Mikateko Kumbe Ndzhukano—Hlawula!
“Nḍi v̌ekile mahlweni ka wena e v̌utomi ni rifu, e ku kateka ni ku rukana; hlawula v̌utomi leŝaku u hanya.”—DETERONOMA 30:19.
1. Vanhu a va nyikiwe vuswikoti byihi?
YEHOVHA XIKWEMBU u hi vumbile—hi swivumbiwa swa yena leswi nga vanhu leswi tlhariheke—leswaku hi va vanhu lava ntshunxekeke. A hi vumbiwanga ku fana ni tirhoboto, kambe hi nyikiwe lunghelo ni vutihlamuleri bya ku tihlawulela. (Pisalema 100:3) Vanhu vo sungula—ku nga Adamu na Evha—a va ntshunxekile ku tihlawulela swiendlo swa vona, naswona a va ta tihlamulela eka Xikwembu hikwalaho ka nhlawulo wa vona.
2. Xana Adamu u hlawule yini, naswona ku ve ni vuyelo byihi?
2 Muvumbi u nyikele nkateko lowu nga heriki hi xitalo wa vutomi bya vanhu emisaveni ya paradeyisi. Ha yini xikongomelo xolexo xi va xi nga fikeleriwanga? Hikuva Adamu u endle nhlawulo lowu hoxeke. Yehovha u lerise wanuna loyi a ku: “U ta tidyela miri hikwayo ya ntanga; kambe loko wu ri muri wo tiv̌isa ŝo saseka ni ŝo biha, u nga ṭhuki u dya; hikuv̌a siku u dyaka, u ta fa.” (Genesa 2:16, 17) Loko Adamu a a yingisile, vatswari va hina vo sungula a va ta va va katekisiwile. Ku nga yingisi ku tise rifu. (Genesa 3:6, 18, 19) Kutani xidyoho ni rifu swi hundziseriwe eka vana hinkwavo va Adamu.—Varhoma 5:12.
Mikateko Yi Endla Swi Koteka
3. Xana Xikwembu xi nyikele xitiyisekiso xa leswaku xikongomelo xa xona hi vanhu xi ta hetisisiwa hi ndlela yihi?
3 Yehovha Xikwembu u simeke ndlela leyi ha yona xikongomelo xa yena xo katekisa vanhu xi nga ta hetiseka eku heteleleni. Yena hi yexe u vhumbhe hi ta Mbewu, hi ku profeta le Edeni a ku: “Nḍi ta v̌eka ku v̌engana e šikari ka wena ni wansati, ni šikari ka rišaka ra wena ni rišaka ra wansati; ri ta ku faya nhloko, wena u ri luma širenḍe.” (Genesa 3:15) Endzhakunyana Xikwembu xi tshembise leswaku mikateko a yi tela vanhu lava yingisaka hi ku tirhisa Mbewu leyi, ku nga ntukulu wa Abrahama.—Genesa 22:15-18.
4. Hi rihi lunghiselelo leri Yehovha a ri endleke leswaku a katekisa vanhu?
4 Mbewu yoleyo leyi tshembisiweke yi tikombe yi ri Yesu Kreste. Malunghana ni ntirho wa Yesu elunghiselelweni ra Yehovha ro katekisa vanhu, muapostola wa Mukreste Pawulo u tsarile: “Xikwembu xi kombisa erivaleni rirhandzu ra xona eka hina, hileswi Kriste a nga hi fela loko ha ha ri vadyohi.” (Varhoma 5:8) Mikateko yi ta kumiwa hi vanhu lava dyoheke lava yingisaka Xikwembu ni ku tirhisa nkoka wa gandzelo ra nkutsulo ra Yesu Kreste. (Mintirho 4:12) Xana u ta hlawula ku yingisa ni mikateko? Ku nga yingisi ku ta vanga swin’wana leswi hambaneke swinene.
Ku Vuriwa Yini Hi Ndzhukano?
