Mintwanano Leyi Katsaka Xikongomelo Lexi Nga Heriki Xa Xikwembu
“Yehova . . . u tsundzuke ntwanano wa yena hi laha ku nga heriki, rito leri a ri leriseke, etinxakeni ta gidi.”—PSALMA 105:7, 8, “NW.”
1, 2. Ha yini hi nga vulaka leswaku vo tala va hina va khumbiwe hi ntwanano lowu?
KUMBEXANA ntwanano lowu wu ku khumbile—wu khumbe nkarhi wa wena lowu hundzeke, wa sweswi ni lowu taka. U nga ha ku, ‘I ntwanano wihi?’ Emhakeni leyi, i vukati, hikuva vo tala va hina hi rixaka ra vukati naswona vo tala va hina hi nghene evukatini hi hexe. Hambi va ri lava va kalaka va nga si nghena evukatini va nga ha anakanya hi minkateko ya vukati bya ntsako nkarhi lowu taka.
2 Malembe xidzana lama hundzeke muprofeta wa Muheveru Malakiya u tsale hi “wansati wa v̌untŝha bya wena,” “nakuloni wa wena ni nsati wa šinakulobye ša wena.” (Malakia 2:14-16) U swi kotile ku vitana vukati a ku i ntwanano, hikuva i kontraka kumbe ku pfumelelana ximfumo, lunghiselelo ro endla nchumu swin’we exikarhi ka vanhu vambirhi. Xiboho xa vukati i ntwanano wa vambirhi laha vanhu vambirhi va pfumelelanaka ku va nuna na nsati, va amukela timfanelo ta vona kutani va languta emahlweni eka mimpfuno leyi nga heriki.
3. Ha yini mintwanano yin’wana yi nga ha hi khumbaka ku tlula vukati?
3 Vukati byi nga ha vonaka byi ri ntwanano lowu nga ni vuyelo lebyikulu bya munhu hi xiyexe eka hina, kutani hambi swi ri tano Bibele yi bula hi mintwanano ya nkoka lowu anameke swinene. Loko yi hambanisa mintwanano ya Bibele ni ya vukhongeri lebyi nga riki bya Bibele, encyclopedia yin’wana yi vule leswaku hi le Bibeleni ntsena “laha ku lerisiwa loku ka vuxaka exikarhi ka Xikwembu ni vanhu va xona ku vaka fambiselo lerikulu leri eku heteleleni ri nga ni vuyelo bya hinkwako-nkwako.” Ina, mintwanano leyi yi katsa xikongomelo lexi nga heriki xa Muvumbi wa hina wa rirhandzu. Hi laha u nga ta swi vona ha kona, ku amukela ka wena minkateko leyi nga boxiwangiki ku hlangane ni mintwanano leyi. U na xivangelo xo vutisa u ku ‘Kambe sweswo swi endlekisa ku yini?’
4. Xana i ntwanano wihi wo sungula lowu kombetelaka exikongomelweni xa Xikwembu lexi nga heriki?
4 U byi tiva kahle vuyelo bya khombo bya loko Adamu na Evha va fularhele vuhosi bya Xikwembu. Hi kume ku nga hetiseki eka vona, ku nga yona mhaka leyi vangaka vuvabyi lebyi byi hi xaniseke ni lebyi byi yisaka eku feni. (Genesa 3:1-6, 14-19) Hambi swi ri tano, hi nga tlangela leswi xidyoho xa vona xi nga swi kotangiki ku herisa xikongomelo xa Xikwembu xo tata misava hi vagandzeri va ntiyiso lava tiphinaka hi rihanyo leri nga heriki ni ntsako. Emhakeni leyi, Yehova u endle ntwanano lowu rhekhodiweke eka Genesa 3:15: “Nḍi ta v̌eka ku v̌engana e šikari ka wena ni wansati, ni šikari ka rišaka ra wena ni rišaka ra wansati; ri ta ku faya nhloko, wena u ri luma širenḍe.” Hambi swi ri tano, ku koma ni ririmi ro fanekisela ra nhlamuselo leyi swi siye swivutiso swo tala swi nga hlamuriwanga. Xana Yehova a a ta xi hetisisisa ku yini xitshembiso xa ntwanano lowu?
