Hambetani Mi Famba Na Xikwembu
“Hambetani mi famba hi moya kutani a mi nge endli ku navela ka nyama nikatsongo.”—VAGALATIYA 5:16, NW.
1. (a) Enoko u fambe na Xikwembu exikarhi ka swiyimo swihi, naswona u fambe na xona nkarhi wo tanihi kwihi? (b) Nowa u fambe na Xikwembu nkarhi wo tanihi kwihi, naswona a a ri ni vutihlamuleri byihi lebyikulu?
BIBELE yi hi byela leswaku Enoko a a “ṭhama a famba ni Šikwembu.” Hambileswi vanhu lava a a hanya na vona a va ri ni mavulavulelo lama tsemaka nhlana ni ku tikhoma hi ndlela leyi nga kombisiki ku chava Xikwembu, yena u ye emahlweni a famba na Xikwembu ku fikela emakumu ya vutomi byakwe loko a ri ni malembe ya 365 hi vukhale. (Genesa 5:23, 24; Yuda 14, 15) Na Nowa a a “ṭhama a famba ni Šikwembu.” U endle tano, a ri karhi a wundla ndyangu wakwe, a hlangavetana ni misava leyi a yi hlohloteriwa hi tintsumi leti xandzukeke ni vana va tona va madzolonga, naswona a ri karhi a endla hinkwaswo leswi a swi laveka eku akeni ka ngalava leyi a yi kule ku tlula swikepe hinkwaswo leswi a swi famba elwandle eminkarhini ya khale. U hambete a famba na Xikwembu endzhaku ka Ndhambi, ni loko vanhu va tlhele va xandzukela Yehovha eBabele. Kunene, Nowa u hambete a famba na Xikwembu ku fikela loko a fa a ri ni malembe ya 950 hi vukhale.—Genesa 6:9; 9:29.
2. ‘Ku famba na Xikwembu’ swi vula yini?
2 Loko Bibele yi vula leswaku vavanuna lava va ripfumelo a va “famba” na Xikwembu, yi tirhisa rito leri hi ndlela yo gega. Yi vula leswaku Enoko na Nowa a va hanya hi ndlela leyi a yi komba leswaku a va ri ni ripfumelo leri tiyeke eka Xikwembu. A va endla leswi Yehovha a va leriseke swona, naswona va hanya vutomi bya vona hi ku pfumelelana ni leswi a va swi tiva malunghana na yena hi ku ya hi ndlela leyi a a khoma vanhu ha yona. (Ringanisa 2 Tikronika 7:17.) A va nga pfumelelani hi mbilu ntsena ni leswi Xikwembu xi swi vuleke ni ku swi endla, kambe a va endla hinkwaswo leswi a xi swi lava—ku nga ri swin’wana swa swona ntsena, kambe a va swi endla hinkwaswo hilaha a swi koteka hakona eka vona tanihi vanhu lava nga hetisekangiki. Hi xikombiso, Nowa u endle hi ku kongoma leswi Xikwembu xi n’wi leriseke swona. (Genesa 6:22) Nowa a a nga endli leswi a nga lerisiwangiki swona, kambe a a nga koka-koki milenge eku endleni ka leswi a lerisiweke swona. Tanihi leswi a a ri ni vuxaka lebyikulu na Yehovha, a titwa a ntshunxekile ku khongela Xikwembu ni ku tsakela vukongomisi bya xona, a a famba na Xikwembu. Xana wena wa swi endla sweswo?
I Ndlela Leyi Nga Cinca-cinciki eVuton’wini
3. I yini leswi nga swa nkoka swinene eka hinkwavo lava nga malandza ya Xikwembu lama tinyiketeleke ni ku khuvuriwa?
3 Swa tsakisa ku vona vanhu va sungula ku famba na Xikwembu. Loko va teka magoza lamanene hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka Yehovha, va kombisa leswaku va ni ripfumelo, leri handle ka rona swi nga kotekiki leswaku munhu a tsakisa Xikwembu. (Vaheveru 11:6) Ha tsaka swonghasi leswi eka rin’wana ni rin’wana ra malembe ya ntlhanu lama hundzeke, ku veke ni vanhu vo tlula 330 000 hi xiringaniso, lava tinyiketeleke eka Yehovha ivi va khuvuriwa hi mati! Kambe na vona, kun’we na hina hinkwerhu, i swa nkoka leswaku va hambeta va famba na Xikwembu.—Matewu 24:13; Nhlavutelo 2:10.
