Ku Va eMisaveni Kambe U Nga Ri Xiphemu Xa Yona

“Kambe leswi mi nga riki va misava, . . . misava ya mi venga.”—YOHANE 15:19.

1. Hi byihi vuxaka lebyi Vakreste va nga na byona ni misava, kambe xana misava yi va languta njhani?

EVUSIKWINI byakwe byo hetelela a ri ni vadyondzisiwa vakwe, Yesu u te eka vona: ‘A mi xiphemu xa misava.’ Xana a a vulavula hi misava yihi? Xana a nga vulanga eku sunguleni a ku: “Xikwembu xi rhandzile misava swonghasi, xi ko xi nyika N’wana wa xona la nga un’we, leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka ka yena, a nga lovi, kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki”? (Yohane 3:16) Vadyondzisiwa a va ri xiphemu xa misava yoleyo hikuva va ve vo sungula ku kombisa ripfumelo eka Yesu leswaku va ta kuma vutomi lebyi nga heriki. Kutani, ha yini sweswi Yesu a vula leswaku vadyondzisiwa vakwe a va hambanile ni misava? Naswona ha yini a tlhele a ku: “Kambe leswi mi nga riki va misava, . . . misava ya mi venga”?—Yohane 15:19.

2, 3. (a) Hi yihi “misava” leyi Vakreste va faneleke ku nga vi xiphemu xa yona? (b) Xana Bibele yi vula yini malunghana ni “misava” leyi Vakreste va nga riki xiphemu xa yona?

² Nhlamulo hileswaku Bibele yi tirhisa rito “misava” (Xigriki, koʹsmos) hi tindlela to hambana-hambana. Hilaha swi hlamuseriweke hakona exihlokweni lexi hundzeke, minkarhi yin’wana eBibeleni rito leri nge “misava” ri vula vanhu hi ku angarhela. Leyi i misava leyi Xikwembu xi yi rhandzeke ni leyi Yesu a yi feleke. Hambiswiritano, The Oxford History of Christianity yi ri: “‘Misava’ i xiga lexi tirhisiwaka hi Vakreste ku vula nchumu lowu hambanisiweke ni Xikwembu ni lowu nga riki na vunghana na xona.” Xana leswi i ntiyiso hi ndlela yihi? Mutsari wa Mukhatoliki Roland Minnerath, ebukwini yakwe leyi nge Les chrétiens et le monde (Vakreste Ni Misava), wa hlamusela: “Loko ri tirhisiwa hi ndlela yo poyila, misava yi langutiwa yi ri . . . xivandla lexi tihulumendhe leti lwisanaka ni Xikwembu ti endlaka mintirho ya tona eka xona ti ri karhi ti kanetana ni ku fuma ka Kreste loku hlulaka mfumo wa nala lowu nga ehansi ka vulawuri bya Sathana.” “Misava” leyi i ntshungu wa vanhu lava tihambaniseke ni Xikwembu. Vakreste va ntiyiso a hi xiphemu xa misava leyi, naswona ya va venga.

³ Loko lembe-xidzana ro sungula ri ya eku heleni, Yohane a a anakanya hi misava leyi loko a tsala a ku: “Mi nga rhandzeni misava, kumbe swilo leswi nge misaveni. Loko munhu a rhandza misava, rirhandzu ro rhandza Tatana a ri kona eka yena. Hikuva hinkwaswo leswi nge misaveni, ku navela ka miri, ni ku navela ka mahlo, ni ku tikurisa hi swa vutomi lebyi, a hi leswi Tatana a swi tsakelaka, kambe swi tsakela hi va misava.” (1 Yohane 2:15, 16) U tlhele a tsala: “Ha swi tiva leswaku hi va Xikwembu, ni leswaku misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha.” (1 Yohane 5:19) Yesu hi byakwe u vule leswaku Sathana i “mufumi wa misava leyi.”—Yohane 12:31; 16:11.

