Yehovha I Xikwembu Xa Mintwanano
‘Ndzi ta endla ntwanano lowuntshwa ni yindlu ya Israyele kun’we ni yindlu ya Yuda.’—YEREMIYA 31:31.
1, 2. (a) I nkhuvo wihi lowu Yesu a wu sunguleke hi vusiku bya Nisan 14, 33 C.E.? (b) I ntwanano wihi lowu Yesu a a vulavula ha wona malunghana ni rifu rakwe?
HI VUSIKU bya Nisan 14, 33 C.E., Yesu u tlangele Paseka a ri ni vaapostola vakwe va 12. Tanihi leswi Yesu a a tiva leswaku leswi a swi ta va swakudya swo hetelela leswi a a ta swi dya na vona, naswona endzhakunyana a a ta dlayiwa hi valala vakwe, u tirhise nkarhi lowu ku hlamusela timhaka to tala ta nkoka eka vadyondzisiwa vakwe lava a a ri ni vuxaka lebyikulu na vona.—Yohane 13:1–17:26.
2 Hi nkarhi wolowo, loko a hlongole Yudasi Iskariyota, Yesu u sungule nkhuvo lowu nga woxe ntsena wa vukhongeri lowu a leriseke Vakreste leswaku va wu tlangela lembe na lembe—Xitsundzuxo xa rifu rakwe. Rungula ra kona ri ri: “Loko va ri karhi va dya, Yesu a teka xinkwa kutani, loko a nkhensile, a xi phema ivi a nyika vadyondzisiwa, a ku: ‘Tekani, mi dya. Leswi swi vula miri wa mina.’ Nakambe, a teka xinwelo kutani, loko a nkhensile, a va nyika xona, a ku: ‘Nwanani eka xona, hinkwenu ka n’wina; hikuva leswi swi vula “ngati ya ntwanano” ya mina, leyi nga ta halateriwa vo tala leswaku va rivaleriwa swidyoho.’” (Matewu 26:26-28) Valandzeri va Yesu a va fanele va tsundzuka rifu rakwe hi ndlela yo olova, leyi xiximekaka. Nakambe Yesu a a vulavula hi ntwanano lowu khumbaka rifu rakwe. Eka rungula ra Luka, wu vitaniwa “ntwanano lowuntshwa.”—Luka 22:20.
3. I swivutiso swihi leswi vutisiwaka malunghana ni ntwanano lowuntshwa?
3 Ntwanano lowuntshwa i yini xana? Loko wu ri ntwanano lowuntshwa, xana swi vula leswaku ku ni ntwanano wa khale? Xana ku ni mintwanano yin’wana leyi fambisanaka ni ntwanano lowuntshwa? Leswi i swivutiso swa nkoka hikuva Yesu u vule leswaku ngati ya ntwanano a yi ta halatiwa “leswaku [vanhu] va rivaleriwa swidyoho.” Hinkwerhu ka hina hi ku lava hi mbilu hinkwayo ku rivaleriwa ko tano.—Varhoma 3:23.
Ntwanano Lowu Endliweke Na Abrahama
4. I xitshembiso xihi xa khale lexi hi pfunaka ku twisisa ntwanano lowuntshwa?
4 Leswaku hi twisisa ntwanano lowuntshwa, hi fanele hi tlhelela emalembeni ya kwalomu ka 2000 emahlweni ka vutirheli bya Yesu bya laha misaveni, loko Tera ni ndyangu wakwe—ku katsa na Abrama (loyi endzhaku a veke Abrahama) kun’we ni nkata Abrama, ku nga Sarayi (loyi endzhaku a veke Sara)—va suka eUru, tiko ra Vakalediya leri a ri nyuka, va ya eHarani en’walungwini wa Mesopotamiya. Va tshame kona ku kondza Tera a fa. Kutani, hi ku lerisiwa hi Yehovha, Abrahama loyi se a a ri ni malembe ya 75 hi vukhale u pele Nambu wa Yufrata a ya edzonga-vupela-dyambu etikweni ra Kanana, laha a nga fika a tsendzeleka a ri karhi a tshama ematendeni. (Genesa 11:31–12:1, 4, 5; Mintirho 7:2-5) Sweswo swi endleke hi lembe ra 1943 B.C.E. Loko Abrahama a ha ri eHarani, Yehovha u n’wi byerile a ku: “Nḍi ta ku endla tiko le’rikulu; nḍi ku katekisa, nḍi kurisa v̌ito ra wena, u v̌a šihlov̌o ša mikateko. Nḍi ta katekisa la’v̌a nga ta ku katekisa, nḍi ruketela la’v̌a nga ta ku ruketela, kambe ha wena ku ta katekisiwa tinšaka hikwato ta misav̌a.” Endzhaku, loko Abrahama a pelele eKanana, Yehovha u engeterile a ku: “Misav̌a leyi nḍi ta yi nyika v̌atukulu v̌a wena.”—Genesa 12:2, 3, 7.