5. Xana rito ‘ndzhukano’ ri vula yini?
5 Rito-fularha ra nkateko i ndzhukano. Rito leri nge ‘ndzhukano’ ri vula ku vulavula hi ndlela yo biha hi munhu un’wana kumbe ku vula swo biha hi yena. Rito ra Xiheveru leri nge qela·lahʹ ri huma eka rimitsu ra riendli qa·lalʹ, leri hi ku kongoma ri vulaka “ku va ni ku vonakala.” Hambiswiritano, loko ri tirhisiwa hi ndlela yo fanekisela, ri vula ku ‘rhukana’ kumbe ku ‘sandza.’—Levhitika 20:9; 2 Samuwele 19:43.
6. I xiendlakalo xihi lexi khumbaka Elixa lexi humeleleke ekusuhi ni Betele ya khale?
6 Xiya xikombiso lexi hlamarisaka xa goza ra xihatla leri katsaka ndzhukano. Leswi swi humelele loko muprofeta wa Xikwembu Elixa a ri karhi a famba a suka eYeriko a ya eBetele. Mhaka ya kona yi ri: “Kutani kaku loko a tlhandluka hi ndlela, v̌arisanyana v̌a huma e mutini, v̌a ṅwi hleka, v̌a ku: Tlhandluka, wee mpandla! tlhandluka wee mpandla! Yena a hunḍuka, a v̌a v̌ona, a v̌a rukana hi v̌ito ra Yehova. Kutani mabere mambiri ma huma e šihlahleni, ma hanḍula v̌arisanyana v̌a mune wa makume na v̌ambiri e šikari ka v̌ona.” (2 Tihosi 2:23, 24) Leswi Elixa a nga vula swona hi ku kongoma loko a holovela vana volavo va ku hlekula hi ku va rhukana a swi boxiwanga. Hambiswiritano, xihlambanyo xolexo xi tirhile hikuva xi vulavuriwe evitweni ra Yehovha hi muprofeta wa Xikwembu la tirhaka hi ku twanana ni ku rhandza ka Xikwembu.
7. Ku humelele yini hi vana lava hlekuleke Elixa, naswona ha yini?
7 Xivangelo-nkulu xa ku hlekula koloko xi tikomba onge hi leswi Elixa a ambale jazi ra Eliya leri tolovelekeke, naswona vana lava a va nga ha lavi mutlhandlami wihi na wihi wa muprofeta yoloye kwalaho. (2 Tihosi 2:13) Leswaku a hlamula mphikamakaneta yo va mutlhandlami wa Eliya ni ku dyondzisa vana lava ni vatswari va vona xichavo lexi faneleke xa muprofeta wa Yehovha, Elixa u rhukane ntshungu wa vapfukeri lowu hlekulaka hi vito ra Xikwembu xa Eliya. Yehovha u kombise ku amukela ka yena Elixa tanihi muprofeta wa yena hi ku vangela leswaku matswele mambirhi ya tibere ma huma ekhwatini ma handzulela vasandzi volavo va 42. Yehovha u tirhane na vona swinene hikwalaho ka ku pfumala ka vona lokukulu xichavo eka lunghiselelo ra ku vulavurisana leri a a ri tirhisa emisaveni hi nkarhi wolowo.
8. Xana vanhu va Israyele va pfumele ku endla yini, naswona hi ntshembo wihi?
8 Malembe ma nga ri mangani eku sunguleni, Vaisrayele va kombise ku pfumala xichavo hi ndlela leyi fanaka eka malunghiselelo ya Xikwembu. Leyi i ndlela leyi swi endlekeke ha yona: Hi 1513 B.C.E., Yehovha u kombise ku tsakela eka vanhu va Israyele hi ku va kutsula evuhlongeni bya Egipta onge hi loko ku ri hi “timpapa ta gama.” Endzhakunyana ka kwalaho, va hlambanye leswaku va ta yingisa Xikwembu. Xiya ndlela leyi ku yingisa a ku fambisana ha yona ni ku amukeriwa hi Xikwembu. Hi ku tirhisa Muxe, Yehovha u te: “Loko mi yingisa rito ra mina, mi hlayisa e ntwanano wa mina, mi ta v̌a rifuwo ra mina kunene e henhla ka matiko maṅwana hikwawo, hikuv̌a misav̌a hikwayo i ya mina.” Endzhaku ka sweswo, vanhu va hlamule hi ku pfumela, va ku: “Hikwaŝo leŝi Yehova a ŝi v̌uleke, hi ta ŝi endla.” (Eksoda 19:4, 5, 8; 24:3) Vaisrayele a va tivula lava rhandzaka Yehovha, lava tinyiketeleke eka yena, naswona va hlambanye leswaku va ta yingisa rito ra yena. Ku endla tano a swi ta tisa mikateko leyikulu.