Ku Kula Ka Mimfumo Ya Misava

4. Xana mimfumo ya misava yi sungule ku va kona hi ndlela yihi?

⁴ Misava ya vanhu leyi nga kona sweswi leyi tihambaniseke ni Xikwembu yi sungule ku humelela endzhakunyana ka Ndhambhi ya siku ra Nowa, nkarhi lowu vo tala va vatukulu va Nowa va tshikeke ku gandzela Yehovha Xikwembu. Munhu la ri ni ndhuma emasikwini wolawo yo sungula a a ku ri Nimrodo, muaki wa muti ni “muhloti wa matimba la kanetanaka na Yehovha.” (Genesa 10:8-12, NW) Emalembeni wolawo swiphemu swo tala swa misava leyi a swi avanyisiwe swi va miti leyitsongo leyi fumaka, leyi nkarhi na nkarhi a yi vumba minhlangano ni ku pfukelana. (Genesa 14:1-9) Mimfumo ya tindhawu tin’wana yi hlule yin’wana kutani yi hundzuka mimfumo ya swifundzha. Mimfumo yin’wana ya swifundzha eku heteleleni yi hundzuka mimfumo leyikulu ya matimba.

5, 6. (a) Xana mimfumo ya nkombo ya misava ya matimu ya Bibele hi yihi? (b) Xana mimfumo leyi ya misava yi fanekiseriwa njhani, naswona matimba ya yona ma huma kwihi?

⁵ Hi ku landzela ndlela ya Nimrodo, valawuri va mimfumo ya misava a va n’wi gandzelanga Yehovha, ku nga nchumu lowu kombisiwaka hi swiendlo swa vona swa tihanyi ni swa vukarhi. Mimfumo leyi ya misava yi fanekiseriwa hi swivandzana eMatsalweni, naswona hi ku famba ka malembe-xidzana, Bibele yi vulavule hi yin’wana ya tsevu leyi yi va tshikileleke swinene vanhu va Yehovha. Mimfumo leyi a ku ri Egipta, Asiriya, Babilona, Medo-Persia, Greece na Rhoma. Endzhaku ka mfumo wa Rhoma, ku vhumbhiwe leswaku ku ta humelela mfumo wa misava wa vunkombo. (Daniyele 7:3-7; 8:3-7, 20, 21; Nhlavutelo 17:9, 10) Wona wu ve Mfumo wa Misava wa Anglo-America, lowu vumbiwaka hi Mfumo wa Britain ni munghana wa wona ku nga United States, lowu eku heteleleni wu hluleke Britain hi matimba. Mfumo wa Britain wu sungule ku humelela loko xiphemu xo hetelela xa Mfumo wa Rhoma xi nyamalarile.a

⁶ Mimfumo ya nkombo leya matimba leyi tlhandlamanaka yi yimeriwa hi tinhloko ta nkombo ta xivandzana ebukwini ya Nhlavutelo, lexi humaka elwandle ra vanhu lava nga lawulekiki. (Esaya 17:12, 13; 57:20, 21; Nhlavutelo 13:1) I mani la nyikaka xivandzana lexi lexi fumaka matimba? Bibele ya hlamula: “Kutani dragona yi nyika ntamu wa yona eka xivandzana lexi, yi xi nyika ni xiluvelo xa yona ni matimba lamakulu.” (Nhlavutelo 13:2) Dragona leyi a hi un’wana handle ka Sathana Diyavulosi.—Luka 4:5, 6; Nhlavutelo 12:9.

Vulawuri Bya Mfumo Wa Xikwembu Lowu Taka

7. Xana Vakreste va tshembela eka yini, naswona leswi swi byi khumba njhani vuxaka bya vona ni tihulumendhe ta misava?

⁷ Ku ringana malembe ya kwalomu ka 2000, Vakreste va khongerile va ku: “A ku te ku fuma ka wena; ku rhandza ka wena a ku endliwe misaveni, tanihi loko ku endliwa tilweni.” (Matewu 6:10) Timbhoni ta Yehovha ta swi tiva leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena wu nga ta tisa ku rhula ka xiviri emisaveni. Tanihi leswi ti xiyisisaka vuprofeta bya Bibele, ta khorwiseka leswaku xikhongelo lexi ku nga ri khale xi ta hlamuriwa ni leswaku ku nga ri khale Mfumo wu ta lawula timhaka ta misava. (Daniyele 2:44) Ku namarhela ka tona eMfun’weni lowu swi ti endla ti va ni vukala-tlhelo etimhakeni ta tihulumendhe ta misava leyi.

