Xana U Nga Ku Hlakulela Ku Twisisa Loku Engetelekeke?
KU TWISISA i “matimba kumbe vuswikoti bya mianakanyo lebyi ha byona yi kotaka ku hambanisa xilo xin’wana eka xin’wana.” Ku nga ha tlhela ku va “ku avanyisa hi vuxiyaxiya” kumbe “matimba ya ku twisisa ku hambana-hambana ka swilo kumbe ka mianakanyo.” Hi ku vula ka Webster’s Universal Dictionary. Swi lo dla, leswaku ku twisisa i mfanelo leyi tsakisaka. Nkoka wa yona wu voniwa emaritweni ya Solomoni lama nge: “Loko v̌utlhari byi ta nghena e mbilwini ya wena, ku tiv̌a ku ta ṭakisa moya wa wena; . . . ku twisisa ku ta ku hlayisa, e ku ku nṭhunša e ndleleni le’yo biha.”—Swivuriso 2:10-12.
Ina, ku twisisa ku ta hi pfuna ku papalata “[ndlela] le’yo biha,” leyi vo tala va hanyaka ha yona namuntlha. Naswona ku tisa mimpfuno yin’wana yo tala. Hi xikombiso, hakanyingi vatswari va twa vana va vona va ku, ‘Wena a wu twisisi!’ Hi ku vutisisanyana, vatswari lava twisisaka va yi tiva ndlela yo kumisisa mintlhaveko ni timhaka leti karhataka vana va vona. (Swivuriso 20:5) Nuna la twisisaka u ta yingisela nsati wa yena ni ku tlhela a vona mianakanyo ni mintlhaveko ya nsati wa yena handle ko hatlisela ku endla xiboho. Ni wansati u ta endla hi laha ku fanaka eka nuna wa yena. Xisweswo, “yindlu yi akiwa hi v̌utlhari, yi tiyisiwa hi ku twisisa.”—Swivuriso 24:3.
Ku twisisa ku pfuna munhu leswaku a langutana ni swiyimo hi ndlela leyi humelelaka. Swivuriso 17:27 yi ri: “L’a tikhomaka e maritweni o tiv̌a ku tlhariha, l’a tisiv̌elaka nomu o ni ku twisisa.” Munhu wa ku twisisa a nga na magugu, a nga ngheneleli kun’wana ni kun’wana handle ko anakanya. U anakanya hi vuyelo bya kona hi vukheta a nga si endla xanchumu. (Luka 14:28, 29) U tlhela a tsakela xinghana xa ku rhula ni van’wana hikuva ‘nomu wa vutlhari’ wu n’wi endla a hlawula marito ya yena hi vutlhari. (Swivuriso 10:19; 12:8, ringanisa NW.) Kambe, xa nkoka ngopfu, munhu la twisisaka hi ku titsongahata u xiya ku tsana kakwe naswona u languta eka Xikwembu leswaku a kuma nkongomiso hayi eka vanhu. Leswi swi tsakisa Yehovha naswona ku ni xivangelo xin’wana xo hlakulela ku twisisa.—Swivuriso 2:1-9; Yakobo 4:6.
Ku Pfumala Ka Israyele Ku Twisisa
Khombo ro tsandzeka ku kombisa ku twisisa ri kombisiwa hi xiendlakalo xa le matin’wini yo sungula ya Israyele. Loko a languta endzhaku enkarhini wolowo, mupisalema la huhuteriweke u te: “V̌atata wa hina a v̌a ṭunḍukanga mahlori ya wena Egipta, a v̌a anakanyanga ku tala ka mikateko ya wena, kambe v̌a tiarisa kusuhi ni lwandle, e Lwandle le’ro Tŝhuka.”—Pisalema 106:7.
Loko Muxe a humese Israyele aEgipta, Yehovha se a kombise matimba ni kungu rakwe ro ntshunxa vanhu vakwe hi ku tisa mintungu ya khume emfun’weni wolowo lowukulu wa matimba. Endzhaku ko va Faro a ntshunxe Vaisrayele leswaku va famba, Muxe u va fambise hi le timbuweni ta Lwandle ro Tshwuka. Hambi swi ri tano, masocha ya Egipta ma va sale hi le ndzhaku. A swi languteka onge Vaisrayele va phasiwile naswona ntshunxeko wa vona lowu a va ha ku wu kuma a wu ta va wa nkarhinyana. Kutani rhekhodo ya Bibele yi ri: “V̌ana v̌a Israel v̌a tšhav̌a ngopfu, v̌a huwelela e ka Yehova.” Va ye eka Muxe va ku: “U hi endle yini loko u ta hi humesa Egipta? . . . Hikuv̌a a ŝi sasekile loko hi tirela v̌a-Egipta, ŝi nga ri leŝaku hi fa mananga.”—Eksoda 14:10-12.