5, 6. (a) I tindlela tihi leti Xikwembu xi kunguhateke ku ti tirhisa eku tlhantlheni ka xikongomelo xa xona? (b) Ha yini hi fanele hi tsakela tindlela ta Xikwembu to endla leswi?
5 Xikwembu xi hambete xi hlawula ku hlela nongonoko wun’wana wa mintwanano ya le henhla, leyi, ku katsa ni ntwanano wa le Edeni, yi endlaka nkombo hinkwayo ka yona. Un’wana ni un’wana wa hina loyi a langutelaka ku tiphina hi minkateko leyi nga heriki u fanele a twisisa mintwanano leyi. Leswi swi katsa ku tiva leswaku yi endliwe rini naswona hi ndlela yihi, i vamani lava a va katseka, leswi swikongomelo kumbe swiyimo swa vona a swi ri swona ni ndlela leyi mintwanano yi yelanaka ha yona ni xikongomelo xa Xikwembu xo katekisa vanhu lava yingisaka hi vutomi lebyi nga heriki. Lowu i nkarhi lowu faneleke wo pfuxeta mintwanano leyi, hikuva hi March 22, 1989, mabandlha ya Vakriste ya ta hlengeletana leswaku ya tlangela Xilalelo xa Hosi, lexi hi ku kongoma xi katsaka mintwanano leyi.
6 Kavula, eka vanhu van’wana mianakanyo ya mintwanano yi nga ha vonaka yi nga twali, yi ri ya nawu, leyi nga ni ku tsakela kuntsongo ka vanhu. Kambe ke, xiya leswi Theological Dictionary of the Old Testament yi swi vulaka: “Swiyimo swa ‘ntwanano’ eNear East ya khale kun’we ni le ndhawini ya Magriki ni Varhoma . . . swi hangalasiwa hi ku ya hi swivandla swimbirhi swa tinhlamuselo: Ku hlambanya ni ku tiboha eka tlhelo rin’wana, rirhandzu ni vunghana eka tlhelo lerin’wana.” Hi nga vona timhaka hinkwato—ku hlambanya ni vunghana—tanihi yinhla-nkulu ya mintwanano ya Yehova.
Ntwanano Wa Abrahama—Xisekelo Xa Minkateko Leyi Nga Heriki
7, 8. I ntwanano wa muxaka muni lowu Yehova a wu endleke na Abrahama? (1 Tikronika 16:15, 16)
7 Mupatriarka Abrahama, ‘tata wa hinkwavo lava pfumelaka,’ a a ri “nakulobye wa [Yehova].” (Varhoma 4:11; Yakobo 2:21-23) Xikwembu xi n’wi hlambanyele hi ku hlambanya, xi andlala ntwanano lowu nga xisekelo xa ku kuma ka hina minkateko leyi nga heriki.—Vaheveru 6:13-18.
8 Loko Abrahama a ha ri eUr, Yehova u n’wi byele ku rhurhela eka tiko rin’wana, leri veke Kanana. Enkarhini wolowo Yehova u tshembise Abrahama a ku: “Nḍi ta ku endla tiko lerikulu; nḍi ku katekisa, nḍi kurisa v̌ito ra wena, . . . kambe ha wena ku ta katekisiwa tinšaka hikwato ta misav̌a.”a (Genesa 12:1-3) Endzhakunyana, hakantsongo-ntsongo Xikwembu xi engetele vuxokoxoko eka leswi hi vulavulaka hi swona sweswi tanihi ntwanano wa Abrahama: Rixaka ra Abrahama, kumbe mudyandzhaka, a a ta kuma Tiko leri Tshembisiweke, rixaka ra yena a ri ta va ni vana lava nga hlayekiki; Abrahama na Sara a va ta va xihlovo xa tihosi.—Genesa 13:14-17; 15:4-6; 17:1-8, 16; Psalma 105:8-10.
