloko xa wona lexi nge: “Ndlela Leyi A Hi Ri Ha Yona; Ndlela Leyi Hi Nga Ha Yona Sweswi.” Kambe xana swi nga va swi ri leswaku ntirho lowu antswisiweke wa vavasati kahle-kahle wu na leswinene ni leswo biha hikwalaho ka mimbuyelo ya wona ya le tlhelweni?
Vuyelo Eka Vukati Ni Le Ndyangwini
Hi xikombiso, ku na nkwetlembetano lowu tolovelekeke exikarhi ka vutomi lebyinene bya ndyangu ni ku phikelela ntirho-vutomi. Xiviko xin’wana xi te: “Vatirhela-mfumo va vavasati hi ntolovelo va nyika vutomi bya vona bya le makaya nkhathalelo wuntsongo ku tlula tintangha ta vona ta vavanuna, naswona va thariwa hi laha ku phindhiweke kambirhi.” U nga ha hlamala leswaku ha yini. Profesa wa swa mabindzu eCalifornia State University wa hlamusela: “Vavanuna va languta matshamelo ya vona ya le kaya tanihi mafambiselo ya nseketelo, kasi vavasati va ya vona tanihi ndzhwalo. Njhinga yi fika ekaya ivi yi wisa; leswi hi swona leswi a a tirhela swona. Kambe eka vavasati swi yimela ntirho lowu engetelekeke.”
Leswi a swi endleki eka vatirhela-mfumo ntsena. Vavasati va le Russia a va ri karhi va tirha eka rixaka leri leheke ku tlula ra vasati va le matikweni ya le Vupela-dyambu. Va ha kuma ku khathalela ntirho ni ndyangu swi ri ndzhwalo. Muhleri wa mahungu wa le Russia wa Working Woman u ri: “Vavasati i xivindzi xa ndyangu naswona va fanele ku kufumela leswaku va vumba matshamelo yo kufumela ni rirhandzu.” Kutani va langutana ni ndzhwalo lowu phindhiweke kambirhi, loko vavanuna vo tala va tsandzeka ku hlanganyela eka mintirho ya le kaya.
Xivangelo xin’wana xa nkwetlembetano xi kombisiwe hi un’wana wa vavasati lava humelelaka ngopfu va Wall Street. Wa tinyungubyisa: “Ntirho eka mina i ku tirivatisa,” ivi a engetela a ku, “Ndzi tsakela leswi ndzi swi endlaka, naswona ndzi endla swibindzwana swi nga ri swingani”—hambi swi ri swa ndyangu wa yena. Ntshamiseko wa wona wu titshege hi wanuna loyi a hlayisaka vana va vona vambirhi, hambi leswi a nga n’wamabindzu. Vanghana va yena va hlamusela mhaka ya yena leyi onhaka tanihi leyi “kahle-kahle yi nga riki yinene eka vuxaka bya ndyangu.”
Swa fana ni le ka un’wana wa vaholobye-nkulu va manguva lawa. Ndyangu wa yena a wu kumanga nyingiso lowu teleke hikwalaho ka ku navela ka yena ka politiki. Loko va ha kula, vana va yena hakanyingi a va tshama ekaya ra malume wa vona hikuva, ha byeriwa, “xin’wana xa swilo leswi [va] swi rhandzeke ngopfu a ku ri ku tshama ehansi ntsena va dya tanihi ndyangu, nchumu lowu a wu nga olovi ku wu lunghiselela” ekaya.
Eka ku vulavurisana ka sweswinyana ka mune wa vatirhela-mfumo va xisati lava tlakukeke va le Yuropa, un’wana u paluxe leswaku nhwana wa yena wa 12 wa malembe hi vukhale ngopfu-ngopfu a a hlayisiwa hi nuna wakwe. Mutirhela-mfumo un’wana u vule leswaku a a kota ku hlayisa vana vakwe hi mahelo vhiki man’we ntsena. Hi ku ya hi swiviko swa mahungu, vayingiseri va xiye leswaku vanharhu va vavasati lava a va vonaka va pfumala mintlhaveko ya vumunhu.
Kavula, vavasati van’wana va tirha mintirho yo tihanyisa hikwalaho ka xilaveko lexi twalaka, kumbexana hikwalaho ka leswi wanuna a feke kumbe a siyeke ndyangu. Kutani eka vavasati vo tano, ku swi kota ku kuma ntirho ku nga ha va nkateko wun’wana, kambe va swi tsakela kumbe a va swi tsakeli, va fanele ku lwisana ni timhaka leti nga pfuneki nchumu.
