Xikwembu Na Khezari

“Hikokwalaho, nyikani Khezari leswi nga swa Khezari, ni Xikwembu leswi nga swa Xikwembu.”—LUKA 20:25.

1. (a) Xikhundlha lexi tlakukeke xa Yehovha i yini? (b) I yini lexi hi xi kolotaka Yehovha lexi hi nga taka hi nga n’wi nyiki Khezari?

LOKO Yesu Kreste a boxa xitsundzuxo xolexo, emianakanyweni ya yena a swi ri erivaleni leswaku leswi Xikwembu xi swi lavaka eka malandza ya xona swi fanele swi va swo sungula eka swilo swin’wana ni swin’wana leswi Khezari kumbe Mfumo wu nga ha swi lavaka eka vona. Yesu a a wu tiva ku antswa ku tlula munhu wihi na wihi ntiyiso wa xikhongelo xa mupisalema lexi yaka eka Yehovha: “Ina, ku fuma ka wena i ku fuma ka mikari hikwayo, ni v̌uhosi [vulawuri]a bya wena byi kona e ku yisa tinšakeni le’ti nga heriki.” (Pisalema 145:13) Loko Diyavulosi a tshembise Yesu vulawuri ehenhla ka mimfumo hinkwayo ya misava leyi leyi akiweke, Yesu u hlamurile: “Ku tsariwile va te: ‘U ta nkhinsamela Hosi, Xikwembu xa wena, u gandzela xona ntsena.’” (Luka 4:5-8) A ku nge gandzeriwi “Khezari,” hambi Khezari i mufumi wa Rhoma, vafumi van’wana va vanhu kumbe i Mfumo hi woxe.

2. (a) Hi xihi xikhundla xa Sathana eka misava leyi? (b) Xana Sathana u le xikhundlheni xa yena hi mpfumelelo wa mani?

² Yesu a nga kanetanga leswaku mimfumo ya misava a yi ri ya Sathana. Endzhakunyana, u vitane Sathana “mufumi wa misava leyi.” (Yohane 12:31; 16:11) Ekusuhi ni makumu ya lembe-xidzana ro sungula C.E., muapostola Yohane u tsarile: “Ha swi tiva leswaku hi va Xikwembu, ni leswaku misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha.” (1 Yohane 5:19) Leswi a swi vuli swona leswaku Yehovha u byi tshikile vuhosi bya yena emisaveni. Tsundzuka leswaku loko Sathana a nyika Yesu vuhosi ehenhla ka mimfumo ya tipolitiki, u te: “Ndzi ta ku nyika vuhosi lebyi hinkwabyo . . . hikuva ndzi nyikiwile [byona].” (Luka 4:6) Sathana u lawula mimfumo ya misava leyi hi mpfumelelo wa Xikwembu ntsena.

3. (a) Xana tihulumendhe ta matiko ti na xikhundlha xihi emahlweni ka Yehovha? (b) Xana hi nga vurisa ku yini leswaku ku tiveka ehansi ka tihulumendhe ta misava leyi a swi vuli ku titsongahatela Sathana, xikwembu xa misava leyi?

³ Hi ku fanana, Mfumo wa lawula hikwalaho ka leswi Xikwembu tanihi Mulawuri Lonkulu xi wu pfumelelaka ku endla tano. (Yohane 19:11) Xisweswo, “tihosi leti nga kona” ku nga vuriwa leswaku “ti vekiwile hi Xikwembu.” Loko vulawuri bya vona byi ringanisiwa ni vulawuri bya vuhosi lebyi tlakukeke bya Yehovha, kunene vulawuri bya vona byi le hansi ngopfu. Hambiswiritano, i “nandza wa Xikwembu,” “vatirhi va Xikwembu,” hikwalaho ka leswi va endlaka malunghiselelo lama bohaka, va hlayisaka nawu ni nhleleko ni ku xupula lava endlaka leswo biha. (Varhoma 13:1, 4, 6) Kutani Vakreste va fanele va twisisa leswaku hambileswi Sathana a nga mufumi la nga vonakiki wa misava, kumbe fambiselo leri, a va tiveki ehansi ka yena loko va titsongahatela Mfumo hi ndlela leyi pimiweke. Va yingisa Xikwembu. Ku fikela eka lembe leri, ra 1996, Mfumo wa politiki wa ha ri xiphemu xa “ku lerisa ka Xikwembu;” lunghiselelo ra xinkarhana leri Xikwembu xi ri pfumeleleke ku va kona, naswona malandza ya Yehovha ya laha misaveni ma fanele ma ri tekisa sweswo.—Varhoma 13:2.

