Xana Xikwembu Xi Byi Languta Njhani Vugandzeri Bya Vujagana?

YESU KRESTE u te: “A hi hinkwavo lava nge ka mina: ‘Hosi, Hosi’ lava nga ta nghena eMfun’weni wa matilo, kambe ku ta nghena la endlaka ku rhandza ka Tata wa mina la nge matilweni. Hi siku rolero lavo tala va ta ku ka mina: ‘Hosi, Hosi, . . . xana a hi endlanga mahlori layo tala hi vito ra wena ke?’ Enkarhini wolowo ndzi ta va byela erivaleni, ndzi ku: A ndzi mi tivanga, ni siku ni rin’we; sukani eka mina, n’wina lava endlaka leswo homboloka!”—Matewu 7:21-23.

Hi ku tirhisa Rito ra xona leri xiximekaka, Bibele yo Kwetsima, Xikwembu xi swi veke erivaleni leswaku ku rhandza ka xona hi kwihi. Xana tikereke ta Vujagana ti endla ku rhandza ka Xikwembu? Kumbe ti endla leswi Yesu a nga vula leswaku ti endla swona, leswaku hi “lava endlaka leswo homboloka” xana?

Ku Halatiwa Ka Ngati

Eka vusiku bya le mahlweni ka ku fa ka N’wini wa yena, Petro u lave ku sungula nyimpi ni vuthu ra masocha lawa a ma rhumeriwe ku ta khoma Yesu. (Yohane 18:3, 10) Kambe Yesu u kondletele ku rhula kutani a tsundzuxa Petro a ku: “Hinkwavo lava tirhisaka mabanga, va ta dlawa hi mabanga.” (Matewu 26:52) Xitsundzuxo lexi xi nga erivaleni xi tlhele xi engetiwa eka Nhlavutelo 13:10. Xana tikereke ta Vujagana ti xi amukerile xitsundzuxo lexi? Kumbe ti ni vutihlamuleri eka tinyimpi leti yaka emahlweni eswiphen’wini swo hambana-hambana swa misava?

Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, madzana-dzana ya magidi ya vanhu va le Serbia ni le Croatia va dlayiwile, hi vito ra vukhongeri. The New Encyclopædia Britannica ya vika: “Le Croatia, mfumo wa rixaka ra mafasisi wu bohe nawu wa leswaku ‘ku herisiwa tinxaka leti nga rhandziwiki,’ nawu lowu a wu bihe ku tlula hambi ku ri swiendlo swa Manazi. . . . A ku twarisiwe leswaku n’we xa nharhu xa vanhu va le Serbia va ta tlheriseriwa ka rikwavo, n’we xa nharhu xa van’wana va hundzuriwa Marhoma Khatolika, nakambe n’we xa nharhu xa van’wana va dlawa. . . . Ku hlanganyelanyana ka vafundhisi lava va Khatoliki eka mikhuva leyi, ku wu onhe swinene ntirhisano wa kereke ni hulumende endzhaku ka nyimpi.” Nhlayo leyi nga hlayekiki ya vanhu va boheke ku va Makhatoliki kumbe va fa; magidi-gidi man’wana ya vanhu wona a ma nyikiwanga ni nkarhi wo hlawula. Swimitana hinkwaswo—vavanuna, vavasati, ni vana—va sindzisiwe ku nghena etikerekeni ta vona ta Orthodox kutani va dlayeriwa kona. Xana ku vuriwa yini hi mavuthu lama kokelaka etlhelo ya Makhomonisi? Xana vukhongeri a byi va seketela?

Buku leyi nge History of Yugoslavia yi ri: “Van’wana va vaprista va hlanganyerile enyimpini, va yima etlhelweni ra mavuthu lama hlungaka vuhosi.” Buku leyi nge Yugoslavia and the New Communism yi vula leswi: “Mavandla ya Vapfukeri a ma katsa hambi ku ri vaprista va kereke ya Orthodox ya vanhu va le Serbia ni ya Rhoma Khatoliki.” Ku nga twanani ka vukhongeri ku ya emahlweni ku pfurhetela ndzilo wa nyimpi ya Matiko ya Balkan.

Kutani, ku vuriwa yini hi Rwanda? Matsalana la tolovelekeke wa Catholic Institute for International Relations, Ian Linden, u pfumerile eka magazini lowu nge The Month a ku: “Ndzavisiso lowu nga endliwa hi vandla ra African Rights eLondon wu nyiketa swikombiso swi nga ri swingani swa varhangeri va Kereke ya Khatoliki, ya Anglican ni ya Baptist, lava mavito ya vona ma nga siyiwa hi vomu ma nga nghenisiwi eka nxaxamelo wa masocha lama nga katseka eku dlayeni. . . . A swi kanakanisi leswaku nhlayo leyikulu ya Vakreste lava dumeke, lava nghenaka kereke va hlanganyerile eku dlayeni.” Lexi khomisaka gome, hi leswaku tinyimpi exikarhi ka lava va tivulaka Vakreste, ti ya emahlweni ti hlasela eAfrika xikarhi.

