Ndzima 2
Xana Vanhu Va Nga Ku Tisa Ku Rhula Loku Nga Heriki Ni Nsirhelelo Ke?
1. I swivutiso swihi leswi hi faneleke ku swi vutisa, futhi hikwalaho ka yini?
LESWAKU ntshembo wu va ni nkoka, wu fanele wu seketeriwe eka swilo swa xiviri, entiyisweni. Mintshembo ya mavunwa yo pfala mahlo ya vanhu leswaku va nga voni swilo swa xiviri ntsena. Hikwalaho ke, swa hi fanela ku vutisa: Xana ha swi vona leswaku i swiphiqo swa vukulu byo tanihi kwihi leswi faneleke ku tlhantlhiwa leswaku ku tisiwa ku rhula ka ntiyiso ni nsirhelelo? Ha swi xiya leswaku xiyimo xi ve xa xihatla xo tanihi kwihi-ke? Xana byi kona vumbhoni byo karhi bya leswaku mintlhantlho ya vanhu yi ta ringana vukulukumba bya ntirho lowu ke?
2, 3. (a) Hikwalaho ka yini ku lavisisa ku rhula ni nsirhelelo swi ri swa xihatla ngopfu namuntlha? (b) I minxungeto yihi yin’wana leyi xungetaka vutomi emisaveni?
2 Hi magidi ya malembe vanhu va naverile ku rhula loku nga heriki ni nsirhelelo, handle ko kateka. Kambe sweswi xiyimo i xa xihatla swinene hikwalaho ka nxungeto wa nyimpi ya nyutliya. Xiviko xa le Canada xi tsundzuxile xi ku: “Ku hava nchumu lowu va nge i nyimpi ya nyutliya leyi winekaka hikuva vuyelo bya yona byi ta va lebyi chavisaka lerova lava poneke va ta navela lava feke.”3 Loko a komba leswaku hikwalaho ka yini, mudyondzi wa tinyeleti Carl Sagan u te: “Sweswi ku na switlhavani swa nyutliya leswi tlulaka 50 000, . . . leswi ringanaka ku lovisa Vahiroshima va miliyoni.” U engeterile a ku: “Ku hava ku kanakana leswaku nhluvuko wa xirhendzevutana xa hina wu ta lovisiwa.”4
3 Tlhandla-kambirhi, minxungeto yin’wana yi veka vutomi ekhombyeni emisaveni. Wun’wana i nthyakiso wa misava hinkwayo wa tiko, moya, ni mati. Kasi wun’wana i ku buluka ka vaaki-ndhawu ni ndlala, vuvabyi, ni mpfhapfhapfha leswi fambisanaka na kona.
4. Xana xiyimo xa vanhu namuntlha xi hlamuseriwe hi ndlela yihi?
4 Malunghana ni minxungeto yo hambana-hambana leyi vanhu va langutanaka na yona sweswi, huvo ya ku rhula eNorway yi te: “Xiyimo xa namuntlha xa matiko hinkwawo xi hlawulekisiwa hi khombo lerikulu leri kumekaka etindhawini hinkwato ta ntirho wa vanhu: eka ikhonomi ni ntirhisano, politiki ni swa nyimpi, eka swa moya ni le mahanyelweni.” Yi tlhele yi ku: “Mpfurhampfurha wa andza naswona ku tirhisiwa ka matimba tanihi xitirho xa nawu ni xa vutlhari swi tolovelekile. . . . Ku ringana ka ku rhula ni nyimpi ku ya ku kanakanisa swinene.”5 Xana leswi swi yisa kwihi? Matsalana-jenerala wa UN u tsundzuxile: “Hi kusuhi swinene ngopfu ni hosi leyintshwa ya matiko hinkwawo.”6
Misava Leyi Nga Hava Nyimpi Hi Matshalatshala Ya Vanhu Xana?
