Ndzi Wu Vone Wu Kula eDzongeni Wa Afrika

Hi ku vula ka Robert Albert McLuckie

NTIRHO wa ku chumayeriwa ka Mfumo eAfrika Dzonga wu ya kahle emahlweni. Ku sukela eka dzana kumbe ku tlula wa lava chumayeleke eku heleni ka va-1920, sweswi ku ni kwalomu ka 45 000 wa lava twarisaka mahungu lamanene eAfrika Dzonga. Nakambe van’wana va 150 000 kumbe ku tlula va chumayela ematikweni man’wana laha eku sunguleni rhavi ra hina ra Afrika Dzonga a ri langutela kona.

Ndzi ve ni ntsako wo vona ku kula loku ko hlamarisa edzongeni wa Afrika eka malembe ya 60 lama hundzeke! Mi nge ndzi mi byela hi ku komisa hi swona ni hi xiphemu lexi mina ni ndyangu wa mina hi veke ni lunghelo ro va na xona eka swona.

Swi Sungule Hi Mahlomulo

Hi June 22, 1927, nsati wa mina la rhandzekaka, Edna, u file, a siya n’wana wa hina wa nhwanyana, Lyall, wa malembe manharhu hi vukhale ni n’wana wa hina wa mufana, Donovan, wa malembe mambirhi hi vukhale. A ndzi ri na malembe ya 26 ntsena. Rifu ra yena ri ndzi siye ndzi khome hi gome naswona ndzi pfilunganyekile. Xana a a ri kwihi? Hi ku ka ndzi nga tshembi leswaku a a ri etiheleni, ndzi kume nchavelelo wun’wana ni vusiku hi ku lorha leswaku a a ri etilweni.

Hi July yoleyo Donovan xi ndzi tisele xibukwana lexi a xi rhumeriwe eka munhu un’wana kambe lexi hi ndlela yin’wana xi hlanganeke ni poso ya hina. A xi ri ni nkulumo ya Joseph Rutherford, muungameri wa vumbirhi wa Sosayiti ya Watch Tower. Leswi a swi ri endzeni swi ndzi tsakise ngopfu lerova hi xihatla ndzi oda tibuku hinkwato leti a ti xaxametiwile. A ndzi swi xiyanga leswaku leswi a swi ta cinca vutomi bya mina.

Exikarhi ka swibukwana leswi swi teke, xin’wana lexi nge Hell—What Is It? Who Are There? Can They Get Out? xi ndzi koke mahlo. I ntsako muni wonghasi lowu heleleke lowu ndzi veke na wona wo vona xibukwana xexo! Endzhaku ka matluka mambirhi kumbe manharhu ntsena, hakunene ndzi hlekile hi ntsako.

Hi ku chivirikela ku bula hi leswi ndzi swi hlayeke, ndzi tsalele kumbe ku vulavula ni vatswari va mina ni swirho swin’wana swa ndyangu. Hikwalaho, vamakwerhu va mina va mune, Jack, Percy, William na Sydney, hi ku hatlisa va tsakerile kutani va sungula ku chumayela eka van’wana. Malembe yo tala endzhakunyana, tatana, manana ni vamakwerhu vambirhi va xisati, Connie na Grace, na vona va amukele ripfumelo.

A ndzi kumangi Xichudeni xin’wana xa Bibele, hi laha Timbhoni ta Yehova a ti tivisiwa xiswona hi nkarhi wolowo exiphen’wini xa hina xa Afrika Dzonga. Ndzi rhurhele eDzongeni wa Rhodesia, leri sweswi ri nga Zimbabwe naswona ndzi tirhe kwalomu ka lembe evufuwelweni bya tihomu ni makwerhu wa mina Jack. Hikwalaho ko hlaya tibuku ta Sosayiti ya Watch Tower, a swi tekanga nkarhi wo leha ndzi nga si twa ku navela ka xihatla ko nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo.

