Lunghiselelo Ra Yehova Ra ‘Lava Nyikiweke’

“V̌amatiko v̌a ta v̌a kona, va ta risa mitlhambi ya ṅwina.”—ESAYA 61:5.

1. Ha yini rito leri nge “munyiki” ri hi tsundzuxa Yehova?

XIKWEMBU i munyiki la hananaka swinene! Muapostola Pawulo u te: “[Yehova u nyika] un’wana ni un’wana vutomi ni ku hefemula, ni swilo hinkwaswo.” (Mintirho 17:25) Un’wana ni un’wana wa hina a nga pfuneka hi ku xiyisisa ‘tinyiko letinene ni leti hetisekeke’ leti hi ti kumaka eka Xikwembu.—Yakobo 1:5, 17; Psalma 29:11; Matewu 7:7; 10:19; 13:12; 21:43.

2, 3. (a) Hi nga ti amukerisa ku yini tinyiko ta Xikwembu? (b) Valevhi a va ri “lava nyikiweke” hi ndlela yihi?

² Mupisalema a a ri ni xivangelo lexinene xo tivutisa ndlela leyi a nga hakelaka Yehova ha yona. (Psalma 116:12) Kahle-kahle Muvumbi wa hina a nga lavi nchumu lexi vanhu va nga ha vaka na xona kumbe ku nyikela ha xona. (Psalma 50:10, 12) Hambi swi ri tano, Yehova u kombisa leswaku swa n’wi tsakisa loko vanhu va tinyikela evugandzerini bya ntiyiso. (Ringanisa Vaheveru 10:5-7.) Vanhu hinkwavo va fanele va tinyiketela eka Muvumbi wa vona loyi, hi tlhelo rin’wana a nga engetelaka malunghelo yo tala, hi laha a swi ri ha kona hi Valevhi va khale. Hambi leswi Vaisrayele hinkwavo a va tinyikele eka Xikwembu, xi hlawule ndyangu wa Aroni wa Valevhi tanihi vaprista leswaku va endla magandzelo etabernakeleni ni le tempeleni. Ku vuriwa yini hi Valevhi lavan’wana hinkwavo?

³ Yehova u byele Muxe a ku: “Tshineta rixaka ra Levhi ekusuhi . . . Kutani va fanele va hlayisa swibye hinkwaswo swa tende ra nhlangano . . . Naswona u fanele u nyika Aroni ni vana va yena eValevhi. Hi lava nyikiweke [Xiheveru, nethu·nimʹ], va nyikiwile yena exikarhi ka vana va Israyele.” (Tinhlayo 3:6, 8, 9, 41, NW) Valevhi a va ‘nyikiwe’ Aroni leswaku va tirha mintirho ya tabernakele, kutani Xikwembu xi te: “Hi lava nyikiweke, va nyikiwe mina exikarhi ka vana va Israyele.” (Tinhlayo 8:16, 19; 18:6, NW) Valevhi van’wana a va endla mintirho yo olova; van’wana va amukele malunghelo lamakulu, yo tanihi ku dyondzisa milawu ya Xikwembu. (Tinhlayo 1:50, 51; 1 Tikronika 6:48; 23:3, 4; 24-32; 2 Tikronika 35:3-5) Sweswi a hi yiseni nyingiso wa hina eka vanhu van’wana “lava nyikiweke” ni ndlela leyi swi fanaka ha yona namuntlha.

Vaisrayele Va Huma eBabilona

4, 5. (a) I Vaisrayele vahi lava vuyeke hi le vuhlongeni eBabilona? (b) Enkarhini wa namutlha, i yini lexi fanaka ni ku vuya ka Vaisrayele hi le vuhlongeni?

