Ku Hlula Xiphiqo Xa Vundzendzele

“ENtirhweni, kwalomu ka awara ya khume ni mixo, a ndzi sungula ku ehleketa hi swakunwa. Hi awara ya khume-mbirhi ni nhlikanhi a ndzi famba ndzi ya xava xikotela xin’we kumbe swimbirhi. Loko ku ba awara ya nharhu a ndzi sungula ku rhurhumela. A ndzi navela onge ku nga fika nkarhi wo chayisa ndzi ta kuma xakunwa xin’wana. Hakanyingi a ndzi nwa swo talanyana endleleni loko ndzi ya ekaya. Hi awara ya nkombo a ndzi tlhela ndzi oma. A ndzi nwa, ndzi wa ni le xitulwini ndzi nga ha titwi, ndzi titsakamisela buruku, ndzi etlela ehenhla ka mitsakamiso ya mina ri kondza ri xa. Andzisa leswi hi masiku ya nkombo ya vhiki; u swi andzisa hi mavhiki ya 52 ya lembe; u swi andzisa hi malembe ya 29.”

WANUNA loyi i xindzendzele. A hi yena ntsena. Timiliyoni ta vanhu emisaveni ti lwisana ni xiyimo lexi xi dlayaka, lerova, hi ku ya hi Dok. Vernon E. Johnson, “xi khumba munhu: emirini, emianakanyweni, emahanyelweni ni le moyeni.”a

Tintlharhi to tala ti vula leswaku vundzendzele a byi nge tshunguriwi kambe byi nga hluriwa hi endlelo ra ku tshika swakunwa swa xihoko vutomi hinkwabyo. Lexi a hi xilaveko lexi xi nga twisisekiki, hikuva swakunwa swa xihoko a hi swa nkoka evuton’wini. Entiyisweni, ku tirhisa swakunwa swa xihoko hi ndlela yo biha a swi xi tsakisi Xikwembu. (1 Vakorinto 6:9, 10) Swa antswa ku nghena emisaveni leyintshwa ya Xikwembu u nga swi kumanga swakunwa swa xihoko ku ri ni ku swi hlongorisa ivi u lahlekeriwa hi vutomi lebyi nga heriki.—Matewu 5:29, 30.

Ku tshika—ni ku fularhela—ku tirhisa xihoko hi ndlela yo biha hakanyingi i ntlhontlho lowu karhataka. (Ringanisa Varhoma 7:21-24.) I yini lexi nga pfunaka? U nge hi ku nyika xitsundzuxo lexi kongomeke. Hambi u nga xi nwi xihoko nikatsongo, xitsundzuxo lexi xi ta ku dyondzisa naswona xi nga ku endla u kota ku pfuna munghana kumbe xaka leri lwisanaka ni vundzendzele.

Ku Tilangutisisa Hi Ku Tshembeka

Xin’wana xa swihinga leswikulu leswi nga hluriwaka i ku kaneta leswaku wena u xindzendzele. Ku kaneta i ndlela yo pfumala vutshembeki. I ku titsetselela hi vomu: ku tisirhelela leswaku u nwa u ntshunxekile. U nga ha ku, ‘A swi bihanga ngopfu. Ndyangu wanga ndza ha ri na wona. Ntirho ndza ha ri na wona.’ Naswona xa nkoka ngopfu, swakunwa swa wena swa xihoko wa ha ri na swona.

Ku kaneta swi nga ha ku sivela ku yingisa vanghana lava lavaka ku ku pfuna. Robert u lemuke leswaku tatana wa vumbirhi wa nsati wakwe u ngheniwe hi mikhuva leyi nga riki yinene ya ku nwa ni mahanyelo yo biha. Robert u ri: “Endzhaku ka masikunyana, ndzi ye eka yena, ndzi n’wi vutisa loko a swi vona leswaku ku nwa kakwe ku hoxa xandla eka mahanyelo yakwe layo biha.” Vuyelo byi ve byihi? “U kanetile a nga lavi ku twa nchumu, hi marito yo tanihi lawa, ‘A wu na vumbhoni bya sweswo’ naswona ‘A wu swi tivi leswaku ndzi titwisa ku yini.’”