5. Xitshembiso lexi Yehovha a xi tshembiseke Abrahama xi hlangana ni vuprofeta byihi bya matimu?
5 Xitshembiso lexi tshembisiweke Abrahama a xi fambisana ni switshembiso swin’wana swa Yehovha. Kunene, xi yise nyingiso lowukulu eka Abrahama ematin’wini ya vanhu, a hlanganisiwa ni ku hetiseka ka vuprofeta byo sungula-sungula lebyi tsariweke. Loko Adamu na Evha va dyohile entangeni wa Edeni, Yehovha u va avanyisile va ri vambirhi, naswona hi nkarhi lowu fanaka a vulavula na Sathana, loyi a kanganyiseke Evha, a ku: “Nḍi ta v̌eka ku v̌engana e šikari ka wena ni wansati, ni šikari ka rišaka ra wena ni rišaka ra wansati; ri ta ku faya nhloko, wena u ri luma širenḍe.” (Genesa 3:15) Ntwanano lowu Yehovha a wu endleke na Abrahama a wu kombisa leswaku Mbewu leyi a yi ta tirhisiwa ku herisa mintirho ya Sathana a yi ta huma eka rixaka ra mupatriarka yoloye.
6. (a) Xitshembiso lexi Yehovha a xi tshembiseke Abrahama a xi ta hetiseka ha mani? (b) Ntwanano wa Abrahama i yini?
6 Tanihi leswi xitshembiso xa Yehovha a xi fambisana na mbewu, Abrahama a a fanele a va ni n’wana loyi Mbewu a yi ta huma eka yena. Kambe yena na Sara se a va dyuharile naswona a va nga si va ni n’wana. Kambe eku heteleleni, Yehovha u va katekisile, a pfuxeta matimba ya vona ya ku veleka hi singita, hiloko Sara a tswalela Abrahama n’wana, ku nga Isaka, kutani a endla leswaku xitshembiso xa mbewu xi tshama xi ri xa xiviri. (Genesa 17:15-17; 21:1-7) Malembe yo tala endzhaku ka ku ringa ripfumelo ra Abrahama—a kala a tiyimisela ku nyikela Isaka tanihi gandzelo, ku nga n’wana wakwe loyi a a n’wi rhandza—Yehovha u phindhe xitshembiso xa yena eka Abrahama a ku: “Nḍi ta ku katekisa kunene, nḍi anḍisa v̌atukulu v̌a wena ngopfu-ngopfu, v̌a ta kotisa tinyeleti ta le tilweni, ni sav̌a ra le ribuweni ra lwandle, kambe rišaka ra wena ri ta fuma nyangwa ya v̌alala v̌a rona. Kutani matiko hikwawo ya misav̌a ma ta [katekisiwa] ha rišaka ra wena, hikuv̌a u yingisile rito ra mina.” (Genesa 22:15-18) Xitshembiso lexi xi engetelekeke hakanyingi xi vuriwa ntwanano wa Abrahama, naswona ntwanano lowuntshwa wa le ndzhaku a wu ta hlangana swinene na xona.
7. Mbewu ya Abrahama yi sungule njhani ku andza, naswona i swiyimo swihi leswi va vangeleke ku ya va vaaka-tiko va Egipta?