4. Ha yini Vaisrayele vo tala lava humeke aEgipta va nga nghenanga eTikweni leri Tshembisiweke, hambileswi va kombiseke ripfumelo hi ndlela yo karhi?
4 Enkarhini wa Muxe, mindyangu ya Vaisrayele a yi fanele yi va ni ripfumelo leswaku yi tlangela Paseka aEgipta ni ku xuva ngati emarimbeni ya timbati ni le henhla ka minyangwa ya makaya ya vona. (Eksoda 12:1-28) Hambiswiritano, ripfumelo ra vo tala ri tsekatsekile loko va vona vuthu ra Faro ri ri endzhakunyana ka vona eLwandle ro Tshwuka. (Eksoda 14:9-12) Pisalema 106:12 yi komba leswaku loko va tsemakanye hi ku hlayiseka esaveni ro oma ni loko va vone mati lama kariheke ma lovisa vuthu ra Vaegipta, nakambe va ‘ve ni ripfumelo emaritweni ya Yehovha.’ Hambiswiritano, endzhakunyana loko va ri emananga, Vaisrayele va sungule ku vilela hi mati yo nwa, swakudya ni vurhangeri. Xiviko lexi nga tsakisiki xa tinhlori ta 10 eka leta 12 leti vuyeke hi le Tikweni leri Tshembisiweke xi va chavisile. Ehansi ka swiyimo sweswo, hilaha Pisalema 106:24 yi vulaka hakona, ‘a va vanga ni ripfumelo eritweni ra Xikwembu.’ A va lava ku tlhelela aEgipta. (Tinhlayo 14:1-4) Ripfumelo leri a va ri na rona a ri vonaka ntsena loko va vona swikombiso swo karhi leswi hlamarisaka swa matimba ya Xikwembu. A va hambetanga va famba na Xikwembu. Hikwalaho, Vaisrayele volavo a va nghenanga eTikweni leri Tshembisiweke.—Pisalema 95:10, 11.
5. Vakorinto va Vumbirhi 13:5 na Swivuriso 3:5, 6 ti yelana njhani ni ku famba na Xikwembu?
5 Bibele ya hi tsundzuxa yi ku: “Yanani emahlweni mi tikamba, ku vona loko ma ha ri eku pfumeleni. Tianakanyeni!” (2 Vakorinto 13:5) Ku va “eku pfumeleni” swi vula ku namarhela tidyondzo ta Vukreste. Leswi i swa nkoka leswaku hi kota ku famba na Xikwembu kahle emasikwini hinkwawo ya ku hanya ka hina. Leswaku hi famba na Xikwembu, nakambe hi fanele hi kombisa ripfumelo leri hanyaka, hi tshemba Yehovha hi ku helela. (Swivuriso 3:5, 6) Ku ni swirimbana ni mintlhamu yo tala leyi nga phasaka lava tsandzekaka ku endla sweswo. Xana hi yihi yin’wana ya yona?
Papalata Ntlhamu Wa Ku Titshemba
6. I yini lexi Vakreste hinkwavo va xi tivaka hi vumbhisa ni vuoswi, naswona va titwisa ku yini hi swidyoho leswi?
6 Un’wana ni un’wana loyi a dyondzeke Bibele, a nyiketela vutomi bya yena eka Yehovha, kutani a khuvuriwa, wa swi tiva leswaku Rito ra Xikwembu ri sola vumbhisa ni vuoswi. (1 Vatesalonika 4:1-3; Vaheveru 13:4) Vanhu vo tano va pfumela leswaku sweswo swi fanerile. Va lwela ku hanya hi ku pfumelelana na swona. Kambe ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu ku hambeta ku va wun’wana wa mintlhamu ya Sathana leyi phasaka swinene. Ha yini?
7. ETimbaleni ta Mowabu, vavanuna va Vaisrayele va katseke njhani eku tikhomeni loku a va swi tiva leswaku ku hoxile?
7 Eku sunguleni, lava katsekaka eku tikhomeni koloko ko biha swi nga endleka va nga tiyimiselanga ku endla tano. Kumbexana swi ve tano ni hi Vaisrayele loko va ri eTimbaleni ta Mowabu. Eka vavanuna va Vaisrayele lava a va karhele hi vutomi bya le mananga, vavasati va Vamowabu ni va Vamidiyani lava va yengeke, eku sunguleni va nga ha va va vonake va ri ni xinghana ni malwandla. Kambe, xana ku humelele yini loko Vaisrayele va amukele swirhambo swo va ni xinakulobye ni vanhu lava a va tirhela Bali ematshan’weni ya Yehovha, vanhu lava a va pfumelela vana va vona va xisati (ni lava humaka emindyangwini leyi xiximiwaka) leswaku va va ni vuxaka bya rimbewu ni vavanuna lava a va nga tekananga na vona? Loko vavanuna lava humaka egoveleni ra Vaisrayele va sungula ku languta xinakulobye xo tano xi ri lexi tsakisaka, va yengekile, va endla swilo leswi a va swi tiva leswaku swi hoxile, kutani va riha hi vutomi bya vona.—Tinhlayo 22:1; 25:1-15; 31:16; Nhlavutelo 2:14.
