Tintlhari Tinharhu—Xana I Ntiyiso Kumbe I Nthyeketo?
“C + M + B”
Xana tinhlanga leti ti vula xo karhi eka wena? Loko u tshama endhawini ya Rhoma Khatoliki ya Federal Riphabliki ra Jarimani, ti nga ha vula swo karhi. Kwalaho hakanyingi u ta vona tinhlanga leti kun’we ni lembe swi tsariwe emarimbeni. Ha yini ku tsariwa sweswo?
Nthyeketo lowu tolovelekeke wu vula leswaku tinhlanga leti i maletere ya Xijarimani ya leswi vuriwaka Vangoma vanharhu, kumbe “tintlhari,” Gaspar (Xijarimani, Caspar), Melchior na Balthasar.a Ku ehleketiwa leswaku, marhambu ya Tintlhari ya rhumeriwe eCologne hi lembe ra 1164 kutani endzhaku ya vekiwa ekerekeni ya muti, xisweswo va endla Cologne ntsindza wa ku tinyiketa ka vona. Lembe na lembe, hi January 6—leri tiviwaka tanihi Nkhuvo wa Tihosi Tinharhu to Kwetsima—mintlawa ya vantshwa leyi ambaleke tanihi tihosi ta khale yi famba hi muti na muti yi tsala tinhlanga leti emarimbeni. Hi ku ya hi mikhuva, leswi swi nyikela vini va miti nsirhelelo eka makhombo.
Vuxongisi ni mikhuva ya vukhongeri swi vula leswaku Tintlhari tinharhu, kumbe “tihosi,” ti kongomisiwe hi “nyeleti” ku ya laha Yesu a tswariweke kona. Hikwalaho ka ku chava, hambi ku ri ku tinyiketa, loku nyikiweke “tihosi” leti, xivutiso xa tlakuka mayelana ni loko ripfumelo leri ri seketeriwe eMatsalweni.
Matewu hi yona Evhangeli ntsena leyi kombetelaka eka vaendzi lava. (2:1-12) Kambe xana Matewu wa boxa leswaku a va ri vanharhu ni leswaku a ti ri tihosi, naswona xana wa ma tsala mavito ya tona ke? Nyuziphepha ya Khatoliki leyi nge Kirchenzeitung für das Bistum Aachen ya pfumela: “Tihosi Tinharhu to Kwetsima a ti kombeterisiwi swona eBibeleni. Ku sungula eka lembe xidzana ra vutsevu, tintlhari a ti twisisiwa leswaku a ti ri tihosi tinharhu. . . . Malunghana ni nhlayo ya vangoma va tinyeleti . . . Matewu a nga nyiki vuxokoxoko. . . . Eka lembe xidzana ra vukaye va sungule ku humelela ehansi ka mavito lama nge Gaspar, Melchior na Balthasar.” Nakambe, buku ya tinhlamuselo ya Khatoliki leyi nge Lexikon für Theologie und Kirche yi xiya leswaku rito ra Xigriki leri nge maʹgoi a ri vuli tihosi kambe ematshan’wini ya sweswo, “lava nga ni vutivi bya xihundla bya vungoma bya tinyeleti.” Justin Martyr, Origen na Tertullian un’wana ni un’wana u twisise rito leri ri vula “vangoma va tinyeleti.” Ku hundzuluxela ka Manguva lawa ka Bibele na kona ku tirhisa “vangoma va tinyeleti” eka Matewu 2:1, 7.—The Living Bible; An American Translation.
Hambi leswi swivono swa ku Velekiwa ka Yesu tanihi n’wana minkarhi hinkwayo swi katsaka ‘tihosi leti tinharhu,’ xana a ti ri kona loko a tswariwa? Lexicon ya engetela yi ku: “Matewu 2:16 yi komba leswaku ku endza kumbexana ku humelele lembe rin’we kumbe ku tlula endzhaku ka ku tswariwa ka Yesu.” Hakunene, ndzimana 11 yi vulavula hi “yindlu,” hayi hi xitala, laha va “voneke xihlangi kona.”—King James Version.b
Ku vuriwa yini hi rito leri nge “Tihosi leto Kwetsima”? Xana vaendzi va nga vitaniwa lava Kwetsimaka hi laha ku faneleke? Matsalwa a ma va hlamuseli hi ndlela yoleyo. Entiyisweni, a va ri vatluli va misinya ya milawu ya Xikwembu. Eka Esaya 47:13, 14, Xikwembu xi yirisa “[vaganḍeri va] [“vangoma va tinyeleti,” hi ku ya hi Septuagint] matilo, lav̌a langutaka tinyeleti.” (Ringanisa Deuteronoma 18:10.) Vangoma lava va tinyeleti a va huma “eswiphen’wini swa le vuxeni,” kumbexana ntsindza wa vugandzeri bya mimoya wa nkarhi wolowo, Babilona la thyakeke, laha a va gandzela kona swikwembu swa mavunwa. Xisweswo, a va kongomisiwa hi leswi a va anakanya leswaku a ku ri “nyeleti” leyi fambaka, leyi ku nga hava un’wana loyi ku vikiweke leswaku u yi vonile. Nakambe, Matewu u komba leswaku “nyeleti” yi va yise eka Hosi Heroda ku sungula, loyi manuku a ringeteke leswaku Yesu a dlayiwa.—Matewu 2:1, 2.
E-e, Xikwembu a xi yi rhumelanga “nyeleti” ku va kongomisa eka Yesu. Xana a swi tikombi swi fanela leswaku “nyeleti” a yi rhumeriwe hi un’wana loyi a lavaka ku herisa Yesu a nga si hetisisa xiavelo xa yena lexi a xi nyikiweke hi Xikwembu ke?—Ringanisa Genesa 3:15.
Yesu u tsundzuxe leswaku Rito ra Xikwembu ri nga “onhiwa” hi ku ri hlanganisa ni “mikhuva.” (Matewu 15:6) Mikhuva leyi rhendzeleke vanhu lava a hi ya matsalwa hi laha ku heleleke. Hikwalaho, xana a wu pfumeli leswaku swi nga va swi hoxile ku gandzela vangoma va tinyeleti kumbe ku va teka tanihi lava va kwetsimaka?
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Vafundhisi nakambe va kombetela eka xivulwa xa Xilatini Christus mansionem benedicat, “Onge Kriste a nga katekisa yindlu leyi,” tanihi nhlamuselo.
b Ku kuma rungula leri engetelekeke malunghana ni ku fika ka vangoma va tinyeleti, vona nkandziyiso wa Xihondzo xo Rindza xa Xinghezi xa December 15, 1979, tluka 30.