Xana Mikhuva Yi Fanele Yi Lwisana Ni Ntiyiso?

MARTIN LUTHER a a tiyiseka leswaku a nga hoxanga. A a vona onge Bibele ya n’wi seketela. Hi tlhelo lerin’wana, mutivi wa tinyeleti wa le Poland Copernicus a a ehleketa leswaku dyondzo ya ndhavuko ya nkarhi wolowo a yi hoxile.

Hi yihi dyondzo ya kona? I dyondzo ya leswaku misava a yi ri exikarhi ka vuako hinkwabyo ni leswaku swilo hinkwaswo a swi rhendzeleka ha yona. Copernicus u te, ntiyiso a ku ri leswaku misava hi yoxe a yi rhendzeleka hi dyambu. Luther u swi kanetile leswi, ivi a ku: “Vanhu va yingisela mutivi wa tinyeleti loyi a ha ku humelelaka, loyi a a ringeta ku kombisa leswaku ku rhendzeleka misava, hayi mpfhuka kumbe vuandlalo bya matilo, dyambu ni n’weti.”—History of Western Philosophy.

TIDYONDZO ta ndhavuko hakanyingi a ti lwisana ni timhaka leti nga tona, ni ntiyiso. Ti nga ha susumetela vanhu ku endla swilo leswi nga ni khombo.

Kavula, leswi a swi vuli swona leswaku mikhuva minkarhi hinkwayo yi lwisana ni ntiyiso. Kahle-kahle, muapostola Pawulo u khutaze Vakreste va siku ra yena leswaku va hambeta va landzela mikhuva leyi a nga va dyondzisa yona: “Ndza mi nkhensa, hikuva . . . mi hlayisa [mikhuva, NW] hi laha ndzi nga mi dyondzisa hakona.”—1 Vakorinto 11:2; nakambe vona 2 Vatesalonika 2:15; 3:6.

Xana Pawulo a a vula yini hi “mikhuva”? Insight on the Scriptures, Vholumo 2, tluka 1118, yi kombisa leswaku rito ra Xigriki leri a nga ri tirhisa ku vula “mukhuva,” pa·raʹdo·sis, ri vula nchumu lowu “hundzisiweke hi ku vulavurisana kumbe hi ku tsala.” Rito ra Xinghezi ri vula “mahungu, tidyondzo, kumbe mikhuva leyi tekeleriweke hi vana eka vatswari kumbe leyi hundzukeke endlelo leri simekiweke ro ehleketa kumbe ku endla xo karhi.”a Tanihi leswi mikhuva leyi muapostola Pawulo a yi dyondziseke, a yi huma eka xihlovo lexinene, Vakreste a va endla kahle loko va namarhelisisa eka yona.

Hambi swi ri tano, swi le rivaleni leswaku mukhuva wu nga va wa ntiyiso kumbe wa vuxisi, lowunene kumbe wo biha. Hi xikombiso, mutivi wa filosofi wa le Britain, Bertrand Russell, u bumabumela vanhu vo tanihi Copernicus wa lembe-xidzana ra vu-16 loyi a a tshembekile a tlhela a va ni xivindzi xo kambisisa tidyondzo leti nga mikhuva. Va sungule ku “xiya leswaku leswi a swi pfumeriwa eminkarhini ya khale swi nga va mavunwa.” Xana wa byi vona vutlhari bya ku nga landzeleli mukhuva handle ko kambisisa?—Ringanisa Matewu 15:1-9, 14.

Kutani, ku vuriwa yini hi tidyondzo ni mikhuva ya vukhongeri? Xana hi nga gimeta ntsena leswaku yi lulamile naswona a yi na khombo? Xana hi nga swi tivisa ku yini? Xana hi fanele ku endla yini loko hi kuma leswaku kahle-kahle mikhuva ya vukhongeri yi lwisana ni ntiyiso? Nhloko-mhaka leyi landzelelaka yi ta kambisisa swivutiso leswi.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 2]

Cover: Jean-Leon Huens © National Geographic Society

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

Universität Leipzig