Vutomi Lebyi Fuweke, Lebyi Vuyerisaka eNtirhweni Wa Yehovha
HI KU VULA KA LEO KALLIO
A ku ri lembe ra 1914 naswona siku ro saseka ra le ku heleni ka nguva ya ximumu a ri pela exidorobanini xerhu lexi nga le kusuhi na Turku, muti wa Finland. Hi xihatla ku rhula ku kavanyetiwe hi timhaka ta nyimpi leyikulu leyi tlhekekeke. Hi xihatla switarata a swi tele hi lava a va tivutisa hi nhlamuselo ya swiendlakalo. Swikandza leswi hlundzukeke swa vanhu lavakulu swi endle hina vana hi hlamala hi leswi nga ta humelela. A ndzi ri na kaye wa malembe hi vukhale, naswona ndzi tsundzuka loko mintlango yo rhula ya vana yi hundzuke mintlango ya nyimpi.
HAMBI leswi Finland a ri nga nghenanga eka Nyimpi yo Sungula ya Misava (1914-18), tiko ri onhiwile hi 1918 hi nyimpi ya xin’wana-manana. Maxaka ni khale ka vanghana va hlomelane matlhari va lwa hi xivona hikwalaho ka mavonelo yo hambana ya politiki. Ndyangu wa ka hina wa swirho swa nkombo wu tokote ku vengana loku. Tata wa mina loyi a a hlamusela hi ku kongoma mavonelo ya yena u khomiwile, a gweveriwa nkombo wa malembe ekhotsweni. Endzhaku u humesiwile handle ko voniwa nandzu, kambe hi nkarhi wolowo rihanyo ra yena a ri nga ha tsakisi.
Ndyangu wa ka hina hi nkarhi lowu wo biha wu karhatiwe hi ndlala ni mavabyi. Vasesi wa mina vanharhu lavatsongo va file. Tatana lonkulu la tshamaka edorobeni ra Tampere u twe hi ku karhateka ka hina, ivi a rhamba tatana na manana xikan’we na hina vana vambirhi lava saleke leswaku hi ya tshama na yena.
Endzhaku ka malembe, ndza ha tshama le Tampere, ndzi hlangane ni nhwana wo saseka loyi va nge i Sylvi. A ri na masungulo lama fanaka ni ya mina. Tata wa yena u dlayiwile enyimpini ya xin’wana-manana, naswona endzhaku munghana loyi a a tolovele ndyangu wa ka vona swinene, Kaarlo (Kalle) Vesanto wa le xidorobanini xa Pori, u teke yena, sesi wakwe ni mana wa yena va ya tshama ekaya ra yena. U endle malunghiselelo ya leswaku mana wa Sylvi a kuma ntirho, naswona vanhwana vona va ya exikolweni. Endzhakunyana Sylvi u ye eTampere ku ya lava ntirho, naswona hi laha hi hlanganeke kona.
Madyambu Lama Cinceke Vutomi Bya Mina
Hi 1928, Sylvi u tshembise ku va nsati wa mina, naswona siku rin’wana hi ye ePori hi endzela Kalle Vesanto ni ndyangu wa yena. A ku na xiendlakalo lexi tshameke xi khumba vutomi bya mina hi ku helela hi ndlela leyi. Kalle a a ri n’wini ni mujahisi wa tihanci emphikizanweni, kambe u tshike bindzu rero. Yena ni nsati wakwe va ve vahuweleri lava chivirikaka va mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. 1990 Yearbook of Jehovah’s Witnesses yi hlamusela hi ndlela leyi a tholeke vavanuna ku tsala marito lama nge “Timiliyoni Leti Hanyaka Sweswi A Ti Nge Fi” ekhumbini ra le handle ra yindlu ya yena ya swithezi swimbirhi. Marito lawa a ma ri lamakulu lerova a ma hlayiwa hi ku olova hi vakhandziyi va switimela leswi hundzaka hi ku tsutsuma.
Vusiku byebyo mina na Kalle hi vulavule ku ko ku va matakuxa. Ndzi vutisile, “Ha yini? Ha yini? Ha yini?” kutani Kalle a hlamusela. Hakunene-nene ndzi dyondze mintiyiso ya xisekelo ya Bibele hi vusiku byin’we. Ndzi tsale ehansi matsalwa lama hlamuselaka tidyondzo to hambana-hambana. Endzhaku, loko ndzi tlhelele ekaya, ndzi lave buku yo tsalela tinotsi, kutani ndzi tsala mhaka hinkwayo ya matsalwa wolawo. Hikwalaho ka leswi a ndzi nga si tolovelana swinene ni Bibele, ndzi tirhise buku leyi yo tsalele tinotsi ku nyikela vumbhoni eka lava a va tirha ku aka laha a ndzi tirha kona. Tanihi leswi a ndzi paluxa tidyondzo ta vukhongeri bya mavunwa, a ndzi tala ku tikuma ndzi engeta marito ya Kalle lama nge: “Hakunene mi xisiwile, vanakulori!”