8. Xana tihulumendhe ti angula njhani eka vulawuri bya Mfumo wa Xikwembu, hilaha swi vhumbiweke hakona eka Pisalema 2?

⁸ Matiko man’wana ma tivula lama hlayisaka misinya ya milawu ya vukhongeri. Kambe, hi ndlela leyi ma hanyaka ha yona ma honisa mhaka ya leswaku Yehovha i Hosi ya Vuako Hinkwabyo ni leswaku u veke Yesu exiluvelweni xa vuhosi leswaku a va Hosi ya le tilweni ni ku va ni vulawuri emisaveni. (Daniyele 4:17; Nhlavutelo 11:15) Hi ndlela yo profeta pisalema yi ri: “Šana tihosi ta misav̌a ti pfukele yini, ni tihosana ti hlengeletene ha yini na v̌ona, ku pfukela Yehova ni Muhlawuriwa wa yena [Yesu]? V̌a ku: A hi ṭemeni tinsinga ta v̌ona, a hi tšukumeteni mapinḍa ya v̌ona!” (Pisalema 2:2, 3) Tihulumendhe a ti ti amukeli “tinsinga” kumbe “mapinḍa” ya Xikwembu leswaku ti nga pimeriwi vulawuri bya tona emisaveni. Hikwalaho, Yehovha u byela Yesu, Hosi yakwe leyi hlawuriweke a ku: “Kombela ka mina, nḍi ta ku nyika matiko, ma ta v̌a nḍaka ya wena. Ni makumo ya misav̌a, ma ta fumiwa hi wena. U ta ma ṭhov̌a hi nhonga ya nsimbi, u ta ma fayetela kukotisa mbita ya muv̌umbi.” (Pisalema 2:8, 9) Hambiswiritano, misava leyi nga vanhu, leyi Yesu a yi feleke, a yi nge ‘fayeteriwi’ yi hela.—Yohane 3:17.

Ku Papalata “Mfungho” Wa “Xivandzana”

9, 10. (a) Xana hi tsundzuxiwa malunghana na yini ebukwini ya Nhlavutelo? (b) Xana ku byarha ‘mfungho wa xivandzana’ swi fanekisela yini? (c) I mimfungho yihi leyi malandza ya Xikwembu ma yi amukelaka?

⁹ Nhlavutelo leyi kumiweke hi muapostola Yohane yi tsundzuxe leswaku misava leyi nga vanhu lava tihambaniseke ni Xikwembu yi ta tshikilela vanhu loko yi ri karhi yi tshinelela makumu ya yona, yi “lerisa leswaku vanhu hinkwavo, lavakulu ni lavatsongo, vafumi ni swisiwana, vantshunxeki ni mahlonga, va funghiwa evokweni ra xinene kumbe emombyeni, ku endlela leswaku ku nga vi na un’we loyi a kotaka ku xava kumbe ku xavisa, loko a nga ri na mfungho.” (Nhlavutelo 13:16, 17) Xana leswi swi vula yini? Mfungho lowu nga evokweni ra xinene i xifaniso lexi fanelekaka xa nseketelo lowukulu. Ku vuriwa yini hi mfungho wa le mombyeni? The Expositor’s Greek Testament yi ri: “Xifanekiso lexi xi kombetela eka mukhuva wa ku fungha masocha ni mahlonga hi mfungho lowu vonakaka kahle . . . ; kumbe hi ndlela leyi vuyerisaka, eka vukhongeri mukhuva lowu wa ku hakarha mfungho wa vito ra xikwembu wu endleriwa ku tisirhelela eka makhombo.” Vanhu vo tala va swi kombisa hi ndlela yo fanekisela hi swiendlo swa vona na hi marito ya vona leswaku va hakarhe mfungho lowu, va tivonakarisa tanihi “mahlonga” kumbe “masocha” ya “xivandzana.” (Nhlavutelo 13:3, 4) Malunghana ni vumundzuku bya vona, Theological Dictionary of the New Testament yi ri: “Valala va Xikwembu va tsakela [mfungho] wa xivandzana, ku nga nhlayo ya xihundla leyi nga ni vito ra xona, leswaku yi tsariwa emimombyeni ya vona ni le mavokweni ya vona. Leswi swi endla leswaku va vuyeriwa swinene hi tlhelo ra ikhonomi ni bindzu, kambe swi va tisela vukarhi bya Xikwembu ni ku lahlekeriwa hi mfumo wa gidi ra malembe, Nhlav. 13:16; 14:9; 20:4.”