⁴ Ezra na Nehemiya va hlamusela ndlela leyi masalela ya Vaisrayele lama rhangeriweke hi Mufumi Zerubabele, ma humeke ha yona eBabilona ku ya etikweni ra wona, ku ya vuyetela vugandzeri bya ntiyiso. Timhaka ha timbirhi ti vika leswaku vanhu lava va tlheleke, va endle nhlayo ya 42 360. Magidi ya nhlayo yoleyo a ku ri “v̌av̌anuna v̌a tiko ra Israel.” Timhaka leti landzelaka ti longoloxa vaprista. Kutani ku ta Valevhi va kwalomu ka 350, ku katsa ni vayimbeleri ni varindzi va Valevhi. Nakambe Ezra na Nehemiya na vona va tsale hi magidi ya lava a va tikomba va ri Vaisrayele, kumbexana va tikomba va ri vaprista, kambe lava a va nga koti ku tiva rixaka ra vona.—Ezra 1:1, 2; 2:2-42, 59-64; Nehemiya 7:7-45, 61-66.

⁵ Masalela lawa ya Israyele lama yisiweke evuhlongeni ni lawa endzhakunyana ma tlheriseriweke eYerusalema ni le Yuda ma kombise ku tinyikela loku hlawulekeke eka Xikwembu ni vutihlamuleri lebyikulu evugandzerini bya ntiyiso. Hi laha swi xiyiweke ha kona, enkarhini wa namuntlha hi vona ku fana loku fanelaka exikarhi ka masalela ya Vaisrayele va moya lava humeke evuhlongeni bya Babilona Lonkulu hi 1919.

6. Xikwembu xi va tirhisise ku yini Vaisrayele va moya enkarhini wa hina?

⁶ Ku sukela loko ma ntshunxiwile hi 1919, masalela ya vamakwavo va Kriste lava totiweke ma ye emahlweni ma chivirikela vugandzeri bya ntiyiso. Yehova u katekise matshalatshala ya vona yo hlengeleta lavo hetelela va 144 000 lava vumbaka “Israele wa Šikwembu, (BX).” (Vagalatiya 6:16; Nhlavutelo 7:3, 4) Tanihi Masalela lama totiweke hinkwawo ma vumba ntlawa wa “nandza la tshembekaka wo tlhariha,” loyi a tirhisiwaka ku phamela ndzalo ya swakudya swa moya leswi nyikaka vutomi, leswi tirhaka hi matimba leswaku a swi hangalasa emisaveni hinkwayo.—Matewu 24:45-47.

7. I vamani lava hlanganyelaka ni vatotiwa evugandzerini bya ntiyiso?

⁷ Hi laha xihloko lexi hundzeke xi kombeke ha kona, vanhu va Yehova sweswi va katsa timiliyoni ta “tinyimpfu tin’wana,” leti nga ni ntshembo lowu va nyikiweke hi Xikwembu wo pona nhlomulo lowukulu lowu nga ekusuhi. Va navela ku tirhela Yehova hi laha ku nga heriki emisaveni, laha va nga ta ka va nga ha vi ni ndlala ni torha, ni laha mihloti ya mahlomulo yi nga ta ka yi nga ha vi kona. (Yohane 10:16; Nhlavutelo 7:9-17; 21:3-5) Xana emhakeni ya lava vuyeke hi le Babilona hi kuma ku fana ko karhi eka vanhu vo tano? Ina!

Lava Nga Riki Vaisrayele Na Vona Va Vuyile

8. I vamani lava fambeke ni Vaisrayele loko va vuya hi le Babilona?

⁸ Loko xirhambo xi twakarile leswaku varhandzi va Yehova eBabilona va tlhelela eTikweni ra Xitshembiso, magidi ya lava nga riki Vaisrayele va xi amukerile. Eminxaxamelweni leyi nyikeriweke hi Ezra na Nehemiya, hi hlaya hi “Vanetinim” (leswi vulaka “Lava Nyikiweke”) ni “v̌ana v̌a malanḍa ya Solomon,” lava nhlayo ya vona loko yi hlanganisiwile a va ri 392. Timhaka ti vulavula hi van’wana vo tlula 7 500: ‘malandza ya xinuna ni ya xisati’ kun’we ni “v̌ayimbeleri v̌a v̌av̌anuna ni v̌a v̌av̌asati” lava nga riki Valevhi. (Ezra 2:43-58, 65; Nehemia 7:46-60, 67) I yini lexi susumeteleke vanhu vo tala lava nga riki Vaisrayele leswaku va tlhela?

