Ku Twisisa Nsinya Wa Nawu Swi Komba Ku Vupfa

VANGHANA vo biha va onha mikhuva leyinene. U tshovela leswi u swi byaleke. (1 Vakorinto 15:33; Vagalatiya 6:7) Ku nga ha va emirini kumbe emoyeni, xiga xin’wana ni xin’wana i xikombiso xa ntiyiso wa xisekelo—nsinya wa nawu—naswona xin’wana ni xin’wana xi andlala xisekelo xa milawu. Kambe, milawu yi nga ha va ya xinkarhana, naswona hakanyingi yi va leyi kongomeke. Hi hala tlhelo, misinya ya milawu yi anamile naswona yi nga tshama hilaha ku nga heriki. Xisweswo, Rito ra Xikwembu ri hi khutaza ku anakanyisisa hi misinya ya milawu kun’wana ni kun’wana laha swi kotekaka kona.

Webster’s Third New International Dictionary yi hlamusela nsinya wa nawu tanihi “ntiyiso lowu tolovelekeke kumbe wa xisekelo: nawu lowu anameke ni lowu nga wa xisekelo, dyondzo, kumbe xihlovo lexi tidyondzo tin’wana ti sekeriweke ka xona kumbe lexi tidyondzo tin’wana ti tekiweke eka xona.” Hi xikombiso, munhu a nga ha nyika n’wana nawu lowu nge, “U nga xi khumbi xitofu.” Kambe eka munhu lonkulu xiga lexi nge, “Xitofu xa hisa” xa twala. Xiya leswaku lexo hetelela i xiga lexi kongomeke swinene. Hikwalaho ka leswi xi lawulaka leswi munhu a nga swi endlaka—kumbexana a nga lava ku sweka, ku baka kumbe ku tima xitofu—kutani xi hundzuka nsinya wa nawu.

Kavula, misinya ya milawu leyi nga xilotlelo evuton’wini i ya moya; yi lawula vugandzeri bya hina eka Xikwembu ni ntsako wa hina. Kambe, van’wana va tshika ku endla matshalatshala lama lavekaka, yo anakanyisisa hi misinya ya milawu. Va tsakela ku tirhisa nawu loko va langutane ni ku endla xiboho. Leswi a hi vutlhari naswona swi hambana ni xikombiso lexi vekiweke hi vavanuna lava tshembekeke va khale eminkarhini ya Bibele.—Varhoma 15:4.

Vavanuna Lava Xiximaka Misinya Ya Milawu Ya Xikwembu

Exikarhi ka vanhu lava nga hetisekangiki, Avele a nga vitaniwa wanuna wo sungula la xiximeke misinya ya milawu ya Xikwembu. Kumbexana u anakanyisise hi xitshembiso malunghana ni “mbewu” naswona u swi xiyile leswaku ku ponisiwa exidyohweni ku ta katsa gandzelo ra ngati. (Genesa 3:15, NW) Xisweswo u nyikele eka Xikwembu “e mativ̌ula ya ntlhambi wa yena.” Xivulwa lexi nge “ni mafura ya wona” xi kombisa leswaku Avele u nyike Yehovha swilo swa yena leswinene. Kambe, a ku hundze magidi-mbirhi ya malembe endzhaku ka rifu ra Avele loko Xikwembu xi swi veke erivaleni swilaveko leswi twisisekaka malunghana ni magandzelo. Ku hambana na Avele wanuna la xiximaka misinya ya milawu ya Xikwembu, Kayini makwavo wa yena u endle gandzelo ro hetisa nawu eka Xikwembu. Kambe langutelo ra yena a ri nga tsakisi, a ku ri ni xin’wana malunghana ni gandzelo ra yena lexi a xi kombisa leswaku a nga ri na yona misinya ya milawu embilwini ya yena.—Genesa 4:3-5.

Nowa na yena a a ri wanuna la xiximaka misinya ya milawu ya Xikwembu. Hambileswi rhekhodo ya Bibele yi kombisaka leswaku Xikwembu xi n’wi lerise ku aka ngalava hi ku kongoma, a ku kona laha hi hlayaka leswaku a lerisiwe ku chumayela van’wana. Hambiswiritano, Nowa u vitaniwa “mutwarisi wa leswo lulama.” (2 Petro 2:5) Hambileswi kumbexana Xikwembu xi nga ha vaka xi lerise Nowa leswaku a chumayela, a swi kanakanisi leswaku ku twisisa ka yena misinya ya milawu ni ku rhandza ka yena vaakelani na swona swi n’wi susumetele ku endla tano. Tanihi leswi hi hanyaka eminkarhini leyi fanaka ni ya Nowa, a hi tekeleleni langutelo ni xikombiso xa yena lexinene.