9. Hi swi tiva njhani leswaku hi nga katseka eka ntwanano wa Abrahama?
9 Xikwembu xi wu vule “ntwanano e šikari ka mina na wena [Abrahama].” (Genesa 17:2) Kambe entiyisweni hi fanele ku swi vona leswaku vutomi bya hina bya katseka, hikuva endzhakunyana Xikwembu xi kurise ntwanano, xi ku: “Nḍi ta ku katekisa kunene, nḍi anḍisa v̌atukulu v̌a wena ngopfu-ngopfu, v̌a ta kotisa tinyeleti ta le tilweni, ni sav̌a ra le ribuweni ra lwandle, kambe rišaka ra wena ri ta fuma nyangwa ya v̌alala v̌a rona. Kutani matiko hikwawo ya misav̌a ma ta tinkhensa ha rišaka ra wena.” (Genesa 22:17, 18) Hi xiphemu xa matiko wolawo; minkateko leyikulu yi hlayiseriwe hina.
10. I vutlhari byihi lebyi hi byi kumaka eka ntwanano na Abrahama?
10 A hi hefemuleni leswaku hi xiya leswi hi nga swi dyondzaka eka ntwanano wa Abrahama. Ku fana ni ntwanano wa le Edeni emahlweni ka wona, lowu wu kombetela eka “rišaka” leri taka, xisweswo wu ringanyeta leswaku rixaka a ri ta va ni nxaxamelo wa vanhu. (Genesa 3:15) Wolowo a wu ta va wa nxaxamelo wa Sem, ku ya eka Abrahama, na hi ku tirhisa n’wana wa yena Isaka. Nxaxamelo lowu a wu ta katsa vuhosi, naswona hi ndlela yin’wana a wu ta pfumelela nkateko hayi wa ndyangu wun’we ntsena kambe wa vanhu va matiko hinkwawo. Xana ntwanano wolowo wu hetiseke njhani?
11. Xana ku hetiseka ka xiviri ka ntwanano wa Abrahama ku endleke njhani?
11 Vatukulu va Abrahama hi ku tirhisa Yakobo, kumbe Israyele, va andzile va va tiko lerikulu. Tanihi rixaka ra Abrahama leri kongomeke leri nga hlayekiki; a va tinyiketele evugandzerini lebyi tengeke bya Xikwembu xa Abrahama, Isaka na Yakobo. (Genesa 28:13; Eksoda 3:6, 15; 6:3; Mintirho 3:13) Hakanyingi Vaisrayele va hambukile evugandzerini lebyi tengeke, kambe ‘Yehova u va twele vusiwana ni ku va kombisa tintswalo . . . hikwalaho ka ntwanano wa yena na Abrahama, Isaka na Yakobo, naswona a nga rhandzanga ku va herisa.’ (2 Tihosi 13:23; Eksoda 2:24; Levitika 26:42-45) Hambi ku ri endzhaku ka loko Xikwembu xi amukele bandlha ra Vukriste tanihi vanhu va xona, xi hambetile nkarhi wo leha xi komba ntwela-vusiwana wo hlawuleka eka Vaisrayele tanihi vanhu lava a va ri rixaka leri kongomeke ra Abrahama.—Daniel 9:27.
Rixaka Ra Abrahama Ra Moya
12, 13. Yesu u tikombe a ri xiphemu xo sungula xa rixaka eku hetisekeni ka moya ka ntwanano wa Abrahama hi ndlela yihi?
12 Ntwanano wa Abrahama wu ve na ku hetiseka kun’wana, ka moya. Ku hetiseka loku kukulu a ku nga ta va ku vonakile emahlweni ka nkarhi wa Yesu, kambe hi nga tsaka hikuva ka twisiseka enkarhini wa hina. Hi na nhlamuselo ya ku hetiseka ka wona eRitweni ra Xikwembu. Pawulo wa tsala: “Sweswi ke, switshembiso swi nyikiwile Abrahama ni wa rixaka ra yena; a ku vuriwanga: ‘ni va rixaka’, wonge hi loko ku vuriwa lavo tala; kambe ku vuriwile: ‘ni wa rixaka ra wena’, hi leswaku munhu un’we a nga Kriste.”—Vagalatiya 3:16.