Kambe a ndzi nga si hlangana na un’we wa vapfumeri-kulorhi handle ka lava ndzi nga va nyikela vumbhoni. Kutani ndzi teke riendzo ra xitimela ra tikhilomitara ta 2 300 ku ya ehofisini ya rhavi ra Sosayiti eKapa, Afrika Dzonga. Mawaku ku amukeriwa ka malwandla loku ndzi ku amukeleke eka George Phillips, loyi a a langutela ntirho edzongeni wa Afrika! Hi January 10, 1930, ndzi khuvuriwile.

Malembe Yo Sungula Ya Vuphayona

Hambi leswi ndzi vulavuleke na madzana ya vanhu hi Bibele emalembeni manharhu lama hundzeke, a ndzi tekanga xiphemu evutirhelini bya yindlu na yindlu. Hambi swi ri tano, ndzi tsarisiwe eka vutirheli bya nkarhi hinkwawo tanihi phayona. A ku nga ri na nongonoko wo dyondzisa emasikwini wolawo. Entiyisweni, a swi nga tolovelekanga eka vahuweleri ku nghena swin’we emutini wun’we. Tanihi leswi a hi ri vahuweleri vantsanana, a swi vonaka swi nga koteki ku endla tano.

Hakunene, a ndzi khumbeka hi vuhlayiseki bya vana va mina, Lyall na Donovan, lava a va khathaleriwa hi vakokwa wa vona. Tanihi leswi a va kuma nkhathalelo lowunene, nkarhi wun’wana ndzi twe swi fanela ku tinyiketela eku hangalaseni mahungu ya Mfumo eka van’wana. Naswona sweswo hi leswi ndzi swi endleke.

Eka malembe manharhu lama landzeleke ya vuphayona, ndzi ve ni vanghana va ntlhanu, ku katsa ni makwerhu wa mina Syd. Endzhakunyana u khomiwe hi vuvabyi bya thayifodi loko a ri entirhweni wa vuphayona kutani a fa. Vuphayona a byi nga olovi emasikwini wolawo yo sungula. Hi tirhise xigolonyana lexi kuleke ku ringana lexi nga ni mibedo leyi akeriweke endzeni, leyi a yi songeriwa etlhelweni rin’wana ni rin’wana ra xigolonyana. Leswi swi endle leswaku hi kota ku etlela, ku tshama, ku sweka ni ku dyela endzeni.

Xiendlakalo lexi xiyekaka ngopfu xa le masikwini yo sungula ya vuphayona bya mina hi loko hi amukele vito ra hina lerintshwa, Timbhoni ta Yehova, hi 1931, kun’we ni xibukwana lexi nge The Kingdom—The Hope of the World. Ndzi swi tsundzuka kahle ndzi titwa ndzi chava swinene ku tirhisa vito rero ro fanekisela, ndzi tivutisa loko ndzi ta ri tirhisa hi ndlela leyi faneleke.

Xiendlakalo xin’wana lexi nga rivalekiki emalembeni wolawo yo sungula a ku ri ku khuvula makwerhu wa mina Jack na nsati wa yena, Dorrell, ematini lama a ku tshama tingwenya ta Nambu wa Nuanetsi eDzongeni wa Rhodesia. Emahlweni ka nkhuvulo, hi hoxe maribye ma nga ri mangani enambyeni ku chavisa tingwenya tihi na tihi leti ti nga vaka ti tumberile. Endzhakunyana, hi va-1950, ndzi khuvule mana wa mina endzeni ka bavhu.