Mimbuyelo Leyi Nga Pfuneki Nchumu
Leswaku ntirho lowu cinciweke wa vavasati wu ve nkateko lowu hlanganisiweke swi vonaka eka mbuyelo lowu tolovelekeke loko vavasati va tlula vavanuna va vona hi matimba yo hola kumbe swiyimo swa mintirho. Hi ku ya hi vaongori, mboyamelo lowu wu “va yinhla ya xiphiqo lexikulu ni lexi xiyekaka eka vukati byo tala.” Ku vilela eka wanuna un’wana i xikombiso: “Ndza swi tiva leswaku hi ndlela ya vutlhari ndzi dzunisa ku humelela ka yena. Kambe hi mintlhaveko ndzi twa ku vava. Ndzi titwa ndzi tshikiwile. Naswona ndzi tivona nandzu hikuva ndzi hlundzukile.” Loko vanghana va vukati va Vukriste hinkwavo va fanele ku tirha sweswi, ku vulavurisana ni nkhathalelo wa rirhandzu swi nga pfuna ku hunguta mintlhaveko ni mimbuyelo yo tano leyi nga riki yinene.—1 Petro 4:8.
Mhaka yin’wana leyi kombisaka leswaku nhluvuko lowu endliweke hi vavasati i nkateko lowu hlanganisiweke i ku kandziyisa loku tinhlengeletano to tala ta vavasati ti ku vekaka eka leswi ngopfu-ngopfu ku nga mpfuno eka tona. The Coming Matriarchy yi kombetela eka nkarhi lowu misava yi nga ta fumiwa hi vavasati lava va nga ni vutitivi ni lava va vutisaka va ku, “Ku na yini swa mina?” Lexi tsakisaka, wansati la humelelaka la tirhaka hi timali la hlamuseriweke eku sunguleni u swi veke hi ndlela yoleyo; a a nga tsakeli ku pfuna van’wana ku khandziya lerha ra ntirhisano handle ka loko a yimele ku vuyeriwa ha rona. U pfumerile a ku: “Ndzi rhandza ngopfu ku bindzurisa.” Sweswo i vutlhari hi ndlela yihi, hikwalaho ka xitsundzuxo xa Yesu? Eka Dyondzo ya le Ntshaveni u te: “Hikokwalaho hinkwaswo leswi mi lavaka leswaku vanhu va mi endla swona, va endleni swona na n’wina.” “Mi nga tshuki mi vilela hi swa mundzuku, hikuva mundzuku wu ta tikarhatela swa wona.” (Matewu 7:12; 6:34) Entiyisweni, vavasati va Vukriste va lwela ku hlayisa langutelo ra Yesu etimhakeni to tano.
Mahanyelo Ya Bibele Ya Pfuna Xana?
A swi kanakanisi leswaku mhaka leyi nga riki yinene ya ntirho lowu cinciweke wa vavasati ngopfu-ngopfu i ku onhiwa ka mintikelo ya mahanyelo lamanene. Tinhlamuselo ta tinhlengeletano ta vavasati hi ta Xikwembu na vukhongeri ta kala naswona hakanyingi ti xopaxopa swihoxo. Vavasati lava hlwerisaka vukati hikwalaho ka mintirho ya vona ya vutomi hakanyingi va pfumela leswaku vukati a hi bya nkoka loko va nga si va ni vuxaka bya rimbewu.
Mboyamelo lowu nga riki lowunene wa nhlengeletano ya vavasati i ku seketela ka wona vusodoma bya vavasati. Hi 1971 nhlangano wa lembe na lembe wa NOW (National Organization of Women) wu te: “Leswaku NOW wu xiya ntshikilelo lowu phindhiweke kambirhi wa vavasati lava va nga vasodoma, Leswaku lunghelo ra wansati eka yena n’wini ri katsa lunghelo ro hlamusela ni ku phofula rimbewu ra yena n’wini ni ku tihlawulela mahanyelo ya yena n’wini, Leswaku NOW wu tlangela ntshikilelo wa vasodoma va xisati tanihi ku khumbeka loku nga enawini ka malunghelo ya vavasati.” Hambi swi ri tano, ringanisa ku avanyisa ka Xikwembu eka Varhoma 1:26, 27. Hakanyingi leswi fambisanaka ni langutelo ra nhlengeletano ya vavasati eka vusodoma bya vavasati i ku amukela ku xixa tinyimba loko swi laveka. Profesa wa nawu Billups Percy wa Yunivhesiti ya Tulane u swi veke kahle a ku: “Ku languta ku dlayiwa ka n’wana la nga ekhwirini tanihi maendlelo man’wana ya vuhandzuri i ku langutela malembe xidzana ya ntivo-vugevenga ehansi, ntivo-vukwembu ni mahanyelo ya filosofi.”