Kalle u ndzi nyike adirese ya xiyindlwana lexi Swichudeni swa Bibele swa kwalomu ka 30 a swi khoma tidyondzo eka xona le Tampere. Kwalaho a ndzi ku kukununu, ekhonweni ekusuhi na rivanti etlhelo ka Makwerhu Andersson, n’wini wa xiyindlwana. A ndzi nga yi nkarhi na nkarhi, kambe xikhongelo xi tikombe xi pfuna. Loko ndzi va ni swiphiqo leswikulu entirhweni a ndzi khongela ndzi ku: “Xikwembu, ndza ku kombela, loko wo ndzi pfuna ku hlula swiphiqo leswi, ndza ku tshembisa leswaku ndzi ta va kona eka minhlangano hinkwayo.” Kambe swilo a swo ya swi nyanya. Kutani ndzi lemuke leswaku a ndzi gandzela Yehovha hi ku ya hi swiyimo, kutani ndzi cince xikhongelo xa mina ndzi ku: “Hambi ku humelela yini ndza ku tshembisa leswaku ndzi ta va kona enhlanganweni wun’wana na wun’wana.” Endzhaku ka sweswo swiphiqo swa mina swi sungule ku hunguteka, kutani ndzi sungule ku va kona nkarhi na nkarhi eminhlanganweni.—1 Yohane 5:14.
Vutirheli Bya Hina eMalembeni Yo Sungula
Hi 1929, mina na Sylvi hi tekanile, naswona hi 1934 havumbirhi ka hina hi kombise ku tinyiketela ka hina eka Yehovha hi nkhuvulo wa mati. Hi minkarhi yoleyo vutirheli bya hina a byi katsa ku famba ni gramafoni ni tirhekhodo emakaya ya vanhu, kutani hi va vutisa hi tintswalo loko hi nga va nyika dyondzo ya Bibele mahala. Vanhu hakanyingi a va hi rhambela emakaya hi mandla mambirhi, naswona endzhaku ka ku va va yingisele nkulumo leyi rhekhodiweke, a va hlanganyela eka mbulavurisano ni ku amukela tin’wana ta tibuku ta hina.
Hi mpfumelelo wa vafumi, a hi tlanga tidyondzo leti ta Bibele hi ku tirhisa swikurisa-mpfumawulo etiphakeni. Naswona eswidorobanini hi vekela xipikara elwangwini kumbe ehenhla ka chimela. Minkarhi yin’wana a hi ti tlanga emahlweni ka tiva laha vanhu va hlengeletanaka kona hi xitalo. A hi nghena ebyatsweni ni swikurisa-mpfumawulo, hi tluta hi ku nonoka eribuweni ra kona. Hi Tisonto a hi endzela etindhawini ta le makaya hi bazi hi ya chumayela, hi ri ni swikurisa-mpfumawulo swa hina swa nkoka ni tibuku to tala.
Ku Cinca Loku Ringeke Ripfumelo Ra Hina
Hi 1938, ndzi nghenele vutirheli bya nkarhi hinkwawo tanihi phayona, kambe a ndzi ya emahlweni ni ntirho wa mina wo aka. Hi ximun’wana lexi landzeleke ndzi kume xirhambo xi huma ehofisini ya rhavi ra Sosayiti xa leswaku ndzi va mutirheli la famba-fambaka, loyi sweswi a vuriwaka mulanguteri wa xifundzha. Xiboho xo amukela xirhambo a xi nga olovi hikuva a ndzi tsakela ku tirha ni vandlha ra hina le Tampere. Handle ka sweswo a hi ri na kaya ra hina; a hi ri na jaha ra malembe ya tsevu hi vukhale, Arto, loyi ku nga ri khale a a ta sungula xikolo; naswona Sylvi a tsakela ntirho wa yena tanihi muxavisi evhengeleni. Hambi swi ri tano, endzhaku ka ku va hi kanerisanile, ndzi amukele lunghelo leri ri engetelekeke ra ntirho wa Mfumo.—Matewu 6:33.