5. Xana matimu ya komba yini hi ta matimba ya vanhu yo herisa nyimpi?
5 Xana xi kona xivangelo xo pfumela leswaku vanhu va nga swi kota ku herisa nyimpi? Hi ku landza matimu, ku vile ni malembe ma nga ri mangani ntsena lama dalanganeke laha misava leyi a yi nga ri na nyimpi hi ku helela. Eka lembe xidzana leri ra vu-20 ntsena, vanhu lava nga vaka timiliyoni ta 100 va dlawile enyimpini! Hambi wu ri Ntwanano wa Matiko wa tolo kumbe Nhlangano wa Matiko wa namuntlha a wu swi kotanga ku sivela ku dlawa loku.
6. Xana ku chava nyimpi ya nyutliya i xisekelo lexinene xa ku rhula ke?
6 Kambe xana ku chava ndzoviso wa matlhari ya nyutliya ku nga ka ku nga swi hundzuli leswi ke? Ku chava loku ringaneke ka matlhari ya nyutliya a ku vangiwanga hi 1945 loko tibomo ta athomo ti onhile madoroba mambirhi ya Japani? Ee, ku sukela kwalaho tinhulu ta switlhavani swa nyutliya leswi nga ni matimba lama tlurisaka ti engeteleke hi magidi-gidi. Naswona ku sukela hi 1945 mpimanyeto wa vanhu va 35 000 000 va dlawile etinyimpini na le switerekweni leswi katsaka matiko lama tlulaka 100. Eka lembe rin’wana leri nga ha ku hundzaka matiko ya 45 ya hlanganyerile eka mimpfilumpfilu!7 E-e, ku chaviwa ka switlhavani swa nyutliya a ku yi sivelanga nyimpi.
7. Ku sayiniwa ka mintwanano yo veka matlhari ehansi kumbe mintwanano ya ku rhula swi tiyisa ku rhula loku nga heriki xana?
7 Hi mfanelo, matiko ma sayina mintwanano yo veka matlhari hansi ni ya ku rhula naswona ma ta ya emahlweni ma swi endla. Ku tlula malembe xidzana, magidi ya xiviri ya mintwanano leyi ma sayiniwile. Kambe, loko mianakanyo ya nyimpi yi tinyika matimba, mintwanano yoleyo yi hundzuka maphepha lama nga pfuniki nchumu. Nhlangano wa Matiko na wona wu hlulekile ku sivela nyimpi, hikuva hambi leswi matiko lama lavaka ku va hinkwawo namuntlha ma nga xiphemu xa UN, va yi honisa hi ku ntshunxeka. Hikwalaho i swa xiviri ku tshemba leswaku varhangeri va misava va nkarhi lowu taka va ta hlayisa rito ra vona ku tlula lava hundzeke xana?
8. Bibele yi wu vurise ku yini ntiyiso hi ta ku hluleka ka vanhu ka ku kuma ku rhula loku nga heriki?
8 Hi tlhelo rin’wana, xiyimo xa Bibele xi pfumelelana ni tidyondzo ta matimu. A yi swi bumabumeli ku veka ntshembo wa hina eka matshalatshala ya vanhu yo tisa ku rhula. Ku hambana ni sweswo, yi vhumbe khale leswaku matshalatshala ya vanhu ma nga ka ma nga ku tisi ku rhula loku nga heriki. Yi tsundzuxile swi nga si endleka leswaku emahlweninyana ka makumu ya mafambiselo lawa ya swilo, tinyimpi ni mimpfilumpfilu swi ta andza emisaveni hinkwayo, ‘tiko rin’wana ri pfukela tiko rin’wana ni ku fuma kun’wana ku pfukela ku fuma kun’wana.’ (Luka 21:9, 10, 31; Nhlavutelo 6:1-4) Swiendlakalo swa misava ku sukela hi 1914 swi hetisise vuprofeta byebyo. Kutani ematshan’wini yo pfuxa mintshembo yo hemba, hi ntiyiso Bibele yi ri: “Ndlela ya munhu a yi le matimbeni ya yena, kambe munhu la fambaka a nga ka a nga lulamisi rendzo ra yena.”—Yeremia 10:23.
Xana Vanhu Va Nga Swi Kota Ku Tiyisela Ku Buluka Ka Vaaki-ndhawu Ke?
9-11. (a) Xana vaaki va misava va andza hi xihatla hi ndlela yihi? (b) I xiyimo xihi lexi hlaselaka nhlayo leyikulu ya vanhu ke?
