Ku Kombisa Rirhandzu Ra Vukreste Eka Vadyuhari
SAMUEL JOHNSON mutsari wa lembe-xidzana ra vu-18 u vulavule hi ntsheketo wa jaha leri loko ri endzela vanghana va rona a a ri rivala laha ri nga veka kona xihuku xa rona. A ku vuriwanga nchumu hi ku rivala ngopfu ka rona. Johnson u ye emahlweni a ku: “Kambe loko ku rivala koloko ku humelela eka mukhalabye, vanhu va ta khindlata makatla va ku, ‘U lahlekeriwa hi mianakanyo ya yena.’”
Ntsheketo wa Johnson wu kombisa leswaku vadyuhari, kumbexana ku fana ni vanhu va nga ri vangani, va vekiwa ehansi ka mintlawa yin’wana hi ndlela leyi nga fanelangiki. Hambi loko ku khathalela swilaveko swa vanhu lava kuleke ku ri ntlhonthlo, vapfuni ni vapfuniwa va pfuneka. Hi swihi swiphiqo ni tihakelo ta kona, naswona ha yini mhaka leyi yi khumba vanhu vo tala?
Hi ku ya hi tinhlayo, tiphesente ta tsevu ta vaaka-tiko ti ni malembe ya 65 kumbe ku tlula hi vukhale, naswona ematikweni lama hluvukeke tiphesente leti ti andzisiwe kambirhi. Eka Matiko ya Yuropa, lama hlawuleke lembe ra 1993 tanihi “Lembe Ra Vadyuhari Ni Vun’we eXikarhi Ka Tinxaka eYuropa,” munhu un’we eka vanharhu u na malembe yo tlula 50. Kwalaho, tanihi le matikweni yo tala lama hluvukeke, ku ehla ka mpimo wa ku tswariwa ka vana ni ku engeteleka ka nhlayo ya malembe ya ku hanya swi endla leswaku vaaki vo tala ku va vadyuhari. Ku khathalela vanhu lava kuleke ehansi ka swiyimo swo tano i ntirho lowu nga rivalekiki. Vona ku hambana ka swilo loku a ku ri kona enkarhini lowu hundzeke eVuxeni!
“Vahlayisi Va Vutivi”
Handwörterbuch des Biblischen Altertums für gebildete Bibelleser (Buku-mpfuno ya Timhaka ta khale ta Bibele ya Vahlayi Lava Dyondzekeke va Bibele) yi kombisa leswaku emikarhini ya khale le Vuxeni, “vadyuhari a va tekiwa tanihi vahlayisi va mimpimanyeto ya ndhavuko ya vutlhari ni vutivi, hikwalaho, vana a va tsundzuxiwa ku tolovelana na vona, ni ku dyondza eka vona.” Smith’s Bible Dictionary ya hlamusela: “Evuton’wini bya vona, [vanhu lava dyuhaleke] a va langutiwa tanihi vahlayisi va vutivi . . . [Vantshwa] a va pfumelela lava dyuhaleke ku va nyika mavonelo ya vona ku sungula.”
Xichavo eka vanhu lava dyuhaleke xi kombisiwe hi Nawu wa Muxe eka Levhitika 19:32: “U ta yima e mahlweni ka misisi le’ya timpfu, u šišima nkulukumba.” Hikwalaho vanhu lava dyuhaleke a va ri ni xikhundla xa risima exikarhi ka vanhu naswona a va langutiwa tanihi rifuwo ra nkoka. Handle ko tipfinyinga leyi i ndlela leyi Rhuti wa Mumowabu a languteke Nahumi, n’wingi wa yena wa Muisrayele ha yona.