Ematikweni Man’wana

Hi 1933 mina ni munghana wa mina wa vuntlhanu, Robert Nisbet, hi averiwe nsimu leyintshwa, leyi nga si fikeleriwaka—swihlala swa Mauritius na Madagascar leswi nga ekule ni le ribuweni ra dzonga-vuxa bya Afrika. Hi hete xiphemu xo antswa xa tin’hweti ta mune eka swihlala sweswo swimbirhi, hi byala mbewu ya ntiyiso wa Bibele. Mawaku ntsako lowu wu nga kona sweswi wo vona leswaku Mauritius ri na vahuweleri va Mfumo va kwalomu ka 800 ni leswaku Madagascar ri na kwalomu ka 3 000! Loko hi tlhelela eAfrika Dzonga, mina na Robert hi hambanile. Endzhakunyana u phayone ni makwerhu wa mina Syd naswona endzhaku ka kwalaho u tirhe tanihi mulanguteri wa rhavi eMauritius.

Emahlweni ko tlhelela ka hina eAfrika Dzonga, ndzi lunghiselele ku hlangana na Lyall na Donovan ekaya ra tata wa mina. Endzhaku ko va endzela, kwalaho ku te ku hambana loku nga sivelekiki, loku landzeleke hi mihloti. Ndzi fambile ku ya hlangana na mulanguteri wa rhavi, Makwerhu Phillips, ku ya amukela xiavelo xa mina lexi landzelaka. A ku ri Nyasaland, leri sweswi ri nga Malawi. Chevrolet leyi endliweke hi 1929 yi xaveriwe mina ku ya yi tirhisa kona.

Kutani, hi 1934, ndzi fambe riendzo ra tikhilomitara ta 1 900, ngopfu-ngopfu emagondzweni ya thyaka, ku suka eJoni, Afrika Dzonga ku ya eZomba, ntsindza wa Nyasaland. Eku heteleleni ndzi fike laha a ndzi kongome kona, kaya ra makwerhu wa Muntima, Richard Kalinde. U ve munghana wa mina lonkulu ni toloki hi nkarhi wo tshama ka mina eNyasaland. Hi ku famba ka nkarhi, ndzi kume makamara mambirhi eka hodela ya khale leyi a yi nga ha tirhisiwi. Rin’wana ndzi ri tirhise tanihi hofisi ya vuhlayiselo, kutani lerin’wana ro rhurhela eka rona.

Xiavelo xa mina xa le Nyasaland ngopfu-ngopfu a ku ri xo tisa ntirhisano eka swiyimo leswi pfilunganyekeke leswi humaka eka leswi swi vuriwaka mintlawa ya Watchtower. Malembe yo tala emahlweni, Muntima un’wana loyi a tolovelaneke ni matsalwa ya muungameri wo sungula wa Sosayiti ya Watch Tower, Charles Taze Russell, a a ri ni vutihlamuleri bya ku kula ka mintlawa leyi, hambi loko yena hi yexe a nga kalanga a va un’wana wa Timbhoni ta Yehova.—Vona 1976 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, matluka 71-4.

Ndzi endzele mabandlha ya lava a va tirhisa tibuku ta Watch Tower ni ku hlaya xiboho mayelana ni vito ra hina lerintshwa, Timbhoni ta Yehova. Hinkwavo lava tsakeleke xiboho va komberiwe ku swi kombisa hi ku tlakusa mavoko. Hambi loko vunyingi byi swi kombisile, vo tala a va swi twisisangi hi laha ku heleleke leswi leswi swi katsaka swona hakunene. Xisweswo, endzhaku ka malembe, hambi loko van’wana va hluleke ku endla nhluvuko emoyeni, van’wana va suse nseketelo wa vona hi laha ku heleleke eka loyi a va n’wi languta tanihi murhangeri kutani va va Timbhoni ta Yehova hakunene.

Endzhaku ka kwalomu ka tsevu wa tin’hweti eNyasaland, ndzi ye eMozambique, laha rungula ra Mfumo a ri nga si twarisiwa. Kona ndzi hlangane ni mutirhela-mfumo lontsongo wa Muputukezi loyi mina na Robert Nisbet hi hlanganeke na yena eriendzweni ra byatso byo ya eMauritius. U ndzi rhambele eswakudyeni, naswona ndzi swi kotile ku vulavula na yena ku ya emahlweni.

