Xivangelo Xo Va Vutomi Bya Munhu La Vilelaka Byi Nga Tsakisi

NYANYUKO wu hundzuke gome hi mavhikinyana ma nga ri mangani. Ntsako wo sungula wa Vaisrayele wa ntshunxeko lowu a va ha ku wu kuma hi ku humesiwa evukhumbini bya Egipta wu nyamalarile ku sala ku vilela hi swakudya. En’hwetini ya vumbirhi loko va suke le Egipta, rixaka leri ro vilela ri vule leswaku ri hlawula vuhlonga ku ri ni vutomi byo nonon’hwa bya le mananga. Etin’hwetini leti landzeleke, moya lowu wo gungula wu tsanise ku tiyimisela ka vona ku yingisela Yehovha ivi wu herisa ku langutela ka rixaka rero ku nghena eTikweni ra Xitshembiso.—Eksoda 16:1-3; Tinhlayo 14:26-30.

Kunene, ku gungula a ku endliwi hi rixaka rin’we kumbe munhu un’we. Xana i mani loyi nkarhi wun’wana a nga vileriki hi ntirho, swakudya, maxelo, vana, vaakelani, kumbe mali? Swi tikomba onge ku nga hetiseki ka munhu ku n’wi vangela ku vilela.—Varhoma 5:12; Yakobo 3:2.

Ha yini hi hatlisela ku vilela? Hi nga ha titwa hi hele mongo, hi nyangatsekile kumbe hi vabya. Ku vilela ku nga ha va xikombiso xa ku hela matimba, kumbe ndlela yin’wana yo vula ku: “Mina ndza antswa!” Nkarhi wun’wana swivilelo swi vangiwa hi ku hambana ka vumunhu. Nakambe, ku ni swirilo swa ntiyiso.

Ku nga khathariseki leswaku xivangelo-nkulu i yini, hi laha xikombiso lexi hundzeke xa Vaisrayele xi kombiseke ha kona, ku gungula ku nga va ni khombo loko ku phikeleriwa. Munhu a nga ha lamala hi ku gungula, hambi ku vilela hi ndlela leyi Yehovha a endlaka swilo ha yona. Ha yini sweswo swi ri ni khombo ngopfu? Naswona xana swirilo leswi twakalaka swi nga tameriwa njhani hi ndlela leyi faneleke?

Swivilelo Leswi Twalaka

Loko xivilelo xi nga ri xikulu, xivutiso xo sungula lexi hi fanelaka ku tivutisa xona hi lexi nge, Xana ndzi nga xi tshika hikwalaho ka rirhandzu? I ntiyiso, hi nga ha va ni xivangelo lexi twakalaka xo vilela hi un’wana, kumbexana ni hi mupfumeri-kulorhi. A nga ha va a hi khome hi ndlela yo biha. Hambi swi ri tano, xana ku ya vilela eka van’wana hi ndlela ya ku nga khomiwi kahle swi nga antswisa timhaka? Xana Bibele yi khutaza leswaku hi endlisa ku yini? Vakolosa 3:13 yi ri: “Amukelanani, kutani loko un’wana a vilela hi un’wana, a va rivalelane. Kukota leswi Hosi yi mi rivaleleke.” Kutani hambi loko xivilelo xi lulamisiwile, Matsalwa ma khutaza moya wa ku rivalelana ku nga ri moya wa ku vilela.—Matewu 18:21, 22.

Ku vuriwa yini loko mhaka yi ri yikulu lerova yi nga honiseke? Swi nga va swinene leswaku u humesa xivilelo. Loko ‘huwa ya xivilelo’ lexi twakalaka yi tlhandlukele ka Yehovha mayelana na Sodoma na Gomora, u teke goza ro herisa manyala lawa a ma ri emitini yoleyo ya mintirho yo biha. (Genesa 18:20, 21) Xivilelo xin’wana lexi twakalaka xi tlhekeke endzhakunyaka ka Pentekosta ya 33 C.E. Loko swakudya swi averiwa tinoni ta swisiwana, xihlawuhlawu a xi endliwa eka vavasati lava vulavulaka Xiheveru. Hi laha ku twisisekaka, leswi swi vange ku tshwukiselana mahlo exikarhi ka tinoni leti vulavulaka Xigriki. Eku heteleleni, xivilelo xi fike ni le tindleveni ta vaapostola, naswona va hatle va lulamisa ntlawa wa vavanuna lava nga ni vutihlamuleri leswaku va ya lulamisa xirhalanganya xexo.—Mintirho 6:1-6.

