Casiodoro De Reina A Lwela Bibele Ya Xipaniya

HI LEMBE-XIDZANA ra vu-16 Spain a yi ri ndhawu ya khombo ku hlaya Bibele eka yona. Kereke ya Khatoliki a yi lerise Huvo ya Nkonaniso leswaku yi herisa moya wihi na wihi wa ku lwisana ni milawu leyi vekiweke. Kambe a ku ri ni jaha rin’wana edzongeni wa Spain, leri nga hlayangiki Matsalwa ntsena kambe ri tlheleke ri hlambanya leswaku ri ta ma hundzuluxela ma ya eka ririmi ra ka vona leswaku Mupaniya un’wana ni un’wana a ta kota ku ma hlaya. Vito ra rona a a ri Casiodoro de Reina.

Reina u sungule ku tsakela Bibele emalembeni lawa a nga ma heta a ri exivandleni xa tinghwendza xa le San Isidro del Campo, endzilakaneni wa Seville, eSpain. Hi va-1550, vunyingi bya tinghwendza teto leti nga eka xivandla lexi xa tinghwendza xo hlamarisa, ti hete tiawara to tala ti hlaya Matsalwa, ku ri ni ku endla mintirho leyi ti lerisiwaka yona hi mufambisi wa tona. Kutani rungula ra Bibele ri hundzule mianakanyo ya tona. Ti fularhele dyondzo ya Khatoliki mayelana ni ku tirhisiwa ka swifaniso ni ku pfumela eka pagatori. Mianakanyo leyi yi chupukile kutani yi sungula ku tiviwa endhawini yoleyo, naswona leswi a ti chava ku khomiwa hi Huvo ya Nkonaniso ya le Spain, ti fikelele makumu yo balekela ematikweni man’wana. Reina a a ri un’wana wa tinghwendza ta 12 leti nga kota ku balekela le Geneva, eSwitzerland.

Endzhaku ka ku pona koloko ri ahlamile, u suke eka doroba rin’wana ra Yuropa a ya eka rin’wana, hi ndlela yo karhi a swi kota ku pona ku khomiwa hi vaxanisi va yena. Hi 1562 vakonanisi lava karhatekeke va hise xifaniso xa yena erivaleni eSeville, kambe hambiloko a chavisiwe hi ndlela leyi ya tihanyi, Reina, a nga tlhelelanga endzhaku eka ntirho wa yena wa ku hundzuluxela Matsalwa. Hambileswi a ku tshembisiwe hakelo eka loyi a nga ta n’wi khoma, naswona a hanya hi ku chava ku khomiwa, u hambete a tirha eka vuhundzuluxeri bya yena bya Xipaniya. U te: “Handle ka loko ndzi vabya kumbe ndzi ri eriendzweni, . . . a ndzi nga hambani ni ntirho wa mina.”

Ku nga si hela khume ra malembe Reina u hete ntirho wa vuhundzuluxeri. Hi lembe ra 1569 vuhundzuluxeri bya yena bya Bibele hinkwayo byi kandziyisiwe le Basel, eSwitzerland. Ntirho lowu, lowu xiyekaka, a wu ri vuhundzuluxeri byo sungula bya Xipaniya lebyi heleleke byo huma eka tindzimi to sungula. Hi malembe-xidzana yo tala Tibibele ta Xilatini a ti kumeka, kambe Xilatini a ri ri ririmi ra vanhu lava tlakukeke. Reina a a pfumela leswaku Bibele yi fanele yi twisisiwa hi vanhu hinkwavo, naswona u nghenise vutomi bya yena ekhombyeni leswaku pakani yoleyo yi yisiwa emahlweni.

Eka xingheniso xa vuhundzuluxeri bya yena, u hlamusele swivangelo swa yena. “Ku sivela Matsalwa yo Kwetsima leswaku ma kumeka hi ririmi leri tolovelekeke, handle ko kanakana swi tisa ndzhukano lowukulu eka Xikwembu, naswona swi onha ntshamiseko wa vanhu. Lowu handle ko kanakana i ntirho wa Sathana ni lava a va fambisaka. . . . Hikwalaho ka leswi Xikwembu xi nga nyika vanhu Rito ra xona, xi lava leswaku va ri twisisa ni leswaku hinkwavo va ri tirhisa, mani na mani la nga ta ri sivela leswaku ri kumeka hi ririmi rihi na rihi ni hi xivangelo hambi xi ri xihi, u ta va a nga ri na nsusumeto lowunene.”