7 Hi ku famba ka nkarhi, Isaka u ve ni vafana vambirhi va mahahlwa, Esawu na Yakobo. Yehovha u hlawule Yakobo leswaku a va kokwa wa Mbewu leyi Tshembisiweke. (Genesa 28:10-15; Varhoma 9:10-13) Yakobo a a ri ni vana va xinuna va 12. Handle ko kanakana, se a ku ri nkarhi wa leswaku mbewu ya Abrahama yi sungula ku andza. Loko vana va Yakobo va kurile, vo tala va ri ni mindyangu ya vona, ndlala yi endle leswaku hinkwavo va boheka ku rhurhela aEgipta, laha Yosefa n’wana wa Yakobo a a va lulamisele ndlela hi vukongomisi bya Xikwembu. (Genesa 45:5-13; 46:26, 27) Endzhaku ka malembenyana, ndlala yi hungutekile eKanana. Kambe ndyangu wa Yakobo wu ye emahlweni wu tshama aEgipta—eku sunguleni va ri vaendzi, kambe eku heteleleni va ri mahlonga. Xiyimo xi ve tano ku fikela hi 1513 B.C.E., malembe ya 430 endzhaku ka loko Abrahama a pele nambu wa Yufrata, ku va kona Muxe a humeseke vatukulu va Yakobo aEgipta, va kuma ntshunxeko. (Eksoda 1:8-14; 12:40, 41; Vagalatiya 3:16, 17) Yehovha se a a ta yisa nyingiso lowukulu eka ntwanano lowu a wu endleke na Abrahama.—Eksoda 2:24; 6:2-5.
“Ntwanano Wa Khale”
8. Yehovha u endle yini na vatukulu va Yakobo eSinayi, naswona leswi swi wu khumba njhani ntwanano wa Abrahama?
8 Loko Yakobo ni vana va yena va rhurhele aEgipta, a va ri ndyangu lowukulu, kambe vatukulu va vona va hume aEgipta va ri ntlawa lowukulu wa tinyimba to tala. (Eksoda 1:5-7; 12:37, 38) Emahlweni ko va Yehovha a va fikisa eKanana, u va yise edzongeni entshaveni leyi vuriwaka Horebe (kumbe Sinayi) eArabiya. U endle ntwanano na vona kwalaho. Wona endzhaku wu vuriwe “ntwanano wa khale” loko wu ringanisiwa ni “ntwanano lowuntshwa.” (2 Vakorinto 3:14) Hi ku tirhisa ntwanano wa khale, Yehovha u hetisise ntwanano lowu a wu endleke na Abrahama hi ndlela yo fanekisela.
9. (a) Hi swihi swilo swa mune leswi Yehovha a swi tshembiseke eka ntwanano wa Abrahama? (b) I mintshembo yihi yin’wana leyi tisiweke hi ntwanano lowu Yehovha a wu endleke na Israyele, naswona a yi titshege hi yini?
9 Yehovha u hlamusele Israyele vuxokoxoko bya ntwanano lowu a ku: “Loko mi yingisa rito ra mina, mi hlayisa e ntwanano wa mina, mi ta v̌a rifuwo ra mina kunene e henhla ka matiko maṅwana hikwawo, hikuv̌a misav̌a hikwayo i ya mina. Mi ta v̌a tiko ra v̌aprista, e tiko le’ri hlawuriweke.” (Eksoda 19:5, 6) Yehovha u tshembise leswaku mbewu ya Abrahama a yi ta (1) va tiko lerikulu, (2) yi nyikiwa matimba yo hlula valala va yona, (3) yi kuma ndzhaka ya tiko ra Kanana, (4) yi va yona ndlela yo katekisa matiko. Kutani u boxe leswaku a va ta kota ku kuma ndzhaka ya mikateko leyi tanihi vanhu va yena vo hlawuleka, Israyele, “tiko ra v̌aprista, e tiko le’ri hlawuriweke,” loko va yingisa milawu ya yena. Xana Vaisrayele va pfumerile ku nghena entwananweni lowu? Va hlamule hi nomu wun’we va ku: “Hikwaŝo leŝi Yehova a ŝi v̌uleke, hi ta ŝi endla.”—Eksoda 19:8.
10. Yehovha u va hlele njhani Vaisrayele va va tiko, naswona a a langutele yini eka vona?
10 Hikwalaho, Yehovha u endle leswaku Vaisrayele va va tiko. U va nyike milawu leyi a yi lawula vugandzeri ni mahanyelo ya vona. U tlhele a va lunghiselela tabernakela (endzhaku a va nyika tempele eYerusalema) kun’we ni vaprista leswaku va endla ntirho wo kwetsima etabernakeleni. Ku hlayisa ntwanano lowu a swi vula ku yingisa milawu ya Yehovha, ngopfu-ngopfu ku gandzela yena ntsena. Wo sungula eka Milawu ya Khume leyi a yi ri xisekelo xa milawu yoleyo a wu ku: “Hi mina Yehova, Šikwembu ša wena, l’a ku humeseke tikweni ra Egipta, e ndlwini ya v̌ukhumbi. U nga ṭhuki u v̌a ni ŝikwembu ŝiṅwana e mahlweni ka mina.”—Eksoda 20:2, 3.