9 Vaaki va misava va fike eka biliyoni yin’we hi lembe xidzana ra vu-19. Sweswi hi lava nga vaka tibiliyoni ta ntlhanu,8 biliyoni yin’wana ni yin’wana leyintshwa yi ri leyi taka hi xihatla. Lembe na lembe, vanhu van’wana lava nga vaka timiliyoni ta 90 va engeteriwa! Naswona ku kula loku xiyekaka ka leswi ko engetela maxangu etindhawini leti vusweti, ndlala, ni vuvabyi ana se swi fumaka. Ku andza loku ka vaaki ku vitaniwa ku buluka ka vaaki-ndhawu hi xivangelo lexinene. The New York Times yi te: “Swi vonaka swi ta koteka ku kala swiphemu leswikulu swa misava swi hundzuriwa makwandzasi hi mintshikilelo ya vaaki-ndhawu lava nga lawulekiki ni vusweti onge hi loko yi hundzuriwe hi khombo ra nyutliya.”9
10 Malunghana ni mpimo wa ndlala ya misava, magazini wa Time wu te: “Xiphiqo xa ndlala namuntlha xi hambana swinene ni lexiya xa nkarhi lowu hundzeke . . . Sweswi ku ni swakudya swintsongo swinene eswiphen’wini swo tala swa misava, lembe rin’wana ni rin’wana, lerova 25% leyi taleke ya vaaki va misava yi ni ndlala kumbe a yi kumi swakudya leswi ringaneke.”10 Xihlovo xin’wana xi ringanyeta leswaku lembe na lembe vana va timiliyoni ta 11 va fa siku ra ku velekiwa ka vona ri nga si fika hi mhaka ya nsiko ni vuvabyi.
11 Xiviko xexo xi ri: “Munhu un’we ehenhleni ka ntlhanu u phasiwile hi vusweti lebyi heleleke, xiyimo xa vusiwana lebyi heleleke, ku kala ku va ku fa loku nga xiyekiki ka rixaka.”11 Naswona, hi ku xiya ka The Toronto Star, leswi swi vile endzhaku ka loko nhlengeletano ya misava ya swakudya eRhoma khume ra malembe lama hundzeke “yi tiyise leswaku, hi malembe ya khume, ku hava n’wana la nga ta etlela ni ndlala, ku hava ndyangu lowu nga ta vilerisiwa hi leswi wu nga ta swi dya esikwini leri tlhandlamaka naswona ku hava vumundzuku bya munhu lebyi nga ta onhiwa hi nsiko.”12 Oho switshembiso swo tano leswi nga endlekangiki! Ntiyiso hi lowu xiyiweke hi Guardian ya Nghilandi loko yi ku: “Misava yi le nhlohlorhini ya khombo ra vanhu. . . . Matiko-nkulu hinkwawo ya vonile mintshembo ya wona ya nkarhi lowu taka yi nyamalala.”13
12. Xana ku hunguta ntsengo wa mali leyi tirhiseriwaka matlhari hakunene swi ta xi tlhantlha xiphiqo lexi?
12 Xiphemu lexikulu xa xiphiqo a xi vangiwi hi misava, kambe xivangiwa hi vafumi ni vanhu ni malangutelo ya vona. Hi xikombiso, matiko sweswi ma tirhisa tidolara leti nga vaka triliyoni (gidi ra tibiliyoni) eka switlhavani lembe na lembe kasi vanhu va timiliyoni va sika. Kambe hambi loko ku tshikiwa ku hlengeletiwa loku ko chavisa ka matlhari, mafambiselo ya ikhonomi ya misava lama avaneke a ma ta lwisana ni ntlhantlho wihi na wihi wa ntiyiso wa xiphiqo lexi. Hi ntolovelo, loko ku ri na swakudya, ku navela ka mimpindzulo leyi tlakukeke ku sivela ku yisiwa ka swona eka lava va swi pfumalaka. Etindhawini tin’wana, tihulumendhe ti hakele van’wamapurasi leswaku va nga byali swibyariwa swin’wana hi mhaka ya leswi ntshovelo lowu tlurisaka wu nga ehlisaka minxavo swinene. Ntsengo lowukulu wa swakudya wu onhiwile hikokwalaho ka ku va swi sarile.
