Xana Yesu U Velekiwe Hi Vuxika?

“GAMBOKO Leyikulu Yi Lema Yerusalema” ni “Gamboko Leyi Tekaka Masiku Yi Lema Tlhelo Ra N’walungu.” Tinhloko-mhaka to tano eka The Jerusalem Post ti ve leti tolovelekeke eka vahlayi va le Israyele hi 1992, hi vuxika lebyi tikombeke byi ri byo titimela swinene eIsrayele eka lembe xidzana leri.

Hi January nhlohlorhi ya Ntshava ya Hermoni a yi funengetiwe hi gamboko ya timitara ta 7 ku ya eka 12, naswona vuxika a byi ri kule ni ku hela. ESwitsungeni swa Golani na Galeliya leyi Tlakukeke ku ya fika ni le Yerusalema ni le Betlehema (leyi vonakaka exifanisweni), hambi ku ri edzongeni ku ya eNegeb, nkarhi hinkwawo vutomi bya siku na siku bya Israyele byi kavanyetiwe hi gamboko yo saseka ni leyi tsakisaka, kambe leyi nga ni ntamu. Xihloko xin’wana xa Jerusalem Post xi te: “Gamboko leyi a yi wa hi matimba tolo yi endle leswi nga tsandza tirhokete leti vitaniwaka Katyusha vhiki leri nga hundza, ku nga ku lema miako ni ku pfalela vaaki emakaya ya vona.”

Vuxika lebyo titimela byi karhate ni van’wana, ku nga ri lava tshamaka edorobeni ntsena. Ku te swiviko malunghana ni madzana ya tihomu ni marhole, swin’we ni magidi ya tihuku, leswi swi nga fa hi xirhami tanihi leswi ku titimela ka ni vusiku a ku gwitsila. Ku tlhandlekela eka gamboko, ku ne mpfula ya matimba, leyi nga ni xirhami. Siku rin’wana, vafana vambirhi lava risaka, lava swi tikombaka onge a va lwela ku ponisa tinyimpfu ta vona to tala leti a ti khukhuriwa hi mpfula, va khukhuriwile, va nwela ematini.

Hambi leswi lebyi a ku nga ri vuxika lebyi tolovelekeke bya le Middle East, Eretz, magazini wa le Israyele wu vikile: “Rungula ra mpimo wa maxelo leri hlengeletiweke ni ku rhekhodiwa etikweni ra Israyele emalembeni lama hundzeke ya 130 ri paluxa leswaku gamboko eYerusalema i mhaka leyi tolovelekeke ku tlula ndlela leyi swi nga languteriwaka ha yona . . . Exikarhi ka 1949 na 1980, muti wa Yerusalema wu ve ni vuxika bya makume-mbirhi-mune lebyi a byi ri ni gamboko.” Kambe xana leswi i swa nkoka ntsena eka mpimo wa maxelo ni ku tsakisa vanhu, kumbe xana swi vula swo karhi eka swichudeni swa Bibele?

Swi Vula Yini Eka Swichudeni Swa Bibele?

Loko va tsundzuka hi ku velekiwa ka Yesu, vanhu vo tala va ehleketa hi xitsengele lexinene lexi hakanyingi xi kombisiwaka hi nkarhi wa Khisimusi. Ku etlele xihlangi Yesu, lexi phutseriweke kahle naswona xi languteriwe hi mana wa xona, gamboko yi ri karhi yi funengeta ndhawu hinkwayo. Xana langutelo leri leri dumeke ra fambelana ni nhlamuselo ya Bibele ya xiendlakalo lexi xa nkoka xa matimu?