13 Ina, rixaka a ri ta ta ntsena hi nxaxamelo, kumbe ndyangu wun’we, leswi a swi ri ntiyiso ha Yesu, la velekiweke a ri Muyuda wa ntumbuluko, ntukulu wa xiviri wa Abrahama. (Matewu 1:1-16; Luka 3:23-34) Tlhandla-kambirhi, a a ri xiphemu xa ndyangu wa Abrahama Lonkulu etilweni. Tsundzuka leswaku hi ripfumelo leri enteke mupatriarka Abrahama a a rhandza ku nyikela n’wana wa yena Isaka loko Xikwembu xi lave sweswo. (Genesa 22:1-18; Vaheveru 11:17-19) Hi ku fanana, Yehova u rhumele N’wana wa yena la nga swakwe emisaveni leswaku a va gandzelo ra nkutsulo eka vanhu lava pfumelaka. (Varhoma 5:8; 8:32) Xisweswo ya twisiseka mhaka leyi ha yona Pawulo a hlamuseleke Yesu Kriste tanihi xiphemu-nkulu xa rixaka ra Abrahama hi ku ya hi ntwanano lowu.
14. Xana xiphemu xa vumbirhi xa rixaka ra Abrahama i yini, naswona leswi swi yisa eka bulo rihi rin’wana?
14 Pawulo u ya emahlweni a komba leswaku Xikwembu a xi ta ‘andzisa rixaka ra Abrahama’ eku hetisekeni ka moya. U tsarile a ku: “Loko mi ri va ka Kriste, swi vula leswaku mi rixaka ra Abrahama, mi vadyandzaka hikwalaho ka xitshembiso.” (Genesa 22:17; Vagalatiya 3:29) Vanhu volavo i Vakriste lava totiweke hi moya va 144 000 lava vumbaka xiphemu xa vumbirhi xa rixaka ra Abrahama. A va kanetani ni xiphemu xo sungula xa rixaka kambe ‘i va ka Kriste.’ (1 Vakorinto 1:2; 15:23) Ha swi tiva leswaku vo tala va vona va nge byi landzelerisi vuthala bya vakokwa wa vona ku ya eka Abrahama, hikuva va huma eka matiko lama nga riki ya Vayuda. Hambi swi ri tano, xa nkoka ngopfu eku hetisekeni ka moya, a va endli xiphemu xa ntumbuluko xa ndyangu wa Abrahama Lonkulu, Yehova; ematshan’wini ya sweswo, va huma eka ndyangu lowu nga hetisekangiki wa mudyohi Adamu. Kutani hi ta fanela ku vona eka mintwanano ya le ndzhakunyana ndlela leyi va nga fanelekaka ha yona ku va xiphemu xa “Rixaka ra Abrahama.”
Ntwanano Wa Nawu Wu Nghenisiwe Nkarhinyana
15-17. (a) Ha yini ntwanano wa Nawu wu engeteriwile eka ntwanano wa Abrahama? (b) Xana Nawu wu swi hetisisise ku yini swikongomelo leswi?
15 Endzhaku ka loko Xikwembu xi endle ntwanano wa Abrahama tanihi goza ra masungulo eku hetisiseni ka xikongomelo xa xona, xana nxaxamelo wa Rixaka a wu ta sirheletiwa njhani eku thyakisiweni kumbe eku lovisiweni ku kondza ku fika nkarhi wa ku humelela ka yena? Rixaka ri humelele rini, vagandzeri va ntiyiso a va ta ri vonisa ku yini? Pawulo u hlamula swivutiso swo tano hi ku komba vutlhari bya Xikwembu byo nghenisa ntwanano wa Nawu nkarhinyana. Muapostola wa tsala:
16 “Loko swi ri tano, xana Nawu wu tirhile yini ke? Wu tisiwile endzhaku ku komba leswi ku dyoha ku nga swona, ku ko ku humelela loyi wa rixaka, loyi xitshembiso xi endleriweke yena. Nawu wu tile hi tintsumi, ti nyika muhlanganisi hi voko. . . . Nawu a wu ri murisi wa hina ku fikela loko Kriste a tile, leswaku hi ta endliwa lava lulameke hi mhaka ya ku pfumela.”—Vagalatiya 3:19, 24.