Handle ko kanakana, Rhuti u endle xiboho xo famba na Nahumi ku suka eMowabu ku ya eIsrayele, endzakunyana a yingisa xitsundzuxo xa Nahumi hi vukheta. Loko va ri eBetlehema, Nahumi u xiye leswaku a ku ri voko ra Yehovha leri a ri kongomisa timhaka, kutani a letela Rhuti ndlela leyi a faneleke a tikhoma ha yona. (Rhuti 2:20; 3:3, 4, 18) Vutomi bya Rhuti byi kongomisiwa hi tindlela ta Xikwembu, tanihi leswi a a dyondza eka Nahumi loyi a a ri ni ntokoto. N’wingi wa yena u kumeke a ri muhlayisi wa vutivi.
Hi ndlela leyi fanaka, namuntlha vanhwana va Vakreste va nga pfuneka hi ku tihlanganisa ni vavasati lava dyuhaleke evandlheni. Kumbexana makwerhu wa xisati u anakanya hi ku nghenela vukati kumbe u lwisana ni swiphiqo swa yena n’wini swo nonon’hwa. Ku ta va ku ri vutlharhi ku lava mpfuno ni nseketelo wa makwerhu wa xisati la dyuhaleke la hlangavetaneke ni mhaka yo tano!
Ku tlula kwalaho, huvo ya vakulu yi nga pfuneka hi ku amukela mintokoto ya vanhu lava kuleke exikarhi ka vona. Hi nga dyondza eka ku tsandzeka ka Lota ku endla leswi. Mholovo leyi katsaka varisi va swifuwo swa Abrahama na Lota yi lave leswaku va endla xiboho lexi a xi ta va khumba hinkwavo. Lota u hlawule hi ndlela leyi nga riki ya vutlhari. A swi ta antswa swinene loko a komberile ku tsundzuxiwa hi Abrahama ku sungula! Lota a ta va a kume nkongomiso lowu vupfeke ni ku sivela ndyangu wa yena ku nghena ekhombyeni leri vangiweke hi ku tsutsumela ku hlawula ku sungula. (Genesa 13:7-13; 14:12; 19:4, 5, 9, 26, 29) Xana u yingisa hi vukheta leswi vakulu lava vupfeke va swi vulaka emahlweni ko fikelela makumu emhakeni yo karhi?
Vanhu lava dyuhaleke va ntsandza-vahlayi va hisekela ku tirhela Yehovha vutomi bya vona hinkwabyo, tanihi laha Simiyoni na Anna va lembe-xidzana ro sungula va endleke ha kona. (Luka 2:25, 36, 37) I mfungho wo kombisa xichavo ni ku ehleketelela vadyuhari ku va katsa emintirhweni ya vandlha loko matimba ya vona ma ha va pfumelela, hambi loko va dyuharile. Nkarhi wun’wana vantshwa va lava mpfuno loko va lunghiselela xiavelo xa vona xa Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni. Nkulu wa vutlharhi a nga ha gimeta hi leswaku mutsundzuxi la fanelekaka i xirho xa vandlha lexi kuleke, lexi nga ni vutlharhi lebyikulu, ntwela vusiwana ni lexi nga ni nkarhi wo leha evandlheni.
Hambi swi ri tano, ku khathalela swilaveko swo hlawuleka swa vadyuhari swi katsa swo tala. Vo tala va karhatiwa hi xivundza, ku chava vugevenga, ni swiphiqo swa timali. Ku tlula kwalaho, loko vadyuhari va vabya, swiphiqo leswi swi engeteriwa hi rihanyo leri tsaneke ni ku hetiwa matimba hi ku tsana ka ntamu wa vona. Kutani va lava nyingiso lowukulu ngopfu. Vanhu ni vandlha hinkwaro va fanele va angula njhani?
