‘Ndzi Hahe Hi Timpapa Tanihi Magama’

Hi ku vula ka Ingeborg Berg

NDZI velekiwe ku tlula malembe ya dzana lama hundzeke, hi June 5, 1889, ekusuhi na Khokholo ra Fredensborg, en’walungu ka Copenhagen. Loko ndyangu wa vuhosi wa le Denmark wu va ni vaendzi, ku katsa ni tihosi ni vafumi vo huma ematikweni ya le Yuropa, vanhwanyana lava humaka emakaya lama fumeke eFredensborg a va rhambiwa ku ta pfuna hi swakudya ni ku phamela. Tanihi nhwanyana lontsongo, hakanyingi a ku fambiwa na mina ivi ndzi pfumeleriwa ku huhwa ni ku tsutsuma-tsutsuma ekhokholweni.

Xa nkoka swinene i ku tsundzuka ka mina Czar Nicholas II wa Russia ni ndyangu wa yena. Ehandle ka kamara ra yena ro etlela eka rona a ku yime murindzi wa yena, xirho xa vuthu ra nyimpi, a rhiye tlhari. Swirho swa vuthu ra nyimpi a swi va rhandza ngopfu vana, naswona siku rin’wana un’wana wa vona u ringete ku ndzi vukarha. Hi ku chava, ngopfu-ngopfu hikwalaho ka malebvu yakwe lamakulu, ndzi balekile hi le maphacisini layo leha ya khokholo.

Eka xiendlakalo xin’wana Czar Nicholas II, Mufumi Wilhelm II wa Jarimani, ni n’wana wa Nkosikazi Victoria, loyi endzhakunyana a veke Hosi Edward VII wa Nghilandi, va endzele hosi ya le Denmark Christian IX. Loko va ri karhi va famba-famba eswitarateni swa Fredensborg, va ri karhi va vulavula hi musa ni vanhu, Czar Nicholas u ndzi khomakhome nhloko loko mina ndzi n’wi rhomberile. A ku ri na ku rhula hi nkarhi wolowo, naswona varhangeri va matiko a va nga chavi ehenhleni ka vuhlayiseki bya vona hi laha va endlaka ha kona namuntlha.

Ku Rhula Ku Hela

Hi 1912 ndzi sungule ku tirha tanihi muongori eSouth Jutland, ndzi pfuna vanhu lava rhandzaka Denmark etlhelweni ra le Jarimani ra ndzilakana. South Jutland a yi ri ehansi ka vulawuri bya Jarimani ku sukela hi nyimpi ya 1864 exikarhi ka Denmark na Prussia. Ndzi pfune vamanana lava nga ni vana lava ha ku velekiwaka ivi ndzi tolovelana swinene ni vo tala va mindyangu leyi yintshwa.

Hi 1914 ndzi tekane ni murindzi wa ndzilakana wa le Denmark naswona ndzi tshame etlhelweni ra Denmark ra ndzilakana. Endzhakunyana nyimpi yi tlhekekile. Endzhakunyana yi vuriwe Nyimpi Leyikulu naswona, eku heteleleni yi vitaniwe Nyimpi yo Sungula ya Misava. Mixo wun’wana, darata leyi tlhavaka yi vambiwile ku famba ni ndzilakana, yi sivela ku famba hi ku ntshunxeka eku tsemakanyeni ka ndzilakana. Ku rhula ni nsirhelelo loku hi ku tokoteke ku fikela nkarhi wolowo a ku herile.

Ku chavisa ni ku homboloka ka nyimpi hi ku twisise kahle loko hi twe leswaku vatatana lavantshwa emindyangwini hinkwayo leyi ndzi yi endzeleke tanihi muongori a va ri karhi va vitaniwa leswaku va ya entirhweni wa nyimpi. Naswona hinkwavo handle ka wun’we va wele eVuthwini ra Valungu eMarne! A swi tsema nhlana ku anakanya hi tinoni letintshwa, ti tokota ku lahlekeriwa hi vanuna va tona ni vana lavantshwa hi vatata va vona. Xana vavasati lava vantsongo a va ta khathalela mapurasi ya vona hi ndlela yihi ke? “Xikwembu xi kwihi?” ndzi vutisile.