Mikateko Leyi Ya Ntwanano Wa Nawu
11, 12. Switshembiso swa ntwanano wa khale swi hetiseke hi tindlela tihi eka Israyele?
11 Xana switshembiso swa ntwanano wa Nawu swi hetisekile eka Israyele? Xana Israyele u ve “tiko le’ri hlawuriweke” hakunene? Tanihi vatukulu va Adamu, Vaisrayele a va ri vadyohi. (Varhoma 5:12) Hambiswiritano, loko va ha ri ehansi ka Nawu, a va nyikela magandzelo yo endla leswaku va rivaleriwa swidyoho swa vona. Malunghana ni magandzelo lawa a ma nyikeriwa eSikwini ro Phahlelana Mariyeta lembe rin’wana ni rin’wana, Yehovha u te: “Hi siku leri mi ta phahleriwa e mhamba leŝaku mi basisiwa; mi ta basisiwa e ka ŝidyoho hikwaŝo ŝa ṅwina e mahlweni ka Yehova.” (Levhitika 16:30) Hikwalaho, loko Israyele a tshembeka, a a ta va tiko leri hlawuriweke, leri basiseriweke ku endla ntirho wa Yehovha. Kambe xiyimo lexi xi baseke a xi titshega hi ku yingisa ka vona Nawu ni ku hambeta va nyikela magandzelo.
12 Xana Israyele u ve “tiko ra v̌aprista”? Ku sukela eku sunguleni, a a ri mfumo, lowu Yehovha a a ri Hosi ya wona ya le tilweni. (Esaya 33:22) Ku tlula kwalaho, ntwanano wa Nawu a wu katsa malunghiselelo ya vuhosi bya vanhu, kutani endzhaku Yehovha a a yimeriwa hi tihosi leti a ti fuma eYerusalema. (Deteronoma 17:14-18) Kambe xana Israyele a wu ri mfumo wa vaprista? A wu ri ni vaprista lava a va endla ntirho wo kwetsima etabernakeleni. Tabernakela (endzhaku, tempele) a ku ri xivandla xa vugandzeri lebyi tengeke xa Vaisrayele kun’we ni vanhu lava nga riki Vaisrayele. Naswona a ku tirhisiwa tiko leri ntsena ku paluxela vanhu ntiyiso. (2 Tikronika 6:32, 33; Varhoma 3:1, 2) Vaisrayele hinkwavo lava tshembekeke, ku nga ri vaprista va Valevhi ntsena, a va ri ‘timbhoni’ ta Yehovha. Israyele a a ri “nanḍa” wa Yehovha, loyi a a yimiseriwe ku ‘vula ku dzuneka ka yena.’ (Esaya 43:10, 21) Vamatiko vo tala lava a va titsongahata va vone matimba lawa Yehovha a ma kombiseke hikwalaho ka vanhu va yena, ivi va tsakela vugandzeri lebyi tengeke. Va ve vaproselita. (Yoxuwa 2:9-13) Kambe i nyimba yin’we ntsena leyi kahle-kahle a yi tirha tanihi vaprista lava totiweke.
Vaproselita eIsrayele
13, 14. (a) Ha yini ku nga vuriwaka leswaku vaproselita a va nga hlanganyeli eka ntwanano wa Nawu? (b) Vaproselita va tise ku yini ehansi ka ntwanano wa Nawu?
13 Xiyimo xa vaproselita volavo a xi ri xihi? Loko Yehovha a endle ntwanano wa yena, u wu endle na Israyele ntsena; lavo “tala v̌a matiko,” hambileswi a va ri kona, a va hlayiwanga tanihi vahlanganyeri. (Eksoda 12:38; 19:3, 7, 8) Mativula ya vona a ma katsiwanga loko ntsengo wa nkutsulo wa mativula ya Vaisrayele wu hlayeriwa. (Tinhlayo 3:44-51) Makume ya malembe endzhaku, loko tiko ra Kanana ri averiwe tinyimba ta Israyele, vapfumeri lava nga riki Vaisrayele a va averiwanga nchumu. (Genesa 12:7; Yoxuwa 13:1-14) Ha yini? Hikuva ntwanano wa Nawu a wu nga endliwanga ni vaproselita. Kambe vavanuna va vaproselita a va yimbisiwa hi ku pfumelelana ni Nawu. A va hlayisa leswi wu swi vulaka, naswona a va pfuneka eka malunghiselelo ya wona. Vaproselita kun’we ni Vaisrayele va ve ehansi ka ntwanano wa Nawu.—Eksoda 12:48, 49; Tinhlayo 15:14-16; Varhoma 3:19.