8. Enkarhini wa hina, i yini lexi nga vangelaka Mukreste leswaku a tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu?
8 I yini lexi nga vangelaka munhu ku phasiwa hi ntlhamu lowu fanaka namuntlha? Hambiloko a swi tiva leswaku ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu i xidyoho lexikulu, loko a nga ri lemuki khombo ra ku titshemba, a nga ha tipfumelela ku va exiyin’weni lexi nsusumeto wa xidyoho wu nga ni matimba eka xona ku tlula leswi yena a swi anakanyaka.—Swivuriso 7:6-9, 21, 22; 14:16.
9. I switsundzuxo swihi swa Matsalwa leswi nga hi sirhelelaka eku tikhomeni hi ndlela yo biha?
9 Rito ra Xikwembu ri hi tsundzuxa hi ku kongoma leswaku hi nga xisiwi hi ku anakanya leswaku hi tiye ngopfu lerova xinakulobye xo biha a xi nge hi onhi. Sweswo swi katsa ku hlalela minongonoko ya thelevhixini leyi kombisaka vanhu va mahanyelo yo biha kun’we ni ku languta timagazini leti pfuxaka ku navela ko biha. (1 Vakorinto 10:11, 12; 15:33) Hambi ku ri ku va ni xinakulobye ni vapfumeri-kulorhi eswiyin’weni leswi hoxeke swi nga hi vangela swiphiqo leswikulu. Nkokela lowu nga kona exikarhi ka vanhu va rimbewu leri hambaneke wu ni matimba. Hikwalaho, nhlengeletano ya Yehovha hi rirhandzu yi lemukise leswaku u nga tshuki u va ni munhu wa rimbewu leri hambaneke endhawini leyi tumbeleke, loko ku nga ri munhu loyi u tekaneke na yena kumbe loko a nga ri xirho xa ndyangu wa wena. Leswaku hi hambeta hi famba na Xikwembu, hi fanele hi papalata ntlhamu wa ku titshemba, hi yingisa xitsundzuxo lexi xi hi nyikaka xona.—Pisalema 85:8.
U Nga Pfumeli Ku Lawuriwa Hi Ku Chava Munhu
10. “Ku tšhav̌a v̌anhu” ku rhiya ntlhamu hi ndlela yihi?
10 Khombo rin’wana ri kombisiwa hi Swivuriso 29:25, leyi nge: “Ku tšhav̌a v̌anhu ka riya ntlhamu.” Ntlhamu wa muhloti wu katsa ngoti leyi tlimbaka nhamu kumbe tintambhu leti tsondzelaka milenge ya xiharhi. (Yobo 18:8-11) Ku chava vanhu na kona ku nga sivela munhu ku vulavula hi ku ntshunxeka ni ku tikhoma hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu. Ku navela ku tsakisa van’wana i vumunhu, naswona ku honisa leswi vanhu van’wana va swi anakanyaka a hi Vukreste. Kambe hi fanele hi ringanisela. Loko ku khathala hi ndlela leyi vanhu van’wana va nga ha angulaka ha yona swi ku vangela ku endla leswi Xikwembu xi swi yirisaka, kumbe ku tshika ku endla leswi Rito ra Xikwembu ri lerisaka swona, u ta va u phasiwile.
11. (a) I yini lexi nga hi sirhelelaka leswaku hi nga pfumeleli ku lawuriwa hi ku chava munhu? (b) Yehovha u ma pfune njhani malandza yakwe lawa a ma lwisana ni ku chava vanhu?