9, 10. Loko Muxe a ha ri eNtshaveni ya Sinayi, xana Vaisrayele va endle yini, naswona vuyelo byi ve byihi?
9 Kambe, emahlweni ka ku va milawu ya xisekelo ya ntwanano wolowo yi tsariwa eribyeni hi ‘rintiho ra Xikwembu,’ ndzhukano wa Xikwembu wu ve lowu fanelaka. (Eksoda 31:18) Ha yini vuyelo lebyi tsemaka nhlana a byi fanela? Xana Vaisrayele a va nga kombisanga ku navela ku endla hinkwaswo leswi Yehovha a swi vuleke? Ina, hi rito a va lava mikateko, kambe hi swiendlo swa vona va hlawule ndlela leyi a yi va endla va faneriwa hi ndzhukano.
10 Hi nkarhi wa masiku ya 40 loko Muxe a ri eNtshaveni ya Sinayi a kuma Milawu ya Khume, Vaisrayele va tshove xitshembiso xa vona xo sungula xa ku tshembeka eka Yehovha. Mhaka yi ri: “Kaku loko tiko ri v̌ona leŝaku Moše a hlwela e ku šika e nṭhav̌eni, ri hlengeletana ka Arone, ri ku ka yena: Tana, u hi endlela ŝikwembu le’ŝi hi rangelaka e mahlweni, hikuv̌a loko a ri Moše, wanuna loyi a hi humeseke e tikweni ra Egipta, a hi tiv̌i le’ši ṅwi humeleleke.” (Eksoda 32:1) Lexi i xikombiso xin’wana xa langutelo ra ku nga xiximi leri kombisiweke eka muyimeri la nga munhu loyi Yehovha a a n’wi tirhisa ku rhangela ni ku kongomisa vanhu va yena. Vaisrayele va phasiwe hi ku tekelela vugandzeri bya swifaniso bya le Egipta naswona va tshovele vuyelo lebyi chavisaka loko vanhu va kwalomu ka 3 000 va dlayiwile hi fumu hi siku rin’we.—Eksoda 32:2-6, 25-29.
Xitiviso Xa Mikateko Ni Ndzhukano
11. Hi swihi swiletelo leswi hetisisiweke hi Yoxuwa malunghana ni mikateko ni ndzhukano?
11 Ekusuhi ni le ku heleni ka riendzo ra Vaisrayele ra malembe ya 40 emananga, Muxe u longoloxe mikateko leyi a yi ta kumiwa hi ku hlawula ndlela yo yingisa Xikwembu. U tlhele a hlamusela ndzhukano lowu Vaisrayele a va ta wu tokota loko vo hlawula ku nga yingisi Yehovha. (Deteronoma 27:11–28:10) Endzhakunyana ka loko Vaisrayele va nghene eTikweni ra Xitshembiso, Yoxuwa u tirhise swiletelo swa Muxe leswi katsaka mikateko leyi ni ndzhukano. Tinxaka ta tsevu ta Israyele ti yime ehansi ka Ntshava ya Ebali, naswona tinxaka letin’wana ta tsevu a ti yime emahlweni ka Ntshava ya Garizimi. Valevhi a va yime enkoveni lowu nga xikarhi. Handle ko kanakana, tinxaka leti yimeke emahlweni ka Ntshava ya Ebali ti te “Amen!” eka ndzhukano kumbe ku rhukaniwa loku a ku ri tlhelo leriya. Van’wana va hlamurile eka mikateko leyi Valevhi va yi hlayeleke lava a va yime ehansi ka Ntshava ya Garizimi.—Yoxuwa 8:30-35.