9. Moya wa Xikwembu a wu katseka njhani eku vuyeni hi le vuhlongeni?

⁹ Ezra 1:5 yi vulavula hi “lav̌a timbilu ta v̌ona ti pfušiweke i Yehova, v̌a suka, v̌a ya aka yindlu ya Yehova.” Ina, Yehova u susumetele hinkwavo lava tlheleke. U pfuxe ku navela ka vona, hi leswaku mianakanyo leyi va susumetelaka. Hambi xi ri ematilweni, Xikwembu xi nga endla leswi hi ku tirhisa moya wa xona lowo kwetsima, matimba ya xona lama tirhaka. Xisweswo, hinkwavo lava sukeke, “v̌a ya aka yindlu ya Yehova” va pfuniwile hi “moya wa [Xikwembu].”—Zakaria 4:1, 6; Hagai 1:14.

Ku Fana Ka Manguva Lawa

10, 11. I ku fana kwihi loku nga kumiwaka eka lava nga riki Vaisrayele lava vuyeke hi le Babilona?

¹⁰ I vamani lava fanekiseriwaka hi vanhu lava tlheleke lava nga riki Vaisrayele? Vakriste vo tala va nga hlamula va ku: ‘Vanethinimi va fana ni “tinyimpfu tin’wana” ta namuntlha.’ I ntiyiso, kambe ku nga ri Vanethinimi ntsena; hikuva vanhu hinkwavo lava nga riki Vaisrayele lava tlheleke namutlha va yimela Vakriste lava nga riki Vaisrayele va moya.

¹¹ Buku leyi nge You May Survive Armageddon Into God’s New Worlda yi te: “Masalela ya Vaisrayele va 42 360 a ku nga ri wona ntsena lama humeke eBabilona ni mufumi Zerubabele . . . A a ku ri ni magidi ya lava nga riki Vaisrayele . . . Handle ka Vanethinimi a ku ri ni van’wana lava nga riki Vaisrayele, malandza, vayimbeleri va ndhuma va xinuna ni va xisati ni vana va malandza ya Hosi Solomoni.” Buku ya hlamusela: “Vanethinimi, malandza, vayimbeleri ni vana va malandza ya Solomoni, hinkwavo lava nga riki Vaisrayele, va hume etikweni ra vuhlonga va ri ni masalela ya Vaisrayele . . . Xana i swinene ku ehleketa leswaku vanhu va namuntlha va tinxaka to hambana-hambana lava nga riki Vaisrayele va moya va ta tihlanganisa ni masalela ya Israyele wa moya ni ku kurisa vugandzeri bya Yehova Xikwembu kun’we na vona? Ina.” Vanhu vo tano ‘va hundzuke Vanethinimi vo fanekisela va nkarhi wa hina, vayimbeleri ni vana va malandza ya Solomoni.’

12. Xikwembu xi wu tirhisa njhani moya wa xona hi ndlela leyi hlawulekeke eka Vaisrayele va moya, naswona ha yini hi tiyiseka leswaku wa kumeka eka vagandzeri va xona hinkwavo?

¹² Tanihi le ka xikombiso xa khale, Xikwembu xi nyikela moya wa xona ni le ka lava nga ni ntshembo wo hanya hi laha ku nga heriki emisaveni. I ntiyiso, a va tswariwanga ra vumbirhi. Un’wana ni un’wana wa lava 144 000 u ni ntokoto wa ku tswariwa ra vumbirhi tanihi n’wana wa Xikwembu wa moya ni ku totiwa hi moya lowo kwetsima. (Yohane 3:3, 5; Varhoma 8:16; Vaefesa 1:13, 14) Kavula, ku totiwa koloko i ku kombisiwa ko hlawuleka ka moya wa Xikwembu eka ntlhambinyana. Kambe moya wa Xikwembu wa laveka nakambe leswaku hi endla ku rhandza ka xona. Kutani, Yesu u te: ‘Tatana wa le tilweni u nyika moya lowo kwetsima eka lava kombelaka eka yena.’ (Luka 11:13) Ku nga khathariseki leswaku loyi a kombelaka u ni ntshembo wa le tilweni kumbe i wa tinyimpfu tin’wana, moya wa Yehova wu kumeka hi xitalo leswaku wu hetisisa ku rhandza ka Yena.