11 Ku tisirhelela eka ntlhamu wo tano a swi titsheganga hi nsusumeto lowu munhu a tswariweke na wona, kambe swi titshege hi ‘ku tshemba Yehovha.’ (Swivuriso 29:25b) Hambi ku ri munhu wa tingana hi ntumbuluko, loko a tshemba Xikwembu a nga va ni xivindzi ni ku yima a tiyile. Ntsendze loko ha ha langutane ni mintshikilelo ya mafambiselo lawa ya Sathana ya swilo, hi fanele hi tivonela leswaku hi nga phasiwi hi ntlhamu wa ku chava munhu. Hambileswi muprofeta Eliya a a ri ni rhekhodo leyinene ya ku tirha hi vurhena, loko Yezabele a lava ku n’wi dlaya, u balekile hi ku chava. (1 Tihosi 19:2-18) Loko a langutane ni ntshikilelo, muapostola Petro hi ku chava u arile leswaku wa n’wi tiva Yesu Kreste, naswona malembe yo tala endzhaku, u pfumelele ku chava ku n’wi vangela ku tikhoma hi mukhuva lowu kanetanaka ni vupfumeri. (Marka 14:66-71; Vagalatiya 2:11, 12) Hambiswiritano, Eliya na Petro va amukele mpfuno wa moya, kutani va ya emahlweni va tirhela Xikwembu hilaha ku amukelekaka hi ku tshemba Yehovha.
12. Hi swihi swikombiso swa manguva lawa leswi kombaka ndlela leyi vanhu va pfuniweke ha yona ku papalata ku pfumelela nchavo wu va vangela ku tshika ku tsakisa Xikwembu?
12 Malandza yo tala ya Yehovha enkarhini wa hina na wona ma dyondze ndlela yo hlula ku chava loku rhiyaka ntlhamu. Mbhoni leya ha riki muntshwa ya le Guyana yi te: “Exikolweni nyimpi yo lwa ni nhlohlotelo wa tintangha i yikulu.” Kambe u ye emahlweni a ku: “Ni ripfumelo ra mina eka Yehovha ri tiyile.” Loko mudyondzisi wakwe a n’wi hlekurile emahlweni ka tlilasi hinkwayo hikwalaho ka ripfumelo ra yena, u khongele eka Yehovha a miyerile. Endzhaku u nyikele vumbhoni hi vutlhari eka mudyondzisi loyi etlhelo. Loko ri endzele ekaya le Benin, jaha rin’wana leri a ri dyondza swilaveko swa Yehovha ri tibohe ku lahla xifaniso xa xikwembu xa hava lexi tata wa rona a ri vatleleke xona. Jaha leri a ri swi tiva leswaku xifaniso lexi a xi nga hanyi, naswona a ri nga xi chavi, kambe a ri lemuka ni leswaku vaaki va muti lava karihaka va nga lava ku ri dlaya. Ri khongele eka Yehovha, kutani nivusiku ri famba ni xifaniso lexi xa xikwembu xa hava enhoveni ri xi cukumeta kona. (Ringanisa Vaavanyisi 6:27-31.) Loko wansati wun’wana wa le Riphabliki ra Dominica a sungule ku tirhela Yehovha, nuna wakwe u sindzise leswaku a hlawula exikarhi ka yena na Yehovha. Wanuna loyi u tshembise leswaku u ta n’wi thala. Xana ku chava a swi ta n’wi vangela ku landzula vupfumeri byakwe? U hlamurile a ku: “Ku thariwa swi nga ndzi siya ndzi ri ni gome, kambe ku tirhela Yehovha Xikwembu a swi ndzi tiseli gome!” U hambete a famba na Xikwembu, kutani hi ku famba ka nkarhi nuna wakwe u fambisane na yena eku endleni ka ku rhandza ka Yehovha. Loko hi tshemba Tata wa hina wa le tilweni hi ku helela, na hina hi nga papalata ku pfumelela ku chava munhu ku hi vangela ku tshika ku endla leswi hi swi tivaka leswaku swi ta tsakisa Yehovha.
Papalata Ku Tsongahata Ndzayo
13. Hi lemukisiwa hi ntlhamu wihi eka 1 Timotiya 6:9?
13 Hambiloko mintlhamu yin’wana leyi tirhisiwaka hi vahloti yi endleriwe ku phasa xiharhi xihi ni xihi lexi nga tshukaka xi hundze endhawini yo karhi, mintlhamu yin’wana yi vitana swiharhi hi swinavetisi swa vukanganyisi leswi phomisaka marha. Eka vanhu vo tala, rifuwo ri tano. (Matewu 13:22) Eka 1 Timotiya 6:8, 9, Bibele yi hi khutaza ku eneriseka hi swakudya ni tinguvu. Kutani yi lemukisa yi ku: “Lava navelaka rifuwo, va wela endzingweni, emintlhan’wini ya ku navela leswo tala leswi nga pfuniki nchumu, ku nga ku navela loku ku dlayisaka vanhu, ni ku va peta ekhombyeni ni le ku loveni.”