Ku hambana ni vafundhisi va le sikwini ra yena, Yesu u dyondzise vanhu ku anakanya hi misinya ya milawu. Xikombiso lexinene i Dyondzo ya yena ya le Ntshaveni. Mongo wa yona wu yisa nyingiso eka misinya ya milawu. (Matewu, tindzima 5-7) Yesu u dyondzise hi ndlela leyi hikuva, ku fana na Avele na Nowa lava hanyeke emahlweni ka yena, a a xi tiva hi xiviri Xikwembu. Hambiloko a ha ri mufana, a xixima ntiyiso wa xisekelo: “Munhu a nga ka a nga hanyi hi v̌uŝa ntsena, kambe . . . hi hikwaŝo le’ŝi humaka e noṅwini wa Šikwembu.” (Deteronoma 8:3; Luka 2:41-47) Ina, xilotlelo xo va munhu la xiximaka misinya ya milawu ya Xikwembu, i ku tiva Yehovha hakunene, leswi a swi rhandzaka, leswi a nga swi rhandziki ni swikongomelo swa yena. Loko misinya ya milawu ya xisekelo mayelana ni Xikwembu yi lawula vutomi bya hina, entiyisweni yi hundzuka misinya ya milawu leyi hanyaka.—Yeremiya 22:16; Vaheveru 4:12.

Misinya Ya Milawu Ni Mbilu

Swa koteka ku yingisa nawu u nga swi rhandzi, kumbexana hikwalaho ko chava ku xupuriwa loko u nga yingisi. Hambiswiritano, ku yingisa misinya ya milawu swi endla langutelo rero ri nga tirhi, hikuva loko munhu a lawuriwa hi misinya ya milawu i swa ntumbuluko leswaku a yingisa hi mbilu ya yena hinkwayo. Anakanya hi Yosefa, loyi ku fana na Avele na Nowa a hanyeke emahlweni ka ku simekiwa ka ntwanano wa Nawu wa Muxe. Loko nsati wa Potifaro a ringete ku n’wi kanganyisa, Yosefa u hlamurile a ku: “Nḍi nga endlisa ku yini ŝo biha le’ŝikulu ŝonghasi, nḍi dyohela Šikwembu šana?” Ina, Yosefa a wu tiva nsinya wa nawu wa leswaku wanuna ni wansati i “nyama . . . yiṅwe.”—Genesa 2:24; 39:9.

Namuntlha misava a yi na misinya ya milawu leyinene. Yi rhandza madzolonga ni mahanyelo yo biha. Khombo hi leswaku Mukreste a nga ha ringeka leswaku a nantswa swakudya swoleswo leswi nga ni khombo, kumbexana exihundleni—tibayisikopo, tivhidiyo kumbe tibuku. Kutani ke, onge hi nga nyenya swo biha hi ku landza nsinya wa nawu ku fana na Yosefa, hi tsundzuka leswaku Xikwembu xi ta ponisa ntsena vanhu lava tshembekaka eka ‘nhlomulo lowukulu’ lowu taka. (Matewu 24:21) Ina, xa nkoka ngopfu hi leswi hi swi endlaka exihundleni ku nga ri erivaleni, leswi paluxaka vumunhu bya hina bya xiviri.—Pisalema 11:4; Swivuriso 15:3.

Hikwalaho loko hi kongomisiwa hi misinya ya milawu ya Bibele, a hi nge lavi tindlela to balekela milawu ya Xikwembu; kumbe hi ringeta ku tlula nawu wo karhi hi ku lava ku vona leswaku i yini lexi nga ta humelela loko hi tlula nawu wa kona. Mianakanyo yo tano yi kombisa vuhunguki; ya hi vavisa eku heteleleni.

Kambisisa Nawu

Kavula, milawu yi ni xiyenge xa risima evuton’wini bya Mukreste. Yi fana ni swisirhelelo leswi hi sirheletaka, naswona emasungulweni ya swona ku ni misinya ya milawu yo tala ya risima. Ku tsandzeka ku twisisa misinya leyi ya milawu swi nga tsanisa ku rhandza ka hina milawu leyi fambisanaka na yona. Tiko ra khale ra Israyele ri swi endlile leswi.

Xikwembu xi nyike Vaisrayele Milawu ya Khume, wo sungula eka yona a wu sivela ku gandzeriwa ka xikwembu xihi na xihi handle ka Yehovha. Mhaka ya leswaku Yehovha u vumbe swilo hinkwaswo i ntiyiso wa xisekelo lowu nga xihlovo xa nawu lowu. (Eksoda 20:3-5) Kambe, xana tiko leri ri hanye hi ku landza nsinya lowu wa nawu? Yehovha wa hlamula a ku: “‘U tata wa hina’ [ku vule Vaisrayele] eka ntsandza va tlhela [va rila va ku] ‘Manana’ eka ribye. Kambe eka mina [Yehovha] va ndzi fularherile va tlhela va ndzi honisa.” (Yeremiya 2:27, The New English Bible) Wa nga vona vuhunguki byo tano ni ku pfumala mahanyelo! Naswona wa nga vona ndlela leyi swi vaviseke mbilu ya Yehovha ha yona!—Pisalema 78:40, 41; Esaya 63:9, 10.