Eka xiendlakalo xin’wana, loko ndzi ri emutini wa le n’walungwini wa Mozambique, movha wu yimile ekusuhi na mina. Wu tikombe wu ri wa mufumi wa ndhawu. U ndzi vutisile loko a nga ndzi pfuna kutani a ndzi rhambela ekaya ra yena, laha a amukeleke tibuku to tala ta Watch Tower. Hambi leswi ntirho wo chumayela sweswi wu yirisiweke eMozambique ni le Nyasaland (Malawi), swa tsakisa eka mina ku tiva leswaku vamakwerhu vo tala lavo tshembeka va xinuna ni va xisati va tirha hi ku chivirika kwalaho.

Malunghelo Ya Bethele

Endzhaku ko vuya hi le Nyasaland, mawaku xihlamariso lexi ndzi xi amukeleke. Ndzi rhambiwe leswaku ndzi joyina vatirhi wa hofisi ya rhavi ra Afrika Dzonga eKapa, naswona ndzisana ya mina William u rhumeriwe ku ya ndzi siva eNyasaland. Kutani ndzi teke riendzo ra tikhilomitara ta 3 500 hi Chevrolet. Endleleni ndzi endzele Donovan na Lyall. Sweswi a va ri na 11 na 12 wa malembe hi vukhale, naswona a ku ta va ni lembe rin’wana emahlweni ko tlhela ndzi va vona nakambe.

Ndzi averiwe ku khathalela hofisi ya rhavi nkarhi wun’wana ni wun’wana lowu Makwerhu Phillips, mulanguteri wa rhavi, a nga riki kona. Hambi leswi a ndzi nga hlanganyeli nkarhi na nkarhi ni rin’wana ra mabandlha ya Timbhoni ta Yehova ku sukela loko ndzi dyondzile ntiyiso malembe ya kaye emahlweninyana. Hi 1936 ndzi hlawuriwe ku va mulanguteri la ungamelaka wa Bandlha ra le Kapa, leri a ri vumbiwa hi vahuweleri va kwalomu ka 20.

Ku Cinca Ka Xiyimo

A ndzi nga lavi ku tshika malunghelo ya mina ya ntirho, kambe Lyall na Donovan a va ri kusuhi no nghena eka malembe ya vona ya kondlo-a-ndzi-dyi naswona a ndzi khumbeka hi vuhlayiseki bya vona, ku katsa ni vuhlayiseki bya vumoya bya vona. Hi laha swi khensekaka, nhlamulo ya xiphiqo a yi ri kusuhi.

Hi ti 6 ta June, 1936, Makwerhu Phillips u ndzi tivise eka valuveri lava a va huma eAustralia, Makwerhu wa xisati Seidel ni n’wana wa yena wa wanhwana la kokaka mahlo wa malembe ya 18 hi vukhale, Carmen. Ku nga si hela lembe, mina na Carmen hi tekanile. Kutani ndzi kume ntirho wo tihanyisa naswona ndzi ake muti.

Ku ringana lembe ndzi tirhe eAfrika Dzonga, kambe hi nkarhi wolowo mina na Carmen na n’wana wa hina wa xifanyetana, Peter, hi rhurhele eDzongeni wa Rhodesia, laha makwerhu wa mina Jack a ndzi rhambeleke ku ya n’wi joyina entirhweni lowu nga ni khombo wa le mugodini wa nsuku. Endzhaku ka loko hi tshamisekile, Lyall na Donovan, lava a va sale na mana wa Carmen, va hi joyinile.

Hi Langutana Ni Nxaniso Wa Nkarhi Wa Nyimpi

Hi September 1939, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi tlhekekile, naswona lembe leri landzeleke tibuku ta hina ta Bibele ti yirisiwile. Hi tibohe ku tlula xileriso xa nawu hi ku hangalasa tibuku ku nga khathariseki leswi nga ta humelela. Ku khomiwa ni ku gweviwa swi landzerile, naswona tibuku ta hina ni Tibibele ti tekiwile kutani ti hisiwa.