17 Entshaveni ya Sinayi, Yehova u endle ntwanano lowu hlawulekeke wa tiko exikarhi ka yena na Israyele—ntwanano wa Nawu, Muxe a ri muhlanganisi wa wona.b (Vagalatiya 4:24, 25) Vanhu va pfumerile ku va entwananweni lowu, naswona wu tiyisiwe hi ngati ya tinkunzi na timbuti. (Eksoda 24:3-8; Vaheveru 9:19, 20) Wu nyike Israyele milawu ya le tilweni ni nxaxameto wa hulumendhe yo lulama. Ntwanano a wu ala ku tekana ni vahedeni kumbe ku hlanganyela evunghwavaveni ni le mintirhweni ya vukhongeri bya mavunwa. Xisweswo wu rindze Vaisrayele naswona a wu ri na matimba eku hlayiseni ka nxaxamelo wa rixaka wu nga thyakisiwanga. (Eksoda 20:4-6; 34:12-16) Kambe tanihi leswi a ku nga ri na Muisrayele la nga hetisekangiki loyi a a ta hlayisa Nawu hi laha ku heleleke, wu endle leswaku swidyoho swi vonaka. (Vagalatiya 3:19) Nakambe wu kombetele eka xilaveko xa muprista la hetisekeke, wa nkarhi hinkwawo ni gandzelo leri a ri nga ta phindhiwa lembe na lembe. Nawu a wu fana ni murisi la yiseke n’wana eka muleteri loyi a lavekaka, loyi a nga ta va Mesiya, kumbe Kriste. (Vaheveru 7:26-28; 9:9, 16-22; 10:1-4, 11) Loko wu hetisise xikongomelo xa wona, ntwanano wa Nawu a wu ta hela.—Vagalatiya 3:24, 25; Varhoma 7:6; vona “Swivutiso Swa Vahlayi,” tluka 31.
18. I langutelo rihi rin’wana leri a ri katseka eka ntwanano wa Nawu, kambe ha yini leswi a swi nonon’hwa ku swi twisisa?
18 Loko xi endla ntwanano lowu wa nkarhinyana, nakambe Xikwembu xi vule xikongomelo lexi xi nyanyulaka xi ku: “Loko mi yingisa rito ra mina, mi hlayisa e ntwanano wa mina, mi ta v̌a rifuwo ra mina . . . Mi ta v̌a tiko ra v̌aprista, e tiko le’ri hlawuriweke.” (Eksoda 19:5, 6) Mawaku langutelo leronghasi! Tiko ra tihosi ni vaprista. Kambe ke, sweswo a swi ta endleka hi ndlela yihi? Tanihi laha endzhakunyana Nawu wu kombeke ha kona, rixaka leri fumaka (Yuda) ni rixaka ra vaprista (Levhi) ti averiwe vutihlamuleri lebyi hambaneke. (Genesa 49:10; Eksoda 28:43; Tinhlayo 3:5-13) A ku na munhu la nga vaka mufumi wa rixaka ni muprista. Hambi swi ri tano, marito ya Xikwembu eka Eksoda 19:5, 6 ya nyike xivangelo xo pfumela leswaku hi ndlela yo karhi leyi nga paluxiwangiki, lava nga entwananweni wa Nawu a va ta va na nkarhi wo nyika swirho swa ‘mfumo wa vaprista ni tiko leri hlawuriweke.’