Ku chava ka vona ku nga ha languteka ku twisiseka handle ka loko hi tsundzuka leswaku ana se a va vone swikombiso swa khume leswi xiyekaka swa matimba ya Yehovha. A va swi tiva kahle leswi Muxe a ta va tsundzuxa swona endzhaku ka malembe ya 40: “Yehova o hi humesile Egipta hi šandla ša matimba ni v̌oko le’ri tlakukeke, ni šitšhav̌o le’ši kulu, ni ŝikombiso ni mahlori.” (Deterenoma 26:8) Hikwalaho, tanihi laha mupisalema a tsaleke ha kona, loko Vaisrayele va xandzukele nkongomiso wa Muxe, “a v̌a anakanyanga.” Hambi swi ri tano, Yehovha, hi ku ya hi xitshembiso xakwe, u hlule mavuthu ya Egipta hi laha ku hlamarisaka.—Eksoda 14:19-31.
Hi laha ku fanaka ripfumelo ra hina ri nga tsekatsekisiwa loko hi langutana ni miringo hi ri ni ku kanakana ni ku nga tiyiseki. Ku twisisa ku ta hi pfuna nkarhi hinkwawo ku languta swilo hi langutelo lerinene, hi ri karhi hi tsundzuka leswaku Yehovha i nkulukumba swonghasi ku tlula munhu wihi na wihi la nga hi kanetaka. Ku twisisa ku ta tlhela ku hi pfuna ku tsundzuka leswi Yehovha se a hi endleleke swona. Swi ta hi pfuna leswaku hi nga rivali mhaka ya leswaku Yena “o lonḍov̌ota hikwav̌o la’v̌a ṅwi ranḍaka.”—Pisalema 145:18-20.
Ku Kuma Ku Twisisa Ka Moya
Ku twisisa a ku titeli ntsena loko hi ya hi kula. Ku fanele ku hlakuleriwa. Solomoni Hosi yo tlhariha loyi a tiveka ngopfu hinkwako-nkwako hikwalaho ka ku twisisa kakwe, u te: “Ku katekile munhu loyi a kumaka ku twisisa, ni loyi a kumaka v̌utlhari! Hikuv̌a binḍu ra byona ri tlula silver, ni ku anḍa ka byona ku tlula nsuku.” (Swivuriso 3:13, 14) Xana Solomoni u ku kume kwihi ku twisisa kakwe? Eka Yehovha. Loko Yehovha a vutise Solomoni leswaku hi yihi mikateko leyi a yi lava, Solomoni u hlamurile: “Nyika nanḍa wa wena e mbilu ya ku tiv̌a e ku av̌anyisa tiko ra wena, ni ku hlawula le’ŝo saseka e ka le’ŝo biha!” (1 Tihosi 3:9) Ina, Solomoni a tshembele eka Yehovha tanihi mupfuni wa yena. U kombele ku twisisa, kutani Yehovha u n’wi nyikile hi ndlela leyi nga pimekiki. Xana vuyelo byi ve byihi? “V̌utlhari bya Salomon byi tlula v̌utlhari bya v̌ana hikwav̌o v̌a le v̌ušeni, ni v̌utlhari hikwabyo bya v̌a-Egipta.”—1 Tihosi 4:30.
Ntokoto wa Solomoni wu hi komba laha hi faneleke ku ya kona loko hi lava ku twisisa. Ku fana na Solomoni, hi fanele hi languta eka Yehovha. Hi ndlela yihi? Ina, Yehovha u hi nyike Rito rakwe, ku nga Bibele leri hi pfunaka ku vona mianakanyo ya yena. Loko hi hlaya Bibele, hi lavisisa hi vukheta eka xihlovo xa vutivi lebyi nga ta hi nyika xisekelo xa ku twisisa ka moya. Rungula leri hi ri hlengeletaka loko hi hlaya Bibele hi fanele hi anakanya ha rona. Xisweswo, ri nga pfuna eku endleni ka swiboho leswi faneleke. Hi ku famba ka nkarhi, matimba ya hina yo anakanya ya kula ku kondza hi va “lava kuleke emiehleketweni,” hi kota ku “hlawula [kumbe, ku twisisa] leswinene eka leswo biha.”—1 Vakorinto 14:20; Vaheveru 5:14; ringanisa 1 Vakorinto 2:10.
Lexi tsakisaka, hi nga ha tama hi pfuneka eka ku twisisa loku Yehovha a ku nyikeke Solomoni. Hi ndlela yihi? Solomoni u ve ni vutshila eku hlamuseleni ka vutlhari hi ndlela ya swivuriso, leswi kahle-kahle a swi ri nkatsakanyo wa vutlhari lebyi huhuteriweke hi Xikwembu. Yo tala ya marungula lawa ma kumeka ebukwini ya Bibele ya Swivuriso. Ku hlaya buku yoleyo swa hi pfuna leswaku hi vuyeriwa eka ku twisisa ka Solomoni ni leswaku hi tlhela hi antswisa ku twisisa ka hina.
