Ndlela Yo Va Mutswari La Humelelaka

“NDZI ta ku byela leswaku ku laveka yini leswaku u va mutswari la humelelaka,” ku vula Raymond, tata wa vana va ntlhanu. “Ngati, ku tikarhata, mihloti ni nyuku!”

Nsati wa Raymond u pfumela hi mbilu hinkwayo. Kambe wa engetela: “A swi olovi ku kurisa vana namuntlha, kambe loko u va vona va kula va va vanhu lava kuleke lava nga ni vutihlamuleri, ku tikarhata ka pfuna swinene.”

Ku kurisa vana a ku si tshama ku pfumala ku vilela hi ku helela. Hambi swi ri tano, namuntlha, eka vatswari vo tala swi tikomba onge ku kurisa vana ku ve loku karhataka swinene. “Ndzi ehleketa leswaku ku va mutswari namuntlha swi nonon’hwa ngopfu ku tlula enkarhini wa vatswari va mina hikuva vutomi se byi rharhanganile swinene,” ku vula Elaine, loyi a nga na malembe ya 40 hi vukhale naswona i manana wa mufana wa kondlo-a-ndzi-dyi. “A hi minkarhi hinkwayo laha u tivaka leswaku hi rini laha u faneleke ku tiyisa ni leswaku hi rini laha u fanele ku va ni musa.”

Mutswari La Humelelaka I Yini Xana?

Mutswari la humelelaka hi loyi a kurisaka n’wana wa yena hi ndlela leyinene lerova n’wana a va ni tindlela hinkwato to kula a va munhu la kuleke la nga ni vutihlamuleri, la nga ta hambeta a gandzela Xikwembu hi ku gingiriteka ni ku kombisa rirhandzu eka munhu-kulobye. (Matewu 22:37-39) Hambi swi ri tano, lexi twisaka ku vava, a hi hinkwavo vana lava tirhisaka nkarhi wa vona ku va vanhu lava kuleke lava nga na vutihlamuleri. Ha yini swi nga ri tano? Xana minkarhi hinkwayo i xihoxo xa vatswari loko leswi swi humelela ke?

Languta xikombiso. Muaki a nga ha va a ri na tipulani ta le nawini ni swo aka swi ri kona. Kambe ku ta humelela yini loko muaki a ala ku landzelela tipulani, kumbexana hambi ku ri ku pfumelela leswaku ku endliwa ku tsemakanya ka vuphukuphuku kumbe a pfumelela leswaku ku siviwa swilo swo aka swa nkoka hi leswi nga nyawuriki xana? Xana muako lowu hetiweke a wu nge vi lowu hoxeke, hambi ku ri ku va lowu nga ni khombo ku wu tirhisa ke? Hambi swi ri tano, a hi nge, muaki a a ri na vuxopaxopa naswona a a endla matshalatshala hinkwawo ku landzelela tipulani ni ku tirhisa swo aka swa nkoka. Xana n’wini wa muako lowu hetiweke sweswi a nge vi na vutihlamuleri byo wu hlayisa wu ri exiyin’weni lexinene ke? Xana na yena a nge vi na vutihlamuleri byo ka a nga hahluli swo aka swa nkoka kutani a swi siva hi leswi nga nyawuriki?

Hi ndlela yo fanekisela, vatswari va katseka entirhweni wo aka. Va lava ku aka vumunhu lebyinene eka vana va vona. Bibele yi nyikela pulani yo antswa ku endla leswi. Swilo swo aka swa nkoka, ‘nsuku, silvere, ni maribye ya nxavo lowukulu,’ eMatsalweni swi fanisiwa ni timfanelo to tanihi ripfumelo leri tiyeke, vutlhari bya Xikwembu, ku twisisa ka moya, ku tshembeka ni ku tlangela ka rirhandzu eka Xikwembu xa matimba hinkwawo ni milawu ya xona.—1 Vakorinto 3:10-13; ringanisa Psalma 19:7-11; Swivuriso 2:1-6; 1 Petro 1:6, 7.