Kutani nguva yin’wana yo nonon’hwa yi sungurile. Hi November 30, 1939, Nyimpi yi tlhekekile loko masocha ya Soviet ma macha ma ya eFinland. Nyimpi ya kona leyi a yi vuriwa Nyimpi ya Vuxika yi lwiwe ku fikela hi March 1940, loko Finland ri amukele ntwanano wa ku rhula. A swi tikomba o nge ni ntumbuluko hi woxe a wu ri enyimpini, hikuva xexo a ku ri xixika lexi a xi titimela swinene ku tlula tinguva hinkwato ta vuxika leti ndzi ti tsundzukaka. A ndzi famba hi xikanyakanya ku suka eka vandlha rin’wana ku ya ka rin’wana loko ku titimela ku ri -30 wa tidigri hi ku ya hi pimelo ra Celsius!
Hi 1940 ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu yirisiwile le Finland. Endzhaku vantshwa vo tala va Timbhoni va le Finland va pfaleriwe ekhotsweni va sindzisiwa ku tshama kwalaho, ehansi ka swiyimo swo biha. Nkateko wa kona ndzi swi kotile ku fambela mavandlha emalembeni hinkwawo ya nyimpi ya vumbirhi ya misava, ku sukela hi 1939 ku ya ka 1945. Hakanyingi leswi nkarhi wun’wana a swi lava ndzi hambana tin’hweti na Sylvi na Arto. Ku tlula kwalaho a ku ri ni nxungeto wa leswaku ndzi ta khomiwa hikwalaho ko endla ntirho lowu nga riki enawini.
Ndza tshemba leswaku a ndzi ri munhu la nga tolovelekangiki, tanihi leswi a ndzi khandziya xikanyakanya lexi nga ni nkwama wa tibuku ni gramafoni ni tirhekhodo. Xivangelo xin’wana xa ku rhwala tirhekhodo ta gramafoni a ku ri leswaku loko ndzi tshuka ndzi khomiwa, ndzi fanele ndzi kombisa vumbhoni bya leswaku a ndzi yona nhlori ya Marhaxiya leyi fambaka yi valanga tiko hi pharachuti. Phela, a ndzi ta vula leswaku loko a ndzi ri muhahisi wa parachuti, tirhekhodo a ti fanele ti tshovekile loko ndzi jitama.
Hambi swi ri tano, siku rin’wana loko ndzi endzele muganga lowu lumiweke ndleve hi nhlori leyi nga kona, ndyangu wa Timbhoni wu ehlekete leswaku a ndzi ri yona nhlori leyi. Ndzi gongondze enyangweni hi vusiku bya xinyama bya vuxika, kambe a va chava swinene ku pfula. Kutani ndzi hete vusiku byebyo exitlatini exikarhi ka folichi, ndzi ringeta ku tikufumeta. Hi mixo wa kona xihoxo xi lulamisiwile, naswona entiyisweni eka riendzo ra mina hinkwaro swirho swa ndyangu swi ndzi kombe malwandla lama engetelekeke!
Hi nkarhi wa nyimpi, hi mina na Makwerhu Johannes Koskinen ntsena lava pfuneke mavandlha ya le Finland xikarhi ni le n’walungwini. Ha un’we wa hina a ri na ndhawu leyikulu yo yi langutela, ya kwalomu ka 600 wa tikhilomitara hi ku leha. A hi ri na mavandlha yo tala swinene yo ma endzela lerova a hi kota ku tshama masiku mambirhi kumbe manharhu eka vandlha rin’we. Switimela a swi nga landzeleli nkarhi, naswona mabazi a ma nga talanga naswona a ma tala ngopfu hi vanhu lerova a swi hlamarisa loko hi tikume hi fike laha hi yaka kona.
Minkarhi Yo Tala Ndzi Pone Ri Ahlamile
Siku rin’wana loko Nyimpi ya Vuxika ya ha ku sungula, ndzi ye eka hofisi ya rhavi ra Helsinki, naswona ndzi rhwale mabokisi ya mune yo tika hi xitimela, ya tibuku leti yirisiweke, ndzi ya ti nyika mavandlha. Loko ha ha ri exitichini xa xitimela eRiihimäki ku twakale bele yo tivisa nhlaselo wa swihaha-mpfhuka swa nyimpi. Masocha exitimeleni ma ambale majasi yo basa, naswona vakhandziyi va byeriwe ku xika exitimeleni hi xihatla kutani va kongoma erivaleni leri pfulekeke etlhelweni ka xitichi.