Ntwanano Wa Davhida Wa Mfumo
19. Xana vuhosi byi kombeterisiwe ku yini emintwananweni?
19 Hi nkarhi lowu faneleke Yehova u engetele ntwanano wun’wana lowu yeke emahlweni wu hlamusela ndlela leyi a a ta hetisisa xikongomelo xa yena ha yona, eku katekisiweni ka hina loku nga heriki. Hi swi vonile leswaku ntwanano wa Abrahama wu kombetele emahlweni eka vuhosi exikarhi ka rixaka ra xiviri ra Abrahama. (Genesa 17:6) Ntwanano wa Nawu nakambe wu vhumbe tihosi exikarhi ka vanhu va Xikwembu, hikuva Muxe u byele Vaisrayele a ku: “Kutaku loko u nghenile [eTikweni leri Tshembisiweke] leri Yehova, Šikwembu ša wena, a ku nyikaka rona, loko u ri fumile ni loko u akile ka rona, loko u ku: Nḍi ranḍa ku tiv̌ekela hosi kukotisa matiko hikwawo la’ma nḍi renḍeleke šikari; u ta tiv̌ekela hosi leyi Yehova Šikwembu ša wena, a nga ta yi hlawula. . . . U nga ka u nga v̌eki muluv̌eri.” (Deuteronoma 17:14, 15) Xikwembu a xi ta byi hlela njhani vuhosi byo tano, naswona a byi ta yelana ni ntwanano wa Abrahama hi ndlela yihi?
20. Davhida ni nxaxamelo wa yena va humelele njhani?
20 Hambi leswi hosi yo sungula ya Israyele a ku ri Sawulo wa rixaka ra Benjamini, u landzeriwe hi Davhida wa Yuda wa xivindzi ni la tshembekaka. (1 Samuel 8:5; 9:1, 2; 10:1; 16:1, 13) Phela eku fumeni ka Davhida, Yehova u hlawule ku endla ntwanano na Davhida. Xo sungula u te: “Nḍi ta pfuša e nḍaku ka wena e mbewu le’yi nga ta huma e ŝifungeni ŝa wena, kutani nḍi ta tiyisa v̌uhosi bya yona. O ta v̌a yena l’a nga ta akela v̌ito ra mina e yindlu; kambe nḍi ta tiyisa šiluv̌elo ša ku fuma ka yena hi masiku.” (2 Samuel 7:12, 13) Hi laha swi kombisiweke ha kona kwalaho, Solomoni n’wana wa Davhida u ve hosi leyi landzeleke, naswona u tirhisiwe ku aka yindlu, kumbe tempele, ya Xikwembu eYerusalema. Kambe, a ku ri ni swo tala.
21. Ntwanano wa Davhida wa Mfumo wu endle lunghiselelo ra yini?
21 Yehova u ye emahlweni a endla ntwanano lowu na Davhida: “Yindlu ya wena, ni vuhosi bya wena byi ta ṭhama hi laha ku nga heriki e mahlweni ka wena: šiluv̌elo ša wena ši ta tiya hi masiku.” (2 Samuel 7:16) Handle ko kanakana, xisweswo Xikwembu a xi simeka nxaxamelo wa tihosi ta Israyele endyangwini wa Davhida. A ku nga ta va nxaxamelo wa tihosi ta Davhida ntsena nkarhi hinkwawo. Eku heteleleni, un’wana eka nxaxamelo wa Davhida a a ta ta a ta fuma “hi laha ku nga heriki. Šiluv̌elo ša yena ši ta v̌a kona e mahlweni ka [Xikwembu] tani hi dyambu.”—Psalma 89:20, 29, 34-36; Esaya 55:3, 4.
