Codex Ya Le Washington Ya Tievhangeli

HI DECEMBER 1906, Charles L. Freer, mumaki la fumeke ni muhlengeleti wa ntivo-vuxongi wa le Amerika, u xave matsalwa man’wana ya khale eka muxavisi wa Muarab la vuriwaka Ali, eGiza, aEgipta. Ali u vule leswaku ya te ya huma hi le White Monastery (yindlu ya tinghwendza) kusuhi na Sohâg, kambe swi vonaka swinene leswaku ya kumiwe emarhumbini ya Monastery ya le Vinedresser, kusuhi na xihondzo xa vunharhu xa le Giza eNile Delta.

Freer u nyikiwe matsalwa manharhu na “mpfangano wa dzovo ra ntima leri boleke leri tsariweke, leri ehandle a ri tsindziyerile no pandzekela hi ku olova tanihi xidamarheti.” Leri a ri ri kwalomu ka tisentimitara ta 17 hi ku leha, tisentimitara ta 11 hi ku anama na tisentimitara ta 4 hi ku tsindziyela naswona ri xavisiwe na matsalwa ntsena hikuva a ri fambelana na wona, ku nga ri hi nkoka wo karhi wa rona. A ku ri ntirho lowu lavaka vukheta lebyikulu, wo nonon’hwa swinene ku hambanisa matluka yo tala lama namarhelaneke, lama pandzekelaka hi ku olova, kambe eku heteleleni 84 ya wona ma paluxiwile, hinkwawo a ma huma eka codex ya lembe xidzana ra vuntlhanu kumbe ra vutsevu C.E ya mapapila ya Pawulo.

Rin’wana ra matsalwa manharhu lama saleke a ku ri buku ya Deuteronoma na Yoxuwa. Rin’wana a ku ri Psalma, ra ku hundzuluxela ka Xigriki ka Septuagint. Hambi swi ri tano, ra vunharhu ni ra nkoka ku tlula hinkwawo a ku ri tsalwa ra Tievhangeli ta mune.

Tsalwa leri ra le ndzhaku ri vumbiwa hi matluka ya 187 ya dzovo lerinene, ngopfu-ngopfu dzovo ra nyimpfu, leri tsariweke hi maletere lamakulu ya Xigriki lama voyameke. Ku hikahata a ku talanga, kambe hakanyingi ku ni swivandla switsanana exikarhi ka swiga. Makumu hinkwawo ya tsalwa a ma bole ngopfu, kambe swo tala leswi tsariweke swi hlayisiwile. Endzhaku ri yisiwe eka Ndhawu yo hlayisela Ntivo-vuxongi ya Freer wa Vandla ra Smithson, eWashington, D.C. Ri vuriwe Codex ya le Washington ya Tievhangeli, yi nyikiwe letere ra mfungho ra “W.”

Dzovo ri tsariwe eku heleni ka lembe xidzana ra vumune kumbe eku sunguleni ka ra vuntlhanu C.E., hi leswaku a ri le kule swinene ni matsalwa manharhu ya nkoka, ya Sinayi, Vatican na Alexandria. Matsalwa (loko ma helerile handle ka matluka mambirhi lama lahlekeke) ma tshame hi nxaxamelo lowu vuriwaka wa le Vupela-dyambu wa Matewu, Yohane, Luka na Marka.

Ku hlayiwa ka tsalwa ku paluxa ku hlangana loku nga tolovelekangiki ka tinxaka ta tsalwa, rin’wana na rin’wana ri yimeriwe hi swivandla leswikulu leswi yaka emahlweni. Ri vonaka ri ri leri kopiweke eka matluka lama nga kona ya matsalwa yo hambana-hambana, rin’wana ni rin’wana ri ri ni muxaka lowu hambaneke wa tsalwa. Profesa H. A. Sanders u ringanyete leswaku leswi swi nga ha tlhelela endzhaku eku xanisiweni loku veke kona ka Vakriste hi Mufumi Diocletian hi lembe ra 303 C.E., loyi hi xileriso xa yena tikopi hinkwato ta matsalwa ku lerisiweke leswaku ti hisiwa erivaleni. Ha swi tiva hi ku ya hi rhekhodo ya matimu leswaku matsalwa man’wana ma tumbetiwile enkarhini wolowo. Swi vonaka onge munhu un’wana la nga tiviwiki endzhakunyana ka makume ya malembe u kope swiphemu leswi nga kona swa matsalwa yo hambana-hambana ku humesa tsalwa ra Codex ya le Washington. Endzhaku, tindzima ta mune to sungula ta Yohane (Yohane 1:1 ku ya ka 5:11) ti lahlekile hi nkarhi wun’wana naswona ti tsariwe nakambe eka lembe xidzana ra vunkombo C.E.

Ku na ku hambana kun’wana loku tsakisaka ni loku nga tolovelekangiki, kambe loku susiweke etsalweni leri, loku engetelaka eka Marka ndzima 16 loku kumbexana ku vumbiweke tanihi nhlamuselo ya le majinini. Nkoka lowukulu wa tsalwa leri wu le ka ku twanana ka rona na ku hundzuluxela ka Xilatini na Xisiriya xa khale. Swivati leswi vangiweke hi mixiririka ya khandlhele leyi weleke edzobyeni swi komba leswaku a yi tirhisiwa swinene.

Ku nga khathariseki ku xanisiwa ni ku kanetiwa ni ku onhiwa ka nkarhi, Bibele yi hlayiseriwe hina hi ndlela leyi hlamarisaka hi swivumbeko swo tala swa matsalwa. Hakunene, “rito ra [Yehova] ri tshama hilaha ku nga heriki.”—1 Petro 1:25; Esaya 40:8.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 15]

Courtesy of Freer Gallery of Art, Smithsonian Institution