Xana Ku Kunguhateriwa Ku Nga Hlanganisiwa Ni Rirhandzu Ra Xikwembu?

“HI HLAMUSELA ku kunguhateriwa tanihi kungu ra Xikwembu leri nga heriki, laha xi kunguhataka leswi xi lavaka ku swi endla hi munhu un’wana ni un’wana. Hikuva a xi va vumbanga hinkwavo hi xiyimo lexi fanaka, kambe xi kunguhatele van’wana vutomi lebyi nga heriki ni van’wana ku xanisiwa hi laha ku nga heriki.”

Yoleyo i ndlela leyi Murhangeri wa Protestente, John Calvin a hlamuseleke dyondzo ya ku kunguhateriwa ebukwini leyi nge Institutes of the Christian Religion ha yona. Dyondzo leyi yi sekeriwe eka mianakanyo ya leswaku Xikwembu xi ni vutivi hinkwabyo ni leswaku swiendlo swa swivumbiwa swa xona a swi nge kanakanisi swikongomelo swa xona kumbe ku xi boha leswaku xi cinca.

Kambe xana hi swona leswi Bibele yi swi kombisaka malunghana ni Xikwembu? Xa nkoka ngopfu, xana nhlamuselo yo tano yi twanana ni timfanelo ta Xikwembu, ngopfu-ngopfu mfanelo ya xona leyikulu—rirhandzu ke?

Xikwembu Lexi Kotaka Ku Vhumbha Vumundzuku

Xikwembu xa swi kota ku vhumbha vumundzuku. Xi tihlamusela tanihi lexi “[tivisaka] ka ha ri ku sunguleni le’ŝi nga ta humelela e ku heleni, ni le’ŝi nga siki humelelaka, [xa] ŝi bvumba. Makungu ya [xona] ma ta tiya, kutani [xi] ta endla ku ranḍa ka [xona] hikwaku.” (Esaya 46:10) Ematin’wini hinkwawo ya munhu, Xikwembu xi ve ni vuprofeta lebyi rhekhodiweke, ku komba leswaku xi nga kombisa ku tiva ka xona ka khale ni ku vhumbha swiendlakalo emahlweni ko va swi endleka.

Xisweswo, emasikwini ya Belxatsara hosi ya Babilona, loko muprofeta Daniyele a lorhe swivandzana swimbirhi leswi lwaka, Yehovha u n’wi nyike nhlamuselo ya wona: “Khuna rolero u ri v̌oneke ri ri ni timhonḍo timbiri, i tihosi ta v̌a-Meda ni v̌a-Persia; šiphongo i hosi ya Yavan.” (Daniyele 8:20, 21) Handle ko kanakana, Xikwembu xi kombise ku tiva ka xona ka khale hi ku paluxa ku landzelelana ka mimfumo ya misava. Mfumo wa Babilona lowu a wu tiveka swinene a wu ta tlhandlamiwa hi wa Medo-Persia, kutani wona wu tlhandlamiwa hi wa Greece.

Nakambe vuprofeta byi nga khumba munhu un’we. Hi xikombiso, muprofeta Mikiya u vule leswaku Mesiya a ta velekiwa eBetlehema. (Mikiya 5:2) Nakambe, emhakeni leyi Xikwembu xi kombise ku tiva ka xona ka khale. Hambi swi ri tano, xiendlakalo lexi xi tivisiwe hi xikongomelo xo karhi—ku tivisiwa ka Mesiya. Xiendlakalo lexi a xi nyiki mpfumelelo wa dyondzo ya ku kunguhateriwa leyi katsaka munhu un’wana ni un’wana.

Ku hambana ni sweswo, Matsalwa ma kombisa leswaku ku ni swiyimo leswi eka swona Xikwembu xi hlawulaka ku nga vhumbi vuyelo ka ha ri emahlweni. Emahlweninyana ka ku herisiwa ka Sodoma na Gomora, xi te: “Nḍi ta relela nḍi ya v̌ona šana v̌a endlile kunene hi laha huwa yi nḍi fikeleke ha kona: loko ŝi nga ri tano, nḍi ta ŝi tiv̌a.” (Genesa 18:21) Ndzimana leyi yi hi komba kahle leswaku Xikwembu a xi nga ku tivi ka ha ri emahlweni ku biha loku a ku ri emitini yoleyo leswaku a ku fika kwihi emahlweni ka ku va xi kambisisa timhaka.