Hi nkarhi wa nyimpi xiyimo endzilakanini hakanyingi a xi nonon’hwa swinene tanihi leswi vabaleki a va ringeta ku tsemakanya. Ndzi averiwe ku secha vavasati lava a va ehleketeriwa ku va vangungumerisi va nhundzu. Hakanyingi a ku ri swakudya leswi a va ri na swona, naswona hakanyingi a ndzi swi honisa ivi ndzi va tshika va famba. Nyimpi yi hele hi 1918, naswona hi 1920 South Jutland yi tlhele yi hlanganisiwa na Denmark.

Ku Kuma Ripfumelo Eka Xikwembu

Hambi loko ripfumelo ra mina eka Xikwembu ri tsanisiwile hikwalaho ka vuhomboloki hinkwabyo lebyi ndzi byi voneke, a ndzi lavisisa nkoka wo karhi eka vutomi. Mina na Alfred, nuna wa mina, nkarhi na nkarhi a hi ya ekerekeni, kambe swivutiso swa hina a swi hlamuriwanga.

Hi 1923 hi rhurhele emutini wun’wana lowuntsongo wo rhiya tinhlampfi eFlensburg Fjord, naswona Alfred u sungule ku tirha tanihi murhiyi wa tinhlampfi. Hi ku hatlisa hi tolovelane ni ndyangu lowu a wu ri Mabaptist. Hambi leswi a hi ri Malutere, siku rin’wana hi amukele xirhambo xa vona xa nkulumo ya Bibele eFerry Inn eEgernsund. Hi nga si ya, ndzi khidzame hi matsolo ya mina ivi ndzi khongela ndzi ku: “Loko Xikwembu xi ri kona, ndzi kombela leswaku xi yingisa xikhongelo xa mina!”

Nkulumo a yi vulavula hi wansati wa le xihlobyeni xa Sikari, naswona yi ndzi nyike ku navelaka ku hlaya Bibele. Hikwalaho, kavula ndzi ve munhu lontshwa! Ndzi tsalele mana wa mina ndzi ku: “Minkarhi hinkwayo u vule leswaku ndzi fanele ndzi hundzukela eka Xikwembu. Ndzi anakanya leswaku leswi hi swona leswi humeleleke sweswi; a ndzi chava ku ku byela hi ku chava leswaku ntsako lowu ndzi wu tokoteke a wu ta nyamalala. Kambe wa ha ri kona!”

Nkarhi wun’wana endzhakunyana, hi 1927, ndzi kume xibukwana lexi nge Freedom for the Peoples endlwini ya le lwangwini. Xi koke nyingiso wa mina, naswona ndzi sungule ku lava ku tiva swinene leswi nga endzeni lerova ndzi rivala nkarhi ni ndhawu. A ndzi tshikanga ku xi hlaya ku kondza loko vana va vuya ekaya va huma exikolweni ni ku lava ku dya.

Loko Alfred a vuye ekaya madyambu wolawo, ndzi n’wi byele hi ku chivirika lokukulu leswi ndzi swi hlayeke. Ndzi n’wi byele leswaku leswi xibukwana lexi xi swi vuleke a ku ri ntiyiso, kutani kereke a ku nga ri yindlu ya Xikwembu, naswona hi fanele ku tshika ni ku hambana na yona sweswi. Alfred u anakanye leswaku leswi hi ndlela yo karhi a swi ta va swa xihatla, kutani u vule sweswo. Kambe hi pfumelelanile ku tsala papila eka hofisi ya rhavi ra Sosayiti ya Watch Tower eCopenhagen ivi hi kombela tibuku leti engetelekeke.

Ku hlamula xikombelo xa hina, mulanguteri la famba-fambaka, Christian Rømer, u rhumeriwe ku hi endzela. Hi n’wi nyike kamara ra vana ivi hi veka mibedo ya vona ekamareni ra le hansi ka lwangu. Hi mixo na hi ndzhenga, Makwerhu Rømer u hume a ya chumayela hi yindlu na yindlu, naswona madyambu man’wana ni man’wana u dyondze na hina. U tshame masiku ya mune, naswona hakunene hi ve ni nkarhi lowu hlamarisaka. Loko a famba, ndzi tlhele ndzi vutisa Alfred mayelana ni ku tshika kereke. Nkarhi lowu u pfumele hi mbilu hinkwayo.

