Xana Makungu Ya Nsirhelelo Wa Matiko Hinkwawo Ma Ta Humelela?
“NYIMPI ya Vusukumbele, leyi yi khomeke misava ku tlula 40 wa malembe, yi vonaka yi herile hikwalaho ka tintswalo ta Xikwembu,” ku vula One World, magazini wa WCC (World Council of Churches). “Swiendlakalo leswi xiyekaka eYuropa Xikarhi ni le Vuxeni . . . swi tikomba swi seketela swinene ku koteka ka ku rhula ni nsirhelelo eYuropa ni le misaveni hinkwayo,” ku engetela mutsari wa Anglican John Pobee, wa Nongonoko wa WCC ehenhleni ka Dyondzo ya Vukhongeri.
A hi vayimeri va WCC ntsena lava hlanganisaka Xikwembu ni makungu ya munhu ya nsirhelelo wa matiko hinkwawo. Hi April 1991, endzhakunyana ka nyimpi ya Persian Gulf, Mupapa John Paul u rhumele hungu eka matsalani-jenerala wa nkarhi wolowo wa UN, Javier Pérez de Cuéllar leri eka rona a nga te: “Tibixopo ta Tikereke ta Khatoliki ta le Vuxa-xikarhi ni ta le Vupela-dyambu, ti ni ntshembo eka ntirho wa Nhlangano wa Matiko . . . Ta tshemba leswaku, hi ku tirhisana ni Nhlangano wa Matiko ni vutshila bya tinhlengeletano ta wona, lava va sweleke hikwalaho ka nyimpi ya sweswinyana, handle ko kanakana va ta kuma nkhathalelo ni nseketelo wa matiko hinkwawo.”
Ku tlula kwalaho, Vatican a wu ri wun’wana wa Mimfumo ya 35 leyi vumbeke ni ku sayina Ntwanano wa Helsinki hi 1975 ni Tsalwa ra Stockholm hi 1986. Loko Nhlangano wa Matiko wu vule leswaku 1986 i “Lembe Ra Ku Rhula Ka Matiko Hinkwawo,” mupapa u angule hi ku rhamba vayimeri va vukhongeri-nkulu bya misava leswaku va va kona eka nkhuvo wa “Siku Ra Misava Hinkwayo Ro Khongelela Ku Rhula.” Hi October 1986, vayimeri va Mabudha, Mahindu, Maislem, Mashinto, Maanglican, Malutere, Orthodox ya Magriki, Vayuda ni tikereke tin’wana va hlanganile eAssisi, Italy ivi va cincana hi ku khongelela ku rhula ka misava hinkwayo.
Endzhaku ka malembenyana, eka nkulumo yakwe le Rhoma, Bixopo-nkulu wa Anglican wa le Canterbury u vulavule hi xiendlakalo lexi boxiweke laha henhla. U te: “Le Assisi hi swi xiyile leswaku Bixopo wa le Rhoma [mupapa] a nga tihlanganisa Tikereke ta Vukriste endhawini yin’we. Hi nga khongela swin’we, hi vulavurisana ni ku seketelana hikwalaho ka ku lava ku rhula ni vuhlayiseki bya vanhu . . . Eka xikhongelo xexo xa ku rhula ka misava, ndzi vone onge a ku ri na Xikwembu kwalaho lexi vulaka leswaku ‘Vonani ndzi endla nchumu lowuntshwa.’”
Vukhongeri byin’wana, hambi loko byi nga yimeriwanga eAssisi, byi ni ntshembo malunghana ni makungu ya munhu ya nsirhelelo wa matiko hinkwawo. Muhleri un’wana eka Die Kerkbode, nyuziphepha ya le nawini ya Kereke ya Dachi ya le Afrika Dzonga, u te: “Hi cincela eka mafambiselo lamantshwa. Leswi a swi vonaka swi nga koteki malembe ma nga ri mangani lama hundzeke hi swi vona hi mahlo ya hina. Ntwanano lowu vonakaka exivonweni hinkwaxo xa misava exikarhi ka Soviet Union ni Vupela-dyambu wu vula leswikulu swinene. Exiyengeni xa hina xa misava, vanhu lava hi ntolovelo va kanetanaka ni valala lavakulu va vulavurisana, naswona ku khutaza ‘ku rhula’ ka andza kun’wana ni kun’wana . . . Hi langutelo ra Vukriste, matshalatshala hinkwawo yo tisa ku rhula exikarhi ka vanhu ma fanele ma amukeriwa. Hi nga ku khongelela ku rhula enkarhini wa hina.”