I ntiyiso, Xikwembu xi nga ha vona swiendlakalo swo karhi ka ha ri emahlweni, kambe etimhakeni to tala, xi hlawule ku nga tirhisi vutivi bya xona bya khale. Hikwalaho ka leswi Xikwembu xi nga ni matimba hinkwawo, xi ntshunxekile ku kombisa vuswikoti bya xona hi laha xi rhandzaka ha kona, ku nga ri hi ku ya hi ku rhandza ka vanhu lava nga hetisekangiki.

Xikwembu Lexi Nga Lulamisaka Timhaka

Ku fana na Calvin, van’wana va vula leswaku Xikwembu xi kunguhate ku dyoha ka munhu emahlweni ka ku va xi n’wi tumbuluxa ni leswaku xi kunguhate ‘vahlawuriwa’ emahlweni ka ku dyoha koloko. Kambe loko leswi swi ri ntiyiso, xana a ku nga ta va vukanganyisi eka Xikwembu ku nyika Adamu na Evha ntshembo wo hanya hi laha ku nga heriki, xi ri karhi xi swi tiva kahle leswaku a va nga ta wu fikelela ke? Tlhandlakambirhi, ku hava laha Matsalwa ma alaka leswaku mpatswa wa vanhu vo sungula a wu nyikiwe nhlawulo: ku landzelela minkongomiso ya Xikwembu va hanya hi laha ku nga heriki kumbe ku yi ala kutani va fa.—Genesa, ndzima 2.

Kambe xana xidyoho xa Adamu na Evha xi xi siverile xikongomelo xa Xikwembu ke? E-e, hikuva endzhakunyana ka ku dyoha ka vona, Xikwembu xi vule leswaku xi ta pfuxa “rixaka” leri nga ta herisa Sathana ni switirho swa yena ni leswaku xi ta tlhela xi lulamisa timhaka emisaveni. Tanihi leswi switsotswana swi nga ri swingani swi nga taka swi nga n’wi tshikisi murimi ku kuma ntshovelo wo tala, xisweswo ku nga yingisi ka Adamu na Evha a ku nge xi siveli Xikwembu ku endla misava leyi yi va paradeyisi.—Genesa, ndzima 3.

Endzhakunyana Xikwembu xi paluxe leswaku ku ta va ni hulumendhe ya Mfumo leyi nyikiweke ntukulu wa Hosi Davhida, ni leswaku van’wana va ta hlanganyela eMfun’weni lowu. Volavo va vitaniwa “v̌ahlawuriwa v̌a L’a-nge-henhla-henhla.”—Daniyele 7:18; 2 Samuwele 7:12; 1 Tikronika 17:11.a

Ku Vhumbha A Hi Ku Kunguhata

Mhaka ya leswaku Xikwembu a xi tihlawuleli ku tiva leswaku hi yihi ndlela leyi vanhu va nga ta yi teka, a swi xi siveli ku profeta vuyelo bya swiendlo swa vanhu leswinene ni leswo biha. Makhanikhi loyi a tsundzuxaka muchayeri hi ku onhaka ka movha wa yena a nge vekiwi nandzu loko ko humelela mhangu kumbe a lumbetiwa leswaku u yi kunguhaterile. Hi ku fanana, Xikwembu a xi nge vekiwi nandzu wo kunguhata vuyelo lebyi hlomulaka mbilu bya swiendlo swa vanhu.

Leswi fanaka a swi ri ntiyiso hi vana va mpatswa wa vanhu vo sungula. Emahlweni ko va Kayini a dlaya makwavo wa yena, Yehovha u pfumelele Kayini ku hlawula. Xana a ta hlula xidyoho, kumbe xidyoho a xi ta n’wi hlula ke? Ku hava emhakeni leyi lexi kombisaka leswaku Yehovha a kunguhate leswaku Kayini u ta endla nhlawulo lowo biha ivi a dlaya makwavo wa yena.—Genesa 4:3-7.