Kutani Alfred u ye eka mufundhisi ni xitiviso xa hina xa ku tshika. Mufundhisi u anakanye leswaku Alfred u tile hikwalaho ka leswi a ku ri ni n’wana un’wana loyi a lavaka ku khuvuriwa. Hambi swi ri tano, loko a twisise mhaka leyi Alfred a teke ha yona, a nga swi kholwanga. “I yini lexi hoxekeke hi kereke?” u lave ku tiva. Alfred u boxe tidyondzo ta Vunharhu-un’we, ku nga fi ka moya, ni ku xanisiwa hi laha ku nga heriki. “Bibele a yi swi dyondzisi swilo leswi,” ku vula Alfred. Loko mufundhisi hi ku tsana a hlamula leswaku a nge he pfuki a vulavule hi timhaka leti ni vanhu lava nga tianakanyelaka, Alfred hi ku tiyisa u te: “Hi lava ku huma ekerekeni!”

Ku Phasa Loku Hlamarisaka Ni Nkhuvulo

Ntsombano a wu fanele wu khomeriwa eCopenhagen, kambe a hi kayivela mali naswona a hi nga ta swi kota ku teka riendzo. Ndzi khongele eka Xikwembu leswaku xi hi kombisa ndlela yo fika kwalaho, tanihi leswi a hi lava ku khuvuriwa. Emahlweninyana ka ntsombano, Alfred u teke riendzo ra xikwekwetsu ro ya ehlalukweni ku ya phasa tinhlampfi. U khome to tala swinene lerova xikwekwetsu a xi tele, kutani hi swi kotile ku hakelela riendzo ra hina. Vaphasi va tinhlampfi va kwalaho a va hlamarile, tanihi leswi tinhlampfi ti nga ri tingani ti phasiweke lembe rero ehlalukweni. Entiyisweni, malembe lama tlulaka 50 endzhaku, vaphasi va tinhlampfi va kwalaho a va ha vulavula hi “singita leri.” Hi swi vitane ku phasa ka Petro tinhlampfi. Kutani hi August 28, 1928, hi khuvuriwile.

Nkhuvulo wa kona a wu hambana ni minkhuvulo ya namuntlha. Endzhaku ka nguvu a ku ri na xidziva xa nkhuvulo. Loko nguvu yi pfuriwa, a ku ri na Makwerhu Christian Jensen loyi a tiyimiseleke ku khuvula. A a ambale nguvu, a yime exikarhi ka xidziva, mati ma n’wi fike hi le xisutini. Hina hi yaka eku khuvuriweni a hi ambale tinguvu leto leha to basa. Ku sungule ku khuvuriwa vavanuna ivi ku landzela vavasati.

Hi nkarhi wa ntsombano, hi tshame ni vatswari va mina. Loko ndzi ya ekaya madyambu wolawo, tata wa mina u vutise leswaku a hi ri kwihi.

Ndzi te: “A hi ri enhlanganweni.”

“Ku humelele yini kwalaho?”

“Hi khuvuriwile,” ndzi hlamurile.

“U khuvuriwile?” u huwelerile. “Xana nkhuvulo lowu u nyikiweke wona tanihi n’wana a wu anelanga?”

“E-e, Tatana,” ndzi hlamurile. Kutani u ndzi makale hi mpama endleveni, a huwelela a ku: “Ndzi ta ku khuvula!”

A ndzi ri na 39 wa malembe hi vukhale ni mana wa vana va ntlhanu loko xisweswo ndzi kuma mpama wo hetelela endleveni wo huma eka tata wa mina, loyi a a ri lonene ni ku va ni musa etlhelweni rin’wana. A nga ha kalanga a swi phindha nakambe. Nkateko wa kona, Alfred a a nga si vuya ekaya, naswona ndzi n’wi byele endzhaku ka malembe leswi swi humeleleke.