Vumbhisa Ni Vuoswi

Hi ku ya hi Rito ra Xikwembu, ku ni ndhawu yin’we ntsena leyi xiximekaka laha ku pfumeleriwaka vuxaka bya rimbewu, hiloko vanhu va ri ehansi ka xiboho xa vukati. Bibele yi ri: “Ku tekana a ku ve loku xiximiwaka hi vanhu hinkwavo, vukati byi nga onhiwi hi ku kanganyisana, hikuva Xikwembu xi ta avanyisa timbhisa ni vaoswi.” (Vaheveru 13:4) Xana varhangeri va tikereke va yi landzelela dyondzo leyi ya Xikwembu?

Hi 1989 Kereke ya Anglican eAustralia yi humese tsalwa ra le nawini leri vulavulaka hi vuxaka bya rimbewu, ri ringanyete leswaku vuxaka bya rimbewu exikarhi ka vanhu lava va nga siki tekanaka a byi hoxanga, ntsena loko mpatswa wu tiyimiserile ku tshama swin’we. Ku nga ri khale murhangeri, wa Kereke ya Anglican, le Scotland u vule leswi: “Kereke a yi fanelanga yi vula leswaku vuoswi i xidyoho ni leswaku byi hoxile. Kereke yi fanele yi teka vuoswi tanihi lebyi byi vangiwaka hi xidyoho lexi hi xi kumeke tanihi ndzhaka.”

EAfrika Dzonga nhlayo yo karhi ya vafundhisi yi seketele vusodoma. Hi xikombiso, hi 1990 magazini wa le Afrika Dzonga lowu nge You wu tshahe mufundhisi la dumeke wa Anglican a ku: “Matsalwa a ma siveli hilaha ku heleleke. . . . Ndza tshemba leswaku ku ta va ni ku hundzuka eka mavonelo ya kereke ni nawu wa yona, hi vanhu lava endlaka vusodoma.”—Ringanisa Varhoma 1:26, 27.

Hi ku ya hi 1994 Britannica Book of the Year, vuxaka bya rimbewu byi hundzuke mhaka leyikulu etikerekeni ta le Amerika, ngopfu-ngopfu eka timhaka to fana ni ku “vekiwa ka vasodoma vaxinuna ni vaxisati lava tivekaka, tanihi vafundhisi, vonelo ra vukhongeri malunghana ni malunghelo ya vasodoma, ku katekisiwa ka ‘vukati bya vasodoma va xinuna,’ ni ku pfumeleriwa kumbe ku sola mahanyelo lama fambelanaka ni vusodoma.” Vunyingi bya mintlawa leyikulu ya tikereke yi pfumelela vafundhisi leswaku va lwela ntshunxeko lowukulunyana wa vuxaka bya rimbewu. Hi ku ya hi 1995 Britannica Book of the Year, vabixopo va 55 va kereke ya Episcopal va sayine xihlambanyo lexi nga “tiyisekisa ku faneleka ka ku vekiwa ka vasodoma ni mikhuva ya vona.”

Vafundhisi van’wana va amukele vusodoma, va vula leswaku Yesu a nga byi kanetanga. Kambe xana sweswo swi tano? Yesu Kreste u vule leswaku Rito ra Xikwembu i ntiyiso. (Yohane 17:17) Sweswo swi vula leswaku a a ma amukela mavonelo ya Xikwembu hi vusodoma tanihi laha ma hlamuseriweke hakona eka Levhitika 18:22 leyi hlayekaka hi ndlela leyi: “U nga ṭhuki u etlela ni wanuna kukotisa loko u etlela ni wansati; i ku dyoha lo’kukulu ngopfu.” Ku tlula kwalaho, Yesu u xaxamete vumbhisa ni vuoswi exikarhi ka swilo “hinkwaswo leswo biha leswi huma[ka] endzeni ka mbilu, [ku nga] swona leswi nyamisaka munhu.” (Marka 7:21-23) Rito ra Xigriki leri vulaka vumbhisa ri vula leswi tlulaka vuoswi. Ri hlamusela mikhuva hinkwayo ya vuxaka bya rimbewu lebyi endliwaka ehandle ka vukati bya le nawini, ku katsa ni vusodoma. (Yuda 7) Yesu Kreste na yena u tsundzuxe valandzeri va yena leswaku va nga tshuki va pfumelela munhu wihi ni wihi loyi a tivulaka Mukreste kambe a vevukisaka ku biha ka vumbhisa.—Nhlavutelo 1:1; 2:14, 20.