N’wana na yena, loko a ya a kula, u ya a teka vutihlamuleri byo tala byo tiakela vumunhu lebyinene bya ntiyiso eka yena. Na yena u fanele a swi tsakela ku landzelela pulani leyi fanaka, Rito ra Xikwembu, naswona a tirhisa swilo swo aka swa nkoka leswi fanaka hi laha vatswari va yena va endleke ha kona. Loko n’wana se a ri munhu la kulekenyana kutani a ala ku endla leswi kumbe a hahlula muako wolowo lowunene, kutani u fanele ku soriwa eka khombo leri humelelaka.—Deuteronoma 32:5.

Ha Yini Swi Nonon’hwa?

Ku va mutswari la humelelaka namuntlha swa nonon’hwa hikwalaho ka swivangelo swimbirhi leswikulu. Xo sungula, vatswari ni vana a va hetisekangi kutani va endla swihoxo. Hakanyingi, leswi swi katsa leswi Bibele yi swi vulaka ku dyoha, naswona mboyamelo wa ku dyoha wu kumiwe tanihi ndzhaka.—Varhoma 5:12.

Xivangelo xa vumbirhi hi lexi: Vana lava kulaka a va kuceteriwi hi vatswari va vona ntsena. Vanhu hinkwavo va na nkucetelo wo karhi eka mimpimanyeto ni langutelo ra n’wana evuton’wini. Hikwalaho ka leswi, vuprofeta bya Pawulo mayelana ni siku ra hina byi khumba vatswari. U te: “Twisisa leswi, leswaku emasikwini ya makumu, ku ta fika minkarhi yo nonon’hwa. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, va ta va lava rhandzaka mali ngopfu, ni ku tikurisa, ni ku titiva, ni ku rhukana, va ta va lava nga yingisiki vatswari va vona, lava nga riki na ku nkhensa, lava nga khongeriki, va ta va vanhu va tihanyi, lava nga riki na ku tsetselela, valumbeti, lava nga tikotiki, lavo leva, lava vengaka leswo lulama; va ta va timbabva, vanhu va futa, lava nga ni manyunyu, lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu. Va ta tiendla wonge hi loko va ri ni vukhongeri, kambe va ta ala matimba ya byona. Fambela kule ni vanhu lavo tano.” (Xi-italiki i xerhu.)—2 Timotiya 3:1-5.

Tanihi leswi xivumbeko xa xisekelo xa vandla ra siku ra namuntlha xi vumbiweke hi minsinya ya milawu ya xisekelo yo tano leyi hoxeke, xana swa hlamarisa loko vatswari van’wana va lahla ntshembo hi ku karhateka naswona va nga ha tikarhati ngopfu hi ku kurisa n’wana ke? Tsundzuka lembe ra 1914. Lembe rero leri xiyekaka ri vone ku cinca lokukulu evanhwini, naswona a ku nga vi ku cinca loku antswisaka swilo. Tinyimpi timbirhi ta misava ku sukela hi nkarhi wolowo a ti susanga ku rhula ntsena emisaveni. Vandla namuntlha ri hava matimba lamanene lama lavekaka ku hetisisa xiphemu xa rona ku endla leswaku vana va lulamela vukulu lebyi nga ni vutihlamuleri. Entiyisweni, vatswari va timbilu letinene va langutane ni xiyimo xa vanhu lexi nga ni khombo eka mimpimanyeto leyi va lavaka ku dyondzisa vana va vona ha yona.

Xisweswo, vatswari va na vapfuni vantsongo emhakeni leyi. Khale, a va titshege hi swikolo leswaku swi pfuna ku dyondzisa vana mimpimanyeto leyi fanaka ni leyi vona tanihi vatswari va yi tirhisaka emakaya ya vona. Kambe a swa ha ri tano.

