Xana Ku Dlaya Vukati Ku Fanele Ku Pfumeleriwa?

HI JUNE 1986 vahlawuri eRiphabliki ra Irish va hlawurile hi nhlayo leyi siyanaka hi 3 eka 2 ku seketela ku yirisa ka vona ka ku dlayiwa ka vukati. Leswi swi endle leswaku Riphabliki ri va rona tiko ntsena eVupela-dyambu bya Yuropa laha ku dlaya vukati swa ha lwisanaka ni nawu.

Entiyisweni, ku nga khathariseki gandlati ra malangutelo ni miehleketo ya vutifumi, langutelo ra vanhu vo tala ehenhleni ka mhaka leyi vangiwaka hi ntlhaveko ya ku dlaya vukati ya ha kuceteriwa swinene hi ndlela leyi va kurisiweke ha yona. Rixaka, dyondzo ni timhaka ta ntirhisano hinkwaswo swi na ntirho lowukulu. Kambe eka swilo hinkwaswo, vukhongeri, kumbe ku kayivela ka byona, ku tshama ku ri nkucetelo wun’we lowukulu wa nkoka.

Langutelo ra wena hi ku dlaya vukati hi rihi? Loko mpatswa wu titwa wu xaniseka hi ku tshama swin’we naswona hi ku twakala va nga fambisani, xana va fanele ku pfumeleriwa ku herisa ku xaniseka ka vona hi ku dlaya vukati ke? U nga xi hlamurisa ku yini xivutiso lexi xana? Xa ntikelo swinene, xana a wu ta seketela nhlamulo ya wena eka yini?

Malangutelo Lama Hambanaka Ni Lama Himpfilitanaka

Eka timiliyoni leti khomeleleke eka mimpimanyeto ya Rhoma Khatoliki, ku dlaya vukati a ku kona. “Eka vukati bya Vukriste,” ku hlamusela The Catholic Encyclopedia, “ku nga ka ku nga vi ni ku dlayiwa ka vukati loku heleleke [ku va ni lunghelo ro teka nakambe], endzhaku ka loko vukati byi dlayiwe hi ku helela.” Hambi swi ri tano, Kereke ya Rhoma Khatoliki yi pfumelela ku dlayiwa ka vukati eka swiyimo swo karhi, naswona endlelo leri ri tirhisiwa hi ku anama. Hi xikombiso, hi April 1986, The Denver Post yi vikile: “Makhatoliki ya ndhawu yoleyo ma kombela mimpfumelelo yo tala yo dlaya vukati lero Kereke ya Denver yi tirhisa R500 000 eka vatirhi lava engetelekeke na tikhomphyuta to singarha ntirho lowu.” Xiviko xi ye emahlweni xi vula leswaku “eKerekeni ya Denver, ku ni ku pakelana ka malembe manharhu ka timhaka to lava ku dlaya vukati ta 700.”

Maprotestente eka madzana ya mintlawa emisaveni hinkwayo ma langutane ni milawu yo tala ya kereke ni swikongomiso ehenhleni ko dlaya vukati. Hambi swi ri tano, hi ntolovelo vafumi va Maprotestente va pfumelela ku dlayiwa ka vukati hikwalaho ka swivangelo leswi twalaka ntsena. Kambe leswi langutiwaka tanihi leswi twalaka swi nga ha hambana hi ku ya hi tikereke. Swidyoho swo tanihi vuoswi, tihanyi ni ku cukumeta swi pfumeleriwa hinkwako, kambe a hi swona ntsena. Mintlawa yin’wana sweswi yi na minkhuvo ni mintirho yo dlaya vukati ku va ni ku yimbelela ni swikhongelo ku fana ni le minkhubyeni ya vukati. Eka nkhuvo wo tano, “swiboho swa vukati swa ntshunxiwa. Vatekani va nyika vafundhisi swingwavila swa vona swa vukati. Ntirho wu hela hi xitiviso lexi endliwaka hi mufundhisi xa leswaku vukati byi herisiwile ivi mpatswa wu qhavulana,” ku vika The New York Times.

Vayuda va ni mukhuva lowu tiyisiwaka hi tihuvo ta vukhongeri. Milawu ya varabi yi pfumelela ku dlayiwa ka vukati hi ku pfumelelana loku endliweke hi vatekani kumbe hikwalaho ka vugono emirini kumbe mahanyelo lama nga amukeriwiki. Ku dlayiwa ka vukati ku tekiwa tanihi nchumu wa nawu, hambi swi ri tano, loko ntsena wanuna a humesa “vumbhoni,” kumbe xitifikheti xa ku dlaya vukati, kutani leswi swi nga va xihlovo xa ku holova. Hikwalaho ko hlundzuka vavanuna van’wana va ala ku humesa tsalwa leri, kumbe va ri tirhisa tanihi nchumu wo bindzula ha wona. “Xirhalanganya lexi xi siye magidi-gidi ya vavasati lava tinyiketeke va Vayuda va ri emaxangwini ya vukati,” hi ku vula ka Andrew Stein Presidente wa Huvo ya Doroba ra New York loko a vulavula enhlengeletanweni ya vafundhisi, magqweta ni van’wana. Handle ka tsalwa ra vumbhoni, loko wansati a tlhela a tekiwa kambe swi langutiwa tanihi ku tlula nawu, naswona n’wana un’wana ni un’wana u tswariwa a ri n’wana wa vunghwavava, kumbe bastere (bastard), eka Tiko ra Israyele wa manguva lawa.

Loko va ri lava nga riki vakhongeri ni lava landzulaka vukona bya Xikwembu, lava tekiwaka va ri lava landzaka nawu wa tiko, mhaka ya ha ri leyi nga oloviki. Leswi swi vangiwa hi leswi nawu wo dlaya vukati wu hambanaka ku ya hi matiko ni ku landza ndhawu etikweni rin’we. Mfumo wun’wana wu longoloxe 50 wa swisekelo swo dlaya vukati hi nawu eswiphen’wini leswi hambaneke swa United States. Leswi swi katsa ku “tikhoma loko biha ni vuhomboloki,” “ku vonaka xiyimo lexinene xa vukati xi nga hlayisiwi,” ni “ku ala ka wansati ku ya tshama ni nuna endhawini yin’wana.” Eminkarhini ya sweswinyana, hambi ku ri ku lava ko hetelela ka ntiyiso kumbe xihoxo swi susiwile hi leswi swi vuriwaka ku dlaya vukati loku nga riki ni nandzu.

Ka Ha Ri Xiyimo Lexi Kanganyisaka

Hambi leswi ku vuriwaka leswaku milawu ni swikongomiso leswi swo hambana-hambana ni leswi swi himpfilitanaka ehenhleni ko dlaya vukati swi seketeriwe eBibeleni, xana swi humelerile eku tiyiseni ka lunghiselelo ra vukati kumbe ku seketela ntsako wa vanhu? Mpimo lowu tlakukaka wa ku dlaya vukati—ku dlayiwa kun’we ka vukati eka vukati byin’wana ni byin’wana byimbirhi ematikweni man’wana—wu nyikela nhlamulo leyinene. Hayi leswaku milawu leyi yi tsandzekile ku tiyisa xiboho xa vukati ntsena kambe yi tlhele yi engetela maxangu ni ku xaniseka evuton’wini bya timiliyoni.

Hikwalaho ka leswi i swa nkoka eka lava hakunene va tikarhatelaka ku endla leswi lulameke ku lavisisa leswi Bibele hakunene yi swi vulaka emhakeni leyi.