Xiviko xin’wana xi vula leswaku eka khume ra malembe lama hundzeke vugevenga lebyikulu bya vavasati byi andze hi ku anghwetla swinene ku tlula exikarhi ka vavanuna. Exikarhi ka 1974 na 1979, nhlayo ya vavasati eUnited States leyi khomiweke hikwalaho ka vuxisi yi andze hi kwalomu ka 50 wa tiphesente, kambe ku andza a ku ri 13 wa tiphesente ntsena exikarhi ka vavanuna. Vuxisi bya vavasati byi andzile hi ku fanana hi kwalomu ka 50 wa tiphesente kambe i 1,5 wa tiphesente ntsena eka vavanuna. Ku khomeriwa vuxisi byo tsala ni ku kanganyisa exikarhi ka vavasati ku tlakuke hi 27,7 wa tiphesente kambe ku tlakuke hi tiphesente leti nga ehansi ka 10 exikarhi ka vavanuna. Entiyisweni ntirho lowu hundzuriweke wa vavasati a wu tisanga ku aneriseka loku teleke.
Ku tirhisiwa ka fole na kona ku andzile exikarhi ka vavasati. Khensa ya mahahu hikwalaho ka ku dzaha yi siva khensa ya xifuva tanihi xivangelo xo sungula xa mafu ya khensa exikarhi ka vavasati. Eka lembe rin’we ra sweswinyana ri vange 25 wa tiphesente ta mafu hinkwawo ya khensa exikarhi ka vavasati naswona yi andza hi mpimo wa 7 wa tiphesente lembe na lembe.
Vumundzuku Lebyi Anerisaka—Njhani?
Xana ntirho kumbe ntirho wa vutomi wu nyika vavasati ku aneriseka loku heleleke evuton’wini? Nikantsongo, hi laha vo tala va swi kumisisaka ha kona. Hilary Cosell, mutsari wa Woman on a Seesaw: The Ups and Downs of Making It, u tsale xiphiqo lexi eka xihloko xa kona, a vutisa a ku: “Loko vavasati va tshame va dyoha etlhelweni ra vukati ni ku va manana ni wansati wa muti, xana va nga ha hoxisa nakambe etlhelweni ra vutshila, ntirho wa vutomi ni ku humelela ke?” U tlhela a vutisa a ku: “Xana hakunene hi nga endla nchumu wun’wana ni wun’wana lowu vamana wa hina va wu endleke, ni nchumu wihi na wihi lowu vatata wa hina na vona va wu endleke?”
Hi ku fanana, eka The Cost of Loving, Megan Marshall u paluxe leswaku “vuxisi bya vutivi bya vutshila byi fihle swilondza swa munhu hi xiyexe ntsena: rirhandzu leri khomisiweke tingana, mpfangano wa rimbewu, nkambisiso wa vusodoma bya vavasati, ku xixiwa ka tinyimba, ku dlaya vukati ni xivundza lexi nga erivaleni ntsena.” U hlamusela hi laha nhlangano wa vavasati wu tswaleke “Xifaniso xa Ntshunxeko” ha kona, kambe entiyisweni, leswi a swi tirhi.
Marshall u hetelela hi leswaku “hi fanele ku tshemba rirhandzu ra nkarhi wo leha leswaku vukati lebyinene bya sirheleta,” leswaku “vanhu hi voxe a va kona hikwalaho ka ku tihambanisa,” ni leswaku “hi fanele ku kuma van’wana leswaku hi va hlayisa, ni lava va nga ta hi hlayisa.” Leswi swi hi tsundzuxa marito ya Mudyondzisi lonkulu loyi a tshameke a va emisaveni, Yesu Kriste. “Ku nyika i nkateko lowu tlulaka ku nyikiwa.”—Mintirho 20:35.
Entiyisweni, vanhu va voyamele eka ku suka eka makumu man’wana va ya eka man’wana. Leswaku ntirho lowu antswisiweke wa manguva lawa wa vavasati a hi lowu nga riki ni leswinene ni leswo biha swi tiyisa marito ya muprofeta Yeremiya lama nge: “Munhu l’a fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena.” (Yeremia 10:23) Loko vavasati va Vukriste va tiva leswaku i ku hundzuka kwihi loku endlekeke, (kun’we ni mikateko ni swiphiqo leswi fambisanaka na kona), va nga tlangela ntikelo wo landzela ndzayo ya Xikwembu ku antswa. Ntokoto wu kombe leswaku “ŝi nav̌eriwa ngopfu ku tlula nsuku.” ‘La swi hlayisaka u ni hakelo leyikulu.’—Psalma 19:7-11.