Mutsari wa Bibele Luka u rungula mhaka leyi tsariweke khwatsi ya ku velekiwa ka Yesu: “A ku ri ni varisi etikweni rero, va tshama enhoveni, va hlayisa mintlhambi ya vona nivusiku. Kutani ntsumi ya Hosi yi humelela eka vona, ku kwetsima ka Hosi ku va rhendzela, kutani va chava hi ku chava lokukulu. Ntsumi yi ku ka vona: ‘Mi nga chavi! Vonani, ndzi mi tivisa mahungu lamanene lama nga ta tsakisa tiko hinkwaro swinene; hileswaku namuntlha mi velekeriwile Mulondzovoti emutini wa Davhida [eBetlehema]; i Kriste, Hosi. Xikombiso eka n’wina hi lexi: mi ta kuma xihlangi lexi phutseriweke hi nguvu, xi latiwile exitsengeleni.’ Hi nomu lo vunyingi bya mavandlha ya le tilweni byi humelela byi ri ni ntsumi, byi dzunisa Xikwembu, byi ku: ‘Ku dzuneka a ku ve eka Xikwembu ematilweni ya le henhla-henhla, ku rhula a ku ve emisaveni eka vanhu lava xi va tsakelaka.’”—Luka 2:8-14.

Loko wo hlaya mhaka leyi eka munhu un’wana ni un’wana wa le Israyele namuntlha ivi u n’wi vutisa leswaku xana lowu a ku ri nkarhi wihi elembeni, a nga ha hlamula a ku, “Kun’wana exikarhi ka April na October.” Hikwalaho ka yini? Nhlamulo ya olova. Ku sukela hi November ku ya fika eka March i nguva ya xirhami ni timpfula, eIsrayele, naswona December 25 ku va ku ri nkarhi wa vuxika. Varisi a a va nga ta tshama enhoveni, va risa mintlhambi ya vona emadyelweni ni vusiku. Loko u languta swiviko leswi nga eku sunguleni ka xihloko lexi, u nga xi twisisa kahle xivangelo xa kona. Betlehema, laha Yesu a velekiweke kona, yi le xivandleni lexi tlakukeke naswona yi le ka tikhilomitara ti nga ri tingani ku suka eYerusalema. Hambi ku ri emalembeni lawa maxelo ma nga titimeliki ngopfu, kona ku titimela ngopfu ni vusiku hi vuxika.—Mikiya 5:2; Luka 2:15.

Loko u languta matimu ya nkarhi lowu Yesu a velekiweke ha wona ma komba leswaku a nga velekiwanga hi December laha ku nga ni gamboko. Mariya, mana wa Yesu, hambi leswi a ri ni nkarhi wo leha a tikile, u boheke ku famba a suka ekaya rakwe eNazareta a ya eBetlehema. Yena na Yosefa va endle sweswo leswaku va kota ku ya hlayiwa, hi laha Khezari Awugusto mufumi wa Rhoma a a lerise ha kona. (Luka 2:1-7) Vaaki va Vayuda, lava a va venga mfumo wa Rhoma ni xibalo xa wona lexikulu, a va ri kusuhi ni ku lwa na wona. Xana Rhoma a ri ta va tlhontlhisa ku yini hi ku endla leswaku vanhu vo tala va famba va ya tsarisiwa hi nkarhi wo nonon’hwa swinene ni lowu karhataka wa vuxika? Xana a swi twisiseki ku antswa ku vula leswaku leswi a swi ta endliwa hi nguva leyi yi fambekaka, tanihi ximun’wana ni xixikana?

Ku Hlayela Loku Sekeriweke eBibeleni

Swikombiso swa matimu ni leswi voniwaka hi mahlo a swi pfumeli leswaku December kumbe n’hweti yihi na yihi ya vuxika, yi fambisana ni timhaka ta ku velekiwa ka Yesu. Ku tlula kwalaho, hi vuprofeta Bibele yi kombisa nkarhi lowu Yesu a velekiweke ha wona. Xana yi swi kombisa kwihi sweswo?