13. Bibele a a yi pakanisile loko yi vhumba swiyimo leswi nga kona eku heleni ka misava xana?
13 Xisweswo ke, ku nga khathariseki minhluvuko hinkwayo ya rona ya sayense, vandla ra manguva lawa a ri swi kotanga ku papalata swiyimo leswi Bibele yi swi vhumbeke. Hi ku pakanisa yi vhumbe ku fika ka “tindlala” to chavisa ‘eka makumu lawa ya mafambiselo ya swilo.’—Matewu 24:3, 7; Nhlavutelo 6:5-8.
Xana Vanhu Va Nga Hanyisana Hi Ku Rhula Ni Misava Ke?
14-16. Xana xiphiqo xa nthyakiso xi kurise ku yini?
14 Hi makume ya malembe vanhu a va ri karhi va lwa ni misava leyi va tshamaka eka yona. Va endle leswaku thyaka leri nga ni chefu ri tlhelela ematini, emoyeni, ni le misaveni. Nhloko-mhaka ya Toronto Star yi te: “Nthyakiso Wu Veka Misava eKhombyeni.” Xihloko lexi xi te: “Pulanete ya Misava yi le ku hlaseriweni loku petaka nhloko. Naswona muhlaseri i munhu.” Yi kombe leswaku “chefu ya vukari byakwe” sweswi yi xungeta vukona byakwe hi byoxe, nakambe yi tlhele yi ku: “Tintlhari ti teka ku onhiwa kun’wana ni kun’wana ka vuako tanihi ku xungeta lokukulu ka nyimpi ya nyutliya.”14
15 Hi xikombiso, loko wu vulavula hi United States, magazini wa Discover wu ri: “Mirhi ni tinsimbi leswi nga ni chefu leswi dzikaka emisaveni swi hlasela mati ya matiko lama hlayisiweke ehansi ka misava. Vadyondzi van’wana va mati va ni ku chava leswaku swi nga endleka nkarhi se wu hundzile wo sirheleta hambi yi ri kotara ya wona.”15 ENghilandi The Observer yi vule leswaku nthyakiso lowu vangiwaka hi mirhi wu thyakisile “mati layo tala yo nwa ya Nghilandi”16 Nakona New Scientist yi vikile yi ku: “Nhlengeletano ya Misava ya Rihanyu yi vula leswaku vuvabyi lebyi vangiwaka hi mati lama thyakeke byi dlaya vanhu va 50 000 siku na siku.”17
16 Le United States nkambisiso wa nhlengelo wu paluxe mimpimo leyi tlakukeke ya swilo leswi nga ni chefu emoyeni. The New York Times yi vikile: “Magidi ya tithani ta swilo leswi vangaka khensa ni swilo swin’wana leswi nga ni khombo swinene swi karhi ku yisiwa emoyeni swi suka eka madzana ya tifektri.”18 Ku tlhandlekela eka leswi ku na mirhi leyi nga ni khombo leyi cheriwaka emisaveni, hi xikombiso, tanihi swidlaya-switsotswani, ni leyi cheriwaka eswakudyeni swo tanihi swa swifuwo.
17. Xana swi vonaka onge vumaki byi ta xi tlhantlha xiphiqo lexi ke?
17 Xana vumaki byi nga pfuna-ke? Xana sweswo swi vonaka swi koteka, leswi byi tumbuluxeke swiphiqo swo tala ke? Buku leyi nge Environmental Ethics yi ri: “Vumaki i xitirho xa mpfuno lowu hikiweke ntsena, naswona a byi tshembeki. Loko byi lulamisa xiphiqo, hakanyingi byi tumbuluxa swimbirhi leswintshwa—nakona ku onha ka swona hakanyingi swa nonon’hwa ku ku vona ka ha ri emahlweni.”19