¹⁰ Swi lava xivindzi ni ku tiyisela lokukulu leswaku u lwisana ni ntshikilelo wo amukela “mfungho.” (Nhlavutelo 14:9-12) Hambiswiritano, malandza ya Xikwembu ma ni matimba yo tano, naswona hikwalaho ka leswi, hakanyingi va vengiwa naswona ku vulavuriwa swo biha ha vona. (Yohane 15:18-20; 17:14, 15) Ematshan’weni yo byarha mfungho wa xivandzana, Esaya u vule leswaku hi ndlela yo fanekisela va ta tsala emavokweni ya vona leswaku, “Mina nḍi wa Yehova!” (Esaya 44:5) Tlhandla-kambirhi, tanihi leswi ‘va hlunameke ni ku rila’ hikwalaho ka swilo swo nyenyetsa leswi endliwaka hi vukhongeri lebyi gwineheke, va kuma mfungho wo fanekisela emimombyeni ya vona lowu va hlawulaka tanihi lava faneriwaka hi ku sirheleriwa loko Yehovha a avanyisa.—Ezekiyele 9:1-7.

11. I mani la nyikaka tihulumendhe ta vanhu mpfumelelo wo lawula kukondza Mfumo wa Xikwembu wu ta wu ta lawula misava?

¹¹ Xikwembu xi pfumelela tihulumendhe ta vanhu leswaku ti lawula kukondza nkarhi wa Mfumo wa Kreste wa le tilweni wu teka vulawuri bya laha misaveni hilaha ku heleleke. Ku pfumelela ka Xikwembu mimfumo leyi ya politiki ku hlamuseriwe hi Profesa Oscar Cullmann ebukwini yakwe leyi nge The State in the New Testament. Wa tsala: “Lexi endleke leswaku Vakreste vo sungula va nga yimi endhawini yin’we elangutelweni ra vona hi Mfumo i mianakanyo leyi rharhanganeke ya vukona bya Mfumo ‘bya nkarhinyana,’ hambileswi swi vonakaka onge a swi tano. Ndza tiyisekisa leswaku, swi languteka swi ri tano. Leswi hi swi lavaka i ku boxa Varhoma 13:1, ‘Munhu un’wana ni un’wana a tiveke ehansi ka valawuri . . . ,’ kun’we na Nhlavutelo 13: Mfumo wu kombisiwa tanihi xivandzana lexi humaka ekheleni.”

“Xivandzana” Na “Khezari”

12. Xana Timbhoni ta Yehovha ti ni langutelo rihi leri ringaniseriweke malunghana ni tihulumendhe ta vanhu?

¹² Swi ta va swi hoxile ku vula leswaku vanhu hinkwavo lava nga eka hulumendhe i switirho swa Sathana. Vo tala va tikombise va ri vanhu lava hlayisaka nawu, vo tanihi hosana Sergiyo Pawulo loyi Bibele yi n’wi hlamuselaka tanihi “wanuna wo tlhariha.” (Mintirho 13:7) Vafumi van’wana va lwele timfanelo ta vanhu va nga ri vangani hi xivindzi, va ri karhi va kongomisiwa hi ripfalo ra vona leri va ri nyikiweke hi Xikwembu hambileswi a va nga n’wi tivi Yehovha ni swikongomelo swakwe. (Varhoma 2:14, 15) Tsundzuka, Bibele yi tirhisa rito leri nge “misava” hi tindlela timbirhi leti hambanaka: misava leyi nga vanhu, leyi Xikwembu xi yi rhandzaka ni leyi hi faneleke hi yi rhandza, ni misava leyi nga vanhu lava nga ekule na Yehovha, lava Sathana a nga xikwembu xa vona lava hi faneleke hi hambana na vona. (Yohane 1:9, 10; 17:14; 2 Vakorinto 4:4; Yakobo 4:4) Xisweswo, malandza ya Yehovha ma ni langutelo leri ringaniseriweke ehenhleni ka vulawuri bya vanhu. Hi ni vukala-tlhelo etimhakeni ta politiki tanihi leswi hi tirhaka tanihi vayimeri va Mfumo wa Xikwembu ni leswi vutomi bya hina byi nyiketeriweke eka Xikwembu. (2 Vakorinto 5:20) Hi tlhelo lerin’wana, ha titsongahata eka lava nga ni vulawuri hikwalaho ka ripfalo.

13. (a) Xana Yehovha u ti languta njhani tihulumendhe ta vanhu? (b) Xana Mukreste u fanele a titsongahatela tihulumendhe ta vanhu ku fikela kwihi?