‘Dyondza Ku Chava Xikwembu’
Hi lembe-xidzana ro sungula, Pawulo loko a huhuteriwile u tsarile eka 1 Timotiya 5:4, 16 a ku: “Loko wansati wa noni a ri ni vana kumbe vatukulu, a va rhange va dyondza tifanelo ta vona ta [ku chava Xikwembu, NW] hi tlhelo ra ndyangu wa ka vona, va endla swin’wana ku nkhensa vatswari va vona, hikuva hi swona leswi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu. Loko mupfumeri wa wansati a ri ni maxaka lawa ma nga tinoni, a a va pfune; [vandlha ri] nga tshuki [ri] tikeriwa, leswaku [ri] ta kota ku pfuna lava nga tinoni ta xiviri.” Ku khathalela vadyuhari a ku ri vutihlamuleri bya ndyangu. Loko xirho lexi kuleke xa vandlha xi lava mpfuno endzhaku ko va ndyangu wu endle xin’wana ni xin’wana lexi wu xi kotaka leswaku wu xi pfuna, vutihlamuleri byi salela vandlha. Misinya ya milawu leyi a yi cincanga.
I yini lexi pfuneke Vakreste ku kombisa rirhandzu ra Vukreste eka vadyuhari hi ku titoloveta ku chava Xikwembu emindyangwini ya vona? Yingisa tinhlamuselo leti landzelaka leti hlamuseriweke hi Timbhoni to hlayanyana leti nga ni ntokoto hi ku khathalela vanhu lava dyuhaleke.
Nyingiso Wa Nkarhi Na Nkarhi Eka Swilaveko Swa Moya
“Ku kambisisa ndzimana ya siku swin’we a ku ri xipfuneto xa nkoka,” ku tsundzuka Felix, loyi a pfuneke nsati wa yena ku khathalela vatswari va yena. “Mintokoto ni ku navela ka hina a swi fambisana ni misinya ya milawu ya Yehovha.” Entiyisweni, loko u khathalela maxaka lama dyuhaleke, xo sungula u fanele u nyikela nyingiso lowu faneleke eka nhluvuko wa vona wa moya. Leswi swi fambisana ni marito ya Yesu eka Matewu 5:3 lama nge: “Ku katekile swisiwana emoyeni.” Ndzimana ya siku yi nga engeteriwa hi xiyimiso xa ku hlaya ka Bibele, hi mbulavurisano wa tibuku leti sekeriweke eBibeleni na hi xikhongelo. Peter u ri: “Swi vonaka onge vadyuhari va lava mpfuno wa nkarhi na nkarhi emhakeni leyi.”
Ina, ku phindha-phindha ka laveka etimhakeni ta moya. Vadyuhari a va tlangeli swilo swa moya ntsena, kambe va tlangela ni swilo leswi va endleriwaka swona siku na siku. Hambi lava vabyakanyana va nga tiyisiwa nhlana hi ku “va xikisa emubedweni ni ku va ambexa kahle siku rin’wana ni rin’wana,” ku vula Ursula. Kavula, hi lava ku papalata langutelo ra ku lerisa vadyuhari. Doris u pfumela leswaku matshalatshala ya yena lamanene a ma amukeriwanga. “Ndzi endle tinxaka hinkwato ta swihoxo. Siku rin’wana ndzi komberile tatana leswaku a cinca hembe masiku hinkwawo. Kutani manana u ndzi tsundzuxile a ku: ‘Wa ha ri nuna wa mina!’”
Vadyuhari a va ri vantshwa, kambe swa nonon’hwa eka vantshwa, ku kombisa ntwela-vusiwana eka vanhu lava kuleke tanihi leswi va nga swi tiviki leswaku ku dyuhala swi njhani. Kambe xolexo i xilotlelo xo twisisa swilaveko swa vona swo hlawuleka. Ku dyuhala swi tshova mbilu. Gerhard wa hlamusela: “Tata wa nsati wa mina u sungule ku karhateka hi leswi a a nga ha swi koti ku tiendlela swilo ku fana na khale. Vumunhu bya yena byi cincile.”