12. Hi wihi ndzhukano wun’wana lowu tivisiweke hi Valevhi?
12 Anakanya u ri karhi u twa Valevhi va ku: “A ku rukaniwe munhu l’a endlaka šifaniso le’ši v̌atliweke, hambi ši ri le’ši tšhuluriweke, ši ri šilo le’ši yilaka eka Yehova, wu ri ntiro wa mav̌oko ya mutiri, kutani a ši v̌eka e nḍawini le’yi fihliweke! . . . A ku rukaniwe l’a sanḍaka tata wa yena, hambi a ri mana wa yena! . . . A ku rukaniwe l’a ṭhinetaka nḍilakana wa warikwav̌o! . . . A ku rukaniwe l’a hambukisaka lo’wo-fe-mahlo e ndleleni ya yena! . . . A ku rukaniwe l’a v̌oyamisaka ku lulama ka muluv̌eri, ni ka šisiwana, ni ka noni! . . . A ku rukaniwe l’a etlelaka ni nsati wa tata wa yena, hikuv̌a o funungule nguv̌u ya tata wa yena! . . . A ku rukaniwe l’a etlelaka ni šifuwo šihi na šihi! . . . A ku rukaniwe l’a etlelaka ni makwav̌o, a nga ṅwana wa tata wa yena, hambi ṅwana wa mana wa yena! . . . A ku rukaniwe l’a etlelaka ni mukoṅwana wa yena! . . . A ku rukaniwe l’a baka warikwav̌o e šihundleni! . . . A ku rukaniwe l’a amukelaka nyiko e ku dlaya munhu l’a nga riki na nanḍu! . . . A ku rukaniwe mani na mani l’a nga tiyiseriki marito ya nawu lowu hi ku endla ha wona!” Endzhaku ka ndzhukano wun’wana ni wun’wana, tinxaka leti nga emahlweni ka Ntshava ya Ebali a ti ku, “Amen!”—Deteronoma 27:15-26.
13. Hi marito ya wena n’wini, u nga yi hlamusela njhani mikateko yin’wana leyi Valevhi va yi tiviseke?
13 Sweswi anakanya onge u twa lava nga emahlweni ka Ntshava ya Garizimi va hlamula hi marito eka nkateko wun’wana ni wun’wana loko Valevhi va ri karhi va ku: “U ta katekisiwa e mutini, kambe u ta katekisiwa e masiṅwini. Ku ta katekisiwa mihanḍu ya khuri ra wena, ni mihanḍu ya misav̌a ya wena, ni mihanḍu ya mitlhambi ya wena, ya tihomu ta wena ni ya tinyimpfu ta wena. Ku ta katekisiwa širunḍu ša wena ni mbita ya wena. U ta katekisiwa loko u nghena, u katekisiwa ni loko u huma.”—Deteronoma 28:3-6.
14. Xana Vaisrayele a va ta kuma mikateko exisekelweni xihi?
14 Xana xisekelo xa ku kuma mikateko leyi a xi ri xihi? Mhaka yi ri: “Loko u yingisa ŝinene rito ra Yehova, Šikwembu ša wena, e ku endla hi milawu hikwayo leyi nḍi ku lerisaka yona namuntlha, Yehova, Šikwembu ša wena, o ta ku tlakusa e henhla ka matiko hikwawo ya misav̌a; kutani mikateko hikwayo leyi yi ta ku tela henhla, u av̌eriwa yona loko u yingisa rito ra Yehova, Šikwembu ša wena.” (Deteronoma 28:1, 2) Ina, xilotlelo xo kuma mikateko ya Xikwembu a ku ri ku yingisa Xikwembu. Kambe ku vuriwa yini hi hina namuntlha? Xana ha un’we-un’we hi ta hlawula mikateko ni vutomi hi ku ya emahlweni hi “yingisa rito ra Yehova”?—Deteronoma 30:19, 20.
Ku Langutisisa Hi Laha Ku Pakanisaka
15. I yinhla yihi leyi vuriweke eka mikateko leyi tsariweke eka Deteronoma 28:3, naswona hi nga pfunekisa ku yini eka yona?