Mixo wun’wana endzhaku ka ntirho wa hina wo chumayela, hi rhambiwe hi fokisi ku ya humesa vana va hina exiticini xa maphorisa laha a va yisiwe kona. Hi arile, hi vula leswaku leswi vana va khomiweke, swi le ka maphorisa ku va hlayisa. Ndzhenga wolowo, endzhaku ko vuya hi le vutirhelini bya nsimu, hi kume vana va ri ekaya va hlayisekile kambe a ku nga ri na phorisa!

Eka xiendlakalo xin’wana, hi 1941, Carmen u gweviwe tin’hweti tinharhu ekhotsweni hambi leswi a a tikile. Hambi swi ri tano, Estrella u velekiwile emahlweni ko va Carmen a sungula ku tirhela xigwevo xa yena. Ematshan’wini yo siya n’wana ekaya na mina, Carmen u hlawule ku famba na yena ekhotsweni. Xisweswo, Estrella u kume vuhlayisi bya wansati wa Muntima loyi a a dlaye nuna wa yena. Loko Carmen a ntshunxiwile, mudlayi wa wansati a a hlangane nhloko lerova a rila hi xiviti. Xikan’we-kan’we, Estrella u sungule ku phayona hi 1956 a ri ni malembe ya 15. Endzhakunyana, u tekane na Jack Jones naswona ku tlula malembe ya 20 sweswi u tirhe ni nuna wa yena eAfrika Dzonga naswona sweswi u le ka yindlu-nkulu ya Sosayiti ya Watch Tower eBrooklyn, New York.

Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo nakambe ndzi hete tin’hweti to hlayanyana ekhotsweni hikwalaho ko chumayela. Loko ndza ha ri kwalaho, hi January 1942, Joseph Rutherford u file. A ndzi swi kotanga ku sivela ku halakanyana ka mihloti vusiku byebyo exihundleni xa khotso ra mina. A ndzi ri ni minkarhi yo nyikela vumbhoni, naswona mixo wa Sonto yin’wana, loko hinkwerhu hi ri ehandle ka jarata ra khotso ku ya tiolola, ndzi khuvule mubohiwa-kulorhi loyi a amukeleke rungula ra Mfumo.

Hofisi Leyintshwa Ya Rhavi

Endzhaku ko ntshunxiwa ka mina ekhotsweni, ndzi kume ntirho wa le swiporweni eBulawayo. Carmen a a dyondzile ku rhunga ekhotsweni naswona u tirhise vuswikoti lebyi ku pfuneta ku wundla ndyangu. Lyall u vuyile hi le Afrika Dzonga, laha a a phayona kona kutani na yena u pfunile hi mali. Hikwalaho, hi hatle hi va ni mali leyi engetelekeke ku tlula leyi a hi yi lava hakunene, kutani hi vulavule hi swona naswona swi pfumeriwile leswaku ndzi nga ha tlhela ndzi teka vutirheli bya nkarhi hinkwawo.

Hi ku va na pasi ra ka rhalaweyi, hi 1947 ndzi endze hi xitimela ndzi ya eKapa ku ya vona Makwerhu Phillips. Lexi ndzi hlamariseke swinene, ndzi averiwe ku pfula vuhlayiselo byo tamela tibuku ta Sosayiti eBulawayo. Kutani lembe leri landzeleke, Nathan H. Knorr, muungameri wa vunharhu wa Sosayiti ya Watch Tower, u endzile kutani a lunghiselela ndhawu ya vuhlayiselo yi va hofisi ya rhavi hi September 1, 1948, na Eric Cooke tanihi mulanguteri wa rhavi ra le Dzongeni wa Rhodesia. Eka malembe ya 14 lama landzeleke, ndzi ve ni lunghelo ro tirha erhavini hambi leswi, entiyisweni, a ndzi tshama ekaya ni ndyangu wa hina lowu kulaka. Nakambe ndzi tlangela ngopfu nseketelo wa swilo leswi vonekaka lowu Carmen ni vana va hina lavakulu va wu nyikeleke lowu ndzi pfumeleleke ku hambeta ndzi tirha ehofisini ya rhavi.