“Mintshikilelo eka vantshwa namuntlha yi hambanile,” ku vula Shirley, loyi a thwaseke ekholichi hi 1960. “A hi nga ri na swidzidzirisi kumbe vuxaka bya rimbewu hi ku ntshunxeka loko ndza ha ri ekholichini. Ku dzaha fole a swi langutiwa swi bihile malembe ya 30 lama hundzeke. Loko n’wana wa mina wa xisati lonkulu a ri ekholichi ku sukela hi 1977 ku ya eka 1981, ku tirhisiwa ka swidzidzirisi a ku ri xiphiqo lexikulu. Sweswi swidzidzirisi swi nghene ni le swikolweni swa le hansi. Xinhwanyetana xa mina xo hetelela, lexi xi nga na malembe ya 13 hi vukhale, xi langutane ni ntshikilelo wolowo wa swidzidzirisi siku rin’wana ni rin’wana exikolweni hi malembe mambirhi yo hetelela.”

Nakambe, khale, vatswari a va swi kota ku titshega eka vakokwana, maxaka ni vaakelani ku pfuna ku langutela mahanyelo ya “Johnny.” Nakambe, sweswo swi cincile na swona. Naswona leswi vavaka ku swi vika, hi leswaku, eka nhlayo leyi kulaka ya mindyangu, ku hava hambi ku ri xipano xa swirho swimbirhi, ndzhwalo hinkwawo wo kurisa n’wana wu le makatleni ya mutswari un’we.

Pulani Leyi Humelelaka Ya Vatswari

Hambi leswi ku kurisa vana swi nonon’hwaka namuntlha, vatswari va nga humelela loko va tirhisa mpfuno lowu ringetiweke hi nkarhi wo leha—Bibele. Rito ra Xikwembu ri nga va pulani ya wena, kumbe nongonoko wo teka goza ra ku kurisa vana. Hi laha muaki wo tlhariha a yi tirhisaka kahle pulani ha kona ku kongomisa ku akiwa ka muako leswaku wu hetiwa hi laha ku humelelaka, u nga tirhisa Bibele tanihi mukongomisi wa wena ku kurisa vana va wena ku va vanhu lava kuleke lava nga ni vutihlamuleri. I ntiyiso, Bibele a yi nga endleriwanga ku va buku ya vuwundli lebyi humelelaka hi ku kongoma, kambe yi na swona switsundzuxo leswi kongomeke eka vatswari ni vana. Nakambe i xihlovo na minsinya ya milawu leyi fuweke leyi loko wo yi tirhisa yi nga vuyerisaka wena tanihi mutswari.—Deuteronoma 6:4-9.

Hi xikombiso, languta Diane. Loko mufana wa yena wa malembe ya 14 hi vukhale, Eric, a ha ri ntsongo, a a ri “n’wana wo karhata swinene, a swi nonon’hwa ku vulavula na yena,” ku vula yena. A ku ri hikwalaho ka sweswo laha a voneke vutlhari bya xivuriso lexi xa Bibele: “Makungu [xikongomelo xa munhu] e mbilwini ya munhu i šihlov̌o ša ku enta, wa ku twisisa o tiv̌a ku ya ka šona.” (Swivuriso 20:5) Eka vana van’wana, ku titwa ni mianakanyo ya vona—makungu ya vona ya xiviri—swi tshame etimbilwini ta vona ku fana ni mati etshakwini ra xihlovo xo enta. Eric a a ri tano. Swi lava ntirho wo tinyiketa eka mutswari ku humesela makungu wolawo ehandle. “Loko a fika ekaya a huma hi le xikolweni, a a nga ri na marungula yo ma rungula,” ku tsundzuka Diane. “Kutani swi teke nkarhi ku kumisisa leswi a langutanaka na swona exikolweni. Minkarhi yin’wana a ndzi vulavula hi ku kongoma na Eric tiawara to hlayanyana hi kona a nga ta paluxa leswi hakunene a a swi ehleketa evuentweni bya mbilu yakwe.”