15 A hi kambisiseni mikateko yin’wana leyi Muisrayele a ta yi kuma hikwalaho ko yingisa Yehovha. Hi xikombiso, Deteronoma 28:3 yi ri: “U ta katekisiwa e mutini, kambe u ta katekisiwa e masiṅwini.” Ku katekisiwa hi Xikwembu a swi titsheganga hi ndhawu kumbe xiavelo. Van’wana va nga ha titwa va tshikileriwile hi swiyimo swa vona, kumbexana hikwalaho ka leswi va tshamaka endhawini leyi swilo swa yona leswi vonakaka swi onhiweke kumbe etikweni leri hlaseriweke hi nyimpi. Van’wana va nga ha va va navela ku tirhela Yehovha endhawini leyi hambaneke. Vavanuna van’wana va Vakreste va nga ha hetiwa matimba hikwalaho ka leswi va nga hlawuriwiki leswaku va va malandza ya vutirheli kumbe vakulu evandlheni. Minkarhi yin’wana, vavasati va Vakreste va nga ha titwa va tshikilelekile hikwalaho ka leswi va nga swi kotiki ku nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo va va maphayona kumbe va va varhumiwa. Kambe, un’wana ni un’wana loyi a ‘yingisaka rito ra Yehovha ni ku endla hinkwaswo leswi a swi lavaka hi vukheta’ u ta katekisiwa sweswi ni hilaha ku nga heriki.
16. Xana nsinya wa nawu wa Deteronoma 28:4 wu tokotiwa hi nhlengeletano ya Yehovha namuntlha hi ndlela yihi?
16 Deteronoma 28:4 yi ri: “Ku ta katekisiwa mihanḍu ya khuri ra wena, ni mihanḍu ya misav̌a ya wena, ni mihanḍu ya mitlhambi ya wena, ya tihomu ta wena ni ya tinyimpfu ta wena.” Ku tirhisiwa ka risivi ra vun’we ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “wena” ri kombisa leswaku leswi a swi ta va swa munhu hi xiyexe eka Muisrayele la yingisaka. Ku vuriwa yini hi malandza ya Yehovha lama yingisaka namuntlha? Ku andza ka misava hinkwayo ni ku kula loku nga kona enhlengeletanweni ya Timbhoni ta Yehovha i vuyelo bya nkateko wa Xikwembu eka matshalatshala ya mbilu hinkwayo ya vahuweleri va mahungu lamanene ya Mfumo vo tlula 5 000 000. (Marka 13:10) Naswona ku andza lokukulu ka vonaka hikuva vanhu vo tlula 13 000 000 va ve kona eku tlangeriweni ka Xilalelo Xa Hosi xa 1995. Xana u tiphina hi mikateko ya Mfumo?
Ku Hlawula Ka Vaisrayele A Ku Ri Loku Hambaneke
17. Ku ‘fikeriwa’ hi mikateko kumbe ndzhukano swi titshege hi yini?
17 Entiyisweni, mikateko a yi ta va eka Muisrayele la yingisaka. A va tshembisiwile: “Mikateko hikwayo leyi yi ta ku tela henhla, u av̌eriwa yona.” (Deteronoma 28:2) Hilaha ku fanaka, ku vuriwe leswi hi ndzhukano: “Makhombo hikwawo lawa ma ta ku tela henhla, ma ta ku fikela.” (Deteronoma 28:15) Loko a wu ri Muisrayele wa le minkarhini ya khale, xana a wu ta va u ‘fikeriwe’ hi mikateko kumbe hi ndzhukano? Swoleswo a swi ta va swi titshege hi ku va u yingisa Xikwembu kumbe u nga xi yingisi.
18. Xana Vaisrayele a va ta va va papalate ndzhukano hi ndlela yihi?
18 Eka Deteronoma 28:15-68, vuyelo lebyi vavisaka bya ku nga yingisi byi vuriwa ndzhukano. Byin’wana bya byona byi hambane swinene ni mikateko ya ku yingisa leyi longoloxiweke eka Deteronoma 28:3-14. Hakanyingi, vanhu va Israyele a va tshovela vuyelo lebyi vavisaka bya ndzhukano hikwalaho ko hlawula ku hlanganyela evugandzerini bya mavunwa. (Ezra 9:7; Yeremiya 6:6-8; 44:2-6) Wa nga vona ndlela leyi swi tsemaka nhlana ha yona! Vuyelo byo tano a byi ta va byi papalatiwile hi ku endla nhlawulo lowunene, ku nga ku yingisa milawu ni misinya ya milawu ya Yehovha leyi hanyisaka, leyi vekaka leswinene ni leswo biha erivaleni. Vo tala namuntlha va xanisiwa hi switlhavi ni makhombo hikwalaho ka leswi va hlawuleke ku endla hi ku hambana ni misinya ya milawu ya Bibele hi ku va eka vukhongeri bya mavunwa, va hlanganyela eka ku tikhoma loko biha ka rimbewu, va tirhisa swidzidzirisi leswi nga riki enawini, va tirhisa swakunwa swa xihoko hilaha ku hundzeletiweke, ni swin’wana swo fana ni sweswo. Ku fana ni le Israyele wa khale ni le Yuda wa khale, ku endla nhlawulo wo tano wo biha a swi vanga ku nga amukeriwi hi Xikwembu ni switlhavi swa mbilu leswi nga fanelangiki.—Esaya 65:12-14.
