Xana Milorho Yi Nga Ku Byela Swilo Swa Nkarhi Lowu Taka?

KU SUKELA khale, vanhu a va ti rhandza swinene timhaka ta milorho. Vaegipta va endle tibuku to tala to hlamusela milorho, naswona Vababilona a va ri ni vahlamuseri va milorho ya vona. Eka Magriki, vanhu lava vabyaka a va etlerisiwa etindhumbheni ta Asclepius leswaku va ta nyikiwa swiletelo swa ta rihanyo hi milorho ya vona. Eka lembe-xidzana ra vumbirhi ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke, Artemidorus u humese buku leyi eka yona a hlamuselaka leswi milorho yi yimelaka swona. Tibuku to tala ta muxaka lowu leti nga humesiwa ku sukela kwalaho a ti sekeriwe ebukwini ya yena. Ku ta fikela namuntlha, ka ha endliwa matshalatshala yo hlamusela milorho, kambe, xana hakunene ya byi nyika vuthala malunghana ni swiendlakalo swa nkarhi lowu taka?

Leswaku yi va ni nhlamuselo ya nkarhi lowu taka, yi fanele yi kongomisiwa hi matimba lama tlakukeke swinene. EBibeleni hi kuma tindhawu to tala laha Xikwembu xi tirhiseke matimba wolawo. Xi endle leswaku malandza ya xona ni van’wana lava nga xi gandzeriki, va lorha milorho ya vuprofeta. Kahle-kahle, Yobo 33:14-16 yi ri: “Šikwembu ši v̌ulav̌ula . . . hi miloro ni ku v̌ona ka v̌usiku, loko v̌anhu v̌a khomiwile hi v̌urongo le’byo tika, loko v̌a khuṭehela e masangwini ya v̌ona. Hi laha ši hlav̌utelaka v̌anhu.”

Xikwembu xi swi endlile leswi eka Faro wa Muegipta, emasikwini ya Yosefa, la hanyeke eka malembe yo tlula 1 700, emahlweni ka Nguva ya hina leyi Tolovelekeke. Norho wa Faro wu kumeka eka Genesa 41:1-7, ni le ka ndzimana 25 ku ya eka 32, Yosefa u wu hlamusela tanihi lowu vhumbhaka malembe ya nkombo “ya nḍalo le’yikulu e tikweni hikwaro ra Egipta,” lama tlhandlamiwaka hi malembe ya nkombo ya ndlala. Yosefa u hlamusele Faro a ku: “Leŝi Šikwembu ši nga ta ŝi endla, ši kombise Faro.” (Genesa 41:28) Norho lowu a wu vhumbha leswi hakunene swi endlekeke.

Hosi leyi dumeke ya Vababilona yi langutane ni mhaka leyi fanaka. Nebukadnetsara a a ri ni norho lowu a wu n’wi karhata swinene, kambe a a nga wu tsundzuki. Hiloko a vitana swingomantanda swakwe leswaku swi ta n’wi byela norho ni nhlamuselo ya wona. Lexi a xi ri xikombelo lexi a va nga ta swi kota ku xi hetisisa.—Daniyele 2:1-11.

Tanihi leswi ku nga Xikwembu lexi nyikeke hosi norho lowu, xi endle leswaku Daniyele a swi kota ku vula norho wa kona ni nhlamuselo ya wona. Daniyele 2:19 yi ri: “Kav̌a loko šihundla lešo ši kombisiwa Daniel e šikombisweni ša v̌usiku.” Daniyele u vule leswaku norho lowu wu huma eka Xikwembu: “Šihundla lešo hosi yi kombelaka nhlamuselo ya šona, a ku na munhu e šikari ka tintlhari, ni loko ku ri ka la’v̌a bvumbaka, kumbe ka la’v̌a dyonḍeke, kumbe ka la’v̌a šiyaka tinyeleti, l’a nga tiv̌aka e ku ši tiv̌isa hosi. Kambe ši kona Šikwembu e matilweni, le’ši hlav̌utelaka ŝihundla, kutani ši tiv̌isile hosi Nebukadnetsar le’ŝi nga ta humelela e mikarini le’yi nga ta ta.”—Daniyele 2:27, 28.

Minkarhi yin’wana Xikwembu xi nyike vanhu va xona swiletelo hi ku tirhisa milorho, naswona minkarhi yin’wana xi nyikele xitiyisekiso xa leswaku xa va amukela kumbe xi va pfuna leswaku va twisisa ndlela leyi xi va pfunaka ha yona. Emhakeni ya Yakobo, Xikwembu xi kombise ku n’wi amukela ka xona hi ku tirhisa norho.—Genesa 48:3, 4.