¹³ Langutelo leri leri ringaniseriweke ri fana ni langutelo ra Yehovha Xikwembu hi byakwe. Loko mimfumo ya misava, kumbe hambi ku ri Mimfumo leyitsongo, yi tirhisa vulawuri bya yona hi ndlela yo biha, yi tshikilela vanhu va yona, kumbe ku xanisa lava gandzelaka Xikwembu, entiyisweni yi faneriwa hi nhlamuselo ya vuprofeta ya swivandzana swa vukarhi. (Daniyele 7:19-21; Nhlavutelo 11:7) Hambiswiritano, loko tihulumendhe ta tiko ti tirhela swikongomelo swa Xikwembu swa ku hlayisa nawu ni ku rhula hi vululami, xi ti languta ti ri “vatirhi” va xona. (Varhoma 13:6) Yehovha u langutela vanhu vakwe leswaku va xixima tihulumendhe ta vanhu ni ku titsongahata eka tona, kambe ku titsongahata ka vona ku pimiwile. Loko vanhu va lava swilo leswi siveriwaka hi nawu wa Xikwembu eka malandza ya Xikwembu kumbe loko va sivela swilo leswi Xikwembu xi languteleke malandza ya xona leswaku ma swi endla, va endla leswi endliweke hi vaapostola, loko va te: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu ku tlula vanhu.”—Mintirho 5:29.

14. Xana ku titsongahata ka Vakreste eka tihulumendhe ta vanhu ku hlamuseriwe njhani hi Yesu? hi Pawulo?

¹⁴ Yesu u vule leswaku valandzeri vakwe va ni mindzhwalo eka hulumendhe ni le ka Xikwembu loko a te: “Nyikani Khezari leswi nga swa Khezari, ni Xikwembu leswi nga swa Xikwembu.” (Matewu 22:21) Muapostola Pawulo u tsarile ehansi ka ku huhuteriwa: “Munhu un’wana ni un’wana a a tiveke ehansi ka tihosi . . . Kambe loko u endla leswo biha, u fanele ku chava, hikuva hosi a yi lo halahala ku tamela banga; yi rhumiwile hi Xikwembu ku va murihiseti la baka mudyohi. Hikwalaho swa fanela leswaku munhu a tiveka ehansi ka vuhosi, ku nga ri ntsena hikwalaho ka ku chava ku biwa, kambe ku ri hikwalaho ka ripfalo. Nakambe hi swona leswi endlaka leswaku mi humesa ndzuvo.” (Varhoma 13:1, 4-6) Ku sukela eka lembe-xidzana ro sungula C.E. ku fikela namuntlha, Vakreste va boheke ku xiyisisa swilo leswi laviwaka hi Mfumo. Va boheke ku xiyisisa loko ku fambisana ni swilaveko sweswo swi ta endla leswaku va landzula vugandzeri bya vona kumbe loko swilaveko swo tano swi fanerile naswona swi ta endliwa hi vukheta.

Vaaka-tiko Lava Nga Ni Vukheta

15. Xana Timbhoni ta Yehovha ti tlherisela Khezari leswi ti n’wi kolotaka swona hi vukheta hi ndlela yihi?

¹⁵ “Tihosi” ta politiki i “vatirhi” va Xikwembu loko ti endla ntirho lowu Xikwembu xi wu amukelaka, lowu katsaka “ku avanyisa lava endlaka leswo biha ni ku dzunisa lava endlaka leswo lulama.” (1 Petro 2:13, 14) Malandza ya Yehovha ma tlherisela Khezari leswi swi n’wi faneleke hi tlhelo ra mindzuvo, naswona ma fambisana ni leswi ripfalo ra wona leri leteriweke hi Bibele ri ma pfumelelaka ku swi endla ku nga “ku tiveka ehansi ka tihosi ni tindhuna, . . . [ma] tilunghisela ku tirha mintirho hinkwayo leyinene.” (Tito 3:1) “Mintirho leyinene” yi katsa ku pfuna van’wana, ku fana ni loko ku va ni mhangu. Vo tala va vulavule hi tintswalo leti kombisiweke hi Timbhoni ta Yehovha ehenhleni ka vanhu-kulobye lava nga eswiyin’weni swoleswo.—Vagalatiya 6:10.