13. Moya wu nga tirha njhani eka malandza hinkwawo ya Xikwembu?

¹³ Moya wa Xikwembu wu susumetele Vaisrayele ni lava nga riki Vaisrayele ku tlhelela eYerusalema, naswona wu tiyisa ni ku pfuna vanhu va yena hinkwavo vo tshembeka namuntlha. Ku nga khathariseki leswaku ntshembo lowu Mukriste a wu nyikiweke hi Xikwembu i wa ku hanya etilweni kumbe emisaveni, u fanele a chumayela mahungu lamanene naswona moya lowo kwetsima wa n’wi pfuna leswaku a tshembeka eka sweswo. Un’wana ni un’wana wa hina—ku nga khathariseki leswo ntshembo wa hina hi wihi—hi fanele hi hlakulela mihandzu ya moya, leyi hinkwerhu ka hina hi yi lavaka hi xitalo.—Vagalatiya 5:22-26.

Va Nyikeriwe Ku Endla Ntirho Wo Hlawuleka

14, 15. (a) Exikarhi ka lava vuyeke lava va nga riki Vaisrayele, i mintlawa yihi mimbirhi leyi boxiweke hi ku kongoma? (b) Vanethinimi a ku ri vamani, naswona va endle yini?

¹⁴ Exikarhi ka magidi ya lava nga riki Vaisrayele lava moya wu va susumeteleke ku tlhela, a a ku ri ni mintlawa mimbirhi leyitsongo leyi boxiweke hi ku kongoma eRitweni ra Xikwembu—Vanethinimi ni vana va malandza ya Solomoni. Volavo a ku ri vamani? Va endle yini? Naswona leswi swi nga va swi vula yini namuntlha?

¹⁵ Vanethinimi a ku ri ntlawa lowu nga riki na masungulo ya Vaisrayele naswona lowu a wu ri ni lunghelo ro tirha ni Valevhi. Tsundzuka Vakanana vo huma eGibiyoni lava veke “v̌apanḍeri v̌a tihunyi ni v̌aki v̌a mati v̌a nhlengeletano ni altari ya Yehova.” (Yoxua 9:27) Kumbexana van’wana va vana va vona a va ri exikarhi ka Vanethinimi lava vuyeke hi le Babilona, kun’we ni van’wana lava veke Vanethinimi hi nkarhi wa ku fuma ka Davhida ni le minkarhini yin’wana. (Ezra 8:20) Xana Vanethinimi va endle yini? Valevhi va averiwe ku pfuna vaprista, naswona endzhakunyana Vanethinimi va averiwe ku pfuna Valevhi. Hambi ku ri eka valuveri lava yimbeke, leri a ku ri lunghelo.

16. Ntirho wa Vanethinimi wu cincise ku yini hi ku famba ka nkarhi?

¹⁶ Loko ntlawa wu vuya hi le eBabilona, a wu ri ni Valevhi vatsongo, loko hi va ringanisa ni vaprista kumbe Vanethinimi ni “v̌ana v̌a malanḍa ya Solomon.” (Ezra 8:15-20) Dictionary of the Bible, hi Dr. James Hastings, yi ri: “Endzhaku ka nkarhi hi kuma leswaku [Vanethinimi] hi laha ku heleleke va tekiwe tanihi ntlawa wa xiyimo xa le henhla, lerova va nyikiwa malunghelo.” Magazini wo dyondzisa lowu nge Vetus Testamentum wu ri: “Ku cinca ku humelerile. Endzhaku ka ku Tlhela hi le Vuhlongeni, [valuveri] lava a va nga ha langutiwi tanihi mahlonga ya Tempele, kambe tanihi vatirhi endzeni ka yona, va tsakela xiyimo lexi fanaka ni xa vanhu va mintlawa yin’wana, leyi tirheke eTempeleni.” Vona bokisi, “Xiyimo Lexi Cinciweke.”