Xiavelo Xin’wana Xo Chumayela

Hi 1962 mina na Carmen hi navele ku ya ensin’wini ya le kule ku ya tirha laha xilaveko xi kuleke kona. Kutani hi xavise kaya ra hina kutani hi famba na Lindsay na Jeremy, vana va hina vambirhi lavantsongo—lavan’wana va ntlhanu a va kurile naswona a va humile ekaya—kutani hi kongoma eka Swihlala swa Seychelle.

Eku sunguleni, hi fambe hi movha, ngopfu-ngopfu emagondzweni ya thyaka, kwalomu ka tikhilomitara ta 2 900, hi fika eMombasa, Kenya. Hi siye movha ni makwerhu kutani hi famba hi xikepe xo ya eSeychelles. Munhu la tsakelaka u hi tivise eka van’wana, naswona hi ku hatlisa hi ve ni minhlangano leyi a hi yi khomela kusuhi ni ndzhuti wa yindlu ya bixopo. Hi khomele minhlangano yin’wana eka xihlala xa le kusuhi eka yindlu ya munhu hi xiyexe ya byatso leyi a yi rhendzeriwe hi mirhi yo leha ya mincindzu ni magandlati lama a ma khumba ribuwa.

Hi ku hatlisa mintirho ya hina yi tiviwile, naswona eku heteleleni vafumi va hi lerise ku yima ku chumayela, xilo lexi a hi nga ta pfumela ku xi endla. (Mintirho 4:19, 20) Kutani entiyisweni hi hlongoriwile, kambe hi nkarhi wolowo a hi khuvule ntlhanu wa vanhu. Hi nkarhi wa hina wa tin’hweti ta ntlhanu wo tshama eSeychelles, Carmen u tike Andrew, n’wana wa hina wo hetelela. Eriendzweni ra hina ro tlhelela eDzongeni wa Rhodesia, n’wana wa hina wa wanhwana Pauline u hi rhambele ku ya tshama na yena ni nuna wa yena hi rindzela ku velekiwa ka Andrew.

Mikateko Ni Ku Aneriseka

Ndza tsaka ku vula leswaku hinkwavo vana va hina va nhungu, ku katsa Lyall na Donovan, va nghenele vuphayona hi nkarhi wo karhi. Entiyisweni, mune wa majaha ya hina ni vakon’wana sweswi i vakulu naswona vambirhi i malandza ya vutirheli. Ku engetela kwalaho, mawaku ntsako lowu hi nga na wona leswi vo tala va vatukulu ni vatukulu-xinguwe va hina kun’we ni vatswari va vona va twarisaka mahungu lamanene eka matiko lama nga riki ehansi ka mune ni leswi vo tala va swirho swin’wana swa ndyangu wa ka McLuckie va tirhelaka Yehova. Mimbuyelo yo tano, ndza khorwiseka, yi hikwalaho ko va kona nkarhi na nkarhi eminhlanganweni tanihi ndyangu ni ku hlanganyela nkarhi na nkarhi entirhweni wo chumayela.

Sweswi eka malembe ya 89 hi vukhale, ndza ha ri na lunghelo ro va nkulu ebandlheni ra hina ePietermaritzburg, eAfrika Dzonga. Swi ndzi nyika ku aneriseka ka ntiyiso ku languta le ndzhaku eka ku tlula malembe ya 60 entirhweni lowu katekisiweke wa Yehova. Ngopfu-ngopfu i nkateko ku va ndzi vone tinxaka ta ntlhanu ta ndyangu wa ka hina, ku katsa ni vatswari va mina, ti dzunisa Yehova, Xikwembu lexikulu xa vuako hinkwabyo.