Endzhakunyana, Nawu wa Muxe wu tsundzuxe Vaisrayele mayelana ni leswi a swi ta humelela loko va tshika ku tirhela Yehovha, hi xikombiso, hi ku teka vavasati exikarhi ka matiko ya vuhedeni. Leswi vhumbhiweke swi humelerile. Leswi swi nga ha voniwa eka xikombiso xa Hosi Solomoni, loyi loko se a dyuhele a kuceteriweke hi vavasati va yena va matiko mambe ku gandzela swikwembu swa hava. (1 Tihosi 11:7, 8) Ina, Xikwembu xi tsundzuxe vanhu va xona, kambe a xi kunguhatanga leswi swiendlo swa munhu hi xiyexe a swi ta va xiswona.

Vahlawuriwa va Vakreste va khutaziwa ku tiyisela loko va nga lavi ku tekeriwa hakelo leyi va tshembisiweke yona yo fuma ematilweni na Kreste. (2 Petro 1:10; Nhlavutelo 2:5, 10, 16; 3:11) Hi laha vafundhisi van’wana va nkarhi lowu hundzeke va vutiseke ha kona, Loko ku vitaniwa ka vahlawuriwa ku ri nchumu lowu nga hundzukiki, ha yini ku nyikeriwe switsundzuxo swo tano?

Ku Kunguhateriwa Ni Rirhandzu Ra Xikwembu

Munhu a a nyikiwe mpfumelelo wo tihlawulela, hi ku vumbiwa hi ‘xifaniso xa Xikwembu.’ (Genesa 1:27) Ku tihlawulela a ku ri ka nkoka loko vanhu va xixima ni ku tirhela Xikwembu hikwalaho ka rirhandzu, ku nga ri ku fana ni tirhoboto leti ku tirha ka tona ku kunguhatiweke ka ha ri emahlweni. Rirhandzu leri kombisiwaka hi swivumbiwa swa vutlharhi, leswi ntshunxekeke ri ta endla leswaku Xikwembu xi kota ku hlamula swihehlo leswi nga lulamangiki. Xi ri: “Ṅwana nga, tlhariha, u ṭakisa mbilu ya mina, nḍi ta kuma rito e ku hlamula la’v̌a nḍi rukanaka.”—Swivuriso 27:11.

Loko malandza ya Xikwembu a ma lo kunguhateriwa—kumbe ma fana ni tirhoboto, hi ndlela yo fanekisela—xana ku tiya ka rirhandzu ra wona ro rhandza Muvumbi a ku ta kanakaniwa ke? Naswona, ku hlawula ka Xikwembu vanhu vo karhi leswaku va ya hanya etilweni, hi ntsako, handle ko sungula xi vona loko va faneleka hakunene, xana a ku nga ta kanetana ni ku nga yi ka xona hi nghohe ke? Tlhandla-kambirhi, loko van’wana va khomiwa kahle, kasi van’wana va kunguhateriwe ku xanisiwa hi laha ku nga heriki, leswi a swi nga ta vanga mintlhaveko leyinene yo tlangela hi ku tshembeka eka “vahlawuriwa.”—Genesa 1:27; Yobo 1:8; Mintirho 10:34, 35.

Xo hetelela, Kreste u byele vadyondzisiwa va yena ku chumayela mahungu lamanene eka vanhu hinkwavo. Loko ana se Xikwembu a xi hlawurile lava nga ta ponisiwa, xana leswi a swi nga ta hunguta ku chivirika loku Vakreste va ku kombisaka eku chumayeleni? Xana a swi nga ta endla ntirho wo chumayela wu nga pfuni nchumu ke?

