Xana Vanhu Va N’wi Lava Mesiya Hakunene?

“MISAVA YA N’WI LAVA MESIYA, KU VULA MUCHAVISEKI”

Nhloko-mhaka yoleyo yi humelele eka The Financial Post ya le Toronto, eCanada, hi 1980. Muchaviseki loyi a tshahiweke a ku ri Aurelio Peccei, muungameri ni musunguri wa nhlangano wa valavisisi eka dyondzo yo karhi lowu vuriwaka Ntlawa wa Rhoma. Hi ku ya hi Post, Peccei a a pfumela leswaku “murhangeri wa matimba lama nga tolovelekangiki eka—sayense, politiki kumbe vukhongeri—a a ta va yena ntsena muponisi wa misava eka swiphiqo swa ntshamisano ni swa ikhonomi leswi xungetaka ku herisa vaaka-tiko.” Xana wena u anakanya yini? Xana misava leyi yi le xiphiqweni lexikulu hakunene lerova vanhu va lava Mesiya? Xiya xin’we ntsena xa swiphiqo leswi misava leyi yi langutaneke na swona—ndlala.

LOKO u languta xifaniso xa phepha-hungu kumbe magazini, u hlanganisiwa hi mahlo mambirhi lamakulu, ya buraweni. I mahlo ya n’wana, nhwanyana lontsongo loyi a nga si vaka ni malembe ya ntlhanu. Kambe mahlo lama a ma ku vangeli ku n’wayitela. Mahlo ya yena a ma vangami tanihi ya xihlangi, a ma tikombisi ma ri ni ku hlamala ka ntsako kumbe ku vonaka a tshemba vanhu hi mbilu hinkwayo. Ematshan’wini ya sweswo ma tele hi ku karhateka lokukulu, ku tlhava lokukulu, ndlala leyi hetaka matimba. N’wana wa sika. Ku karhateka ni ndlala a swi tiyiseleki.

Ku fana ni vo tala, kumbexana a wu swi lavi ku heta nkarhi wo leha u langute swifaniso sweswo, kutani u pfula tluka hi ku hatlisa. A hi swona leswaku wa honisa, kambe u titwa u karhatekile hi ku anakanya leswaku nhwanyana loyi u heleriwe hi nkarhi. Swivokwana ni swinengana leswo ondza ni khwiri lero kukumuka i swikombiso swa leswaku miri wa yena se wu sungule ku dyeka. Loko u vona xifaniso xa yena, kumbexana se a file. Lexi nyanyisaka, wa swi tiva leswaku a hi yena ntsena.

Xana xiphiqo lexi xi kule ku fikela kwihi ke? Xana u nga vona vana va 14 wa timiliyoni hi mahlo ya mianakanyo? Vo tala va hina a hi koti ku va vona; nhlayo leyi yi kule ngopfu lerova a wu yi anakanyi. Kutani anakanya hi xitediyamu lexi rhwalaka vanhu va 40 000. Kutani xi teke xi tatiwe hinkwaxo hi vana—switulu hinkwaswo swi tele, minxaxamelo hinkwayo yi tatiwile, ku pfumala ni ndhawu yo phela marha. Hambi ku ri sweswo swa nonon’hwa ku swi vona hi mahlo ya mianakanyo. Kambe a swi ta lava 350 wa switediyamu swo tano swi tatiwe hi vana leswaku swi hlanganisa nhlayo ya 14 wa timiliyoni. Hi ku ya hi UNICEF (United Nations Children’s Fund), yoleyo i nhlayo leyi tsemaka nhlana ya vana lava nga ehansi ka malembe ya ntlhanu lava dlayiwaka hi ku sika ni vuvabyi lebyi sivelekaka hi ku olova lembe na lembe ematikweni lama hluvukaka. Sweswo swi vula leswaku i vana lava lavaka ku ringana xitediyamu xin’we lava faka siku na siku! Eka leswi, tlhandlekela nhlayo ya vanhu lava kuleke lava sikaka, kutani u ta kuma ntsengo wa vanhu lava sikaka nkarhi na nkarhi wu ri kwalomu ka miliyadi yin’we emisaveni hinkwayo.

Ha Yini Ku Ri Ni Ndlala Yonghasi?