19. Hlamusela swiyimo leswi kumiweke loko Vayuda ni Vaisrayele va hlawule ku yingisa Yehovha.
19 Mikateko a yi andza ni ku tshamiseka a ku va kona ntsena loko Israyele a yingisa Yehovha. Hi xikombiso, malunghana ni masiku ya Hosi Solomoni, ha hlaya: “V̌a-Yuda ni v̌a-Israel a v̌a tele ngopfu, byi ri v̌unyingi le’byi fanaka ni sav̌a le’ri nge ribuweni ra lwandle. A v̌a dya, v̌a nwa, v̌a ṭaka. . . . Ku suka Dan e ku fika Beeršeba v̌a-Yuda ni v̌a-Israel, a v̌a akile, v̌a nga tšhav̌i ntšhumu, uṅwana ni uṅwana e hansi ka vinya ya yena ni hansi ka nkuwa wa yena, e masikwini hikwawo ya Salomon.” (1 Tihosi 4:20-25) Hambi ku ri enkarhini wa Hosi Davhida, lowu a wu funghiwe hi nkaneto lowukulu wa valala va Xikwembu, tiko ri seketeriwe hi Yehovha ni ku katekisiwa loko ri hlawule ku yingisa Xikwembu xa ntiyiso.—2 Samuwele 7:28, 29; 8:1-15.
20. I yini leswi Xikwembu xi tiyisekaka hi swona malunghana ni vanhu?
20 Xana u ta yingisa Xikwembu, kumbe a wu nge xi yingisi? Vaisrayele a va fanele va hlawula. Hambileswi hinkwerhu ka hina hi kumeke mboyamelo wa vudyoho eka Adamu tanihi ndzhaka, hi tlhele hi kuma ni nyiko ya ku tihlawulela. Ku nga khathariseki leswi ku nga na Sathana, misava leyi yo homboloka ni ku nga hetiseki ka hina, hi nga wu endla nhlawulo lowunene. Tlhandlakambirhi, Muvumbi wa hina wa tiyiseka leswaku eka ndzingo wun’wana ni wun’wana, va kona lava nga ta endla nhlawulo lowunene, ku nga ri hi rito ntsena kambe na hi swiendlo. (1 Petro 5:8-10) Xana u ta va exikarhi ka vona?
21. I yini lexi nga ta kambisisiwa exihlokweni lexi landzelaka?
21 Exihlokweni lexi landzelaka, hi ta kota ku xiyisisa langutelo ni swiendlo swa hina hi ri karhi hi langutisisa swikombiso swa le nkarhini lowu nga hundza. Onge un’wana ni un’wana wa hina a nga hlamula hi laha ku tsakisaka eka marito ya Xikwembu hi ku tirhisa Muxe: “Nḍi v̌ekile mahlweni ka wena e v̌utomi ni rifu, e ku kateka ni ku rukana; hlawula v̌utomi leŝaku u hanya.”—Deteronoma 30:19.
A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?
◻ Xana Yehovha u endle leswaku swi koteka leswaku vanhu lava dyoheke va kuma mikateko hi ndlela yihi?
◻ Ndzhukano i yini?
◻ Xana Vaisrayele a va ta va va kume mikateko ematshan’weni ya ndzhukano hi ndlela yihi?
◻ Xana Israyele u tiphine hi mikateko yihi hikwalaho ko yingisa Xikwembu?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Vaisrayele va hlengeletane emahlweni ka Ntshava ya Garizimi na Ntshava ya Ebali
[Xihlovo Xa Kona]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.