Xana Xikwembu xa ma katekisa makungu ya munhu ya nsirhelelo wa matiko hinkwawo?
Xana Bibele Yi Ri Yini?
Malunghana ni ku titshega hi matshalatshala ya vanhu, Bibele yi nyikela xitsundzuxo lexi kongomeke: “Mi nga tiṭhembeleni tihosi, hambi v̌a ri v̌ana v̌a v̌anhu la’v̌a hlulekaka ku ponisa, ku hefemula ka v̌ona loko ku hela, v̌a tlhelela e nṭhurini; kutani hi siku rolero makungu ya v̌ona ma ta hela.” (Psalma 146:3, 4) Nhluvuko wa siku ra namuntlha wa ku rhula wu nga ha vonaka wu tshembisa. Kambe hi fanele hi languta swilo kahle. Matimba ya vanhu ma hikiwile. Hakanyingi, swiendlakalo swi kule ku va tlula. A hi kanyingi va kotaka ku twisisa swilo leswi tumbeleke, matimba lama tumbeleke, lama herisaka makungu ya vona lama kunguhatiweke kahle.
Malembe ya madzana-nkombo Yesu a nga si fika, emasikwini ya muprofeta Esaya, varhangeri va Vayuda a va kunguhata nsirhelelo hi ku endla mintwanano ya matiko hinkwawo ni matiko-akelana hi ndlela leyi fanaka ni leswi humelelaka namuntlha. Ni le masikwini wolawo, vukhongeri a byi seketela leswi van’watipolitiki va swi endlaka. Kambe Esaya u tsundzuxile: “Kanelani makungu, ma ta hunḍuka ŝa hav̌a! Lerisani milawu, kambe yi nga ka yi nga humeleri.” (Esaya 8:10) Makungu ya vona a ma humelelanga, naswona ma ve ni khombo. Xana nchumu lowu fanaka wu nga humelela namuntlha?
Ina, wu nga humelela, tanihi leswi hi muprofeta yoloye, Xikwembu xi tiviseke leswaku xi na ndlela ya xona yo tisa nsirhelelo emisaveni. A wu nge tisiwi hi nhlengeletano yo karhi ya vanhu, kambe hi ntukulu wa Davhida, hosi ya Vaisrayele. (Esaya 9:6, 7) Mudyandzhaka wa Hosi Davhida i Yesu Kriste, loyi, loko a konanisiwa hi Pontiyo Pilato, a pfumeleke leswaku a a ri Hosi, kambe a ku: “Mfumo wa mina a hi wa misava leyi.” (Yohane 18:36; Luka 1:32) Kahle-kahle, Mfumo wa Yesu a wu ri wa le matilweni. Naswona wona—hayi Nhlangano wa Matiko kumbe tiko rihi na rihi ra politiki ra laha misaveni—a wu ta tisa nsirhelelo lowu nga heriki emisaveni leyi.—Daniel 2:44.
Yesu Kriste u vhumbe leswaku Mfumo wa yena a wu ta sungula ku fuma ematilweni hi nkarhi lowu ku nga va ni “tinyimpi ni mahungundlela ya tinyimpi,” ni ‘matiko ma pfukelana ni mifumo yi pfukelana.’ Ku hetiseka ka vuprofeta ku fungha 1914 tanihi nkarhi lowu swilo leswi swi humeleleke ha wona naswona swi fungha malembe lama sukelaka enkarhini wolowo tanihi ‘makumu ya mafambiselo ya swilo.’—Matewu 24:3, 6-8.