Namuntlha vakulu va Vakreste lava vekiweke va fanele na vona va nga heti nkarhi eku tekeni ka magoza lama lavekaka loko va tivisiwa timhaka ta risima. Swivuriso 21:13 yi ri: “L’a tisiv̌aka tindlev̌e leŝaku a nga twi mikosi ya šisiwana, o ta rila na yena, kambe a nga ka a nga ṭunḍukiwi hi munhu.” Ematshan’wini yo honisa xirilo lexi twakalaka, vakulu va fanele va yingisela hi ntwela-vusiwana. Hi hala tlhelo, hinkwerhu ka hina hi nga khomisana hi ku yisa swirilo leswikulu eka vakulu, ku nga ri ku swi phofula eka un’wana ni un’wana la nga ta yingisa.

Hambi swi ri tano, vo tala va hina hi ta pfumela kahle leswaku ku ni minkarhi leyi ku nga hetiseki ka munhu ku hi vangelaka ku gungula ni laha swi nga fanelangiki. Loko hi xiyisisa kahle ku tikhoma ka Vaisrayele emananga swi nga hi pfuna ku vona leswaku ku pfumelela ku tshamela ku n’unun’uta, ku tswala moya wo gungula.

Langutelo Ra Xikwembu Hi Lava Vilelaka

Ku dzumadzuma ka Vaisrayele hi mphakelo wa swakudya ku komba makhombo mambirhi ya ku gungula lawa hi tswariweke na wona. Xo sungula, ku gungula ka tlulela. Matimu ma ri “nhlengeletano hikwayo ya v̌ana v̌a Israel yi karihela Moše na Arone e mananga.” (Eksoda 16:2) Handle ko kanakana ku sungule, ntlawanyana wu rila hi ku kala ka swakudya, naswona hi ku hatlisa hinkwavo se a va gungula.

Xa vumbirhi, munhu la gungulaka u tala ku hundzeleta xiphiqo. Emhakeni leyi, Vaisrayele va vule leswaku a swi ta antswa loko a va ri le Egipta, laha a va dya xinkwa ni nyama yo tala hi laha a va swi kota ha kona. Va gungule hi leswaku va yisiwe emananga, va yiseriwa ku ya fa hi ndlala.—Eksoda 16:3.

Xana xiyimo xa Vaisrayele a xi bihe ngopfu hakunene? Kumbexana mphakelo wa vona a wu ya wu va wutsongo, kambe Yehovha a a xi vone khale xiphiqo xexo, naswona hi nkarhi lowu faneleke u tise mana leswaku a enerisa swilaveko swa vona. Swirilo swa vona leswi hundzeletiweke swi kombise ku nga tshembeli eka Xikwembu hi laha ku heleleke. Loko va ri Egipta va vilele hi ku kongoma hi swiyimo swa kona swo nonon’hwa. (Eksoda 2:23) Kambe loko Yehovha a va kutsule evukhumbini, va sungule ku gungula hi swakudya. Loku a ku ri ku vilela loku nga faneriki. Muxe u va tsundzuxile a ku: “A mi karihelanga hina, mi karihele Yehova.”—Eksoda 16:8.

Moya lowu wa Vaisrayele wo gungula wu humelele minkarhi yo tala. Ku nga si hela ni lembe mana yi hundzuke nchumu wo gungula ha wona. (Tinhlayo 11:4-6) Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo xiviko xo biha lexi tisiweke hi tinhlori ta 10 eka leta 12 ta Vaisrayele xi endle leswaku va kolola hi makhombo lawa a va ehleketa leswaku ma ta va kona loko ku tekiwa Tiko ra Xitshembiso. Vanhu va fikele laha va nge: “A swi ta antswa loko a hi lo fela etikweni ra Egipta, kumbe hi fela kwala mananga.” (Tinhlayo 14:2, BML) Vona ku pfumala konghasi ka ku tlangela! A swihlamarisi leswi Yehovha a byeleke Muxe a ku: “E tiko leri ri ta nḍi sanḍa ku yisa kwihi šana? Ri ta nḍi kanetela ku yisa kwihi?” (Tinhlayo 14:11) Vagunguri lava va pfumalaka ku khensa va biwe hi ku tsendzelekisiwa emananga malembe ya 40 ku kondza rixaka rero ri fa.