Malandza Ya Yehovha Ya Khale Ni Mfumo

4. Ha yini Yehovha a pfumelele Yosefa leswaku a va lonkulu emfun’weni wa Egipta?

⁴ Eminkarhini ya le mahlweni ka Vukreste, Yehovha u pfumelele man’wana ya malandza ya yena ku va ni swikhundla leswi tlakukeke eka tihulumendhe ta Tiko. Hi xikombiso, hi lembe-xidzana ra vu-18 B.C.E., Yosefa u ve holobye-nkulu wa Egipta, a ri wa vumbirhi ku suka eka Faro la fumaka. (Genesa 41:39-43) Swiendlakalo leswi landzeleke swi endle swi va erivaleni leswaku i Yehovha la swi fambiseke hi ndlela leyi leswaku Yosefa a ta va tanihi xitirho eku hlayiseni ka ‘mbewu ya Abrahama,’ vatukulu va yena, leswaku ku ta hetiseka swikongomelo swa Yena. Kavula, swi fanele swi tsundzukiwa leswaku Yosefa u xaviseriwe evuhlongeni aEgipta, naswona u hanye enkarhini lowu malandza ya Xikwembu a ma ri hava Nawu wa Muxe hambi “nawu wa Kriste.”—Genesa 15:5-7; 50:19-21; Vagalatiya 6:2.

5. Ha yini mahlonga ya Vayuda ma lerisiwe ku ‘lava ku rhula’ leswaku ku va ehenhla ka Babilona?

⁵ Endzhaku ka malembe-xidzana yo karhi muprofeta wo tshembeka Yeremiya u huhuteriwe hi Yehovha ku byela vabohiwa va Vayuda leswaku va titsongahatela vafumi loko va ri evuhlongeni le Babilona hambi ku ri ku khongelela muti wolowo leswaku wu va ni ku rhula. Epapileni ra yena leri yaka eka vona, u tsarile: “Ku v̌ula Yehova wa mav̌andla, Šikwembu ša Israel, e ka la’v̌a bohiweke hikwav̌o, . . . Ma nga lav̌ela muti lowo nḍi mi yiseke e ku bohiweni e ka wona e ku ṭaka, mi wu khongelela e ka Yehova, hikuv̌a e ku ruleni ka wona, mi ta v̌a ni ku rula, na ṅwina.” (Yeremiya 29:4, 7) Minkarhi hinkwayo vanhu va Yehovha va ni xivangelo xo ‘tilavela ku rhula’ ni ku lavela tiko leri va hanyaka eka rona, leswaku va ta va ni ntshunxeko wo gandzela Yehovha.—1 Petro 3:11.

6. Hambileswi a va nyikiwe swikhundlha leswi tlakukeke emfun’weni, xana Daniyele ni vanghana va yena vanharhu va ale ku landzula Nawu wa Yehovha hi tindlela tihi?

⁶ Hi nkarhi wa vuhlonga bya le Babilona, Daniyele ni Vayuda van’wana vanharhu vo tshembeka lava a va ri mahlonga eBabilona va titsongahatele ku leteriwa hi Mfumo ivi va va vatirhela-mfumo lava tlakukeke eBabilona. (Daniyele 1:3-7; 2:48, 49) Hambiswiritano, hambi ku ri hi nkarhi wa ku leteriwa ka vona, va yime va tiyile etimhakeni ta swakudya leswi a swi ta va swi va endle leswaku va tlula Nawu lowu Xikwembu xa vona, Yehovha, a xi va nyike wona ha Muxe. Va katekisiwile hikwalaho ka leswi. (Daniyele 1:8-17) Loko Hosi Nebukadnetsara a yimise xifaniso xa Tiko, vanghana va Daniyele lavanharhu va Vaheveru handle ko kanakana va sindzisiwe ku va kona enkhubyeni ni valawuri-kulobye va Tiko. Hambiswiritano, va arile ku “nkhisa[ma va] ganḍela” xifaniso xa Tiko. Nakambe, Yehovha u hakele vutshembeki bya vona. (Daniyele 3:1-6, 13-28) Hilaha ku fanaka namuntlha, Timbhoni ta Yehovha ti xixima mujeko wa tiko leri ti tshamaka eka rona, kambe ti nga ka ti nga wu gandzeli.—Eksoda 20:4, 5; 1 Yohane 5:21.