Xivangelo xa nkoka wa le henhla wa Bibele tanihi mukongomisi xa olova: Yehova Xikwembu i Mutsari wa yona. Nakambe i Muvumbi wa hina. (Nhlavutelo 4:11) U tiva ku tumbuluka ka hina naswona u tiyimiserile ‘ku hi dyondzisa leswaku a hi pfuna ni ku hi fambisa hi ndlela leyi hi faneleke ku famba ha yona.’ Leswi i ntiyiso hambi munhu i mutswari kumbe i n’wana. (Esaya 48:17; Psalma 103:14) Hambi leswi van’wana va bohekaka ku tirha ku tlula van’wana ku va mutswari wo antswa, hinkwavo va nga antswa eku kuriseni ka vana hi ku landzelela nkongomiso lowu andlariweke eMatsalweni.

Khoma Un’wana Ni Un’wana Tanihi Munhu

Vana lavanene a va nge he endliwi hi ku landzelela ndlela leyi vekiweke hi milawu ya vanhu handle ka loko munhu un’wana ni un’wana la kuleke o endliwa a lunghela ku va mutswari la “hetisekeke.” N’wana un’wana ni un’wana u na vumunhu byakwe, naswona n’wana un’wana ni un’wana u fanele ku khomiwa tanihi munhu. Bibele yi amukela leswi. Ku pfuna vatswari ku papalata ku pimanisa loku nga fanelangiki exikarhi ka n’wana ni n’wana un’wana, nsinya wa nawu lowu nga eka xitsundzuxo lexi landzelaka xa Bibele wu fanerile: “Un’wana ni un’wana a a kambisise ntirho wa yena, ku ri kona a nga kotaka ku tidzunisa hi swa yena, ku nga ri hi swa un’wana.”—Vagalatiya 5:26; 6:4.

John, tata wa vana vambirhi, u kuma leswaku xitsundzuxo xa Tsalwa leri nga laha henhla xi n’wi pfuna ku hlayisa langutelo ra vana vakwe eka un’wana ni un’wana wa vona, kumbe hambi ku ri ra mindyangu yin’wana, ri ri leri ringanaka na rona. “Ndzi khutaza vana va mina leswaku va nga languti leswi mindyangu yin’wana yi nga na swona kumbe yi swi endlaka,” ku hlamusela John. “Hi na mpimanyeto wa hina wa le ndyangwini lowu faneleke ku hlayisiwa.”

Letela “Ku Sukela eVuhlangini”

Hi rini laha vukhongeri byi faneleke ku va xiphemu xa ku kurisa vana hi laha ku humelelaka xana? “U nge hatliseli ku sungula,” ku vula Gary, loyi n’wana wa yena a ha ku sungulaka ku nghena xikolo xa tindzumulo. Gary wa pfumela leswaku vana va fanele ku va na vanghana ebandlheni ra Vukriste ra ka vona hambi loko va nga si sungula ku nghena xikolo. Xexo hi xona xivangelo lexi endleke leswaku Gary ni nsati wa yena va tisa Evan eminhlanganweni ya Vukriste ku lava ku va ku sukela esikwini leri a tswariweke ha rona. Gary u encenyeta leswi Yunika, mutswari loyi a bumabumeriwaka eBibeleni, a swi endleke hi n’wana wa yena Timotiya. Timotiya u tive tidyondzo ta Matsalwa to olova “ku sukela evuhlangini.”—2 Timotiya 1:5; 3:15.