18. Eku lwisaneni na nthyakiso, i vutivi byihi bya nkoka lebyi vanhu va byi pfumalaka, kambe i mani loyi a nga na byona?
18 Nakambe, Bibele yi vhumbe ku kayivela ka munhu ka vutlhari eku tirhiseni ka leswi misava yi swi humesaka. Vuprofeta lebyi nga eka Nhlavutelo 11:18 byi vulavule hi nkarhi lowu Xikwembu a xi ta teka goza ra “ku herisa lava herisaka misava.” Vanhu hi ku twakala a va wu twisisi hi xitalo mpfilungano wa ikholoji ya misava. Kambe Xikwembu xa yi twisisa, hi xona xi yi endleke. A hi vutlhari ku languta eXihlobyeni lexi ku kuma ntlhantlho wa swirhalanganya leswi ke?
Nsirhelelo Hi Ku Susiwa Ka Vugevenga
19. I ku chava kwihi loku vo tala va nga na kona namuntlha, naswona ha yini?
19 Nthyakiso wu veka swilaveko leswi vangelaka vukona bya munhu ekhombyeni. Kambe ku andza ka vugevenga loku endlaka leswaku nhlayo leyikulu ya vanhu yi tshama hi ku chava. Vugevenga byi tekela vunyingi bya vanhu nsirhelelo wa vona vini hayi emadorobeni lamakulu ntsena kambe ni le madorobeni lamantsongo ni le matiko-xikaya. A hi nhundzu ntsena kambe hakanyingi miri wa munhu ni vutomi swa tshikileriwa.
20, 21. (a) Hikwalaho ka yini ku pasisiwa ka milawu leyintshwa ku nga ta byi susa vugevenga? (b) Xana nhundzu leyi engetelekeke kumbe tindlela letintshwa to lwisana ni vugevenga swi ta xi tlhantlha xirhalanganya lexi?
20 Xana vanhu va nga swi kota ku tisa ku rhula ka ntiyiso eka makhombo lawa, kumbexana hi milawu leyintshwa? Ana se ku ni magidi-gidi ya milawu etibukwini ta milawu ta misava. Kambe, milawu leyi a yi byi sivelanga vugevenga. Nakambe, vuhomboloki lebyikulu byi tala ku endliwa hi vakhomi va milawu hi voxe. Vukanganyisi etindhawini leti tlakukeke byi nga tsanisa matshalatshala ya ku tirha ka vutshembeki ka nawu.
21 Xana nhlamulo yi le tindleleni letintshwa to lavisisa ni ku herisa vugevenga-xe? Hikuva loko ku humelela ndlela yihi na yihi leyintshwa, swigevenga swi tshubula tindlela letintshwa to lwisana na yona. Manuku xana nhundzu leyi engetelekeke yi ta xi tlhantlha xiphiqo lexi? Ku nga va xihoxo ku heta hi ku vula leswaku vugevenga byi vangiwa hi mintlawa leyi kumaka mali ya le hansi ntsena. Vugevenga lebyi endliwaka hi vanhu lava tirhaka etihofisini na byona bya tlakuka. Hi xikombiso, eUnited States lembe na lembe tibiliyoni leti nga vaka R200 ta lahleka hi mhaka ya vugevenga byo tano. Tiphesente leti nga vaka 30 ta mabindzu hinkwawo lama waka ti vangiwa hi byona. Afrika Dzonga ri vika leswaku vukhamba bya vathoriwa byi wisa mabindzu lama nga vaka 1 500 hi lembe rin’we.20