7. (a) Xana Daniyele u teke xiyimo xihi, ku nga khathariseki leswaku a a ri ni xikhundlha lexi tlakukeke eka hulumendhe ya Babilona? (b) I ku cinca kwihi loku veke kona eminkarhini ya Vukreste?

⁷ Endzhaku ka ku wa ka mfumo wa Babilona Lontshwa wa muxaka wa wona n’wini, Daniyele u nyikiwe xikhundlha xa le henhla eka hulumendhe ya mfumo lowuntshwa wa Medo-Persia lowu wu siveke mfumo lowu weke eBabilona. (Daniyele 5:30, 31; 6:1-3) Kambe a nga pfumelelanga xikhundlha xa yena lexi tlakukeke leswaku xi n’wi endla a landzula vutshembeki bya yena. Loko nawu wa Tiko wu lave leswaku a gandzela Hosi Dariyasi ematshan’weni ya Yehovha, u arile. Hikwalaho ka leswi u hoxiwe ekheleni ra tinghala, kambe Yehovha u n’wi kutsurile. (Daniyele 6:4-24) Kavula, leswi swi humelele eminkarhini ya le mahlweni ka Vukreste. Loko vandlha ra Vukreste se ri simekiwile, malandza ya Xikwembu ma “[ve] enawini wa Kriste.” Swilo swo tala leswi a swi pfumeleriwile ehansi ka fambiselo ra Vayuda a swi fanele swi langutiwa hi ndlela leyi hambaneke, hi ku ya hi ndlela leyi sweswi Yehovha a a tirhisana ni vanhu va yena ha yona.—1 Vakorinto 9:21; Matewu 5:31, 32; 19:3-9.

Langutelo Ra Yesu Malunghana Ni Mfumo

8. I xiendlakalo xihi lexi kombisaka leswaku Yesu a a tiyimisele ku papalata ku katseka etipolitikini?

⁸ Loko Yesu Kreste a ri laha misaveni, u vekele valandzeri va yena mimpimanyeto leyi tlakukeke, naswona u ale ku katseka hi laha ku heleleke etimhakeni ta tipolitiki ni ta nyimpi. Endzhaku ka loko Yesu a phamele vanhu va magidi ma nga ri mangani swinkwa swi nga ri swingani ni tinhlampfi timbirhi letitsongo, vavanuna va Vayuda va lave ku n’wi khoma va n’wi endla hosi ya swa politiki. Kambe Yesu u hambane na vona hi ku suka hi ku hatlisa a ya etintshaveni. (Yohane 6:5-15) Malunghana ni xiendlakalo lexi, The New International Commentary on the New Testament yi ri: “A ku ri na ku navela ka tihanyi ka vutiko exikarhi ka Vayuda va nkarhi wolowo, naswona handle ko kanakana vo tala lava voneke hlori leri va tibyele leswaku loyi a a ri yena murhangeri la hlawuriweke hi Xikwembu, loyi a a ta va rhangela eku lweni ni Varhoma. Kutani a va tiyimisele ku n’wi endla hosi.” Yi engetela leswaku Yesu “handle ko kanakana u ale” nyiko leyi yo va murhangeri wa swa politiki. Kreste a nga wu seketelanga nxandzuko wihi na wihi wa Vayuda wo lwisana ni mfumo wa Rhoma. U be kona a vhumbha leswi a swi ta humelela hikwalaho ka ku xandzuka koloko loku a ku ta humelela endzhaku ka rifu ra yena—makhombo yo tala eka vaaki va Yerusalema ni ku lovisiwa ka muti wolowo.—Luka 21:20-24.

