Swivutiso Swa Vahlayi

◼ Xana Timbhoni ta Yehova ta yi amukela mintlhavelo ya xiphemunyana xa ngati xo tanihi globulin kumbe albumin ya nsawutiso?

Van’wana va yi amukela, hi ku kholwa leswaku Matsalwa a ma swi siveli hi ku kongoma ku amukela ntlhavelo wa xiphemu lexintsongo kumbe xiaki lexi tekiweke engatini.

Xo sungula Muvumbi u andlale nawu wo papalata ku dya ngati eka vanhu hinkwavo a ku: “Hikwaŝo le’ŝi fambaka ni le’ŝi hanyaka ŝi ta v̌a ŝakudya ŝa ṅwina . . . Ntsena mi nga ka mi nga dyi nyama yi ri ni v̌utomi bya yona, yi nga ngati ya yona.” (Genesa 9:3, 4) Ngati a yi kwetsima, kutani a yi ta tirhisiwa loko ku endliwa gandzelo ntsena. Loko yi nga tirhisiwi hi ndlela yoleyo, a yi fanele yi celeriwa ehansi.—Levitika 17:13, 14; Deuteronoma 12:15, 16.

Lowu a wu nga ri nawu wa xinkarhana wa Vayuda. Xilaveko xo tshika ngati xi tlhele xi byeriwa Vakriste. (Mintirho 21:25) Emfun’weni wa Rhoma lowu a wu va rhendzerile, nawu wa Xikwembu hi ntolovelo a wu tluriwa, tanihi leswi vanhu a va dya swakudya leswi endliweke hi ngati. Nakambe a wu tluriwa hikwalaho ka “vutshunguri;” Tertullian u vika leswaku vavanuna van’wana va dye ngati va ehleketa leswaku yi nga tshungula vuvabyi bya ku wa. ‘Va kukutlele ngati ya swigevenga leswi dlayiweke endlwini ya mintlango hi torha ra makolo.’ U engeterile: “Tsakani hikwalaho ka tindlela ta n’wina leti nyenyetsaka emahlweni ka Vakriste, lava va nga nghenisiki hambi ku ri ngati ya swiharhi eswakudyeni swa vona.” Timbhoni ta Yehova ti tiyimisele hi laha ku fanaka leswaku ti nga wu tluli nawu wa Xikwembu, ku nga khathariseki leswaku swi toloveleke ku fikela kwihi eka van’wana ku dya swakudya leswi endliweke hi ngati. Hi va-1940, mimpompelo ya ngati yi sungule ku tirhisiwa swinene kutani Timbhoni ti swi xiyile leswaku ku yingisa Xikwembu a swi lava leswaku na tona ti papalata mimpompelo ya ngati, hambi loko madokodela ma swi khutaza leswi.

Eku sunguleni, mimpompelo yo tala a yi ri ya ngati hinkwayo. Endzhakunyana, valavisisi va sungule ku hambanisa ngati hi swiaki swa yona leswikulu, hikuva vadokodela va fikelele makumu ya leswaku muvabyi un’wana swi nga ha endlaka a nga swi lavi hinkwaswo swiphemu leswikulu swa ngati. Loko vo n’wi nyika xiaki xin’we, swi nga va leswinene eka yena, naswona madokodela ma nga kota ku tirhisa ngati leyi nga kona eka vanhu vo tala.

Ngati ya vanhu yi nga ha aviwa hi swiaki swo ndzwihala leswi nga ni tisele ni xihalaki xa xitshopana (plasma kumbe serum). Xiyenge lexi nga ni tisele (i tiphesente ta 45 hi mpimo) xi endliwe hi leswi hi ntolovelo swi vuriwaka tisela to tshwuka, tisele to basa ni ti-platelet. Tiphesente letin’wana ta 55 i plasma. Yona yi vumbiwa hi mati lama nga 90 wa tiphesente kambe yi rhwala nhlayo yintsongo ya tiproteyini to tala, tihomoni, mimunyu ni ti-enzyme. Namuntlha, ngati yo tala leyi nyikeriweke yi hambanisiwe hi swiaki leswikulu. Muvabyi un’wana a nga mpomperiwa plasma (kumbexana FFP, plasma yo tega leyi gwitsirisiweke) ku tshungula ku wutleka. Kambe muvabyi la pfumalaka tisele to tshwuka engatini ya yena a nga ha nyikiwa tisele to tshwuka leti hlawuriweke, hi leswaku, tisele to tshwuka leti hlayisiweke ivi ti cheriwa xihalaki kutani ti pomperiwa. Ti-platelet ni tisele to basa na tona ta mpomperiwa kambe a swi talanga.

Eminkarhini ya Bibele munhu a nga yi endlanga minhluvuko yo tano yo tirhisa swiaki leswi. Xikwembu hi ku olova xi lerisile: ‘Tshikani ngati.’ (Mintirho 15:28, 29) Kambe hikwalaho ka yini munhu a fanele a anakanya leswaku ku fanele ku ri ni ku hambana loko ngati yi helerile kumbe yi aviwe yi va swiaki sweswo leswikulu? Hambi loko vanhu van’wana a va nwa ngati, Vakriste va arile hambi loko swi vula rifu. Xana u ehleketa leswaku a va tava va endle hi ndlela leyi hambaneke loko munhu a hlengelete ngati, a yi pfumelela leswaku yi hambana ivi a va nyika plasma ntsena kumbe xiyenge lexi tiyeke ntsena, kumbexana eka tinyama leti endliweke hi ngati? Doo! Hikwalaho, Timbhoni ta Yehova a ti yi amukeli mimpompelo ya ngati hinkwayo kumbe ya swiaki swa yona leswikulu (tisele to tshwuka, tisele to basa, ti-platelet kumbe plasma) leswi tirhiseriwaka ku hetisisa xikongomelo lexi fanaka.