Loko u vulavurisiwa hi xirho xa ndyangu kumbe munghana wa wena la khumbekaka hi ndlela leyi u nwaka ha yona, tilangutisise swinene, hi ku tshembeka. (Swivuriso 8:33) Xana u nga tshama vhiki hinkwaro, n’hweti hinkwayo kumbe tin’hweti to hlayanyana, u nga nwanga swakunwa swa xihoko? Loko swi nga ri tano, hikwalaho ka yini? U nga fani ni munhu loyi a tixisaka hi mianakanyo ya mavunwa. Yakobo u ri: “Ú fana ni munhu loyi a langutaka nghohe ya yena ya ntumbuluko exivonini; hikuva wa tinyanga a suka a famba, kutani a hatla a rivala leswi a tivoneke a ri swona.”—Yakobo 1:22-25.

Hambi loko se u sungula ku hlakarhela, u fanele u tivonela eka ku kaneta. Buku leyi nge Willpower’s Not Enough ya hlamusela: “Munhu loyi a ha ku tshikaka swakunwa swa xihoko a nga ha endla xihoxo hi ku ehleketa leswaku hikwalaho ka leswi a nga tshika ku nwa nkarhi wo lehanyana—kumbexana ku ri ro sungula a swi endla—se u hlurile.” Leyi i mianakanyo leyi tiyeke ya mukhuva lowu u nga na wona, naswona i goza ro sungula ra ku tlhelela endzhaku. Leswaku u hlula ku tinonon’hwisa koloko, a wu fanelanga ku yi lwa u ri wexe.

Kuma Mpfuno

Hi ku vona leswaku a a nga ta swi kota ku hlula vundzendzele, wanuna loyi hi nga n’wi vitanaka Leo u lave mpfuno wa vutshila. Endzhaku ka nkarhi wa vutshunguri lebyikulu, se a a hlakarhela. Leo u anakanya leswaku ntikelo wa mpfuno wa vutshila a wu nge tekeriwi ehansi.b Loko mpfuno wo tano wu ri kona, u nga ha tihlawulela ku wu tirhisa.

Hambi swi ri tano, u fanele u lemuka leswaku ku katseka swo tala eku hlakarheleni, ku ri ni ku tshika ku nwa ntsena. Handle ka vundzendzele swi nga endleka ku ri ni timhaka leti enteke leti u faneleke u langutana na tona. Ku ti honisa swi nga ha vula khombo. Dok. Charlotte Davis Kasl wa tsala: “Ndzi vulavurisane ni vanhu lava tshunguriweke minkarhi ya khume-mune, hikuva swiphiqo leswikulu swa ku tirhisa swakunwa swa xihoko hi ndlela yo biha, ku hanya hi swakunwa swa xihoko ni ku nga khathaleriwi a swi nga lulamisiwi.”

Dennis u vone leswi swi ri ntiyiso. Wa tsala: “A ndzi ri xindzendzele lexa ha kotaka ku tilawula lexi a xa ha ri ni swiphiqo. Ku tshika ku nwa a swi nga enelanga. A ndzi fanele ku languta xiyimo xa mina xa khale, ndzi kambisisa tidyondzo ta vuhlangi bya mina, ndzi twisisa ndlela leyi a ti ndzi khumba ha yona kutani ndzi hundzula mahanyelo yanga.”