9. (a) Xana Yesu u byi hlamusele njhani vuxaka bya Mfumo wa yena ni misava? (b) I nkongomiso wihi lowu Yesu a wu nyikeke valandzeri vakwe mayelana ni ndlela yo tirhisana ni tihulumendhe ta misava leyi?

⁹ Emahlweninyana ka rifu ra yena, Yesu u byele vayimeri vo hlawuleka va mfumo wa Rhoma le Yudiya a ku: “Mfumo wa mina a hi wa misava leyi; loko a wu ri wa misava leyi, malandza ya mina a ma ta lwa leswaku ndzi nga nyiketiwi eka Vayuda; kambe hilaha swi nga hakona, mfumo wa mina a hi wa laha hansi.” (Yohane 18:36) Vadyondzisiwa va Kreste va landzelela xikombiso xa yena, kukondza loko Mfumo wa yena wu herisa ku fuma ka tihulumendhe ta politiki. Va yingisa mimfumo yoleyo leyi vekiweke, kambe a va ngheneleli etimhakeni ta yona ta tipolitiki. (Daniyele 2:44; Matewu 4:8-10) Yesu u siyele vadyondzisiwa va yena swikongomiso, a ku: “Nyikani Khezari leswi nga swa Khezari, ni Xikwembu leswi nga swa Xikwembu.” (Matewu 22:21) Emahlweninyana, eDyondzweni ya yena ya le Ntshaveni, Yesu u te: “Loko munhu [la nga ni vulawuri, NW] a ku sindzisa ku famba mpfhuka wun’we, famba na yena mimpfhuka mimbirhi.” (Matewu 5:41) Eka mongo wa dyondzo leyi, Yesu a kombisa nsinya wa nawu wo tiveka ehansi hi ku tirhandzela, eka swilaveko leswi twalaka, hambi i swa ntirhisano ni vanhu kumbe swilaveko swa hulumendhe leswi twananaka ni nawu wa Xikwembu.—Luka 6:27-31; Yohane 17:14, 15.

Vakreste Na Khezari

10. Hi ku ya hi n’wamatimu un’wana, i xiyimo xihi lexinene lexi Vakreste vo sungula va khomeleleke eka xona malunghana na Khezari?

¹⁰ Swikongomiso leswi swo koma a swi fanele swi lawula vuxaka exikarhi ka Vakreste ni Mfumo. Ebukwini ya yena leyi nge The Rise of Christianity, n’wamatimu E. W. Barnes u tsarile: “Eka malembe-xidzana lama landzeleke, loko Mukreste a kanakana leswi Mfumo wu swi lavaka eka yena, ivi a kambisisa dyondzo ya Kreste leyi kongomisaka. A a hakela swibalo: milawu leyi lavekaka swi nga ha endleka leswaku a yi tika—a swi nga ha tiyiseleki emahlweni ka ku wa ka Mfumo wa le Vupela-dyambu—kambe Mukreste a a swi tiyiselela. Hi ku fanana a a rhwala mindzhwalo hinkwayo ya Mfumo, ntsena loko ku nga laviwi leswaku a nyika Khezari swilo leswi nga swa Xikwembu.”

11. Xana Pawulo u tsundzuxe Vakreste leswaku va tirhisana njhani ni vafumi va misava?

¹¹ A swi fambisana ni leswi, lerova malembe yo tlula 20 endzhaku ka rifu ra Kreste, muapostola Pawulo u byele Vakreste va le Rhoma a ku: “Munhu un’wana ni un’wana a a tiveke ehansi ka tihosi.” (Varhoma 13:1) Kwalomu ka malembe ya khume, emahlweninyana ka ku khotsiwa ka yena ra vumbirhi ni ku dlayiwa ka yena eRhoma, Pawulo u tsalele Tito a ku: “Tsundzuxa lava u va dyondzisaka [Vakreste va le Kreta] ku tiveka ehansi ka tihosi ni tindhuna, hi ku ti yingisa, va tshama va tilunghisela ku tirha mintirho hinkwayo leyinene; va nga tshuki va onha van’wana emavito, kambe va va lavo rhula, va va ni vuxaka, masiku hinkwawo va va ni musa eka vanhu hinkwavo.”—Tito 3:1, 2.