17. Ha yini Vanethinimi va kume ntirho wo tala wo wu endla, naswona Bibele yi swi kombisisa ku yini leswi?

¹⁷ Kavula, Vanethinimi a va ringananga ni vaprista ni Valevhi. Mintlawa yo hetelela a ku ri Vaisrayele, lava hlawuriweke hi Yehova hi yexe naswona vona a va siviwanga hi lava nga riki Vaisrayele. Hambi swi ri tano, swikombiso swa Bibele swi komba leswaku tanihi leswi nhlayo ya Valevhi a yi ri ehansi, Vanethinimi va nyikiwe ntirho wo tala wo wu endlela Xikwembu. A va nyikiwe tindhawu to tshama ekusuhi ni tempele. Esikwini ra Nehemiya va tirhe ni vaprista eku lunghiseni ka makhumbi ekusuhi ni tempele. (Nehemiya 3:22-26) Naswona hosi ya Peresi yi lerise leswaku Vanethinimi va nga hakeli ndzuvo, tanihi leswi Valevhi a va nga hakeli hikwalaho ka ntirho wa vona wa le tempeleni. (Ezra 7:24) Leswi swi komba ndlela leyi “lava nyikiweke” (Valevhi ni Vanethinimi) a va nghenelele ha yona etimhakeni ta moya ni ndlela leyi swiavelo swa Vanethinimi swi kuleke ha yona hi ku ya hi xilaveko xa kona, hambi leswi a va nga vuriwi Valevhi. Loko Ezra endzhaku a hlengelete vakhotsiwa leswaku va tlhela, eku sunguleni a ku nga ri na Valevhi exikarhi ka vona. Kutani u endle matshalatshala yo va hlengeleta. Sweswo swi humese Valevhi va 38 ni Vanethinimi va 220 lava thleleleke leswaku va ya “khoma ntiro wa yindlu ya Šikwembu ša hina.”—Ezra 8:15-20.

18. Vana va malanḍa ya Solomoni va nga ha va va tirhe ntirho muni?

¹⁸ Ntlawa wa vumbirhi wa vanhu lava nga riki Vaisrayele lowu boxiweke hi ku kongoma a ku ri vana va malandza ya Solomoni. Bibele a yi hi hlamuseli ngopfu hi vona. Van’wana a ku ri “v̌ana v̌a Soferet.” Ezra u nghenisa xirhangi lexo kongoma eka vito rero a ri endla Has·so·pheʹreth, leri kumbexana ri vulaka ‘mutsari.’ (Ezra 2:55; Nehemia 7:57) Xisweswo va nga ha va va ve ntlawa wa vatsari kumbe vakopi, kumbexana vatsari va le tempeleni/lava fambisaka ntirho. Ku nga khathariseki leswaku i va rixaka rin’wana, vana va malandza ya Solomoni va kombise ku tinyikela ka vona eka Yehova hi ku suka eBabilona kutani va tlhela leswaku va ya hlanganyela eku vuyeteleni ka vugandzeri bya Yena.

Ku Tinyiketela Ka Hina Namuntlha

19. Hi byihi vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka vatotiwa va namuntlha ni tinyimpfu tin’wana?

¹⁹ Esikwini ra hina, Xikwembu xi tirhise masalela lama totiweke leswaku ma rhangela vugandzeri lebyi tengeke hi matimba ni ku twarisa mahungu lamanene. (Marka 13:10) Vona ndlela leyi lava va tsakeke ha yona loko va vona makume ya magidi, madzana ya magidi ni timiliyoni ta tinyimpfu tin’wana ti hlanganyela na vona evugandzerini! Naswona vona ku twanana loku nyanyulaka swonghasi loku veke kona exikarhi ka masalela ni tinyimpfu tin’wana!—Yohane 10:16.

20. I ku twisisa kwihi lokuntshwa loku twalaka mayelana ni ku fana ka Vanethinimi ni vana va malandza ya Solomoni? (Swivuriso 4:18)

²⁰ Hinkwavo lava nga riki Vaisrayele lava vuyeke hi le vuhlongeni eBabilona wa khale va fanekisela tinyimpfu tin’wana leti sweswi ti tirhaka ni masalela ya Israyele wa moya. Hambi swi ri tano, ku vuriwa yini hi mhaka ya leswaku Bibele yi boxa Vanethinimi ni vana va malandza ya Solomoni? Vanethinimi ni vana va malandza ya Solomoni va nyikiwe malunghelo yo tlula van’wana lava tlheleke, lava va nga riki Vaisrayele. Leswi swi nga ha fanekisela kahle mhaka ya leswaku Xikwembu namuntlha xi nyikele malunghelo lamakulu ni mintirho yo tala eka tinyimpfu tin’wana leti kuleke, leti ti swi lavaka.