Ndzi kombele masocha ku ndzi rhwalela mabokisi ya mina, ndzi ma byele hi ta nkoka wa wona. Mune wa vona va rhwale mabokisi, hi tsutsuma kwalomu ka 200 wa timitara ehenhla erivaleni leri funengetiweke hi gamboko. Hi tihoxele ehansi kutani un’wana a ndzi huwelela: “He wena muaka-tiko, u nga tshuka-tshuki! Loko vahlaseri vo vona ku tshukatshuka va ta hi hlasela hi tibomo.” Tanihi leswi a ndzi lava ku vona leswi endlekaka, ndzi hundzuluke hi vukheta ndzi languta xibakabaka, laha ndzi hlayeke swihaha-mpfhuka swa 28!
Hi xihatla misava yi tsekatsekile hi tibomo leti a ti buluka. Hambi leswi xitichi a xi nga hlaseriwanga, xitimela lexi hi teke ha xona xi hlaseriwile. Xitimela ni xiporo a swi hlakatiwe hi ndlela leyi chavisaka swinene! Mixo lowu tlhandlamaka ndzi swi kotile ku ya emahlweni ni riendzo ra mina ni mabokisi, naswona masocha ma ye emahlweni ni riendzo ra wona hi xitimela xin’wana. Endzhaku ka nyimpi un’wana wa vona u ve Mbhoni, kutani u ndzi byele leswaku masocha ma sale ma vulavula hi muaka-tiko loyi va nga n’wi tiviki ni mabokisi ya yena.
Ndzhaku, loko Makwerhu Koskinen a ya evandlheni leritsongo le Rovaniemi en’walungwini wa Finland, u khomiwile a nga si ehla exitimeleni. U yisiwe ekhotsweni, laha a khomiweke hi ndlela yo biha. Loko nkarhi wu fikile leswaku ndzi fambela vandlha rero, ndzi endle malunghiselelo yo ehla exitimeleni exitichini lexitsongo xa Koivu. Kwalaho, Makwerhu wa xisati Helmi Pallari u ndzi lunghiselele ku famba hi lori yo rhwala ntswamba riendzo ra mina hinkwaro. Ku endza ka mina le Vandlheni ra Rovaniemi ku fambe kahle. Hambi swi ri tano, ndzi hlangane ni swiphiqo loko ndza ha suka.
Endleleni ya hina yo ya exitichini xa xitimela, mina ni munghana wa mina hi hlangane ni masocha mambirhi lawa a ma kamba maphepha ya un’wana na un’wana la hundzaka. Ndzi te: “U nga va languti. Mahlo ya wena a ma langute emahlweni.” Hi fambe hi le xikarhi ka vona onge hi loko va nga ri kona. Kutani va sungule ku hi landza hi le ndzhaku. Eku heteleleni ndzi kote ku va lahlekela entshungwini wa vanhu le xiticini xa xitimela, kutani ndzi tlulela exitimeleni lexi a xi ri ku fambeni. Eminkarhini yoleyo entirhweni wo famba-famba a ku tshama ku ri ni leswi nyanyulaka!
Siku rin’wana ndzi khomiwile ndzi yisiwa ehubyeni yo tsarisa lava yisiwaka enyimpini hi nkani. Xikongomelo a ku ri ku ndzi rhangisa emahlweni enyimpini. Kambe ku rile riqingho ivi murhangeri wa mavuthu loyi a a ri kusuhi ni ku ndzi vutisa swivutiso a ri hlamula. Ndzi twe rito ra munhu un’wana eriqinghweni ri ku: “Hikwalaho ka yini u tshamela ku ndzi tisela vanhu lava va vabyaka, lava nga pfuniki nchumu? Lexi hi nga xi endlaka i ku va tlherisela endzhaku. Hi lava vavanuna lava nga ta kota ku tirha!” Nkateko wa kona a ndzi ri ni papila ra vumbhoni ra vutshunguri leri hlamuselaka hi xiphiqo xa rihanyo ra mina. Loko ndzi ri humesa ndzi pfumeleriwe ku famba, naswona ndzi ye emahlweni ndzi nga kavanyetiwi eka ntirho wa mina emavandlheni!