Matwisiselo Lama Engetelekeke Hi ‘Vafumi Lava Tlakukeke’

12. (a) I yini lexi Charles Taze Russell a xi languteke tanihi xikhundlha lexi faneleke xa Mukreste lexi fambisanaka ni valawuri va tihulumendhe? (b) Malunghana ni ku tirha emavuthwini ya nyimpi, i malangutelo wahi lama hambaneke lama Vakreste lava totiweke va veke na wona hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava?

¹² Eku sunguleni ka 1886, Charles Taze Russell u tsale ebukwini leyi nge The Plan of the Ages a ku: “Hambi ku ri Yesu kumbe Vaapostola a va kavanyetanga vafumi va misava hi ndlela yihi kumbe yihi. . . . Va dyondzise Kereke ku yingisa milawu, ni ku xixima valawuri hikwalaho ka xikhundlha xa vona, . . . ku hakela swibalo swa vona leswi vekiweke, handle ka laha swi lwisanaka ni milawu ya Xikwembu (Mint. 4:19; 5:29) naswona va nga lwisani ni nawu wihi na wihi lowu vekiweke. (Rhom. 13:1-7; Mat. 22:21) Yesu ni Vaapostola ni kereke yo sungula a va yingisa nawu, hambileswi a va hambanile naswona va nga hlanganyeli eka tihulumendhe ta misava leyi.” Buku leyi yi va hlamusele kahle “vafumi lava tlakukeke,” kumbe “valawuri lava tlakukeke,” lava boxiweke hi muapostola Pawulo, tanihi valawuri va tihulumendhe lava nga vanhu. (Varhoma 13:1, King James Version) Hi 1904 buku leyi nge The New Creation yi vule leswaku Vakreste va ntiyiso “va fanele va va van’wana va lava va hlayisaka swinene nawu enkarhini wa sweswi—va nga vi vapfindlusi, va nga n’unun’uti, va nga vi vaxopaxopi.” Van’wana a va ehleketa leswaku leswi swi vula ku tiveka ehansi hi laha ku heleleke eka tihulumendhe, hambi ku ri ku fika eyinhleni yo tirha emavuthwini ya nyimpi hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava. Hambiswiritano, van’wana va swi teke swi hambana ni marito ya Yesu: “Hinkwavo lava tirhisaka mabanga, va ta dlawa hi mabanga.” (Matewu 26:52) Handle ko kanakana, ku twisisa loku nga erivaleni ka ku tiveka ehansi ka Vakreste eka valawuri lava tlakukeke a ku laveka.

13. I ku cinca kwihi ko twisisa nhlamuselo ya valawuri lava tlakukeke loku hlamuseriweke hi 1929, naswona xana leswi swi vuyerise hi ndlela yihi?

¹³ Hi 1929, hi nkarhi lowu milawu ya tihulumendhe to hambana-hambana a yi sungula ku sivela swilo leswi Xikwembu xi swi lerisaka, kumbe yi lava swilo leswi milawu ya Xikwembu yi swi sivelaka, ku ehleketiwe leswaku vafumi lava tlakukeke ku fanele ku ri Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste.b Leyi i ndlela leyi malandza ya Yehovha a ma twisisa ha yona mhaka leyi hi nkarhi lowu wo nonon’hwa, emahlweni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ni le nkarhini lowu a yi lwiwa ha wona, ku kondza ku fika eka Nyimpi ya Vusukumbele, leyi a yi fambisana ni ku chava mhangu leyi nga vangiwaka hi matlhari ya tiko hi roxe naswona a yi fambisana ni ku lunghekela nyimpi. Loko ku langutiwa endzhaku, swi le rivaleni leswaku langutelo leri ra swilo, leri tlakuseke vulawuri bya Yehovha na Kreste wa yena, ri pfune vanhu va Xikwembu ku yima va nga hundzuki eka langutelo ra vona ra vukala-tlhelo enkarhini lowu wo nonon’hwa.

Ku Tiveka EHansi Loku Pimiweke

14. Xana ku voningeriwa loku engetelekeke ku voninge hi ndlela yihi hi 1962 malunghana na Varhoma 13:1, 2 ni matsalwa man’wana lama yelanaka na rona?

