Swivutiso Swa Vahlayi

◼ Xana Mukriste u fanele ku papalata kofi na tiya hikuva swi ri na xidzidzirisi lexi godzombelaka caffeine?

Bibele a yi vulavuli hi kofi kumbe tiya. Kambe leswi yi swi vulaka swi nga pfuna Mukriste ku kunguhata loko a ta nwa kofi kumbe tiya.

Xidzidzirisi caffeine xi nga onha mianakanyo ni miri. Timiliyoni ta tikhapu ta kofi na tiya ta nwiwa siku rin’wana ni rin’wana, swi susumetele Dr. Melvin Konner ku vula a ku: “Entiyisweni, [caffeine] xi nga ha va xi ri xidzidzirisi lexi khumbaka mianakanyo lexi tirhisiwaka ngopfu emisaveni.” Xi nga ha xalamukisa, xi kurisa ndzingano wa adrenaline ni ku hatlisisa ndzhendzeleko ni mpfuvelo. Leswaku yona hi yoxe i xidzidzirisi a swi vuli swona leswaku Mukriste u fanele a papalata swakunwa leswi swi nga na caffeine (kofi, tiya, swakunwa leswi swi nga na khabon-diyokisayidi, maté) kumbe swakudya (swo tanihi chokoleti).

Nakambe xihoko i xidzidzirisi lexi nga khumbaka mianakanyo ni miri, kambe Matsalwa ma ri yini hi xona? Bibele yi vula leswaku vhinyo (kumbe swakunwa swin’wana leswi swi nga na xihoko) swi nga ‘tsakisa mbilu ya munhu’ kumbe swi cinca xiyimo xa moya lowu khunguvanyekeke. (Psalma 104:15; Swivuriso 31:6, 7) Hambi swi ri tano, Rito ra Xikwembu a ri vuli leswaku vagandzeri va ntiyiso va fanele ku papalata swakunwa hinkwaswo leswi nga na xihoko. Leswi Bibele yi swi solaka i ku tirhisa loko biha ka xihoko—vudakwa.—Deuteronoma 21:18-21; Swivuriso 20:1; Hosea 4:11; 1 Vakorinto 5:11-13; 1 Petro 4:3.

Hambi swi ri tano, ku vuriwa yini hi mhaka ya leswaku munhu a nga godzomberiwa hi caffeine? Vo tala lava hi ntolovelo va nwaka kofi, tiya kumbe maté va va ni mpimo wo karhi wa ku godzomberiwa, hambi loko swi kaneriwa loko lexi xi ri xin’wana xa swidzidzirisi leswi godzombelaka. Hambi swi ri tano, va va ni swikombiso swin’wana, swo tanihi ku pandza ka nhloko kumbe ku hlamba timbilu, loko va tshika mpimo wa ku nwa ka vona caffeine. Nakambe tsundzuka langutelo ra Bibele hi swakunwa swa xihoko. Hambi loko vanhu vo tala va godzomberiwe hi xihoko, a xi yirisiwanga eka Vakriste loko xi nwiwa hi mpimo. Yesu a a nwa vhinyo; nakambe hi singita u endle vhinyo enkhubyeni wa vukati.—Matewu 26:29; Yohane 2:3-11.

Hambi swi ri tano, Mukriste a nga ha vona onge a nga tsakela ku ka a nga ringeti ku va la godzomberiwaka hi caffeine. Loko a ku tshika ku nwa ka yena ka ntolovelo ka caffeine swi n’wi endla a hlundzuka hi xihatla (“coffee nerves”), a nga ha xiya ku papalata caffeine tanihi xikombiso xa ku “tikhoma.” (Vagalatiya 5:22, 23) Tanihi leswi Bibele yi kalaka yi nga vuriki nchumu hi ku papalata swakunwa leswi nga na caffeine, xiboho mayelana ni kofi kumbe tiya xi fanele ku endliwa hi munhu hi yexe. Ku ringanisela swa laveka loko Mukriste a tirhisa xin’wana xa swona.—Ringanisa Tito 2:2.

Nakambe ku ringanisela i ka nkoka eka mphikamakaneta yo veka rihanyo ekhombyeni. Ku ni timhangu to tala leti endlekaka hikwalaho ko nwa mimpimo leyikulu ya caffeine nkarhi na nkarhi (hambi ku ri ekofini, etiyeni, eswakunweni leswi nga na khabon-diyokisayidi kumbe swakunwa swin’wana kumbe swakudya). Hambi swi ri tano, eka nkambisiso wun’wana ni wun’wana lowu xaxametaka ku veka rihanyo ekhombyeni ni caffeine, wun’wana wu vonaka wu kombetela eka leswi hambaneke.

Nhlamuselo yo ringanisela yi kandziyisiwa hi leswi Bibele yi swi vulaka mayelana ni vulombe. I nchumu wa ntumbuluko naswona xiendlo xo byi dya tanihi swakudya leswi nyikaka matimba i xa ntumbuluko (ku hambana ni ku hefemula musi wu nghena emahahwini). (1 Samuel 14:26, 27; Matewu 3:4) Hambi swi ri tano, u nga ha vabya loko wo dya byo tala ngopfu. Bibele ya tsundzuxa: “Šana u kumile vulombe? U dya hi mpimo, kumbe šana u nga kolwa u tlhela u hlanta.”—Swivuriso 25:16, 27.

Vanhu van’wana a va byi dyi vulombe nikantsongo. Hi ku fanana, hikwalaho ka swivangelo swa rihanyo van’wana va nga boheka ku papalata xihoko, caffeine, swilo leswi endliweke hi meleka kumbe swakudya swin’wana ni swakunwa. Van’wana va nga ha papalata swilo swo tano hi ku tirhandzela kumbe hikwalaho ka xiyimo xa kwalaho, va nga lavi ku khunguvanyisa munhu. Leswi swi hi tsundzuxa marito ya muapostola Pawulo lama nge: “Loko swakudya swi khunguvanyisa makwerhu, ndzi nga ka ndzi nga ha dyi nyama ni siku rin’we, leswaku ndzi nga tshuki ndzi vangela makwerhu ku khunguvanyeka.” 1 Vakorinto 8:13.

Hikwalaho, munhu un’wana ni un’wana a endle hi ku pfumelelana ni xiboho xa yena handle ko vona onge xiboho xa yena xi fanele ku rhwexiwa van’wana. Pawulo u tsarile: “Loyi a dyaka xin’wana ni xin’wana, a nga tshuki a sola loyi a nga dyiki; ni loyi a nga dyiki xin’wana ni xin’wana, a nga tshuki a avanyisa loyi a dyaka, hikuva i Xikwembu lexi xi n’wi amukeleke. Xana u mani wena ku avanyisa nandza wa munhu un’wana?”—Varhoma 14:3, 4.