16. Hi yihi mintirho leyinene leyi Timbhoni ta Yehovha ti yi endlelaka mfumo ni vanhu-kulobye hi vukheta?

¹⁶ Timbhoni ta Yehovha ti rhandza vanhu-kulobye naswona ti vona onge xiendlo lexinene ngopfu lexi ti nga va endlelaka xona i ku va pfuna leswaku va kuma vutivi lebyi kongomeke hi xikongomelo xa Xikwembu xa ku tisa “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa.” (2 Petro 3:13) Hi ku dyondzisa ni ku hanya hi ku landza misinya ya milawu leyi tlakukeke ya Bibele ya mahanyelo, ti pfuna vandla ra vanhu, ti ponisa vo tala emakhombyeni. Malandza ya Yehovha ma yingisa nawu ni ku xixima vatirheli va hulumendhe, vatirhela-mfumo, vaavanyisi, ni valawuri va miti, ma xixima ‘lava fanelaka ku xiximiwa.’ (Varhoma 13:7) Vatswari lava nga Timbhoni hi ntsako va tirhisana ni vadyondzisi va vana va vona exikolweni ni ku pfuna vana va vona leswaku va dyondza kahle, leswaku endzhaku vana lava va ta kota ku tihanyisa ni ku nga vi ndzhwalo etikweni. (1 Vatesalonika 4:11, 12) Emavandlheni ya ka vona, Timbhoni ti lwisana ni xihlawuhlawu swin’we ni ku hambanisa tinxaka, naswona ti tikarhatela ku tiyisa vutomi bya ndyangu. (Mintirho 10:34, 35; Vakolosa 3:18-21) Hikwalaho, hi swiendlo swa tona, ti kombisa leswaku swihehlo swa leswaku a ti khathaleli ndyangu kumbe leswaku a ti va pfuni vanhu a hi ntiyiso. Xisweswo, marito ya muapostola Petro ma tikombise ma ri ntiyiso: “Hikuva i ku rhandza ka Xikwembu leswaku, hi ku endla leswo lulama, mi ta miyeta lava nga tiviki nchumu, hi mhaka ya vuphukuphuku bya vona.”—1 Petro 2:15.

17. Xana Vakreste va nga “[tirhisana] ni va le handle hi ku tlhariha” hi ndlela yihi?

¹⁷ Hikwalaho hambileswi valandzeri va xiviri va Kreste va nga ‘riki xiphemu xa misava,’ va ha ri emisaveni ya vandla ra vanhu naswona va fanele va hambeta va “[tirhisana] ni va le handle hi ku tlhariha.” (Yohane 17:16; Vakolosa 4:5) Ntsendze loko Yehovha a ha pfumelela valawuri lava tlakukeke leswaku va tirha tanihi vatirheli va yena, hi ta va kombisa xichavo lexi faneleke. (Varhoma 13:1-4) Hambileswi hi tshamaka hi ri ni vukala-tlhelo eka tipolitiki, hi khongelela “tihosi, ni hinkwavo lava nge switshan’wini swa le henhla,” ngopfu-ngopfu loko leswi swi lava leswaku ku endliwa swiboho leswi nga ta khumbha ntshunxeko wa vugandzeri. Hi ta hambeta hi endla leswi leswaku hi ta “hanya vutomi bya ku rhula ni ku tsaka, lebyi nga bya vukhongeri ni lebyi chavisekaka hi matlhelo hinkwawo,” leswaku ‘vanhu hinkwavo va ta ponisiwa.’—1 Timotiya 2:1-4.

[Nhlamuselo ya le hansi]

Swivutiso Swa Mpfuxeto

◻ Hi yihi “misava” leyi Vakreste va nga xiphemu xa yona, kambe hi yihi “misava” leyi va nga riki xiphemu xa yona?

◻ I yini lexi yimeriwaka hi “mfungho” wa “xivandzana” evokweni ra munhu kumbe emombyeni, naswona xana malandza ya Yehovha lama tshembekaka ma ni mimfungho yihi?

◻ Hi rihi langutelo leri ringaniseriweke leri Vakreste va ntiyiso va nga na rona eka tihulumendhe ta vanhu?

◻ Hi tihi tindlela tin’wana leti Timbhoni ta Yehovha ti hoxaka xandla ha tona eka vuhlayiseki bya vanhu?

[Swifaniso leswi nga eka tluka 16]

Bibele yi vula leswaku tihulumendhe ta vanhu i nandza wa Xikwembu tlhelo xivandzana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Hikwalaho ka leswi ti kombisaka van’wana rirhandzu, Timbhoni ta Yehovha ta pfuna laha ti tshamaka kona