Ebukwini ya Daniyele, ndzima 9, hi kuma vuprofeta byin’wana lebyi tsakisaka malunghana na Mesiya. Yi hlamusela ku ta ni ku dlayiwa ka yena, loku tiseke gandzelo ra nkutsulo ra ku rivalela swidyoho ni ku simeka xisekelo xa leswaku vanhu lava yingisaka va kuma “ku lulama lo’ku nga heriki.” (Daniyele 9:24-27; ringanisa Matewu 20:28.) Hi ku ya hi vuprofeta lebyi, hinkwaswo leswi a swi ta endleka hi mavhiki ya 70 ya malembe, ku sukela eka lembe ra 455 B.C.E., loko ku hume xileriso xa ku pfuxa Yerusalema.a (Nehemiya 2:1-11) Hi ku hambana ka nkarhi eka vuprofeta lebyi, swi le rivaleni leswaku Mesiya a a ta humelela eku sunguleni ka vhiki ra vu-70 ra malembe. Leswi swi endleke loko Yesu a tinyiketele ku khuvuriwa hi 29 C.E., a sungula ximfumo ntirho wakwe wa Vumesiya. “E šikari ka viki,” kumbe endzhaku ka malembe manharhu ni hafu, Mesiya a a ta dlayiwa, kutani a herisa nkoka wa magandzelo hinkwawo lawa a ma ri ehansi ka ntwanano wa Nawu wa Muxe.—Vaheveru 9:11-15; 10:1-10.

Vuprofeta lebyi byi paluxa leswaku ku leha ka vutirheli bya Yesu a ku ri malembe manharhu ni hafu. Yesu u fe hi Paseka, Nisan 14, (hi ku ya hi khalendara ya Xiyuda), hi ximun’wana xa 33 C.E. Siku leri fanaka ni rero ku nga va April 1. (Matewu 26:2) Ku hlayela malembe manharhu ni hafu ku ya endzhaku swi komba leswaku u khuvuriwe hi 29 C.E., eku sunguleni ka October. Luka u hi byela leswaku Yesu a a ri ni malembe ya kwalomu ka 30 loko a khuvuriwa. (Luka 3:21-23) Leswi swi vula leswaku ku velekiwa ka Yesu a ku ri eku sunguleninyana ka October. Hi ku pfumelelana ni mhaka ya Luka, hi nkarhi wolowo wa lembe varisi a va ta va va ha “tshama enhoveni, va hlayisa mintlhambi ya vona nivusiku.”—Luka 2:8.

Xana Swi Huma Eka Xihlovo Xihi?

Tanihi leswi vumbhoni byi kombaka leswaku Yesu u velekiwe eku sunguleni ka October, ha yini ku tlangeriwa hi December 25? The New Encyclopædia Britannica yi kombisa leswaku ku tlangela loku ku sungule endzhaku ka malembe xidzana Yesu a velekiwile: “Hi lembe xidzana ra vumune ku tlangeriwa ka ku velekiwa ka Kreste hi December 25 ku endliwe hakatsongo-tsongo hi tikereke to tala ta le Vuxeni. Le Yerusalema, Khisimusi yi kanetiwe nkarhi wo leha swinene, kambe yi hetelele yi amukeriwile.”

Hikwalaho ka yini mukhuva lowu wu amukeriwe hi ku olova hi vanhu lava a va tivula Vakreste endzhaku ka malembe xidzana yo tala Kreste a nga ha ri kona? The New Encyclopædia Britannica yi tlhela yi hlamusela mhaka leyi: “Mikhuva ya ndhavuko leyi fambisanaka ni Khisimusi yi huma eka swihlovo swo hambana-hambana hikwalaho ka ku kotlana ka ku tlangeriwa ka ku velekiwa ka Kreste ni minkhuvo ya vuhedeni ya vurimi ni ya dyambu exikarhi ka vuxika. Etikweni ra Rhoma nkhuvo wa Saturnalia (December 17) a wu ri nkarhi wa ku tsaka ni ku nyikana tinyiko. December 25 na rona a a ri langutiwa tanihi siku ra ku velekiwa ka xikwembu xa le Iran xa xihundla ku nga Mithra, Dyambu ra ku Lulama.”