Ku pfumala xihlawuhlawu ka rirhandzu ra Xikwembu i nsusumeto lowukulu lowu susumetaka vanhu leswaku va xi rhandza. Xikombiso lexikulu xa rirhandzu ra Xikwembu a ku ri ku nyikela gandzelo hi N’wana wa xona hikwalaho ka vanhu lava nga hetisekangiki lava dyoheke. Ku tiva ka Xikwembu ka khale malunghana ni N’wana wa xona i xikombiso lexi hlawulekeke, kambe xi hi tiyisekisa leswaku switshembiso swa ku kondletela leswi sekeriweke eka Yesu hakunene swi ta hetiseka. Kutani onge hi nga va ni ripfumelo eka N’wana yoloye hi tlhela hi tshinela ekusuhi ni Xikwembu. A hi kombiseni ku tlangela ka hina hi ku amukela xirhambo xa Xikwembu hi ku sungula ku va ni vuxaka lebyinene ni Muvumbi wa hina. Namuntlha, Xikwembu xi yisa xirhambo lexi eka hinkwavo lava lavaka ku kombisa ku tihlawulela ka vona ni ku kombisa rirhandzu ra vona eka xona.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 7]

KU KUNGUHATERIWA TANIHI NTLAWA

“Lava Xikwembu xi va tiveke ka ha ri emahlweni xi va kunguhatele ku teka xivumbeko xa N’wana wa xona, leswaku a va mativula ya xona exikarhi ka vamakwavo vo tala. Naswona lava kunguhateriweke, xi va vitanile na vona; lava xi va vitaneke, xi va basisile; lava xi va basiseke, xi va kwetsimisile.” (Varhoma 8:29, 30, New International Version) Xana hi fanele ku ri twisisa njhani rito “ku kunguhateriwa” leri tirhisiweke hi Pawulo etindzimaneni leti ke?

Mianakanyo ya Pawulo laha a hi mhaka leyi hambaneke leyi seketelaka langutelo ra ku kunguhateriwa ka munhu. Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra hina, Dictionnaire de théologie catholique yi hlamusele njhekanjhekisano wa Pawulo (Varhoma, tindzima 9-11) hi ndlela leyi: “Mianakanyo leyi hlulaka hi mpimo lowu engetelekeke exikarhi ka swidyondzi swa Khatoliki hi leswaku dyondzo ya xiviri ya ku kunguhateriwa vutomi lebyi nga heriki a yi hlamuseriwanga.” Hikwalaho buku leyi fanaka yi hlamusela M. Lagrange tanihi loyi a nge: “Xivutiso lexi sunguriweke ngopfu-ngopfu hi Pawulo a hi xa ku kunguhateriwa leswinene ni ku kunguhateriwa ku xanisiwa nikantsongo, kambe i xa ku vitaniwa ka Vamatiko va vitaneriwa etintswalweni ta Vukreste ntsena, ku hambana swinene ka kona i ku pfumala ka Vayuda ripfumelo. . . . Swi khumba mintlawa, Vamatiko, Vayuda naswona ku nga ri eka vanhu vo karhi hi ku kongoma.”—Xiitaliki i xerhu.

Sweswinyana, The Jerusalem Bible yi nyikele xiheri lexi fanaka malunghana ni tindzima leti (9-11), yi ku: “Hikwalaho, mhaka ya tindzima leti a hi xiphiqo xa ku kunguhateriwa ka munhu ko kwetsimisiwa, kumbe ripfumelo, kambe i ka xiphemu xa Israyele eka xiendlakalo xa matimu yo ponisiwa, xiphiqo xin’we ntsena lexi tlakusiweke hi marito ya Testamente ya Khale.”

Tindzimana to hetelela ta Varhoma ndzima 8 ti na mongo lowu fanaka. Xisweswo, tindzimana leti ti nga hi tsundzuxa kahle leswaku Xikwembu xi vone ka ha ri emahlweni ku va kona ka ntlawa, lowu humaka exikarhi ka vanhu lowu nga ta vitaneriwa ku fuma na Kreste, ku katsa ni swilaveko leswi wu faneleke ku swi fikelela—naswona leswi swi endliwe handle ko fungha vanhu vo karhi ka ha ri emahlweni lava nga ta hlawuriwa, hikuva sweswo a swi ta va swi hambana ni rirhandzu ni vululami bya xona.