Vukhongeri—Ha Yini Byi Nga Tsakeriwi?

“MUNHU loyi a nga riki na vukhongeri u fana ni yindlu leyi nga riki na mafasitere.” Yoleyo i ndlela leyi wanuna wa Mujapani a kombiseke xilaveko xa ku voningela ka vukhongeri eka jaha ra yena, Mitsuo. Hambi swi ri tano, Mitsuo, a nga ma tekelanga enhlokweni marito ya tata wa yena. Naswona nhlayo leyi andzaka ya vanhu eJapani, ku fana ni kun’wana, va tikomba va titwa hi ndlela leyi fanaka. Va anerisiwa hi ku va ‘tindlu leti nga riki na mafasitere’ hikwalaho ka ku nga tsakeli leswaku ku vonakala ka vukhongeri ku voningela vutomi bya vona.

Hikwalaho, loko Japani ri endle Dyondzo Ya Hanyelo Ra Tiko, 69 wa tiphesente ta vaaki va rona va vule leswaku a va tixiyi va ri va vukhongeri. Exikarhi ka vantshwa, mpimo a wu ri ehenhla. Hi ku fanana, etikweni ra Mabudha leri a ri rhandza vukhongeri ra Thailand, 75 wa tiphesente ta lava va tshamaka etindhawini ta masipala a va ha yi etitempeleni ta Mabudha. Le Nghilandi ku lava ku va n’we xa nhungu wa tikereke ta Anglican ti pfariwile emalembeni ya 30 lama hundzeke hikwalaho ko tshikiwa.

Hambi swi ri tano, eJapani, swikoka-mahlo swa vukhongeri swa ha ri erivaleni swinene ngopfu. Kambe ku fana ni swibya swo durha swa vumba, swi humesiwa eka swiendlakalo swo karhi ntsena—swo tanihi micato ni swilahlo. Vukhongeri byi tekiwa byi ri bya nkoka ngopfu hikwalaho ka xiphemu xa byona xo hlayisa ndhavuko wa kwalaho ni ndzhaka ya ndyangu ku tlula ku voningela ka moya. Vo tala va languta vukhongeri tanihi xichaveleri xa lava tsaneke ni lava va karhatekeke ntsena; va tsandzeka ku vona mimbuyelo yin’wana ya xiviri leyi nga kumiwaka eka byona. ‘Vukhongeri i byinene loko u ri na nkarhi wa byona kumbe u twa u byi lava,’ ku vula van’wana, ‘kambe u fanele ku titshemba leswaku u kuma mali yo tihanyisa ni ku hakela swikweleti.’

I yini lexi vangelaka ku nga tsakeli loku? Swivangelo swo hlayanyana swi nga nyikeriwa. Xo sungula, ku ni xiyimo xa ntshamisano. Vantshwa vo tala va kume ndzetelo wuntsongo wa vukhongeri. Kutani ke, a swi hlamarisi leswi vo tala va lava va hanyaka eka vandla ra misava leri vekaka nkoka lowukulu eka swilaveko swa nyama, ku kondza va va vanhu lava kuleke lava hlongorisaka swa nyama.

Emadorobeni man’wana mahanyelo layo biha ya makwanga ni vaevhangeli va vunghwavava eka TV ni varhangeri va vukhongeri lava dumeke na vona va hambukise vanhu evukhongerini, hi laha ku hlanganyela ka vukhongeri etimhakeni ta politiki ni matshalatshala ya nyimpi swi endleke ha kona. Leswi swi kombisiwa hi leswi swi endlekeke mayelana ni vukhongeri bya Shinto eJapani. “Loko nyimpi [Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava] yi hela hi ku hluriwa hi August 1945, tindhumba ta Shinto ti langutane ni nkitsikitsi lowukulu,” ku vika Encyclopædia of the Japanese Religions. Shinto, leyi sekeleke matimba ya nyimpi ni ku tshembisa ku hlula, yi hete vanhu matimba. Filosofi ya leswaku a ku na Xikwembu kumbe Budha yi hangalake hi xihatla.

Hambi swi ri tano, xana hi fanele hakunene hi aneriseka hi mavonelo ya vutianakanyi, yo koma—hi xihatla? Vanhu vo tala va ni miehleketo leyi lavaka ku tiva. Va lava ku tiva laha va humaka kona, laha va yaka kona, ha yini va hanya ni leswaku va nga hanya hi ndlela yihi. Va hanya hi ntshembo. Ku vekela swivutiso swa vutomi etlhelo, kumbe ku swi hlula hi mianakanyo ya leswaku “swilo leswi a swi tiveki,” a swi anerisi. Hambi muhedeni Bertrand Russell u vulavule hi ku va ni “ku vilela loku nga tolovelekangiki ka ku lava ku tiva—ku lavisisa leswi misava yi nga riki na swona.” Vukhongeri bya ntiyiso byi nga herisa ndzavisiso wolowo. Kambe njhani? I xikombiso xihi lexi nga kona xa leswaku vukhongeri byihi na byihi byi fanele ku tsakeriwa ngopfu?