Muapostola Pawulo u hi tsundzuxa hi xikombiso lexi. U tsundzuxa Vakreste-kulobye leswaku va nga tshuki va fana ni Vaisrayele volavo lava veke vagunguri, va kala va helela emananga. (1 Vakorinto 10:10, 11) Kahle-kahle, ku n’unun’uta loku nga fenelangiki ni moya wa ku gungula swi nga dlaya ripfumelo ra hina ni ku endla leswaku hi hlundzukisa Yehovha.

Hambi swi ri tano, Yehovha u lehisa mbilu eka malandza yakwe lawa nkarhi wun’wana ma nga ha rilaka hi swiyimo leswi hetaka mongo. Loko Eliya a balekele eNtshaveni ya Horebe hikwalaho ko xanisiwa hi Nkosikazi Yezabele wo homboloka, a ri ni ntshembo wa leswaku ntirho wa yena tanihi muprofeta se wu herile. U hoxise a ehleketa leswaku a ri yena ntsena mugandzeri wa Yehovha la seleke etikweni rero. Leswaku Xikwembu xi tiyisa ripfumelo ra Eliya, xi rhange hi ku n’wi komba matimba ya xona. Hi nkarhi wolowo muprofeta u byeriwe leswaku a ka ha ri ni malandza yo tshembeka ya Yehovha ya 7 000 eIsrayele ni leswaku ku ni ntirho wa yena wo tala lowu a faneleke ku wu endla. Xisweswo, Eliya u rivale swivilelo swakwe kutani a ya emahlweni ni ku chivirika kakwe loku pfuxetiweke. (1 Tihosi 19:4, 10-12, 15-18) Loko vakulu va Vakreste va tirhisa ku twisisa, na vona va nga vulavula hi ndlela leyi nyikaka matimba eka lava tshembekeke, va va pfuna va vona xiphemu xa vona xo hetisisa xikongomelo xa Xikwembu.—1 Vatesalonika 5:14.

Ku Hlula Moya Wa Ku Vilela

Xana moya wa ku gungula wu nga hluriwa njhani? Kahle-kahle, lava va nyikiwaka xikombiso xa khombo leri vangiwaka hi fole emirini va ni nsusumeto wa matimba wo tshika ku dzaha. Hi laha ku fanaka, ku twisisa mhaka leyi moya wo gungula wu nga ni khombo ronghasi ha yona swi nga hi susumetela ku tshika mukhuva wihi ni wihi wo gungula.

Xana i mimpfuno yihi leyi kumiwaka hi lava hlulaka moya wa ku gungula? Mpfuno wun’wana wa nkoka lowu kumiwaka hi lava papalataka ku gungula hi leswaku va nga kota ku languta timhaka hi tlhelo ra Matsalwa ni hi vundzeni bya tona. Munhu wo vilela a nga tali ku langutisa swilo hi vonelo ra Yehovha. Vaisrayele lava gungulaka va rivale leswaku Yehovha Xikwembu u va kutsurile evukhumbini naswona u va hambanisele mati ya Lwandle ro Tshwuka hi singita. Ehleketelo ra vona leri hoxeke ri va endle va nga ha ma voni matimba ya Xikwembu ni ku va tekela ntsako. Hikwalaho ka sweswo, ntshembo wa vona eka Yehovha wu n’okile.

Ku tlula kwalaho, munhu la kotaka ku hlahluvisisa swiphiqo swakwe wa swi xiya loko ku ri swihoxo swakwe leswi swi n’wi vangelaka swiphiqo. A nga engeti a endla xihoxo lexi fanaka nikatsongo. Yeremiya u tsundzuxe Vaisrayele-kulobye leswaku va nga gunguli hi maxangu lawa va ma voneke endzhaku ka ku lovisiwa ka Yerusalema. Ku xaniseka ka vona a ku ri vuyelo lebyi kongomeke bya swidyoho swa vona, naswona sweswo i nchumu lowu a va fanele ku wu twisisa leswaku va ta tisola, va tlhelela eka Yehovha. (Swirilo 3:39, 40) Hi ku fanana, mudyondzisiwa Yuda u sole “vanhu lava nga riki na mhaka ni vukhongeri,” lava aleke ku kongomisiwa hi Yehovha, lava lameleke hi ku “tshamela ku ngurangureka ni ku vilela.”—Yuda 3, 4, 16.