Loko Yosefa, tata wa Yesu wa muwundli, a kume leswaku Mariya u tikile, u endle xiboho xa ku n’wi tshika. Hiloko a kuma swiletelo hi norho leswaku a nga swi endli sweswo. Matewu 1:20 yi ri: “Loko a ha anakanya sweswo, ntsumi ya Hosi yi humelela eka yena hi norho, yi ku: ‘Yosefa n’wana Davhida, u nga chavi ku titekela Mariya nsati wa wena, hikuva leswi a nga na swona swi huma eka Moya lowo Kwetsima.’” Endzhakunyana u kume xitsundzuxo hi norho: “Ntsumi ya Hosi yi humelela eka Yosefa enorhweni, yi ku: ‘Pfuka, u teka xihlangi ni mana wa xona, u baleka u ya Egipta.’”—Matewu 2:13.

Milorho Leyi Nga Humiki Kona Eka Xikwembu

Mhaka ya leswaku ku hlamuseriwa ka milorho a ku tolovelekile exikarhi ka lava a va nga ri vanhu va Xikwembu, yi kombisa leswaku milorho leyi tolovelekeke a yi fanelanga yi tekiwa tanihi leyi paluxaka swilo swa nkarhi lowu taka. Emasikwini ya muprofeta wa Xikwembu Yeremiya, vaprofeta va mavunwa a va ku: “Hi lorile, hi lorile.” (Yeremiya 23:25) Xikongomelo xa vona a ku ri ku hambukisa vanhu, va ta ehleketa leswaku Xikwembu xi vulavula hi ku tirhisa vona. Malunghana ni valorhi lava, Yeremiya u huhuteriwe ku vula a ku: “Hikuv̌a ku vula Yehova wa mav̌andla, Šikwembu ša Israel, a ku: Mi nga ṭhuki mi kanganyisiwa hi v̌aprofeta v̌a ṅwina la’v̌a nge šikari ka ṅwina, ni v̌angoma v̌a ṅwina, mi nga ṭhuki mi yingisela v̌alori v̌a ṅwina lav̌a mi lav̌aka miloro e ka v̌ona; hikuv̌a v̌a mi profetela mav̌unwa hi v̌ito ra mina . . . , ku v̌ula Yehova.”—Yeremiya 29:8, 9.

Tanihi leswi vaprofeta lava va mavunwa a va ri “v̌angoma,” swi nga ha endleka leswaku milorho ya vona a yi lawuriwa hi mimoya yo biha leswaku va ta hambukisa vanhu. Mhaka leyi fanaka yi kona eka leswi vuriwaka eka Zakariya 10:2: “Hikuv̌a titerafim ti v̌ula ŝa hav̌a, v̌angoma v̌a bvumbile ŝa mav̌unwa, i miloro yo šisa leyi v̌a nga yi lora, v̌a tšhav̌elela hi ŝa hava.”

Diyavulosi i muxisi lonkulu loyi se ku nga hela magidi ya malembe a tirhisa varhangeri va vukhongeri leswaku va tiendla onge Xikwembu xi vulavule na vona hi ku tirhisa swivono ni milorho, hilaha vaprofeta va mavunwa va endleke hakona emasikwini ya Yeremiya ni ya Zakariya. Malunghana ni vanhu vo tano, mutsari la huhuteriweke wa Bibele, Yuda, u tsalele Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a ku: “Hikuva vanhu van’wana va ngungumerile va nghena exikarhi ka hina; ku avanyisiwa ka vona ku lunghisiwile khale. I vanhu lava nga riki na mhaka ni vukhongeri; va gombonyokisa tintswalo ta Xikwembu xa hina, va endla swa manyala ha tona, naswona va landzula Yesu Kriste, yena N’wini wa hinkwaswo ni Hosi ya hina.” U vula leswaku vanhu lava a va “nyamisa miri wa vona hi milorho ya vona.”—Yuda 4, 8.

Kambisisa Ku Tiya Ka Marito Ya Vona

Munhu a nga vula leswaku Xikwembu xi vulavule na yena hi norho kumbe leswaku milorho ya yena leyi vhumbhaka swilo swa nkarhi lowu taka yi hetisekile, kambe xexo a hi xivangelo lexi eneleke xa ku n’wi tshemba ni ku n’wi landzela handle ka vumbhoni lebyi eneleke. Xiya swiletelo leswi tsaleriweke Vaisrayele, leswi kumekaka eka Deteronoma 13:1-3, 5: “Kungaku loko muprofeta kumbe mulori a tikurisa e šikari ka ṅwina, kutani a ku bvumbela šikombiso, kumbe masingita, ni loko ku humelela šikombiso ni masingita leŝi a ku byeleke loko a te: ‘A hi lanḍeni ŝikwembu ŝiṅwana leŝi u nga ŝi tiv̌angiki, hi ta ŝi tirela;’ u nga ṭhuki u yingisa marito ya muprofeta loyi, ni ya mulori loyi . . . Muprofeta loyi, hambi mulori loyi o ta dlawa.” Xikwembu xi pfumelele vanhu vo tano leswaku va vulavula mavunwa, leswaku vutshembeki bya vanhu va xona byi ta vonaka.

Ematshan’weni yo amukela leswi vuriwaka hi valorhi lava vulaka leswaku va hanyisa, handle ka vumbhoni lebyi eneleke, ndlela ya vutlhari eka hina i ku kambela leswi va swi vulaka leswaku hi papalata ku hambukisiwa hi muxisi lonkulu la nga vonakiki, “Mukanganyisi wa misava hinkwayo.” (Nhlavutelo 12:9) Kambe, xana swi nga kamberiwa njhani hi ndlela leyi nga yona?