Loko varhangeri va vukhongeri va lwela leswaku vasodoma va xinuna ni Vasodoma va Xisati va vekiwa ku va varhangeri, xana leswi swi khumba swirho swa tikereke ta vona hi ndlela yihi, ngopfu-ngopfu vantshwa? Xana sweswo a swi va khutazi leswaku va lava ku va ni vuxaka bya rimbewu ehandle ka vukati? Hilaha ku hambaneke, Rito ra Xikwembu ri khutaza Vakreste leswaku “va balekela vumbhisa.” (1 Vakorinto 6:18, NW) Loko mupfumeri kulobye a wela exidyohweni xo tano, mpfuno wa rirhandzu wa nyikiwa hi xikongomelo xa ku kondletela vuxaka lebyinene eka Xikwembu ni munhu yoloye. (Yakobo 5:16, 19, 20) Kambe ku endliwa yini loko mpfuno lowu wu nga amukeriwi? Bibele yi vula leswaku loko vanhu vo tano va nga hundzuki, “va nga ka va nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu.”—1 Vakorinto 6:9, 10.

“Va Arisa Ku Tekana”

Hikwalaho ka leswi “vumbhisa byi andzeke” (NW), Bibele yi vula leswaku “swa antswa ku teka kumbe ku tekiwa, ku tlula ku hisiwa hi ku navela.” (1 Vakorinto 7:2, 9) Ku nga khathariseki xitsundzuxo lexi xa vutlhari, vunyingi bya vafundhisi va sindzisiwa ku tshama va ri tinghwendza, leswi vulaka leswaku, a va byi ngheneli vukati. Nino Lo Bello, eka buku ya yena leyi nge The Vatican Papers, u hlamusela leswi: “Loko muprista, monko kumbe nani va hlanganyela eka vuxaka bya rimbewu, xihlambanyo xa vunghwendza a xi tshoviwanga. . . . Va nga rivaleriwa swidyoho sweswo swa vuxaka bya rimbewu hi ku tiphofula hi ku tshembeka loko va vula swidyoho swa vona, kasi loko muprista wihi ni wihi o teka nsati, vukati bya yena a byi nge amukeriwi hi Kereke.” Xana dyondzo leyi yi humese mihandzu leyinene kumbe leyo biha?—Matewu 7:15-19.

Handle ko kanakana, vunyingi bya vaprista va hanya vutomi lebyi baseke, kambe nhlayo leyikulu ya vona a yi endli tano. Hi ku ya hi 1992 Britannica Book of the Year, ku vikiwa leswaku “Kereke ya Rhoma Khatoliki yi hakerisiwe mali yo ringana $300 wa timiliyoni [R1 100 wa timiliyoni] leswaku va lulamisa milandzu ya ku khomiwa ka vana hi ndlela yo biha.” Endzhakunyana nkandziyiso wa 1994 wu vule leswi: “Ku dlayiwa ka vafundhisi vo hlayanyana hi vuvabyi bya AIDS swi paluxe leswaku ku na vaprista lava nga vasodoma va xinuna, ni ku xiyeka ka nhlayo leyi tlulaka mpimo ya . . . vasodoma va xinuna lava nga vekiwa ku va vaprista.” Hikwalaho a swi hlamarisi loko Bibele yi vula leswaku ku “arisa ku tekana” i ‘dyondzo ya mademona.’ (1 Timotiya 4:1-3) Peter de Rosa, eka buku ya yena leyi nge Vicars of Christ, u tsale leswi: “Hi ku ya hi mavonelo ya van’wamatimu van’wana, [vunghwendza bya vaprista] swi vonaka onge hi byona byi nga onha mahanyelo, ku tlula nhlangano wihi ni wihi eVupeladyambu, ku katsa ni vunghwavava. . . . Nkarhi na nkarhi [byi] ve xivati evitweni ra Vukreste. . . . Vunghwendza byo sindzisiwa minkarhi hinkwayo byi endle leswaku ku va ni vukanganyisi eka lava va nga vafundhisi. . . . Muprista a nga ha tikhoma hi ndlela yo biha ko tala, kambe hi nawu wa kereke, a nga pfumeleriwi leswaku a nga nghenela vukati.”

Endzhaku ka ku xiya mavonelo ya Xikwembu hi vugandzeri bya Baali, swa olova ku twisisa ndlela leyi xi titwaka ha yona hi tikereke leti avaneke ta Vujagana. Buku yo hetelela ya Bibele yi hlanganisa mikhuva hinkwayo ya vugandzeri bya mavunwa eka vito rin’we ra “Babilona Lonkulu, mana wa tinghwavava ni wa lava endlaka swa manyala la misaveni.” Bibele yi engetela yi ku: “Eka muti lowu [ku kumiwe], ngati ya vaprofeta, ni ya vahlawuriwa va Xikwembu, ni ya hinkwavo lava nga dlawa laha misaveni.”—Nhlavutelo 17:5; 18:24.