Hi laha Solomoni hosi ya vutlharhi a nga tshama a vula ha kona, “mbilu le’yi ṭakeke i muri lo’wu tiyisaka, kasi moya lo’wu dyaka mbiṭi wu omisa marambu.” (Swivuriso 17:22) Moya wa ku vilela wu karhata mintlhaveko ya hina ni ku hi tekela ntsako wa hina. Wu kombisa ku wa mapa, ku nga ri ku va na ntshembo. Kambe lava dyondzaka ku ehleketa ni ku vulavula hi ‘swilo leswi dzunekaka’ va ni mbilu leyi tsakeke, leyi nga ha va endlaka va antswa.—Vafilipiya 4:8.

Handle ko tilumaluma, vutomi bya hina a byi ta va lebyi fuweke loko hi xiya vunene bya munhu ku nga ri swihoxo swa yena. Hi ta kuma matimba loko hi amukela swiyimo swo nonon’hwa ku nga ri ku gungula hi swilo leswi hi karhataka. Ni miringo yi nga va leyi tsakisaka loko hi yi languta tanihi nkarhi wa ku tiyisa ripfumelo ra hina ni ku tiyisela ka hina.—Yakobo 1:2, 3.

Nakambe i swa nkoka ku tsundzuka leswaku loko hi dzumadzuma, a hi tivavisi hi ri swerhu. Hi ku tshamela ku rila-rileka, hi nga ha dlaya ripfumelo ra van’wana. Xiviko xo biha lexi tisiweke hi tinhlori ta khume ta Vaisrayele xi endle tiko hinkwaro ri languta ku teka Tiko ra Xitshembiso ku ri nyimpi leyi nga taka yi nga humeleli. (Tinhlayo 13:25–14:4) Eka khamba rin’wana, Muxe u hele mongo swinene hikwalaho ka ku vilela ka vanhu lerova a kala a kombela Yehovha leswaku a n’wi dlaya. (Tinhlayo 11:4, 13-15) Hi hala tlhelo, loko hi vulavula hi ndlela leyi akaka, hi nga swi kota ku tiyisa ripfumelo ra van’wana ni ku va tsakisa.—Mintirho 14:21, 22.

Hambi leswi hi nga ha ringekaka hi rila hi vatirhi-kulorhi, vanghana va hina, mindyangu ya hina, hambi hi vakulu va vandlha, Yehovha u lava leswaku vanhu vakwe va ‘rhandzana ngopfu.’ Rirhandzu ro tano ri hi susumetela ku pfala swihoxo swa van’wana hayi ku swi funungula. (1 Petro 4:8) Lexi tsakisaka, Yehovha wa tsundzuka leswaku ho va ntshuri ntsena naswona a nga swi langutisisi swihoxo swa hina. (Pisalema 103:13, 14; 130:3) Loko hinkwerhu a hi ringeta ku landzela xikombiso xakwe, a swi kanakanisi leswaku a hi nga ta gungula.

Loko vanhu va kondleteriwa va va lava hetisekeke, a nga kona la nga ta vilela hi vutomi byakwe. Ku fikela loko nkarhi wolowo wu fika, hi fanele hi lwisana ni ndzingo wa ku vilela hi van’wana kumbe hi swiyimo swa hina leswi hi ringaka. Ku komba leswaku hi tshembele ka Yehovha naswona hi rhandza vapfumeri-kulorhi, a hi ‘hambeteni hi endla swilo hinkwaswo handle ka ku n’unun’uta.’ (Vafilipiya 2:14) Leswi swi ta tsakisa Yehovha naswona swi ta hi pfuna swinene. Kutani, leswaku hina hi hlayiseka swin’we ni van’wana, hi nga rivali leswaku vutomi bya munhu la gungulaka a byi tsakisi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Hambi swakudya swa Xikwembu swa masingita swa mana swi hundzuke nchumu wo vilela ha wona