Marito lawa a ma ri ya vurhena hakunene, tanihi leswi ma kandziyisiweke 18 wa malembe endzhaku ka loko Milawu ya Huvo ya Nkonaniso ya le Spain hi ku kongoma wu yirise Bibele “leswaku yi kumeka hi [Xipaniya] Castilian romance kumbe hi ririmi rin’wana ni rin’wana leri tolovelekeke.” Swi le rivaleni leswaku Reina a nga ku pfumelelanga ku chava munhu leswaku ku herisa ku rhandza ka yena ntiyiso.

Handle ka ku hisekela leswaku Bibele yi kumeka hi ku olova eka vanhu hinkwavo lava vulavulaka Xipaniya, Reina nakambe a a lava ku humesa vuhundzuluxeri lebyi kongomeke hilaha swi nga kotekaka ha kona. Eka xingheniso xa yena, u byi veke erivaleni vuyelo bya ku hundzuluxela hi ku kongoma ku suka eka tindzimi to sungula. Reina u hlamusele leswaku swihoxo swi werile ematsalweni ya Xilatini ya Vulgate. Xikombiso lexi nga erivaleni xa leswi a ku ri ku susiwa ka vito ra Xikwembu.

Vito Ra Xikwembu Eka Vuhundzuluxeri Bya Xipaniya

Reina u swi xiyile leswaku vito ra Xikwembu, Yehovha, a a ri fanele ri humelela eka vuhundzuluxeri byin’wana ni byin’wana, bya Bibele lebyi nga hundzuluxeriwa hi vukheta, tanihi leswi ri humelelaka eka matsalwa yo sungula. U arile ku landzela mukhuva wa ku siva vito ra Xikwembu hi swithopo swo tanihi “Xikwembu” kumbe “Hosi.” Eka marito ya yena yo rhanga ya vuhundzuluxeri bya yena, u hlamusele swivangelo swa yena hi ku kongoma loku heleleke.

“Hi hlayise vito (Iehoua), hikwalaho ka swivangelo swa ntikelo swinene. Xo sungula, hikwalaho ka leswi kun’wana ni kun’wana laha ri kumekaka kona eka vuhundzuluxeri bya hina, ri kumeka hilaha ku fanaka ni le matsalweni ya Xiheveru, naswona a hi ri ni mavonelo ya leswaku a a hi nga ta ri tshika kumbe hi ri cinca hi tama ha ha tshembekile naswona hi nga sandzi nawu wa Xikwembu, lowu lerisaka leswaku ku nga tshuki ku susiwa kumbe ku engeteriwa xa nchumu. . . . Mukhuva lowu [wa ku siya vito leri], lowu susumetiwaka hi Diyavulosi, wu sungule eka vukholwa-hava bya varhabi va manguva lawa, lava hambileswi va vulaka leswaku va ri chava, entiyisweni va ri suseke hi ku helela vito ra Yena ro kwetsima, va endla leswaku vanhu va Xikwembu va rivala vito leri a xi lava leswaku xi hambanisiwa ha rona eka . . . swikwembu swin’wana.”

Ku navela loku dzunekaka ka Reina, ka ku lava ku kurisa vito ra Xikwembu ku ve ni vuyelo lebyi heteke nkarhi wo leha. Ku ta fikela eka nkarhi wa hina, vunyingi bya vuhundzuluxeri bya Xipaniya—havumbirhi bya Khatoliki ni bya Protestente—byi landzele xikombiso lexi, byi tirhisa vito ra Xikwembu ku ta fika namuntlha. Ngopfu-ngopfu hikwalaho ka Reina, vahlayi va Bibele yihi na yihi ya Xipaniya va nga hatla va swi xiya leswaku Xikwembu xi ni vito ra xona ra xiviri leri ri xi hambanisaka eka swikwembu swin’wana hinkwaswo.

Lexi xiyekaka hi leswaku vito ra Yehovha hi Xiheveru ri le rivaleni eka tluka ro sungula ra Bibele ya Reina. Reina u nyiketele vutomi bya yena eka ntirho wa le henhla wa ku hlayisa Rito ra Xikwembu, a ri endla ri kumeka hi ririmi leri nga hlayiwaka hi timiliyoni ta vanhu.