U Xi Languta Njhani Xidyoho?

“AWU na xidyoho, a wu na mbitsi; u xitlati xa wa matimba hinkwawo.” Vivekananda mutivi wa filosofi la dumeke wa Muhindu u vule marito lawa loko a hlamusela ndzimana ya buku yo kwetsima ya Mahindu, ku nga Bhagavad Gita. Loko a tshaha Vedanta, u ri: “Xihoxo lexikulu ngopfu i ku vula leswaku u tsanile, u mudyohi.”a

Kambe, xana i ntiyiso leswaku munhu a nga na xidyoho? Naswona ku vuriwa yini hi loko munhu a velekiwa na xona? Nikhilananda, mufundhisi wa Muhindu u ri: “I swivumbeko swa miri [ntsena] leswi lawuriwaka hi ntekelo.” Swihlawulekisi swin’wana swi lawuriwa hi “swiendlo swa [munhu] swa vutomi bya nkarhi lowu hundzeke.” Hi ku ya hi Vivekananda, “hi wena muvumbi wa vumundzuku bya wena.” Vuhindu a byi dyondzisi nchumu mayelana ni xidyoho lexi nga ndzhaka.

Dyondzo ya xidyoho lexi nga ndzhaka a yi kona ni le xikarhi ka Vazoroaster, Mashinto, Maconfucias ni Mabudha. Hambi ku ri eka vukhongeri bya Vayuda ni Vakreste, lebyi hi ntolovelo byi dyondziseke dyondzo ya xidyoho lexi nga ndzhaka, langutelo ra vanhu malunghana ni xidyoho ra cinca. Vanhu vo tala swinene namuntlha a va titeki tanihi lava nga na vudyoho.

Mufundhisi Cornelius Plantinga, lontsongo u ri: “Langutelo leri nga kona manguva lawa a ri khutazi ku sola mahanyelo; kahle-kahle a ri khutazi ku tisola.” Tikereke ta Vujagana ti ni nandzu hikwalaho ko langutela xidyoho ehansi. Mufundhisi wa le Yunivhesiti ya Duke u ri: “U nge twi ku vulavuriwa hi xidyoho ekerekeni.” Naswona hi ku ya hi Plantinga, tikereke tin’wana hi ntolovelo ti vulavula hi xidyoho etimhakeni ta ntshamisano ntsena.

Hakunene, makhombo ya ta ntshamisano masiku lawa ma tele. Madzolonga, vugevenga, tinyimpi, madzolonga ya rixaka, ku tirhisiwa ka swidzidzirisi hi ndlela yo biha, vukanganyisi, ntshikilelo ni ku xanisiwa ka vana ku andzile. Entiyisweni, lembe-xidzana ra vu-20 ri vuriwe rin’wana ra malembe-xidzana lama halateke ngati yo tala swinene loku vanhu va nga si tshamaka va ku vona. Ku engetela eka leswi i ku vaviseka ni ku xaniseka loku vangiwaka hi vuvabyi, ku dyuhala ni rifu. I mani loyi a nga naveliki ku ntshunxiwa eka swiphiqo leswi leswikulu leswi nga kona emisaveni namuntlha?

Kutani, u xi languta njhani xidyoho? Xana xidyoho xi kumiwe hi ndzhaka? Xana hi ta kala hi ntshunxiwa eka switlhavi ni ku xaniseka? Xihloko lexi landzelaka xi ta vulavula hi swivutiso leswi.

[Nhlamuselo ya le hansi]