22. Xana ntwanano na Davhida wu hlangana njhani ni nxaxamelo wa Rixaka, naswona bi vuyelo byihi?
22 Manuku ke, swa twala leswaku ntwanano wa Davhida wu ye emahlweni wu tsongahata nxaxamelo wa Rixaka. Hambi va ri Vayuda va lembe xidzana ro sungula va xiye leswaku Mesiya a a ta va ntukulu wa Davhida. (Yohane 7:41, 42) Yesu Kriste, xiphemu xo sungula xa rixaka ra ntwanano wa Abrahama, a fanelekele ku va Mudyandzhaka wa nkarhi hinkwawo wa Mfumo lowu wa Davhida, hi laha ntsumi yi tiyiseke ha kona. (Luka 1:31-33) Yesu xisweswo u kume lunghelo ro fuma ehenhla ka Tiko leri Tshembisiweke, vulawuri bya la misaveni lebyi Davhida a fumeke eka byona. Leswi swi fanele ku kurisa ntshembo wa hina eka Yesu; wa fuma, hayi hi ku wutla loku nga riki enawini, kambe hi ku tirhisa lunghiselelo leri tlhomiweke ra le nawini, ntwanano wa Xikwembu.
23. Xana i swivutiso ni timhaka tihi leswi swa ha saleleke ku hlamuseriwa?
23 Hi xiyile mune wa mintwanano ya Xikwembu leyi kombaka ndlela leyi Xikwembu xi lunghiseleleke ku hetisisa xikongomelo xa xona xo tisa minkateko leyi nga heriki eka vanhu ha yona. Hi ku fanana, u nga swi vona leswaku xifaniso a xi helelanga. Swivutiso swa ha sele: Xana tanihi leswi vanhu va hambeteke va nga hetisekanga, i muprista kumbe gandzelo rihi leri nga cincaka sweswo hi laha ku nga heriki? Xana vanhu a va ta faneleka njhani ku va xiphemu xa rixaka ra Abrahama? Xana ku na xivangelo xo tshemba leswaku lunghelo ro fuma a ri ta ndlandlamuka ri katsa swo tala ku tlula xivandla xa la misaveni ntsena? Xana rixaka ra Abrahama, xiyenge xo sungula ni xa vumbirhi, a ri ta tisa nkateko eka “matiko hikwawo ya misava,” ku katsa un’wana ni un’wana wa hina hi ndlela yihi? A hi voneni.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Lowu i ntwanano wa munhu un’we, tanihi leswi ku nga munhu un’we (Xikwembu) la faneleke ku hetisisa swiyimo swa wona.
b “Mianakanyo ya ntwanano a yi ri mhaka leyi hlawulekeke ya vukhongeri bya Israyele, ku nga yena ntsena loyi a a ta lava ku tshembeka loku heleleke ni ku sivela ku koteka ka ku tshembeka kumbirhi kumbe ko tala ko fana ni loku a ku pfumeleriwa eka vukhongeri byin’wana.”—Theological Dictionary of the Old Testament, Vholumo II, tluka 278.
Nhlamulo Ya Wena Hi Yihi?
◻ Ntwanano wa Abrahama wu xi andlale njhani xisekelo eku kumeni ka hina minkateko leyi nga heriki?
◻ A ku ri rihi rixaka ra xiviri, ra nyama ra Abrahama? Hi rihi rixaka ro fanekisela?
◻ Ha yini ntwanano wa Nawu wu engeteriwile eka ntwanano wa Abrahama?
◻ Ntwanano wa Davhida wa Mfumo wu yise xikongomelo xa Xikwembu emahlweni hi ndlela yihi?
[Dayagramu leyi nga eka tluka 13]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Ntwanano wa le Edeni Genesa 3:15
Ntwanano wa Abrahama
Rixaka ro sungula
Rixaka ra vumbirhi
Minkateko leyi nga heriki
[Dayagramu leyi nga eka tluka 14]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Ntwanano wa le Edeni Genesa 3:15
Ntwanano wo Abrahama
Ntwanano wa Nawu
Ntwanano wa Mfumo wa Davhida
Rixaka ro sungula
Rixaka ra vumbirhi
Minkateko leyi nga heriki
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Leswaku xi tlhantlha xikongomelo xa xona eka vanhu, Xikwembu xi endle ntwanano na Abrahama la tshembekaka