Nkarhi Wa Ku Sefa

Loko hi fika ekaya, ndzi endzele un’wana loyi ndzi n’wi tekeke tanihi makwerhu wa xisati ivi hi ku hiseka ndzi n’wi byela! hi ntsombano ni nkhuvulo wa hina. U tshame kahle a ku whi ivi a ku: “Mbuyangwana, mbuyangwana, Makwerhu Berg. A wu fanelanga u swi kholwa leswi nakambe. Rin’wana ra masiku lawa makwerhu wa xinuna la humaka eFlensburg u ta ta, naswona u ta hi hlamusela ntiyiso.”

A ndzi hlamarisiwile. A ndzi nga swi koti ku chovha xikanyakanya ndzi ya ekaya. Nsimbi ya kereke leyi a yi ri kusuhi a yi ba pongo, naswona loko yi chaya nkarhi na nkarhi a yi twala onge yi ri “rifu, rifu” etindleveni ta mina. Ndzi huwelele Yehova leswaku a ndzi pfuna hi mbilu, naswona marito ya Psalma 32:8, 9 ma fike emianakanyweni ya mina: “Nḍi ta ku tlharihisa nḍi ku komba ndlela leyi u faneleke ku famba ha yona; nḍi ta ku letela, ni mahlo ya mina ma ta v̌a ka wena. Mi nga ṭhuki mi fana ni hantši kumbe mbongolo le’yi nga riki na ku twisisa; swi fanele ku khomiwa e noṅwini hi matomu, loko ŝi nga ri tano, ŝi nga ka ŝi nga ku ṭhineleri.”

Loko ndzi fike ekaya, ndzi teke Bibele ya mina ivi ndzi hlaya Xikhongelo xa Hosi. Ndzi tiyisekisiwile. Xifaniso xa dayimani leyinene xi fike emianakanyweni ya mina. (Matewu 13:45, 46) Mfumo a wu fana ni dayimani yoleyo. Ndzi lave ku nyikela hinkwaswo leswi ndzi nga na swona leswaku ndzi kuma Mfumo. Mianakanyo leyi a yi ri nchavelelo eka mina. Naswona a ku ri na mikateko yin’wana.

Hi 1930 magazini lowu nge The Golden Age (lowu sweswi wu vuriwaka Awake!) wu sungule ku humesiwa hi Xidanish ehansi ka vito leri nge The New World. Naswona lembe leri landzelaka, hina Swichudeni swa Bibele hi tsakile ku amukela vito leri nge Timbhoni ta Yehova. A hi nga ri vangani exivandleni xa ka hina hi nkarhi wolowo, naswona nkarhi na nkarhi minhlangano a yi khomeriwa ekaya ra hina. Tanihi leswi xitarata lexi a hi tshama eka xona a xi vuriwa The Staircase, hi vitaniwe Bandlha ra The Staircase.

Ku Tiyisela Mindzingo Yin’wana

Hi 1934 ndzi ve ni vuhandzuri lebyikulu naswona hikwalaho, ndzi khwanyane swirho. A ndzi ri emubedweni ku ringana malembe mambirhi ni hafu, naswona vadokodela va vule leswaku a ndzi ta tirhisa xitulu xa swilema vutomi bya mina hinkwabyo. A ku ri nkarhi wo nonon’hwa swinene eka mina, kambe ndyangu wa mina a wu ri mpfuno lowu hlamarisaka.

Alfred u ndzi xavele Bibele leyi nga ni maletere lamakulu, naswona n’wana wa hina wa mufana lontsongo u endle matshalatshala leswaku ndzi ta kota ku etlela emubedweni ivi ndzi yi hlaya. Kambe a ndzi tlhela ndzi lava ku chumayela, kutani Alfred u veke khadi ra xitiviso ekusuhi ni pato leri a ri navetisa timagazini letintshwa. Lava a va tsakela va tile va ta ndzi vona, naswona ndzi vulavule na vona. Vuyelo bya khadi leri ra xitiviso byi ve leswaku vanhu lava nga exivandleni xexo va vitana ndyangu wa hina Misava Leyintshwa.