22. I vumbhoni byihi byi kombaka leswaku matshalatshala ya vanhu ya ri woxe ma nga ka ma nga byi herisi vugevenga?
22 Vugevenga lebyi tlakukaka a byi hikeriwanga ntsena eka matiko ma nga ri mangani. Byi kona kwihi na kwihi. Languta tinhloko-mhaka tin’wana leti humaka emisaveni hinkwayo. Brazil: “Mpimo Lowu Tlakukaka wa Vugevenga.” Canada: “Mpimo Lowu Tlakukaka wa Vugevenga bya va Xisati.” England: “Vugevenga bya Vana lebyi Tshamaka byi ri Karhi byi Tlakuka.” India: “Vugevenga lebyi Kunguhateriweke Vugingiriteki lebyi Kulaka.” Soviet Union: “Soviet yi Hlamarisiwa hi Vugevenga lebyi Andzaka.”21 Magazini wa Maclean’s wu te: “Vugevenga lebyikulu eDetroit byi kumeka hinkwako lerova hambi ya ri mafu minkarhi yin’wana yo vuriwanyana emaphepheni yo hetelela ya tinyuziphepha.”22 Xisweswo ke, vugevenga lebyi tlakukaka i xiphiqo xa matiko hinkwawo, futhi matshalatshala ya vanhu ya ri woxe ma nge swi koti ku xi tlhantlha. Loko ntlhantlho wa vanhu a wu lo swi kota, endzhaku ka nkarhi lowu hinkwawo ni matshalatshala ya kona vugevenga a byi nga ta va xiphiqo.
23. Xana leswi Bibele yi swi vhumbeke hi ta swiyimo leswi nga esikwini ra hina swi endlekile-xe?
23 Leswi swi humelelaka swi tanihi laha Bibele yi vhumbeke ha kona khale yi ku: “Emasikwini ya makumu, ku ta fika minkarhi yo nonon’hwa. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, . . . lava nga tikotiki, lavo leva, lava vengaka leswo lulama; . . . lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu.” (2 Timotiya 3:1-4) Yesu na yena u vhumbe leswaku “ku andza ka ku homboloka” a ku ta fungha nkarhi lowu landziwaka hi ku va Mfumo wa Xikwembu wu endla misava yi va ndhawu yo akiwa hi ‘vanhu lavo rhula’ ntsena. ‘Ku andza koloko ka ku homboloka’ i mhaka ya vutomi esikwini ra hina.—Matewu 24:12; 5:5; Psalma 37:29.
Xiphiqo Lexi Tlulaka Hinkwaswo
24. Hambi loko ku ri leswaku vanhu va nga tlhantlha swirhalanganya hinkwaswo leswi ku vulavuriweke hi swona, i valala vahi lavakulu lava nga ta sala?
24 A hi nge vanhu va swi kotile ku tlhantlha swirhalanganya swa nyimpi, vusweti, ndlala, nthyakiso, ni vugevenga. Xana leswi a swi ta ku tisela ku rhula loku teleke ni nsirhelelo? Doo, a ka ha ta va ni xin’wana lexi kayivelaka. Vuvabyi ni rifu a swi ta tama swi ri valala lava nga hluriwiki. Kunene, xana ku ntshunxeka eka swirhalanganya swin’wana swi pfuna yini loko u vona murhandziwa a vabya ivi a fa, kumbe loko u vona miri wa wena n’wini wu khomiwa hi vuvabyi lebyi petaka nhloko?
25, 26. I ku langutela kwihi loku valavisisi va swa mirhi va ku vonaka ko hlula vuvabyi?
25 Hambi leswi nhluvuko wa swa mirhi wu endliweke, xana leswi swi hi ntshunxile eka vuvabyi ni rifu ke? Huvo ya swa mirhi ya hlamula: “Mavabyi lama tlulelaka a ma si hluriwa. Ya ha ri xivangelo lexi nga emahlweni xa misava xa rifu, naswona laha [eUnited States], ya ha ri xivangelo lexi nga emahlweni xa vuvabyi.”23 Laha Afrika xiviko xi vula leswaku vuvabyi byebyo byi dume ngopfu “lerova vana va 1 000 lava velekiwaka lava va nga vaka 500 va ta fa va nga si fika eka malembe ya 5.”24 Emisaveni hinkwayo madzana ya timiliyoni ya khomiwa hi dari, vuvabyi bya vurhongo, kholera, nhlokonho, ni mavabyi man’wana. Eka matiko man’wana lama hluvukeke, mavabyi ya mbilu ya vangela hafu ya mafu hinkwawo, naswona khensa yi vangela rifu rin’we ehenhla ka mafu ya ntlhanu. Kutani The Lancet, magazini wa swa mirhi wa Manghezi, wu ri: “Emisaveni hinkwayo ku ni kwalomu ka timiliyoni ta 250 ta timhaka letintshwa ta dropo ni timiliyoni ta 50 ta timhaka letintshwa ta thusula hi lembe. Swiyimo swin’wana leswi tshahiwaka hi rimbewu swi nga ha va leswi tolovelekeke swinene.”25
26 Mutivi wa sayense u vule leswaku loko ku kumeka tindlela to tshungula khensa, vuvabyi bya mbilu, ni vuvabyi bya tinso, vuvabyi byin’wana byi nga va vadlayi lavakulu. U te: “Ku hava ndlela leyi ha yona hi nga lehisaka ku langutela ka vutomi kumbe ku tshineta ku dyuhala loku nga kusuhi emahlweni.”26 Naswona tin’anga eSoviet Union ti ri: “Ku nga khathariseki ku kateka hinkwako ka mirhi, eka matimu lama rhekhodiweke mpimo wa vutomi bya vanhu a wu hundzuriwanga.”27
27. (a) I nhlamuselo yihi ya mpimo wa vutomi bya munhu eBibeleni leyi nga ya ntiyiso namuntlha xana? (b) Hi nga swi dyondza kwihi leswaku hikwalaho ka yini vutomi bya munhu byi komile swinene nakona byi tele hi swiphiqo?