14 Hi xikombiso, loko muproselita a dlaya munhu hi xihoxo, na yena a a pfumeleriwa ku balekela emutini wa vuchavelo ku fana ni Muisrayele. (Tinhlayo 35:15, 22-25; Yoxuwa 20:9) Hi Siku ro Phahlelana Mariyeta, a ku endleriwa “nhlengeletano hikwayo ya Israel” gandzelo. Tanihi swirho swa nhlengeletano, vaproselita a va hlanganyela eka maendlelo ya kona naswona na vona a va katsiwa eka gandzelo ra kona. (Levhitika 16:7-10, 15, 17, 29; Deteronoma 23:7, 8) Vaproselita a va ri ni vuxaka lebyikulu na Vaisrayele ehansi ka Nawu lerova hi Pentekosta ya 33 C.E., loko ku tirhisiwa ‘xilotlelo xo sungula xa mfumo’ eka Vayuda, ku pfuneke ni vaproselita. Hikwalaho, “Nikolawo, muproselita wa le Antiyoka,” u ve Mukreste naswona u ve un’wana wa “vavanuna va nkombo lava ku tiyisekiwaka ha vona” lava vekiweke leswaku va khathalela swilaveko swa vandlha ra le Yerusalema.—Matewu 16:19; Mintirho 2:5-10; 6:3-6; 8:26-39.
Yehovha A Katekisa Mbewu Ya Abrahama
15, 16. Ntwanano lowu Yehovha a wu endleke na Abrahama wu hetiseke njhani ehansi ka Nawu?
15 Loko vatukulu va Abrahama va hleriwile va va tiko leri nga ehansi ka Nawu, Yehovha u va katekisile hi ku ya hi xitshembiso lexi a xi tshembiseke mupatriarka loyi. Hi 1473 B.C.E., Yoxuwa, mutlhandlami wa Muxe, u rhangele Vaisrayele va ya nghena eKanana. Endzhaku, ku aviwa ka tiko ri nyikiwa tinyimba ku hetisise xitshembiso xa Yehovha xo nyika mbewu ya Abrahama tiko leri. Loko Israyele a ha tshembekile, Yehovha u hetisise xitshembiso xakwe xo n’wi nyika matimba yo hlula valala va yena. Leswi swi ve tano ngopfu-ngopfu enkarhini wa ku fuma ka Hosi Davhida. Hi nkarhi wa Solomoni n’wana Davhida, ku hetiseke nchumu wa vunharhu wa ntwanano wa Abrahama. “V̌a-Yuda ni v̌a-Israel a v̌a tele ngopfu, byi ri v̌unyingi le’byi fanaka ni sav̌a le’ri nge ribuweni ra lwandle. A v̌a dya, v̌a nwa, v̌a ṭaka.”—1 Tihosi 4:20.
16 Kambe xana matiko a ma ta katekisiwa njhani ha Israyele, mbewu ya Abrahama? Hilaha ana se swi vuriweke hakona, Vaisrayele a va ri vanhu vo hlawuleka va Yehovha, vayimeri vakwe exikarhi ka matiko. Emahlweninyana ka ku nghena ka Israyele eKanana, Muxe u te: “Ṅwina matiko, yimbelelani hi ku ṭaka kuṅwe ni tiko ra [yena].” (Deteronoma 32:43) Vamatiko vo tala va angule kahle. “La’v̌o tala v̌a matiko” ana se a va landzele Vaisrayele loko va huma aEgipta, va vona matimba ya Yehovha emananga ni ku twa xirhambo xa Muxe xa ku tsaka. (Eksoda 12:37, 38) Endzhaku, Rhuti wa Mumowabu u tekane na Bowasi wa Muisrayele kutani a va kokwa wa Mesiya. (Rhuti 4:13-22) Yehonadabu wa Mukeni ni vatukulu vakwe, na Ebede-meleke wa Muetiyopiya va tihlawurile hi ku namarhela misinya leyinene ya milawu loko Vaisrayele vo tala va ntumbuluko va nga tshembeki. (2 Tihosi 10:15-17; Yeremiya 35:1-19; 38:7-13) Loko va ri ehansi ka Mfumo wa Persia, vamatiko vo tala va ve vaproselita kutani va yima na Israyele loko a lwa ni valala va yena.—Estere 8:17, NW, nhlamuselo ya le hansi.