Valanguteri lava famba-fambaka a va nga rivali ku ndzi endzela. Xisweswo ndzi tolovelane swinene ni vamakwerhu lava va vupfeke ni lava nga ni ntokoto, naswona ndzi khutaziwe swinene hi vona. Nakambe, ndzi tirhise nkarhi lowu ku dyondza Bibele, naswona vutivi byi ndzi tiyisile. Ndzi titwe onge ‘hi loko ndzi haha hi timpapa ku fana ni gama.’—Esaya 40:31.

Loko, hi 1935, nhlamuselo ya “ntshungu lowukulu” yi twisisekile, vamakwerhu vo tala va xinuna ni va xisati endhawini ya ka hina, ku katsa ni n’wana wa hina wa mativula wa xinuna ni n’wana wa xisati va tshike ku hlanganyela eku dyeni ka xinkwa ni wayini eXitsundzuxweni. Hambi swi ri tano, va nga ri vangani va hina a va kalanga va kanakana xirhambo xa hina xa le tilweni. Hambi swi ri tano, nakambe a hi tsakile ehenhleni ka ku twisisa ka hina lokuntshwa ka xikongomelo lexinene xa Yehova malunghana ni ntshungu lowukulu ni hakelo ya wona ya vutomi lebyi nga heriki emisaveni.—Nhlavutelo 7:9; Psalma 37:29.

Hakantsongo-ntsongo rihanyo ra mina ri antswile, ku hambana ni leswi madokodela a ma swi languterile, naswona ndzi tlhele ndzi kota ku va ni ku hlanganyela loku taleke entirhweni lowu nga ni ntikelo wo chumayela ni ku dyondzisa.

Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava Ni Le Ndzhaku Ka Yona

Entsungeni wa hlaluko, a hi kota ku vona Jarimani, kutani hi sungule ku vona nhlohlotelo wa Vunazi. Van’wana va vaakelani va hina va ve Manazi, naswona va hi xungetile: “Rindzelani ku kondza Hitler a fika. Kutani mi ta helela mi ri ekampeni ya nxaniso kumbe exihlaleni xa le kule!”

Hi vone onge a swi antswa ku rhurha. Vanhu van’wana va xinghana va hi pfunile ku kuma kamara lerintsongo eSønderborg, doroba lerikulu leri nga riki ekule ngopfu. Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi sungule hi September 1939; hi rhurhe hi March 1940; naswona hi April 9, mavuthu ya Jarimani ma teke Denmark. Hambi swi ri tano, lexi hlamarisaka, Timbhoni ta Yehova eDenmark a ku ehleketiwanga ha tona hi Majarimani.

Loko norho wa Hitler wa ku hlula eku heteleleni wu hlulekile, ndzi ve ni tidyondzo ta Bibele ni Majarimani yo tala lama ntshunxiweke emianakanyweni leyi hoxeke lama tshamaka eSønderborg. Mawaku ntsako lowonghasi ku vona swo tala swa swichudeni leswi swa Bibele swi nyiketela vutomi bya swona eka Yehova ni ku va vo tala va vana ni vatukulu va mina va gingiriteka entirhweni wa Vukriste!

Ndzi lahlekeriwe hi nuna wa mina hi 1962, ntukulu hi 1981 ni n’wana wa mina wa mativula wa nhwanyana hi 1984. Ku tshama u ri karhi u gingiriteka entirhweni wa Yehova hi swona swi ndzi pfuneke ku hundza minkarhi leyi ya gome.

A swi hlamarisa ku vona nhluvuko wa ntirho wa Mfumo eDenmark ku sukela hi nkarhi lowu ndzi sunguleke ha wona hi 1928. Hi nkarhi wolowo a hi ri ni kwalomu ka vahuweleri va 300 ntsena, kambe sweswi ku ni lava tlulaka 16 000! Ndza tsaka leswi emalembeni ya dzana hi vukhale ndza ha kotaka ku gingiriteka entirhweni lowu. Hakunene ndzi tokote ku hetiseka ka marito ya Esaya 40:31: “Kambe la’v̌a ṭhembaka Yehova v̌a engeta va kuma matimba la’mantŝha. V̌a ta haha tani hi magama, v̌a ta ṭuṭuma v̌a nga karali; v̌a ta famba v̌a nga ṭani!”