27 Ma tiyisile swonghasi namuntlha marito ya Bibele eka Yobo 14:1, 2 lama nge: “Munhu la velekiweke hi wansati u ni masiku ma nga ri mangani, u xurhe makhombo; wa mila, kutani a tsemiwa kukota xiluva; wa hundza kukotisa ndzhuti, a nga tshami a va kona.” Bibele nakambe yi komba xivangelo xa leswi, futhi yi hlamusela xivangelo xa swiphiqo hinkwaswo swa vanhu, hi laha hi nga ta swi vona ha kona endzhakunyana.
U Ta Tshemba Yini Xana?
28-30. Ku tlhantlha swiphiqo leswi hlaselaka vanhu, hikwalaho ka yini swi ri leswi twalaka swinene ku tshemba ntlhantlho wa Xikwembu ku ri na wa vanhu?
28 Hi ku tiyiseka, xana i mhaka leyi twalaka ku tshemba leswaku vanhu va ta tlhantlha swiphiqo leswi hlaselaka vanhu? Kumbe hi leswi twalaka swinene ku tshemba ntlhantlho lowu Bibele yi vulavulaka hi wona, ku nga, xiendlo xa Xikwembu hi xoxe hi ku tirhisa hulumendhe yo lulama ya le matilweni ke?
29 Khale ka khaleni mupisalema la huhuteriweke u tsale marito lawa: “Mi nga titshembeleni tihosi, hambi va ri vana va vanhu lava hlulekaka ku ponisa, ku hefemula ka vona loko ku hela, va tlhelela entshurini, kutani hi siku rolero makungu ya vona ma ta hela. Ku katekile loyi Xikwembu xa Yakobo, wu nga matimba ya yena, loyi ku tshemba ka yena ku nga ka Yehova, Xikwembu xa yena. U endlile tilo ni misava.”—Psalma 146:3-6.
30 U nga tshuki u rivala leswaku hambi loko vanhu va nga va lava chivirikaka kumbe leswaku varhangeri va misava hi lava nga ni nkucetelo kumbe matimba hi ndlela yihi, hinkwavo i swivumbiwa leswi faka. Leswi va hlulekaka ku tiponisa, va nga swi kotisa ku yini ku ponisa van’wana ke? Va nge swi koti. I Xikwembu ntsena xi nga swi kotaka, hi ku tirhisa hulumendhe ya xona ya Mfumo.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]
Eka matimu hinkwawo vanhu a va ri karhi va yingayinga emunyameni va suka eka khombo rin’wana va ya eka rin’wana—nyimpi, vugevenga lebyi tlakukaka, nthyakiso, vusweti, ni man’wana yo tala. Hi laha Bibele hi ntiyiso yi vulaka ha kona: “Munhu la fambaka a nga ka a nga lulamisi rendzo ra yena”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
“Mi nga titshembeleni . . . vana va vanhu lava hlulekaka ku ponisa”