Hi ku fanana, Leo u boheke ku tilangutisisa hi vuenti leswaku a kota ku hlakarhela. U ri: “A ndzi ri munhu wa mavondzo, wo kariha ngopfu. A ndzi cinca-cinca hi minkarhi yin’wana ndzi tilangutela ehansi swinene kumbe ndzi tikukumuxa.” Leo u tirhise ndzayo ya Bibele ya Vaefesa 4:22 (NW): “Hluvulani vumunhu bya khale lebyi pfumelelanaka ni ndlela ya n’wina ya khale ya mahanyelo.” Ina, “ndlela ya [we]na ya khale ya mahanyelo” yi khumbe vumunhu bya wena hi ndlela leyikulu. Tanihi leswi vumba byi endlaka leswi muvumbi wa byona a swi lavaka, xisweswo ndlela leyi a wu hanya ha yona khale, yi khumbe vumunhu bya wena hi ndlela yo karhi. Loko ku susiwa ku tikhoma loko biha, ku sala yini? Vumunhu lebyi nga vumbiwa kumbexana emalembeni yo tala lama hundzeke. Hikwalaho, ku hlakarhela ku fanele ku katsa ku hundzula vumunhu bya khale, lebyi pfumelelanaka ni ndlela ya wena ya khale ya mahanyelo.

Endla Vunghana Ni Xikwembu

Ku hlakarhela ka Leo na kona ku katse ku endla vunghana ni Xikwembu. U ri: “Ku dyondza ku titshega hi Yehovha ku hundzule langutelo, mahanyelo ni mianakanyo ya mina hi ku helela.”

Hambi swi ri tano, ku xiyaxiya ku fanerile. Vunghana byihi na byihi—ni vanhu kumbe ni Xikwembu—byi lava ku va ni ntiyiso, ku tshembeka ni ripfumelo. Vundzendzele byi kukula timfanelo leti hinkwato ku nga sali nchumu. Ti nga hlakuleriwa, kambe swi teka nkarhi.

Tanihi xindzendzele, u nga ha va u nga swi tivi leswaku vunghana lebyikulu byi njhani. Kumbexana a wu si tshama u va na byona. Kutani lehisa mbilu. U nga tsutsumeli goza leri, u langutela leswaku vunghana ni Xikwembu byi ta ta ntsena leswi u nga tshika ku nwa. Tikarhatele ku twisisa Xikwembu ni timfanelo ta xona. Hamba u anakanyisisa, kumbexana u hlaya tipisalema ta Bibele hi vukheta leti phofulaka mintlhaveko leyi enteke, ya ku tlangela malunghana na Yehovha ni tindlela takwe.c

‘Matimba Lama Tlulaka Ya Ntolovelo’

Vunghana lebyi tiyeke, bya matimba ni Xikwembu byi nga ku khumba swinene. Yehovha u ta seketela matshalatshala ya wena ya ku hlakarhela. (Ringanisa Pisalema 51:10-12; 145:14.) U nga ha n’wi tshinelela hi xikhongelo xa matimba nkarhi wihi na wihi, u tiyiseka leswaku u ta ku nyika ‘matimba lama tlulaka ya ntolovelo.’—2 Vakorinto 4:7; Vafilipiya 4:6, 7.

Muvumbi u tiva xivumbeko xa wena ku tlula munhu wihi na wihi. (Pisalema 103:14) Vatsundzuxi va vanhu, lava tshembaka vutlharhi bya vanhu, va nga pfuna; kambe Muvumbi wa vanhu a nga ku pfuna ngopfu eka nyimpi leyi! (Esaya 41:10; 48:17, 18) U nyikele nseketelo wa rirhandzu exikarhi ka vandlha ra Vukreste.

Fambiselo Ra Nseketelo

Vakulu lava kuleke emoyeni evandlheni ra Vukreste va nga ha nyikela mpfuno lowukulu. Van’wana va vona va nga ha vula leswaku va ni vutshila entirhweni wa vutshunguri ni wa rihanyo ra mianakanyo, kambe a va ri tivi naswona a va ri tshembi Rito ra Xikwembu ni milawu ya xona. Va nga ha “kotisa šisirelelo loko moya wu hunga, kukota šitšhav̌elo loko šidzedze ši fika, kukota šinambyana ša mati e tikweni ra dyanḍa, ni nḍuti wa ribye le’ri tlakukeke tikweni le’ri omeke.” (Esaya 32:2) Tirhisa mpfuno wa vona.d