Mana wa Timotiya kumbexana ni kokwa wakwe wa xisati, Luwisa, a va tiyiseka leswaku a ku nga ri mianakanyo ya vona vini leyi a yi n’wi susumeta ku sukela evuhlangini; ematshan’wini ya sweswo, a va swi tiva leswaku a ku ri tidyondzo ta Yehova leti a ti ta n’wi tlharihisa leswaku a pona. Papila leri tsaleriweke Timotiya hi muapostola wa Mukriste Pawulo ri ri: “Kambe loko a ri wena, yana emahlweni na leswi u swi dyondzeke, ni leswi u nga pfumela u tiya eka swona. Hikuva u tiva lava u swi dyondzeke eka vona, ni hi laha, ku sukela evuhlangini, u toloveleke ha kona Matsalwa layo hlawuleka, lama kotaka ku ku letela, ma ku ponisa hi ku pfumela eka Kriste Yesu.”—2 Timotiya 3:14, 15.

Kutani Luwisa na Yunika va pfune Timotiya ku ehleketisisa hi Rito ni ku veka ripfumelo ra yena eka leswi Rito ra Xikwembu leri tsariweke ri swi vuleke. Hi ndlela leyi ripfumelo ra yena a ri nga seketeriwanga eka vatswari va yena ntsena kambe eka vutlhari bya Xikwembu bya Rito ra Yehova. A nga landzelelanga ntiyiso wa Vukriste ntsena hi leswi manana ni kokwa wakwe a va ri vagandzeri va Yehova, kambe u titiyisekisile leswaku leswi a swi dyondzisiweke hi vona a ku ri ntiyiso hakunene.

Handle ko kanakana, nakambe Timotiya u xiye muxaka wa vanhu lava manana ni kokwa wa yena a va ri wona—a va ri vanhu va moya hakunene. A va nga n’wi xisi kumbe ku soholota ntiyiso ku kuma vuyelo bya vutianakanyi; a va nga ri vakanganyisi. Hikokwalaho, Timotiya, a nga kanakani hi swilo leswi a swi dyondzeke. Naswona a swi kanakanisi leswaku vutomi bya yena loko a kurile tanihi Mukriste la chivirikaka byi tsakise mbilu ya mana wakwe la tshembekeke.

Ina, ku kurisa vana hi laha ku humelelaka i ntirho wo tika, kambe hi laha manana la tshahiweke endzhakunyana a vuleke ha kona, u te: “Ku tikarhata ka pfuna.” Ngopfu-ngopfu leswi i ntiyiso loko vatswari va nga vula ehenhla ka vana va vona leswi muapostola Yohane a swi tsaleleke vana va yena va moya a ku: “Loko ndzi twa leswaku vana va nga va hanya entiyisweni, eka mina ku hava ku tsaka kun’wana loku tlulaka koloko.”—3 Yohane 4.

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

Nongonoko Wo Dyondzisa Lowu Landzeleleke Hi Vatswari eIsrayele

Le Israyele wa khale, vatswari a va ri na vutihlamuleri byo dyondzisa ni ku letela vana va vona. Va ve valeteri ni vakongomisi va vana va vona. Lava kurisaka vana manguva lawa va nga vuyeriwa hi ku landzelela nongonoko lowu fanaka. Nongonoko wo dyondzisa eIsrayele wu nga katsakanyiwa hi ndlela leyi:

1. Ku chava Yehova a swi dyondzisiwa.—Psalma 34:11.

2. Ku xixima tatana na manana a swi khutaziwa.—Eksoda 20:12.

3. Dyondzo ya Nawu, kun’we ni mintirho ya Yehova, a swi dyondzisiwa.—Deuteronoma 6:7-21.

4. Ku xixima lavakulu a swi kandziyisiwa.—Levitika 19:32.

5. Ku yingisa a swi tshikileriwa.—Swivuriso 23:22-25.

6. Ndzetelo lowu tolovelekeke wa ku tihlayisa a wu nghenisiwa.—Marka 6:3.

7. Dyondzo yo hlaya ni ku tsala a yi nyikeriwa.—Yohane 7:15.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Rito ra Xikwembu i pulani, kumbe nongonoko wo teka goza, ro kurisa n’wana