Xana leswi swi vula yini? Leswaku nkarhi lowu saleleke misava leyi ya sweswi wu hikiwile, wu ta hela ku nga ri khale. Xana mhaka leyi ya hi vilerisa kumbe yi hi khomisa gome? Hayi loko hi tsundzuka tihanyi, vuhomboloki, ntshikilelo, tinyimpi ni ku xaniseka loku veke kona eka mafambiselo lawa ya swilo. Entiyisweni ku ta va ntshunxeko ku va ehansi ka mufumi loyi ha yena Rito ra Xikwembu, Bibele, ri nge: “Moya wa Yehova wu ta ṭhama henhla ka yena, moya wa v̌utlhari ni wa mianakanyo, moya wa nṭunḍušo ni wa matimba, moya wa ku tiv̌a ni wa šitšhav̌o ša Yehova.”—Esaya 11:2.
Nsirhelelo Wa Xiviri eMisaveni
Kahle-kahle, a ku nge vi na nsirhelelo wa xiviri emisaveni, ku kondza vuprofeta bya Esaya byi hetiseka hi mpimo wa misava hinkwayo, ehansi ka Mfumo wa Xikwembu: “Hikuv̌a, maŝiv̌o, nḍi v̌umba matilo la’mantŝha, ni misav̌a le’yintŝha; timhaka ta khale a ti nga ha ṭunḍukiwi, ti nga ka ti nga ha tlheleri meehleketweni.” (Esaya 65:17) Ku nga khathariseki leswaku i swingani swikhongelo leswi varhangeri va misava va swi endlaka ehenhleni ka misava leyi, makungu ya vanhu ya nsirhelelo wa matiko hinkwawo a ma nga yi sivi ndlela ya Xikwembu yo tisa ku rhula ni nsirhelelo.
Nsirhelelo wa misava hinkwayo lowu nga heriki, lowu Mfumo wa Xikwembu wu wu tisaka wu ta va lowu vangamaka. Hi leyi yin’wana ya tinhlamuselo leti kumekaka eBibeleni: “Hi mabanga ya v̌ona v̌a ta fula ŝikomu, hi mafumu ya v̌ona v̌a ta fula tihwev̌o, tiko riṅwana a ri nga ha pfukeli riṅwana hi tlhari, a v̌a nga ha dyonḍi nyimpi. V̌a ta ṭhama uṅwana ni uṅwana e hansi ka nkuwa, ni le hansi ka vinya ya yena, ku nga ri na loyi a v̌a pfušaka; hikuv̌a nomu wa Yehova wa tinyimpi wu v̌urisile.”—Mikea 4:3, 4.
I nsirhelelo lowu tshembisiwaka hi Xikwembu ntsena lowu nga vaka lowu nga heriki ni lowu tiyeke. Hikwalaho, ematshan’weni yo tshemba vafumi, ha yini u nga tshembi xona? Xisweswo u ta kuma marito lawa ya mupisalema ma ri ntiyiso: “Ku katekile loyi Šikwembu ša Yakob, [ma] nga matimba ya yena, loyi ku ṭhemba ka yena ku nga ka Yehova, Šikwembu ša yena. O endlile matilo ni misav̌a, e lwandle ni hikwaŝo le’ŝi nga ka rona. O hlayisa rito ra ntiyiso hi laha ku nga heriki.”—Psalma 146:5, 6.
[Bokisi leri nga eka tluka 7]
Kereke Ya Khatoliki Ni Tipolitiki Ta Matiko Hinkwawo
“Hambi leswi Kriste a vuleke leswaku mfumo wa yena a ‘wu nga ri wa misava leyi,’ vafundhisi lava xiximekaka ni vapapa tanihi vandla, va nghenelele swinene eka minkwetlembetano ya politiki ya misava hinkwayo ni ya matiko ku sukela enkarhini wa Constantine.”—The Catholic Church in World Politics, hi Eric Hanson, Profesa wa Yunivhesiti ya Santa Clara ya Jesuit.