Ina, vakulu volavo va Vakreste, swin’we ni swirho swin’wana swa ndyangu ni vanghana, a va nge ku yimeleli eka vuyelo bya swiendlo swa wena. Buku leyi nge Coming Off Drink ya hlamusela: “Xitshungulo xo nonon’hwa swinene i ku vulavula ni swindzendzele hi vuyelo lebyi onhaka bya ku tshamela ku nwa ni ku va endla va byarha vutihlamuleri bya mahanyelo ya vona.” Kutani va ta va ni musa ni ku kongoma, va ku khutaza ku langutana ni ntiyiso ivi u namarhela xitshungulo ni mahanyelo wahi ni wahi lama lavekaka leswaku u hlula nyimpi ya wena ni swakunwa swa xihoko.

Ku Hlakarhela I Vutihlamuleri Bya Wena

Hambi leswi u vuyeriwaka hi nseketelo wa van’wana, u fanele ku tiva leswaku ku hava munhu kumbe moya lowu nga ku susumetelaka ku hlakarhela. U munhu la ntshunxekeke. Ku hlakarhela i vutihlamuleri bya wena. (Ringanisa Genesa 4:7; Deteronoma 30:19, 20; Vafilipiya 2:12.) Amukela vutihlamuleri byebyo, kutani Yehovha u ta ku katekisa. Ha tiyisekisiwa eka 1 Vakorinto 10:13: “A hi si humeleriwa hi miringo leyi tlulaka matimba ya munhu. Xikwembu xa tshembeka, xi nga ka xi nga pfumeri leswaku mi hlangana ni ndzingo lowu wu mi hlulaka; loko wu tshuka wu mi tela, xi ta mi nyika matimba ya ku tiyisela.” Hikwalaho, amukela nchavelelo—u nga hlula xiphiqo xa vundzendzele.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 24]

Kumbexana wa xaniseka hi ku vaviseka ni vusiwana lebyi vangiwaka hi vundzendzele. Loko swi ri tano, u nga heli mbilu. Mpfuno wu kona.

[Bokisi leri nga eka tluka 26]

LOKO U TSHUKA U RHETA

Buku leyi nge Willpower’s Not Enough yi ri: “Ku lunghekela ku rheta swi fana ni ku ni ku va ni nkombiso wo tima-ndzilo. A swi vuli swona leswaku u langutele ndzilo kambe swi vula leswaku u lunghekele ku teka goza leri lavekaka loko wu tshuka wu va kona.” Loko u tshuka u rheta:

□ Khongela eka Yehovha. Tiyiseka leswaku yena wa xi twisisa xiphiqo xa wena naswona u lava ku ku pfuna.—Pisalema 103:14; Esaya 41:10.

□ Titshenge hi nkulu wa Mukreste, endzhaku ka loko u kunguhatile leswaku u ta vulavula na mani loko ku va ni xilaveko. Boxa hinkwaswo leswi humeleleke, naswona u yingisa hi vukheta eka ndzayo yakwe ya Matsalwa.

□ Tivonele, u nga heli matimba. Ku tilangutela ehansi swi ku tlherisela endzhaku ngopfu, kutani languta xihoxo xa wena hi ndlela leyi faneleke. Ku hluleka kan’we a swi vuli leswaku u hluriwile eka nyimpi hinkwayo. Loko mutsutsumi wa mpfhuka wo leha a wa, a nga tlheleli endzhaku lomu ku sunguriwaka kona; wa pfuka, a ya emahlweni ni ku tsutsuma. Endla sweswo ni hi ku hlakarhela ka wena. Wa ha ri endleleni. Mavhiki, tin’hweti kumbe malembe lawa u tshikeke ku nwa ha wona a ma rivariwanga.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]

Papalata ku kaneta, tilangutisise, hi ku tshembeka