Swi tolovelekile eka munhu loyi a dyuhaleke ku phofula mintlhaveko ya yena ya ku tshoveka mbilu ehansi ka swiyimo leswi cinca-cincaka hi ku xopa-xopa van’wana, ngopfu-ngopfu lava n’wi khathalelaka. Xivangelo xa kona xa olova. Nkhathalelo wa vona wa rirhandzu wu n’wi tsundzuxa ku tsana ka matimba ya yena. Xana u fanele u angula njhani eka xisolo kumbe xivilelo xexo?
Tsundzuka, mintlhaveko yoleyo yo biha a yi kombisi malangutelo ya Yehovha hi matshalatshala ya wena. Hambeta u endla leswinene, u hlayisa ripfalo leri tengeke, hambi loko u tala ku hlamuriwa hi ndlela leyi nga fanelangiki. (Ringanisa 1 Petro 2:19.) Vandlha ra ka n’wina ri nga ku seketela ngopfu.
Lexi Vandlha Ri Nga Xi Endlaka
Mavandlha yo tala ya ni xivangelo xo tsaka swinene hi matshalatshala ya nkarhi lowu hundzeke ya vamakwerhu va hina lava dyuhaleke va xinuna ni va xisati. Kumbexana hi vona va simekeke vandlha, ri kula ku suka eka vahuweleri va nga ri vangani, makume ya malembe lama hundzeke. Handle ka ku chivirika ka vona loku hundzeke, kumbexana ni nseketelo wa vona wa swa timali, namuntlha vandlha, a ri ta va ri ri kwihi?
Loko nkhathalelo lowu engetelekeke wu laveka eka muhuweleri la dyuhaleke, a ku laveki maxaka ma rhwala vutihlamuleri ma ri woxe. Van’wana va nga va pfuna hi ku va endlela swin’wana tanihi ku sweka, ku basisa, ku teka mudyuhari va ya n’wi hungata, ku n’wi yisa eminhlanganweni ya Vukreste, kumbe ku vulavula na yena eHolweni ya Mfumo. Hinkwavo va nga hoxa xandla eka leswi swi nga endliwaka hi ndlela leyi humelelaka ni hi ku phikelela loko va pfunana.
Vakulu va fanele ku tsundzuka ntirhisano loko va lunghiselela maendzo ya vurisi. Mavandlha man’wana i xikombiso lexinene emhakeni leyi, vakulu va tiyiseka leswaku ku endliwa maendzo ya vurisi ya nkarhi na nkarhi eka vadyuhari ni lava nga tiyangiki emoyeni, ku katsa ni lava va languteriwaka kahle hi mindyangu ya vona. Hambi swi ri tano, swi tikomba onge mavandlha man’wana ma fanele ma wu khathalela swinene ndzhwalo wa wona eka vadyuhari.
Makwerhu un’wana wo tshembeka, loyi a nga ni malembe yo tlula 80, a a khathaleriwa hi n’wana wa yena wa xisati ni mukon’wana wa yena, lava sukeke eBethele ku ya endla swoleswo. Kambe ku endzeriwa hi swirho swin’wana swa vandlha a swa ha ri swa nkoka eka yena. Makwerhu loyi u vulavule hi mbilu yo tshoveka a ku, “Loko ndzi endzele vavabyi, a ndzi khongela na vona. Kambe ku hava ni un’we loyi a khongeleke na mina.” Nkhathalelo wa rirhandzu wa maxaka a wu va ntshunxi vakulu eka ndzhwalo wo ‘risa ntlhambi wa Xikwembu lowu vekiweke ehansi ka vona.’ (1 Petro 5:2) Ku tlula kwalaho, lava khathalelaka vadyuhari va lava ku akiwa ni ku khutaziwa leswaku va ta kota ku ya emahlweni ni ntirho wa vona lowunene.