Xisweswo, Xikwembu xi khongotela hinkwavo lava va lavaka ku va vagandzeri va xona: “N’wina vanhu va mina, humani mi n’wi siya, leswaku mi ta kala mi nga ngheni eswidyohweni swa yena, mi ta kala mi nga weriwi hi maxangu ya yena. . . . Mintungu hinkwayo yi ta n’wi wela henhla hi siku rin’we, a kuma mavabyi yo chavisa ni mahlomulo, ni ku sika, kutani ú ta hisiwa hi ndzilo, hikuva Hosi Xikwembu, muavanyisi wa yena, xi ni matimba lamakulu.”—Nhlavutelo 18:4, 8.

Sweswi ku tlakuka xivutiso: Endzhaku ka loko munhu a humile evugandzerini bya mavunwa, xana u fanele a ya kwihi? Xana i muxaka wihi wa vugandzeri lowu amukeriwaka hi Xikwembu?

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Ku Gandzela Swifaniso

Vugandzeri bya Baali a byi katsa ni ku tirhisiwa ka swifaniso. Vaisrayele va ringete ku hlanganisa vugandzeri bya Yehovha ni bya Baali. Va tise hambi ku ri swifaniso etempeleni ya Yehovha. Mavonelo ya Xikwembu hi vugandzeri bya swifaniso ma vekiwe erivaleni loko a tise ndzoviso eka Yerusalema ni tempele ya yona.

Vunyingi bya tikereke ta Vujagana ti tele hi swifaniso, swi nga ha va hi muxaka wa xihambano, swifaniso, kumbe xifaniso xa Mariya. Ku tlula kwalaho, vunyingi bya vangheni va kereke va dyondzisiwe ku korhamisa tinhloko, ku khinsama kumbe ku ba xihambano emahlweni ka swifaniso sweswo. Hilaha ku hambaneke, Vakreste va ntiyiso va lerisiwa leswaku va “chava ku gandzela swifaniso.” (1 Vakorinto 10:14 ringanisa NW.) A va ringeti ku gandzela Xikwembu hi ku pfunetiwa hi swifaniso.—Yohane 4:24.

[Xihlovo Xa Kona]

Musée du Louvre, Paris

[Bokisi leri nga eka tluka 7]

“Murhangeri Wa Kereke U Fanele Ku Pfumala Xihoxo”

XIGA lexi xi kumeka eka Tito 1:7, hi ku ya hi Today’s English Version. King James Version yona yi hlayeka hi ndlela leyi: “Mubixopo u fanele a pfumala xisandzu.” Rito “mubixopo” ri huma eka rito ra Xigriki leri vulaka “mulanguteri.” Xisweswo vavanuna lava hlawuriwaka ku va varhangeri evandlheni ra Vukreste bya ntiyiso, va fanele va fikelela mimpimanyeto ya xisekelo ya Bibele. Loko va tsandzeka ku endla tano, va fanele va susiwa ku va valanguteri, tanihi leswi va nga ha “boxe[riki] ntlhambi entila lowunene.” (1 Petro 5:2, 3) Kambe tikereke ta Vujagana ti teka xilaveko lexi xi ri xa nkoka ku fikela kwihi?

Eka buku ya yena leyi nge I Care About Your Marriage, Dok. Everett Worthington u kombetela eka ndzavisiso lowu nga endliwa eka 100 wa vafundhisi edorobeni ra Virginia, eU.S.A. Lava tlulaka 40 wa tiphesente va pfumerile leswaku va tshame va hlanganyela eka mikhuva yo karhi yo pfuxa ku navela ka rimbewu ni un’wana loyi a a nga ri munghana wa vona wa vukati. Vunyingi bya vona va endle vuoswi.

Christianity Today, yi ri: “Eka malembe ya khume lama hundzeke, kereke yi hambete yi hlamarisiwa hi ku hlavuteriwa ka ku tikhoma loko biha, loku endliwaka hi van’wana va varhangeri va vona lava xiximiwaka.” Xihloko lexi nge “Hikwalaho Ka Yini Vafundhisi Lava Endlaka Vuoswi Va Nga Fanelanga Va Tirhisiwa Nakambe Tanihi Vafundhisi,” eka Vujagana xi tlhontlhe mukhuva lowu tolovelekeke wa ku hatlisela ku tlherisela varhangeri va kereke eka swikhundla leswi a va ri eka swona endzhaku ka loko va “voniwe nandzu wa xidyoho xa rimbewu.”