Ku Pfuna Hi Nkarhi Wa Ndzingo
Nyimpi a yi nyanya ku biha, naswona munghana wa mina Ahti Laeste u khomiwile. Nsati wakwe u ndzi vitile. Loko ndzi ye ekaya rakwe ndzi kume papila exikarhi ka maphepha man’wana leri a ri nyika Ahti mpfumelelo wo tlanga tinkulumo leti rhekhodiweke etiphakeni ta mani na mani ta doroba, ku nga papila leri humaka eka maphorisa ya kwalaho. Hi ye ni papila leri ehubyeni yo avanyisa. Loko va hete ku hlaya papila ra xitiviso xa vuavanyisi, ndzi nyike Makwerhu Laeste papila. Muavanyisi u rhume socha ku landza gramafoni ni marungula yo hlayanyana ya Bibele lama rhekhodiweke leswaku huvo yi ta ma yingisela. Loko ku yingiseriwe rungula rin’wana ni rin’wana, muavanyisi u vule leswaku a nga voni nchumu lexi hoxeke hi leswi vuriweke.
Kutani mina, Ahti na nsati wakwe hi humeseriwe ehandle, hi rindzela xiboho xa huvo. Kwalaho a hi yime hi rindzele xiboho hi mahlo-ngati. Emakumu hi twe rito ri ku: “Muhehliwa, hi kombela u nghena ehubyeni.” Makwerhu Laeste u kumiwe a ri hava nandzu! Timbilu ta hina hakunene a ti khapa hi ku nkhensa Yehovha tanihi leswi hi yeke emahlweni ni ntirho wa hina, Makwerhu Laeste ni nsati wakwe va ya evandlheni ra kwalaho, ivi mina ndzi ya emahlweni ni ntirho wa mina wo famba-famba.
Nyimpi Yi Hela—Ntirho Wa Hina Wu Ya eMahlweni
Loko nyimpi yi hela ku yirisiwa ka ntirho wa hina wo chumayela ku herisiwile, naswona vamakwerhu va ntshunxiwile emakhotsweni. Entirweni wa mina wa malembe yo tala ndzi tsakisiwe swinene hi xiphemu lexi vamakwerhu vaxisati va Vakreste va xi endleke entirhweni wa Mfumo ni ku seketela vanuna va vona. Ngopfu-ngopfu ndzi tsakisiwe hi ku tinyiketela ka Sylvi ni ku ndzi seketela ka yena. Hikwalaho, ndzi swi kotile ku ya emahlweni entirhweni wo famba-famba malembe ya 33 handle ko pfa ndzi tshika, naswona endzhaku ka sweswo ndzi tirhe tanihi phayona ro hlawuleka.
Mina na Sylvi a hi khutaza Arto ku sungula ku phayona loko a heta xikolo, ni leswaku a dyondza Xinghezi ni ku ya eXikolweni xa Bibele xa Gilead xa Watchtower le United States. Hi 1953 u thwasile le Gilead. Ndzhaku ka sweswo u tekane na Eeva, naswona va hlanganyele swin’we hi tindlela to hambana-hambana entirhweni wa nkarhi hinkwawo, ku katsa ni ntirho wa xifundzha, ntirho wa Bethele ni vuphayona byo hlawuleka. Hi 1988 va rhurhele eTampere, doroba leri hi tshamaka eka rona, leswaku va pfuna ku hlayisa mina na Sylvi loko va ya emahlweni va tirha tanihi maphayona yo hlawuleka.
Mina na Sylvi hi tsakele vutomi lebyi fuweke ni lebyi katekisiweke, lebyi nga ni swo tala leswi hi khutazaka loko hi swi tsundzuka, hambi leswi ntamu wa hina wu tsaneke swinene sweswi. Swa tsakisa swinene loko hi ehleketa hi ku andza loku hi ku voneke. Loko ndzi sungula ku endzela mavandlha hi 1939, le Finland a ku ri na 865 wa vahuweleri va Mfumo, kambe sweswi va tlula 18 000!
Hi 1938 loko ndzi sungula vutirheli bya nkarhi hinkwawo a ndzi nga swi ehleketi leswaku endzhaku ka malembe ya 55 a ndzi ta va ndza ha tsakela ku hlanganyela entirhweni lowu. Hambi leswi ndzi dyuhaleke, hi matimba ya Yehovha hi ya emahlweni hi langutele hakelo leyi hi tshembisiweke yona. Hi tshemba marito ya mupisalema lama nge: “[Yehovha] o ni tintŝalo, v̌unene bya yena [i] bya masiku, ni ku ṭhembeka ka yena e tinšakeni ta tinšaka.”—Pisalema 100:5.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
Leo na Sylvi Kallio va kombise ku tinyiketela ka vona eka Yehovha hi 1934
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Xifaniso xa Leo na Sylvi xa sweswinyana loko va tshinelela malembe ya 60 va tinyiketele entirhweni