¹⁴ Hi 1961 New World Translation of the Holy Scriptures yi hetiwile. Ku endliwa ka yona ku lave leswaku va dyondza ririmi ro sungula ra Matsalwa hi vuenti. Vuhundzuluxeri lebyi kongomeke bya marito lama tirhisiweke ku nga ri eka Varhoma ndzima 13 ntsena, kambe ni le ka tindzimana to tanihi Tito 3:1, 2 na 1 Petro 2:13, 17 byi swi veke erivaleni leswaku rito “valawuri lava tlakukeke” a ri vuli Mulawuri la Tlakukeke Yehovha ni N’wana wa yena Yesu, kambe ri vula valawuri va tihulumendhe ta vanhu. Eku heleni ka 1962, ku kandziyisiwe swihloko eka The Watchtower leswi nyikeleke nhlamuselo leyi kongomeke ya Varhoma ndzima 13, naswona yi tlhela yi nyikela langutelo leri twalaka ku tlula leriya a va ri na rona enkarhini wa C. T. Russell. Swihloko leswi swi kombise leswaku ku titsongahata ka Vakreste eka valawuri ku nge vi loku heleleke. Ku fanele ku pimiwa, ntsendze loko byi nga endli leswaku malandza ya Xikwembu ma lwisana ni milawu ya Xikwembu. Swihloko leswi engetelekeke eka The Watchtower swi kandziyise yinhla leyi ya nkoka.c

15, 16. (a) I langutelo rihi leri ringaniseriweke leri tisiweke hi matwisiselo lamantshwa ya Varhoma ndzima 13? (b) I swivutiso swihi leswi swa ha faneleke ku hlamuriwa?

¹⁵ Xilotlelo lexi xa ku twisisa lokunene ka Varhoma ndzima 13 xi pfune vanhu va Yehovha ku ringanisela xichavo lexi faneleke eka valawuri va politiki ni xiyimo lexi nga hundzukiki eka misinya ya milawu ya nkoka ya Matsalwa. (Pisalema 97:11; Yeremiya 3:15) Xi va pfune leswaku va va ni langutelo leri faneleke hi vuxaka bya vona na Xikwembu ni ndlela leyi va tirhisanaka ha yona ni Mfumo. Xi tiyisekise leswaku loko va tlherisela swilo swa Khezari eka Khezari a va fanelanga va honisa ku tlherisela swa Xikwembu eka Xikwembu.

¹⁶ Kambe kahle-kahle i yini swilo swa Khezari? I swihehlo swihi swa le nawini leswi Mfumo wu nga swi endlaka eka Mukreste? Swivutiso leswi swi ta kambisisiwa exihlokweni lexi landzelaka.

[Footnotes

Lexi tsakisaka, eka nhlamuselo ya yena ya Varhoma ndzima 13, Profesa F. F. Bruce wa tsala: “Swi le rivaleni eka mongo lowu wa sweswinyana, kukotisa eka mongo lowu tolovelekeke wa matsalwa ya vaapostola, leswaku mimfumo yi ni mfanelo yo lerisa leswaku yi yingisiwa kambe yi nga tluli swipimelo swa ntirho lowu Xikwembu xi nga hi hlelela ku wu endla—hi xikombiso, loko yi lava vutshembeki bya mbilu hinkwayo lebyi faneleke Xikwembu ntsena, mimfumo yi fanele ku siveriwa, ku nga ri leswaku yi nga siveriwa.”

Xana U Nga Hlamusela?

◻ Ha yini ku titsongahatela valawuri lava tlakukeke swi nga vuli ku titsongahatela Sathana?

◻ Xana a ri ri rihi langutelo ra Yesu malunghana ni tipolitiki ta le sikwini ra yena?

◻ Hi yihi ndzayo leyi Yesu a yi nyikeke valandzeri va yena malunghana ni ndlela ya ku tirhisana ka vona na Khezari?

◻ Xana Pawulo u tsundzuxe Vakreste leswaku va tirhisana njhani ni vafumi va matiko?

◻ Xana ku twisisiwa ka nhlamuselo ya valawuri lava tlakukeke ku engeteleke hi ndlela yihi hi ku famba ka malembe?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Loko Sathana a n’wi nyike mfumo wa politiki, Yesu u wu arile

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Russell u tsale leswaku Vakreste “va fanele va va van’wana va lava va hlayisaka swinene nawu enkarhini wa sweswi”