21. Vamakwerhu van’wana lava nga ni ntshembo wa la misaveni va wu amukele njhani ntirho ni malunghelo lama engetelekeke?

²¹ Malunghelo ya Vanethinimi lama kuleke a ma hlangane ni mintirho ya moya hi ku kongoma. Vana va malandza ya Solomoni va vonaka va kume ntirho wa vufambisi. Hi laha ku fanaka namuntlha, Yehova u katekise vanhu va yena hi ‘tinyiko ta vanhu’ leswaku va khathalela swilaveko swa vona. (Vaefesa 4:8, 11, 12) Lava katsekaka eka lunghelo leri i madzana yo tala ya vamakwerhu lava vupfeke, lava nga ni ntokoto, lava hlanganyelaka eku ‘riseni ka mintlhambi,’ va tirha tanihi valanguteri va swifundza ni va miganga ni le ka Tikomiti ta Marhavi ya Sosayiti ya Watch Tower eka marhavi ya 98. (Esaya 61:5) Eka yindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Sosayiti, ehansi ka nkongomiso wa “mulanguteri lowo tshembeka” ni Huvo ya yona leyi Fumaka, vavanuna lava fanelekaka va kuma ndzetelo wo va pfuna eku lunghiseleleni ka mphakelo wa swakudya swa moya. (Luka 12:42) Vatinyiketeri van’wana va nkarhi wo leha va leteriwe ku fambisa makaya ya Bethele ni tifektri ni ku langutela minongonoko ya misava hinkwayo ya ku akiwa ka miako ya marhavi lamantshwa ni tiholo ta vugandzeri bya Vukriste. Va humelerile eku tirheni tanihi vapfuni lavakulu va masalela lama totiweke, lava vumbaka ntlawa wa vaprista va vuhosi.—Ringanisa 1 Vakorinto 4:17; 14:40; 1 Petro 2:9.

22. Ha yini swi fanerile leswaku van’wana va tinyimpfu tin’wana va nyikiwa vutihlamuleri bya matimba sweswi, naswona hi fanele hi endlisa ku yini hi leswi?

²² Eminkarhini ya khale, vaprista ni Valevhi va ye emahlweni va tirha exikarhi ka Vayuda. (Yohane 1:19) Hambi swi ri tano, namuntlha masalela ya Israyele wa moya emisaveni ma fanele ma ya ma hunguteka hi nhlayo. (Ringanisa Yohane 3:30.) Eku heteleleni, endzhaku ka ku herisiwa ka Babilona Lonkulu, hikwavo va 144 000 ‘lava funghiweke’ va ta va etilweni enkhubyeni wa vukati bya Xinyimpfana. (Nhlavutelo 7:13; 19:1-8) Kambe sweswi tinyimpfu tin’wana ti fanele ti engeteleka. Mhaka ya leswaku tin’wana ta tona, ku fana ni Vanethinimi ni vana va malandza ya Solomoni, sweswi ti averiwa vutihlamuleri bya matimba ehansi ka vulanguteri bya masalela lama totiweke, a yi tiendli ti tikurisa kumbe ti tivona ti antswa. (Varhoma 12:3) Leswi swi hi nyika ntshembo wa leswaku loko vanhu va Xikwembu ‘va huma enhlomulweni lowukulu,’ ku ta va ni vavanuna lava nga ni ntokoko—“tihosana”—lava tilunghiseleke ku rhangela exikarhi ka tinyimpfu tin’wana.—Nhlavutelo 7:14; Esaya 32:1; ringanisa Mintirho 6:2-7.