Planete leyi yi humesa swakudya swo tala ku tlula leswi vanhu va swi dyaka sweswi, naswona yi nga humesa leswi engetelekeke. Kambe minete yin’wana ni yin’wana, vana va 26 va fa hi ku sika ni vuvabyi. Hi minete yoleyo, misava yi heta kwalomu ka R5 500 000 yi ri karhi yi tilulamisela nyimpi. Xana wa swi vona leswi mali yoleyo hinkwayo—kumbe xiphemunyana xa yona—yi nga swi endlelaka vana lavaya va 26?

Entiyisweni, ndlala ya misava a yi vangiwi ntsena hi ku kayivela ka swakudya kumbe mali. Xiphiqo xa kona xi tlula kwalaho. Hi laha Jorge E. Hardoy, profesa wa le Argentina a vuleke ha kona, “misava hinkwayo a yi swi koti ku chavelelana, ku pfunana, ku avelana nkarhi, rifuwo ni vutivi ni lava va lavaka swilo leswi hi laha ku engetelekeke.” Ina, xiphiqo a xi le ka rifuwo ra munhu, kambe eka munhu hi yexe. Makwanga ni vutianakanyi swi vonaka swi lawula vanhu hi matimba. N’we-xa-ntlhanu wa vanhu lava fumeke swinene eka vaaki va misava va ni tinhundzu ni mintirho leyi tlulaka ya n’we-xa-ntlhanu wa vanhu lava nga swisiwana swinene hi minkarhi ya kwalomu ka 60.

I ntiyiso, van’wana va ringeta hi matimba ku yisa swakudya eka vanhu lava sikaka, kambe matshalatshala ya vona hakanyingi ma siveriwa hi swilo leswi va nga kotiki ku swi lawula. Ndlala hakanyingi yi hlasela matiko lama onhiweke hi nyimpi ya xin’wana-manana kumbe nxandzuko, naswona swi tolovelekile leswaku mavuthu lama kanetanaka ma sivela mimphakelo yo phalala leswaku yi nga fiki eka lava va yi lavaka. Matlhelo ha mambirhi ma chava leswaku loko mo pfumelela swakudya leswaku swi fikelela vaaka-tiko lava sikaka lava nga endhawini ya nala, ma ta va ma wundla nala. Tihulumendhe hi toxe ti tirhisa ku sikisa van’wana tanihi tlhari ra politiki.

Xana Ntlhantlho A Wu Kona Ke?

Khombo ra kona, xiphiqo xa ku sika ka timiliyoni ta vanhu a hi xiphiqo xi ri xoxe lexi hlaselaka vanhu. Ku herisiwa ni ku onhiwa ka mbango loku nga sivelekiki, khombo leri phikelelaka ra nyimpi leri koxaka vutomi bya vanhu lava hlayiwaka hi timiliyoni, vugevenga lebyikulu lebyi nga lawulekiki lebyi vangaka ku chava ni ku nga tshembani ematikweni hinkwawo ni mahanyelo lama nyanyaka ku biha lama tikombaka ku ri wona ma vangaka swo tala swa swiphiqo leswi—swiphiqo leswi swa misava hinkwayo swa hlangana, swi tiyisa ntiyiso lowu nga kanetekiki—munhu a nge swi koti ku tifuma hi laha ku humelelaka.

A swi kanakanisi leswaku xexo i xivangelo xa ku va vanhu vo tala va lahlekeriwe hi ntshembo wa ku vona swiphiqo swa misava swi ntlhantlhiwa. Van’wana va titwa ku fana na Aurelio Peccei, mudyondzi wa le Italy loyi a boxiweke eku sunguleni. Va anakanya leswaku loko ku ta va ni ntlhantlho, wu fanele ku huma eka xihlovo—lexi nga tolovelekangiki—kumbe lexi tlulaka vanhu. Xisweswo, ku anakanyiwa ngopfu hi mesiya. Kambe xana ntshembo wa mesiya wu nga hetisisiwa? Kumbe xana ku tshemba ko tano i ku tixisa ntsena?

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 2]

Swifaniso swa xifunengeto: Ehenhla: U.S. Naval Observatory photo; Ehansi: NASA photo

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

WHO photo by P. Almasy

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 4]

WHO photo by P. Almasy

U.S. Navy photo