A Ku Laveka Ntwanano Lowuntshwa
17. (a) Ha yini Yehovha a fularhele mimfumo ya Israyele ya le n’walungwini ni ya le dzongeni? (b) I yini lexi vangeke leswaku Vayuda va fularheriwa eku heteleleni?
17 Hambiswiritano, tiko ra Xikwembu ro hlawuleka a ri fanele ri tshembeka, leswaku xitshembiso xa Xikwembu xi hetiseka hi xitalo eka rona. Kambe a ri tshembekanga. Kavula, a va ri kona Vaisrayele lava a va ri ni ripfumelo lerikulu. (Vaheveru 11:32–12:1) Kambe hakanyingi tiko leri a ri hambukela eka swikwembu swa vahedeni, ri langutela ku pfuniwa hi swilo leswi vonakaka. (Yeremiya 34:8-16; 44:15-18) Vanhu a va tirhisa Nawu hi ndlela yo biha kumbe va wu honisa. (Nehemiya 5:1-5; Esaya 59:2-8; Malakiya 1:12-14) Loko Solomoni a file, tiko ra Israyele ri avanile ku humelela mfumo wa le n’walungwini ni wa le dzongeni. Loko mfumo wa le dzongeni wu tikomba wu ri lowu xandzukaka hi ku helela, Yehovha u tivisile a ku: “Leŝi wena u sanḍeke ku tiv̌a, nḍi ta ku sanḍa, u nga ha v̌i muprista wa mina.” (Hosiya 4:6) Mfumo wa le dzongeni na wona wu xupuriwile swinene hileswi wu nga tshembekangiki eka ntwanano. (Yeremiya 5:29-31) Loko Vayuda va ale Yesu tanihi Mesiya, Yehovha na yena u va fularherile. (Mintirho 3:13-15; Varhoma 9:31–10:4) Eku heteleleni, Yehovha u endle lunghiselelo lerintshwa ku endlela leswaku ntwanano wa Abrahama wu hetiseka hi xitalo.—Varhoma 3:20.
18, 19. Hi rihi lunghiselelo lerintshwa leri Yehovha a ri endleke leswaku ntwanano wa Abrahama wu ta hetiseka hi xitalo?
18 Lunghiselelo rero rintshwa a ri ri ntwanano lowuntshwa. Yehovha a a swi vhumbhile leswi loko a ku: “V̌onani, ku v̌ula Yehova, ma ta ta masiku lawa nḍi nga ta endla ha wona ntwanano lo’wuntŝha ni yindlu ya Israel ni yindlu ya Yuda. . . . Hi lowo ntwanano lowu nḍi nga ta wu endla ni yindlu ya Israel e nḍaku ka masiku lawa, ku v̌ula Yehova: Nḍi ta v̌eka nawu wa mina e šikari ka v̌ona, nḍi wu ṭala e timbilwini ta v̌ona, nḍi v̌a Šikwembu ša v̌ona, v̌ona v̌a v̌a tiko ra mina.”—Yeremiya 31:31-33.
19 Lowu i ntwanano lowuntshwa lowu Yesu a a vulavula ha wona hi Nisan 14, 33 C.E. Hi nkarhi wolowo, u paluxe leswaku ntwanano lowu tshembisiweke a wu ri kusuhi ni ku endliwa exikarhi ka vadyondzisiwa vakwe na Yehovha, laha Yesu a a ta va muhlanganisi wa kona. (1 Vakorinto 11:25; 1 Timotiya 2:5; Vaheveru 12:24) Hikwalaho ka ntwanano lowu wuntshwa, xitshembiso lexi Yehovha a xi tshembiseke Abrahama a xi ta hetiseka hi ndlela leyi vangamaka swinene ni leyi nga heriki, hilaha hi nga ta vona hakona exihlokweni lexi landzelaka.
U Nga Hlamusela Ke?
◻ Yehovha u tshembise yini eka ntwanano wa Abrahama?
◻ Yehovha u endlise ku yini leswaku ku hetiseka ntwanano wa Abrahama eka Israyele wa nyama?
◻ Vaproselita va pfunekise ku yini eka ntwanano wa khale?
◻ Ha yini a ku laveka ntwanano lowuntshwa?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]
Hi ku tirhisa ntwanano wa Nawu, Yehovha u endle leswaku ntwanano wa Abrahama wu hetiseka hi ndlela yo fanekisela