23. Ha yini hinkwerhu ka hina hi fanele hi hlakulela moya wo nyikela malunghana ni ntirho wa Xikwembu?

²³ Hinkwavo lava vuyeke hi le Babilona a a va swi rhandza ku tirha hi matimba va kombisa leswaku emianakanyweni ni le timbilwini ta vona va tiyimisele ku gandzela Yehova. Swa fana ni namuntlha. Kun’we ni masalela lama totiweke, “v̌amatiko . . . v̌a ta risa mitlhambi.” (Esaya 61:5) Kutani ku nga khathariseki ntshembo lowu Xikwembu xi hi nyikeke wona, naswona ku nga khathariseki vutihlamuleri byo tala lebyi vakulu lava hlawuriweke hi moya va nga nyikiwaka byona emahlweni ka siku ra ku lwa ka Yehova eArmagedoni, onge hinkwerhu hi nga hlakulela moya wo tinyiketela, wo pfumala vutianakanyi, lowu baseke. Hambi loko hi nga ta ka hi nga swi koti ku hakela Yehova eka mimpfuno hinkwayo leyinene ya yena, onge hi nga tinyiketela hi laha ku heleleke eka hinkwaswo leswi hi swi endlaka enhlengeletanweni ya yena. (Psalma 116:12-14; Vakolosa 3:23) Xisweswo hinkwerhu hi nga tinyiketela eka vugandzeri bya ntiyiso, tanihi leswi tinyimpfu tin’wana ti tirhaka hi vun’we ni vatotiwa, lava vekeriweke ku “fuma tanihi tihosi emisaveni.”—Nhlavutelo 5:9, 10.

[Nhlamuselo ya le hansi]

Tinhla To Ti Tsundzuka

◻ Valevhi a va ri “lava nyikiweke” hi ndlela yihi eka Israyele wa khale?

◻ I va mani lava vuyeke hi le vuhlongeni lava nga riki Vaisrayele, va fanekisela va mani?

◻ I ku cinca kwihi loku vonakaka ku endlekile eka Vanethinimi?

◻ Mayelana ni Vanethenimi ni vana va malandza ya Solomoni, i ku fana kwihi loku twisisiwaka sweswi?

◻ I ntshembo wihi lowu tisiwaka hi ku tirhisana ka vatotiwa ni tinyimpfu tin’wana?

[Bokisi leri nga eka tluka 14]

XIYIMO LEXI CINCIWEKE

Tidikixinari ni ti-encyclopedia to tala ta Bibele ti hlamusela ku cinca loku voniweke hi van’wana lava nga riki Vaisrayele lava vuyeke hi le vuhlongeni. Hi xikombiso, ehansi ka “Ku cinca ka xiyimo xa vona,” Encyclopædia Biblica yi ri: “Xiyimo xa vona xa ximfumo, hi laha se xi kombisiweke ha kona, hi nkarhi lowu fanaka xi kurile. [Vanethinimi] a va ha vanga mahlonga hi ku landzela nhlamuselo ya rito rero.” (Yi hleriwe hi Cheyne na Black, Vholumo III, tluka 3399) Eka The Cyclopædia of Biblical Literature, John Kitto wa tsala: “A swi nga ta languteriwa leswaku vo tala va vona [Vanethinimi] va nga tlhelela exiyin’weni lexi xa le hansi ePalestina . . . Ku tinyiketela ka nkarhinyana loku xisweswo ku kombisiweke hi vanhu lava ku kurise xiyimo xa Vanethinimi.” (Vholumo II, tluka 417) The International Standard Bible Encyclopedia yi swi veka erivaleni: “Loko ku langutiwa xinghana lexi ni xisekelo xa vona enkarhini wa Solomoni, ku nga ha vuriwa leswaku malandza ya Solomoni ma ve ni vutihlamuleri byo hlawuleka etempeleni ya vumbirhi.”—Yi hleriwe hi G. W. Bromiley, Vholumo 4, tluka 570.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Loko Vaisrayele va tlhela leswaku va ya pfuxa Yerusalema, magidi ya lava nga riki Vaisrayele ma fambe na vona

[Xihlovo Xa Kona]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Komiti ya Rhavi eKorea. Ku fana ni Vanethinimi va khale, vavanuna va tinyimpfu tin’wana va ni vutihlamuleri bya matimba evugandzerini bya ntiyiso namuntlha