Xana leswi hinkwaswo “swi lo tiendlekela”? Nikatsongo! I ntiyiso lowu seketeriwaka hi matimu leswaku eka lembe xidzana ra vumune C.E., ehansi ka Mufumi Constantine, Mfumo wa Rhoma wu tshike ku xanisa Vakreste ivi wu seketela “Vukreste” tanihi vukhongeri lebyi amukelekaka. Tanihi leswi vanhu vo tala, lava a va nga swi tivi leswi Vukreste byi vulaka swona hakunene, va amukeleke ripfumelo leri lerintshwa, va sungule ku tlangela minkhuvo ya vona leyi tolovelekeke hi mavito lawa a va ha ku ma kuma ya “Vukreste.” Xana hi rihi siku leri ri nga fanelaka kahle ku velekiwa ka Kreste ematshan’wini ya December 25, leri a ri ri siku ra ku velekiwa ka “Dyambu ra ku Lulama”?

Xana I Swa Nkoka?

A swi kanakanisi leswaku valandzeri vo rhanga va Yesu, lava a va ri Vayuda, a va ri tlangelanga siku rakwe ra ku velekiwa. Hi ku ya hi Encyclopaedia Judaica, “ku tlangeriwa ka masiku yo velekiwa a ku tiviwi eka mikhuva ya ndhavuko wa Xiyuda.” Vakreste vo sungula hakunene a va nga ta wu endla nkhuvo wo tano. Ematshan’wini yo tlangela ku velekiwa kakwe, a va ta xixima xileriso xa Yesu xa ku tsundzuka rifu rakwe, leri a va tiva siku ra rona va nga kanakani, ku nga Nisan 14.—Luka 22:7, 15, 19, 20; 1 Vakorinto 11:23-26.

Eka malembe xidzana yo tala emahlweni ka Kreste, Vayuda, lava a va ri tiko ra Xikwembu leri hlawuriweke enkarhini wolowo, va tsundzuxiwe hi vuprofeta hi vuhlonga bya vona lebyi tshinelaka eBabilona: “Sukani! sukani! humani kona! mi nga khumbi ntšhumu wa le’ŝi yilaka; humani šikari ka wona. Tibasiseni, ṅwina lav̌a mi rwalaka timbita ta Yehova!” (Esaya 52:11) A va fanele ku vuyela ka rikwavo va ya pfuxa vugandzeri lebyi tengeke bya Yehovha. A ku ta va vuphukuphuku loko a va ta amukela mikhuva leyi thyakeke ya vuhedeni ni tindlela ta vugandzeri leti va ti voneke eBabilona.

A swi hlamarisi leswi xileriso lexi fanaka xi tlhelaka xi byeriwa Vakreste eka 2 Vakorinto 6:14-18. Ematshan’wini yo tifanisa ni tiko ra Vayuda leri ri cukumeteke Kreste, valandzeri vakwe va ve vayimeri va vugandzeri lebyi tengeke. Va ve ni vutihlamuleri byo pfuna van’wana leswaku va huma emunyameni wa moya, va nghena eku vonakaleni ka ntiyiso. (1 Petro 2:9, 10) Xana a va ta swi endlisa ku yini leswi loko a va pfuva tidyondzo ta Kreste ni mikhuva ni tiholideyi leti sunguleke evuhedenini?

Hi laha swi nga tsakisaka ha kona eka vanhu lava tolovelekeke, ku tlangela “Khisimusi ya Xixika” swi fana ni ku “khumba leswi nga tengangiki.” (2 Vakorinto 6:17) Loyi a rhandzaka Xikwembu na Kreste u fanele ku swi papalata.

Handle ka yinhla ya leswaku yi huma eka minkhuvo ya vuhedeni, hi tlhele hi vona leswaku Khisimusi a yi humesi ntiyiso, tanihi leswi Yesu a velekiweke hi October. Ina, hambi yini na yini lexi munhu a nga ehleketaka ha xona, Yesu a nga velekiwanga hi vuxika.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4, 5]

Yerusalema leri funengetiweke hi gamboko, hi laha yi vonakaka ha kona ku suka evuxeni

[Xihlovo Xa Kona]

Garo Nalbandian

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Gamboko emakhumbini ya Yerusalema

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Varisi va nga tshama hi ximumu ntsena enhoveni ni vusiku ni mintlhambi ya vona eswitsungeni leswi nga ni maribye, hi laha swi vonakaka ha kona laha hansi

[Xihlovo Xa Kona]

Garo Nalbandian