Vakreste na vona va ni milawu leyi humaka eka Xikwembu. Hi xikombiso, va fanele va papalata ku gandzela swikwembu swa hava, ku tikhoma loko biha hi tlhelo ra rimbewu ni ku tirhisa ngati hi ndlela yo biha. (Mintirho 15:28, 29) Loko u ehleketa ha swona, ha yi vona misinya ya milawu ya xisekelo, yo tanihi leyi nge: Xikwembu xi faneriwa hi ku tinyiketela ka hina loku heleleke; hi fanele hi tshembeka eka munghana wa hina wa vukati; naswona Yehovha i Munyiki wa hina wa Vutomi. (Genesa 2:24; Eksoda 20:5; Pisalema 36:9) Loko hi twisisa hi tlhela hi tlangela swinene misinya ya milawu leyi humaka eka yona, ha swi vona leswaku yi endleriwe ku pfuna hina. (Esaya 48:17) Eka hina, “milawu leyi ya [Xikwembu] a yi tiki.”—1 Yohane 5:3.

Hambileswi Vaisrayele enkarhini lowu hundzeke va honiseke swileriso swa Xikwembu, enkarhini wa Yesu “vadokodela va nawu,” ku nga vatsari va vona, a va hundzeleta swilo. A va simeke milawu ni mikhuva yo tala swinene leyi a yi ri xihinga eka vugandzeri lebyi tengeke naswona yi siveke misinya ya milawu yo chava Xikwembu. (Matewu 23:2, NEB) Vanhu va titwe va tsanile, va heleriwe hi ntshembo kumbe va kanganyisiwile. (Matewu 15:3-9) Naswona yo tala ya milawu leyi endliweke hi vanhu a yi ri ya lunya. Loko a lava ku tshungula wanuna loyi a a ri ni voko leri khwanyaleke, Yesu u vutise Vafarisi lava a va ri kona a ku: “Leswi lulameke ku endliwa hi Savata hi swihi xana: Ku endla leswinene?” Ku miyela ka vona a ku kombisa leswaku hi ku vona ka vona a swi fanelanga, leswi swi endle leswaku Yesu “a vavisek[a] hi ku nonon’hwa ka timbilu ta vona.” (Marka 3:1-6) Vafarisi a va ta pfuna ntsena xifuwo lexi phasekeke kumbe lexi vavisekeke (hikuva xi vula mali) hi Savata kambe a va nga ta n’wi pfuna wanuna kumbe wansati—handle ka loko ku ri mhaka ya vutomi ni rifu. Hakunene, a va khathalela ngopfu milawu ni swinawana swa vanhu lerova va tsandzeka ku twisisa mhaka ya nkoka—ku nga misinya ya milawu ya Xikwembu.—Matewu 23:23, 24.

Hambiswiritano, hambi ku ri lavantshwa loko va ri ni timbilu letinene, va nga tisa ku dzuneka eka Yehovha hi ku tlangela misinya ya milawu ya Bibele. Mudyondzisi wa Rebecca wa malembe ya 13 hi vukhale, u vutise ntlawa wa yena leswaku i mani loyi a ta gembula. Vo tala va vule leswaku a va nga ta swi endla. Kambe, loko ku ta va ku boxiwe swiyimo swo hambana-hambana, hinkwavo handle ka Rebecca va pfumerile leswaku a va ta gembula hi tindlela to hambana. Mudyondzisi u vutise Rebecca loko a ta xava thikithi ro wina mali ra 90 wa tisente hikwalaho ka xivangelo xo karhi lexinene. Rebecca u te e-e ivi a nyikela swivangelo swa Matsalwa leswi endlaka ku endla tano ku va muxaka wo karhi wa ku gembula. Mudyondzisi wa yena u byele ntlawa hinkwawo a ku: ‘Hi ku vona ka mina, Rebecca ko va yena ntsena loyi a nga na leswi ndzi swi vitanaka “misinya ya milawu” hakunene.’ Ina, Rebecca a ta va a hlamule hi ku olova a ku, “Swi lwisana ni vukhongeri bya mina,” kambe u anakanyisise swinene ku tlula sweswo; u hlamusele lexi endlaka ku gembula ku va loku hoxeke ni lexi endlaka a ala ku hlanganyela.

Swikombiso swo fana ni swa Avele, Nowa, Yosefa na Yesu swi hi kombisa ndlela leyi hi vuyeriwaka ha yona hi ku tirhisa ka hina ka hina “vuswikoti byo anakanya,” ni “matimba yo anakanyisisa,” eku gandzeleni ka Xikwembu. (Swivuriso 2:11, NW; Varhoma 12:1, NW) Vakulu lava nga Vakreste va endla kahle loko va tekelela Yesu loko va ri karhi va “ris[a] ntlhambi wa Xikwembu lowu nge hansi ka [vo]na.” (1 Petro 5:2) Hilaha Yesu a swi kombiseke kahle hakona, lava rhandzaka misinya ya milawu ya Xikwembu hi lava va endlaka nhluvuko ehansi ka vuhosi bya Yehovha.—Esaya 65:14.