Kambe, hi laha xivutiso xi ringanyetaka ha kona, vativi va sayense va dyondze hi swiyenge swa ngati swo hlawuleka ni ndlela yo swi tirhisa. Mhaka leyi tolovelekeke yi katsa tiproteyini ta plasma—ti-globulin, albumin ni fibrinogen. Kumbexana, lexi tolovelekeke swinene eka vutshunguri eka swona i ku tlhaveriwa ko tano ka globulin ya nsawutiso. Ha yini sweswo swi endliwa?

Miri wa wena wa swi kota ku humesa murhi wo lwisana ni vuvabyi byin’wana, wu ku nyika nsawuto lowu tirhaka. Lexi i xisekelo xa ntlhavelo wo sawutisa lowu antswisiweke wa vaccine (vuxungu) wo lwisana ni nkhwanyano wa swirho, malikwa, ximungwa-mungwana, vuvabyi bya minkolo ni dari ya thayifodi. Hambi swi ri tano, loko un’wana a ha ku khomiwa hi vuvabyi byo karhi lebyikulu, madokodela ma nga ha bumabumela ntlhavelo wa serum (vuxungu) leswaku a kuma nsawuto wa xihatla. Ku kondza ku va sweswinyana mintlhavelo yo tano yi endliwa hi ku humesa globulin ya nsawutiso, leyi nga ni murhi lowu lwisanaka ni mavabyi, eka munhu loyi ana se a sawuteke.a Ku sawuta ka xinkarhana loku kumiweke hi ku tlhaveriwa a hi ka nkarhi hinkwawo, hikuva murhi lowu wo lwisana ni mavabyi lowu tlhaveriweke wa huma hi ku famba ka nkarhi.

Hikwalaho ka xileriso xo ‘tshika ngati,’ Vakriste van’wana va vona swi nga fanelenga ku amukela ntlhavelo wa globulin (proteyini) ya nsawutiso, hambi loko yi ri xiphemu xa ngati ntsena. Xiyimo xa vona xa twisiseka no olova—a va amukeli xivumbeko xa ngati hi xivumbeko kumbe mpimo wihi na wihi.

Van’wana va vone onge serum (vuxungu), byo tanihi globulin ya nsawutiso, leyi nga ni xiphemu xintsongo swinene xa plasma ya ngati leyi nyikeriweke naswona leyi tirhisiwaka ku tiyisa ku tilwela ka vona eka vuvabyi, a yi fani ni mpompelo wa ngati wo seketela vutomi. Kutani ripfalo ra vona swi nga ha endleka ri nga va siveli ku amukela globulin ya nsawutiso kumbe swiphemu leswi fanaka.b Va nga ha fikelela makumu ya leswaku eka vona xiboho xi ta titshega hi loko va tiyimiserile ku amukela khombo rihi na rihi ra rihanyo leri katsekaka eka ntlhavelo lowu endliweke hi ngati ya van’wana.

Swi le rivaleni leswaku fambiselo ra ngati ra wansati la tikeke ri hambanile ni leriya ra n’wana la nga embelekweni wa yena; muxaka wa ngati ya vona hakanyingi wu hambanile. Manana a nga yi hundziseli ngati ya yena eka n’wana. Swiaki (tisele) leswi vumbiweke swo huma eka ngati ya manana a swi tluli ndzilakano swi ya engatini ya n’wana, hambi ku ri plasma hi yoxe. Entiyisweni, loko kumbexana hikwalaho ka ku vaviseka ngati ya manana ni ya n’wana yo hlangana, endzhaku ku nga va ni swiphiqo swa rihanyo (ku kayivela ka Rh kumbe ABO). Hambi swi ri tano, swiaki swin’wana swo huma eka plasma swi hundzela eka ndzhendzeleko wa n’wana. Xana tiproteyini ta plasma to tanihi, globulin kumbe albumin ta nsawutiso ta hundza? Ina, tin’wana ta hundza.

Wansati la tikeke u na fambiselo leri tirhaka leri ha rona globulin ya nsawutiso yi sukaka engatini ya manana yi ya eka ya n’wana. Hi mhaka ya leswi ku famba loku ka ntumbuluko ka mirhi yo lwisana ni vuvabyi ku humelelaka eka ku tika hinkwako, vana va tswariwa va ri na mpimo wo karhi wa nsawuto lowu sirhelelaka eka vuvabyi byo karhi.

Swa fana ni albumin, leyi madokodela ma nga yi bumabumelaka tanihi murhi wo tshungula ku wutleka kumbe swiyimo swin’wana swo karhi.c Valavisisi va kume leswaku albumin yo huma eka plasma na yona yi fambisiwa, hambi loko swi nonoka, yi tsemakanya placenta yi suka eka manana yi ya eka n’wana.

Leswaku swiyenge swin’wana swa tiproteyini hi ntumbuluko swa suka eka plasma swi ya eka fambiselo ra ngati ya munhu un’wana (n’wana) ku nga ha va mhaka yin’wana yo anakanyisisa ha yona loko Mukriste a kunguhata ku amukela globulin, albumin, kumbe mintlhavelo yin’wana leyi fanaka ya swiyenge swa plasma swa nsawutiso. Munhu un’wana a nga vona onge loko a hanya kahle a nga swi amukela; un’wana a nga boha leswaku a nge swi amukeli. Un’wana ni un’wana u fanele a anakanyisisa hi mhaka leyi hi yexe emahlweni ka Xikwembu.

[Tinhlamuselo ta le hansi]