Leswaku hi pfuneka eka dyondzo ya hina ya Bibele, hi nga tirhisa swipfuneto swo hlaya Bibele, swo tanihi timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! Ku tlula malembe yo ringana 116, Xihondzo xo Rindza a xi ri karhi xi huwelela Mfumo wa Yehovha eka lava va timbilu letinene. Magazini wa Xalamuka! ni tin’wana ta le mahlweni a ti hlamusela xiyimo xa misava ku sukela hi 1919. Timagazini leti hatimbirhi ti kambisisa ntiyiso wa Bibele ni ku nyikela ku vonakala ka moya loku yaka emahlweni loku hi pfunaka ku vonisisa swihoxo, hambi loko swi dyondzisiwa hi Vujagana kumbe hi swi kuma emianakanyweni ya hina.—Swivuriso 4:18.
Xin’wana lexi nga hi pfunaka eku kuriseni ka ku twisisa i vanghana lavanene. Xin’wana xa swivuriso swa Hosi Solomoni xi ri: “L’a fambaka ni tintlhari o ta tlhariha, kambe l’a tolov̌elaka ŝihunguki o ta onhaka.” (Swivuriso 13:20) Swi twisa ku vava leswi n’wana wa Hosi Solomoni, Rhobuwamu a nga xi tsundzukangiki xivuriso lexi enkarhini wa nkoka wa vutomi bya yena. Endzhaku ka rifu ra tata wakwe, tinyimba ta Israyele ti te eka yena ti ta lava ku vevukiseriwa ndzhwalo wa tona. Xo sungula, Rhobuwamu u tihlanganise ni vavanuna lava kuleke, lava va kombiseke ku twisisa hi ku n’wi khutaza ku yingisa vanhu lava a va fumaka. Kutani, endzhaku ka sweswo u ye eka majaha. Vona va kombise ku pfumala ntokoto ni ku pfumala ku twisisa, va khutaze Rhobuwamu ku hlamula Vaisrayele hi ku va chavisa. Rhobuwamu u yingise majaha lawa. Vuyelo byi ve byihi? Israyele ri xandzukile, naswona Rhobuwamu u lahlekeriwe hi xiphemu lexikulu xa mfumo wakwe.—1 Tihosi 12:1-17.
Xiphemu xa nkoka xo kurisa ku twisisa i ku lava mpfuno wa moya lowo kwetsima. Loko a rungula swiendlo swa Yehovha eka Vaisrayele endzhaku ko humesiwa ka vona evuhlongeni aEgipta, mutsari wa Bibele Nehemiya u te: “U v̌a nyikile moya wa wena lo’wunene ku v̌a tlharihisa.” (Nehemiya 9:20) Moya wa Yehovha wu nga hi pfuna na hina leswaku hi tlhariha. Loko u ri karhi u khongelela moya wa Yehovha leswaku wu ku nyika ku twisisa, khongela u ri ni ntshembo hikuva Yehovha hi la “nyikaka vanhu hinkwavo hi tintswalo, ku nga ri na ku vilela.”—Yakobo 1:5; Matewu 7:7-11; 21:22.
Ku Twisisa Ni Vutivi
Muapostola Pawulo u kombise ku twisisa loko a chumayela ntiyiso eka vanhu va matiko. Hi xikombiso, siku rin’wana, loko a ri eAtena a “famba [a] ri karhi [a] languta” tindhawu leti va gandzelaka eka tona. Pawulo a a rhendzeriwe hi swifaniso, naswona moya wa yena a wu karhateke ngopfu. Kutani a a fanele ku endla xiboho. Xana a fanele ku teka ndlela yo hlayiseka kutani a miyela? Kumbexana a fanele ku vulavula hi ku kongoma hi vugandzeri bya swikwembu swa hava leswi a swi kumeke swi siringa, hambi leswi ku endla tano a swi ta va ni khombo?
Pawulo u endle hi vutlhari. U vone altari yi tsariwe leswaku: “Eka Xikwembu lexi nga tiviwiki!” Hi vutlhari, Pawulo u vulavule hi vugandzeri bya vona bya swifaniso naswona u tirhise altari yoleyo tanihi ndlela yo nghenisa mhaka ya “Xikwembu lexi nga endla misava ni hinkwaswo leswi nga eka yona.” Ina, Yehovha a a ri Xikwembu lexi a va nga xi tivi! Xisweswo Pawulo u xiye ku khumbeka ka vona hi mhaka yoleyo naswona u kote ku nyikela vumbhoni lebyinene. Vuyelo byi ve byihi? Vanhu vo tala va amukele ntiyiso, exikarhi ka vona a ku ri na “Diyonisiyo lowa Ariyopago, ni wansati loyi a va ku i Damarisi, na van’wana kambe.” (Mintirho 17:16-34) Mawaku xikombiso xa ku twisisa lexi Pawulo a a ri xona!
Handle ko kanakana, ku twisisa a ku ti hi ku olova kumbe hi ntumbuluko. Kambe hi ku lehisa mbilu, hi xikhongelo, hi matshalatshala lamakulu, hi ku hlawula vanghana hi vutlhari, ku dyondza Bibele ni ku anakanyisisa hi yona, ni ku tshembela eka moya lowo kwetsima wa Yehovha, na wena u nga ku hlakulela.