Swivutiso Swa Vahlayi

Xana Tetragrammaton (maletere ya mune ya Xiheveru ya vito ra Xikwembu) lama kumekaka etsalweni ra Xiheveru ra Matewu ma kopiwe hi n’anga ya Muyuda ya lembe-xidzana ra vu-14 Shem-Tob ben Isaac Ibn Shaprut?

E-e, a ma kopiwanga hi yena. Hambiswiritano, tsalwa leri ra Matewu ri tirhisa rito leri nge hash·Shem’ (ri tsariwe hi ku helela kumbe ri komisiwile) ka 19, hilaha swi hlamuseriwaka hakona eka tluka 13 ra Xihondzo xo Rindza xa August 15, 1996.

Rito ra Xiheveru leri nge hash·Shem’ ri vula “Vito,” leri handle ko kanakana ri kombetelaka eka vito ra Xikwembu. Hi xikombiso, etsalweni ra Shem-Tob, nkomiso wa hash·Shem’ wu humelela eka Matewu 3:3, ku nga ndzimana leyi Matewu a tshaheke Esaya 40:3. Swa twala ku gimeta hi ku vula leswaku loko Matewu a tshahe ndzimana eka Matsalwa ya Xiheveru laha Tetragrammaton yi kumekaka kona, u katse vito ra Xikwembu eka Evhangeli ya yena. Kutani loko tsalwa ra Xiheveru leri Shem-Tob a ri kombiseke ri nga tirhisi Tetragrammaton, ku tirhisa ka rona “Vito,” tanihi le ka Matewu 3:3, ku seketela ku tirhisiwa ka “Yehovha” eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki.

Shem-Tob u kope tsalwa ra Xiheveru ra Matewu ebukwini ya yena leyi kanakaniwaka ya ʼEʹven boʹchan. Kambe, a xi ri xihi xihlovo xa tsalwa rolero ra Xiheveru? Profesa George Howard, loyi a kambisiseke mhaka leyi hi vuenti, u ringanyeta leswaku “Matewu ya Xiheveru ya Shem-Tob yi tsariwe ku nga si hela malembe-xidzana ya mune yo sungula ya nguva ya Vukreste.”a Van’wana va nga ha n’wi kaneta emhakeni leyi.

Howard u ri: “Matewu ya Xiheveru leyi katsiweke endzimaneni leyi yi xiyeka ngopfu hikwalaho ka ku hambana ka yona na Matewu ya Xigriki etindhawini to tala.” Hi xikombiso, hi ku ya hi ndzimana ya Shem-Tob, Yesu u vule leswi malunghana na Yohane: “Ndzi tiyisile ndzi ri ka n’wina, exikarhi ka hinkwavo lava tswariweke hi vavasati ku hava la tlakukeke ku fana na Yohane Mukhuvuri.” Yi suse marito ya Yesu lama landzelaka: “Kasi la nga lontsongo eka hinkwavo eMfun’weni wa matilo i nkulukumba eka yena.” (Matewu 11:11) Hi ndlela leyi fanaka, ku ni ku hambana ko tala exikarhi ka ndzimana leyi nga kona ya Xiheveru ya Matsalwa ya Xiheveru ni mavekelo ya marito eka ndzimana leyi fambisanaka na yona ya vuhundzuluxeri bya Septuagint ya Xigriki. Hambiloko hi pfumela ku hambana ka tona, tindzimana toleto ta khale ti ni ndhawu yo karhi laha tidyondzo ta kona ti fanaka.

Hilaha swi boxiweke hakona, ndzimana ya Shem-Tob ya Matewu yi katsa “Vito” laha ku nga ni xivangelo lexi twalaka xo pfumela leswaku Matewu hakunene u tirhise Tetragrammaton. Xisweswo, ku sukela hi 1950, ndzimana ya Shem-Tob yi tirhisiwe tanihi xipfuneti eku tirhisiweni ka vito ra Xikwembu eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki, naswona ya ha tshahiwa eka The New World Translation of the Holy Scriptures—With References.b

[Tinhlamuselo ta le hansi]