‘A Va Dyuharile, Va Taleriwe Hi Masiku’
Alexander von Humboldt, mutivi wa sayense wa Mujarimani wa lembe-xidzana ra vu-19, a a dyuharile swinene loko wanhwana un’wana a n’wi vutisa loko ku dyuhala ku nga n’wi phiri. Wanuna loyi wo dyondzeka u hlamule a ku: “U vula ntiyiso. Kambe hi yona ndlela yo hanya nkarhi wo leha.” Hi ku fanana, vamakwerhu vo tala va xinuna ni va xisati namuntlha va veka xikombiso lexinene xo amukela swiphiqo swa vudyuhari, leswi va pfunaka ku hanya nkarhi wo leha. Va kombisa langutelo leri kombisiweke hi Abrahama, Isaka, Davhida na Yobo, lava a va ‘dyuharile, va taleriwe hi masiku.’—Genesa 25:8; 35:29; 1 Tikronika 23:1; Yobo 42:17.
Vudyuhari byi tisa ntlhontlho wo amukela mpfuno hi ntsako ni ku phofula ku tlangela hi mbilu hinkwayo. Vutlhari byi lava leswaku un’wana ni un’wana a xiya mpimo wa matimba ya yena. Hambi swi ri tano, sweswo a swi endli leswaku munhu la dyuhaleke a hundzuka lolo. Maria u na malembe yo tlula 90 hi vukhale, kambe wa ha ya eminhlanganweni ya vandlha a tlhela a hlamula. U swi endlisa ku yini leswi? “A ndza ha swi koti ku hlaya, kambe ndzi yingisela The Watchtower eka khasete. Ndza swi kota ku nyikela nhlamulo hambi loko ndzi rivala swin’wana.” Ku fana na Maria, ku tshama u khomekile hi timhaka leti akaka swi pfuna munhu ku hambeta a hiseka ni ku hlayisa vumunhu bya Vukreste.
Ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, ku dyuhala a ku nge he vi kona. Enkarhini wolowo lava dyuhaleke kumbexana lava feke eka mafambiselo lawa, va ta tsundzuka ku khathaleriwa loku va kombisiweke kona. Loko vadyuhari vo tano va kuma vutomi ni matimba, va ta va ni rirhandzu leri tiyeke eka Yehovha ni ku tlangela loku enteke eka lava va tiyiseleke na vona emiringweni ya vona emafambiselweni lawa ya khale.—Ringanisa Luka 22:28.
Ku vuriwa yini hi lava va khathalelaka vadyuhari sweswi? Ku nga ri khale, loko Mfumo wu ta va wu fuma misava hi laha ku heleleke, va ta languta endzhaku hi ntsako ni ku ntshunxeka hi leswi va nga papalatangiki ndzhwalo wa vona, kambe va titolovete ku chava Xikwembu hi ku kombisa rirhandzu ra Vukreste eka vadyuhari.—1 Timotiya 5:4.
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 30]
Vadyuhari Va Ta Tlangela Ku Endzeriwa
U nga pfuna swinene hi ku lunghiselela ku endzela munhu la dyuhaleke, kumbexana timinete ta 15, endzhaku ka ntirho wo chumayela. Kambe swa antswa leswaku hi nga va endzeli hi xitshuketa, hi laha ntokoto lowu landzelaka wu kombisaka ha kona.
Brigitte na Hannelore a va chumayela swin’we, va burisana ni mukhalabye un’wana emutini wakwe. Vamakwerhu lava va xisati va vulavurisane na yena ntlhanu wa timinete va nga si swi xiya leswaku na yena a a ri Mbhoni ya Yehovha, a ri xirho xa vandlha ra ka vona. Swa nyumisa swinene! Kambe ntokoto lowu wu hele hi ndlela leyinene. Hannelore u endle malunghiselelo hi nkarhi wolowo yo endzela makwerhu yoloye ni ku n’wi pfuna ku va kona eminhlanganweni ya vandlha.
Xana wa ri tiva vito ni adirese ya muhuweleri un’wana ni un’wana la dyuhaleke loyi a tshamaka endhawini leyi u chumayelaka eka yona? Xana u nga endla malunghiselelo yo n’wi endzela nkarinyana ke? Swi ta tlangeriwa swinene.