Rito ra Xikwembu leri tsariweke i nkongomiso wa hina lowu humaka eka Xikwembu wa ntiyiso. Malunghana na rona, Yesu Kreste u te: “Rito ra wena i ntiyiso.” (Yohane 17:17) Xisweswo, eka 1 Yohane 4:1 ha tsundzuxiwa: “Varhandziwa, mi nga pfumeleni moya wihi na wihi, kambe kambisisani mimoya ku vona loko hakunene yi ri ya Xikwembu; hikuva vaprofeta va mavunwa va hangalakile ni misava.” Loko swi pimanisiwa hi vukheta ni Bibele, leswi va swi vulaka, tifilosofi ni swiendlo swa vona swi ta lwisana na yona. Rito ra Xikwembu hi rona ri faneleke ri vula leswaku ntiyiso hi wihi.

Xana mulorhi loyi a vulaka leswaku u ni vutivi byo hlawuleka, u tirhisa vungoma kumbe mihivahivana yin’wana ya mimoya? Loko swi ri tano, Rito ra Xikwembu ra n’wi avanyisa. “Ku nga ṭhuki ku kumiwa munhu ni uṅwe ka wena . . . l’a hlahluv̌aka, ni mungoma, ni mulori, ni noyi, ni l’a v̌utisaka mimoya, ni l’a bvumbaka, ni l’a v̌utisaka v̌afi. Hikuv̌a uṅwana ni uṅwana l’a endlaka ŝilo leŝi, wa yila eka Yehova.”—Deteronoma 18:10-12.

Loko a vula leswaku u ni moya-xiviri lowu nga fiki, u hambana ni Rito ra Xikwembu leri vekaka swilo erivaleni ri ku: “Moya lo’wu dyohaka, hi wona lo’wu nga ta fa!” (Ezekiyele 18:4) Xana wa tikurisa, a lava ku landzeriwa hi vanhu? Matewu 23:12 ya tsundzuxa: “Un’wana ni un’wana loyi a tikurisaka, ú ta tsongahatiwa.” Naswona Mintirho 20:30 yi tsundzuxa Vakreste yi ku: “Ku ta huma van’wana exikarhi ka n’wina lava nga ta vula mavunwa ku tilavela vadyondzisiwa.”

Xana u seketela swiendlo swa tihanyi? Yakobo 3:17, 18 ya n’wi avanyisa: “Kambe vutlhari byo ta hi le henhla, byi ni ku rhula, ni ku olova, ni ku yingisela, byi tele musa ni mihandzu leyinene; kambe ngopfu-ngopfu byi tengile; a byi yi hi nghohe, kumbe ku kanganyisa. Kutani mihandzu ya hanyelo leri lulameke yi huma eka mbewu leyi nga byariwa hi ku rhula, hi vanhu lava tirhaka mintirho ya ku rhula.” Xana u lava ku lawula timhaka ta politiki kumbe ku kucetela misava hi ndlela yo karhi? Rito ra Xikwembu ra n’wi ala hi ku helela, ri ri: “Loyi a tinyiketaka eku rhandzeni ka swa misava, ú tiendla nala wa Xikwembu.” Xisweswo Bibele ya swi paluxa leswi nga vunwa.—Yakobo 4:4.

Loko munhu a lorha hi ta ku fa ka xirho xa ndyangu kumbe munghana, kumbexana swi vangiwa hi leswi a karhatekaka hi munhu yoloye. Leswaku munhu yoloye u fe hi vusiku bya norho wolowo a swi vuli swona leswaku norho wolowo a wu ri wa vuprofeta. Hambiloko norho wun’we wa muxaka lowu wu vonaka wu hetiseka, ku ni madzana ya milorho yo tano leyi nga hetisekiki.

Hambileswi khale, Xikwembu xi tirhiseke milorho, leswaku xi paluxa swiendlakalo swa vuprofeta ni ku nyikela swiletelo loko Rito ra xona leri tsariweke ra ha endliwa, a xi na xivangelo xo endla tano namuntlha. Rito rero leri tsariweke ri tamele swiletelo hinkwaswo leswi humaka eka Xikwembu, leswi munhu a swi lavaka enkarhini lowu, naswona vuprofeta bya rona byi vulavula hi swiendlakalo leswi nga ta humelela ni le ndzhaku ka nkarhi lowu taka wo tlula gidi ra malembe. (2 Timotiya 3:16, 17) Xisweswo hi nga tiyiseka leswaku milorho ya hina a hi swikombiso swo huma eka Xikwembu, swa swiendlakalo swa nkarhi lowu taka, kambe i mintirho leyi lavekaka ya byongo leswaku mianakanyo ya hina yi tshama yi ri kahle.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Hilaha norho wa Faro wu swi kombiseke hakona leswi a swi ta humelela, Rito ra Xikwembu ra hi voningela hi swilo swa nkarhi lowu taka