14. (a) I yini lexi nga sivelaka munhu ku yingisa xitsundzuxo xo eneriseka hi swakudya ni tinguvu? (b) Ku hlamusela rifuwo hi ndlela leyi hoxeke swi nga n’wi vangela njhani munhu ku tsongahata xitsundzuxo lexi nga eka 1 Timotiya 6:9? (c) “Ku navela ka mahlo” ku nga va vangela njhani van’wana ku tsandzeka ku vona ntlhamu lowu va rhiyeriweke wona?
14 Ku nga khathariseki xitsundzuxo lexi, vo tala va phasiwa hileswi va nga xi tirhisiki eka vona vini. Ha yini? Xana swi nga endleka ku tikukumuxa ku va susumetela ku lwela ku hanya vutomi lebyi va vangelaka ku lava leswi tlulaka “swakudya ni tinguvu,” leswi Bibele yi hi khutazaka leswaku hi eneriseka hi swona? Xana swi nga endleka va tsongahata xitsundzuxo xa Bibele hi ku vula leswaku rifuwo i swilo leswi nga ni vanhu lava fuweke swinene? Bibele hi ku olova yi hambanisa ku lwela ku va la fuweke ni ku eneriseka hi swakudya ni tinguvu. (Ringanisa Vaheveru 13:5.) Xana “ku navela ka mahlo”—ku navela ku va ni swilo leswi va swi vonaka, hambiloko swi va sivela ku rhangisa swilo swa moya—swi va vangela ku veka swilaveko swa vugandzeri bya ntiyiso endzhaku? (1 Yohane 2:15-17; Hagayi 1:2-8) Lava va yingisaka xitsundzuxo xa Bibele ni ku famba na Xikwembu hi ku rhangisa ntirho wa Yehovha emahlweni evuton’wini bya vona, va tsaka swinene!
Ku Hlangavetana Ni Mivilelo Ya Vutomi Hilaha Ku Humelelaka
15. I swiyimo swihi leswi hilaha ku twisisekaka swi vangelaka vanhu vo tala va Yehovha ku karhateka, naswona hi fanele hi xalamukela ntlhamu wihi loko hi ri ni ntshikilelo wo tano?
15 Lexi tolovelekeke swinene ku tlula ku lwela ku kuma rifuwo i ku karhatekela ku kuma swilaveko swa vutomi. Malandza yo tala ya Yehovha ma hanya hi swilo leswi nga nyawuriki. Va tirha hi matimba tiawara to tala leswaku va kuma hambi ku ri swiambalo swinene, ndhawu leyi ndyangu wu nga ta etlela eka yona nivusiku, ni swakudyanyana swa siku. Van’wana va karhateka hi swiphiqo swa vuvabyi kumbe ku dyuhala ka vona vini kumbe ka swirho swa ndyangu. Swa olova swinene ku pfumelela swiyimo swo tano swi kamanyeta swilaveko swa moya evuton’wini bya vona!—Matewu 13:22.
16. Yehovha u hi pfuna njhani ku hlangavetana ni mintshikilelo ya vutomi?
16 Hi rirhandzu, Yehovha u hi byela hi ta ku wisa loku nga ta va kona ehansi ka Mfumo wa Vumesiya. (Pisalema 72:1-4, 16; Esaya 25:7, 8) Nakambe u hi pfuna ku hlangavetana ni mintshikilelo ya vutomi sweswi hi ku hi nyika ndzayo malunghana ni ku rhangisa swilo swa nkoka. (Matewu 4:4; 6:25-34) Yehovha wa hi tiyisekisa hi ku tirhisa matimu lama hlamuselaka ndlela leyi a pfuneke malandza ya yena ha yona eminkarhini leyi hundzeke. (Yeremiya 37:21; Yakobo 5:11) Wa hi tiyisa hi ku tivisa leswaku, hambi hi nga weriwa hi mhangu yihi kumbe yihi, rirhandzu leri a nga na rona eka malandza yakwe lama tshembekaka a ri hundzuki. (Varhoma 8:35-39) Yehovha u byela lava tshembaka yena a ku: “Ndzi nga ka ndzi nga ku tshiki, kumbe ku ku cukumeta, ni siku ni rin’we.”—Vaheveru 13:5.
17. Nyika swikombiso swa ndlela leyi vanhu lava va nga emaxangwini lamakulu va koteke ku hambeta va famba na Xikwembu ha yona.
17 Vakreste va ntiyiso, hi ku tiyisiwa hi ku tiva leswi, va hambeta va famba na Xikwembu ematshan’weni yo hambukela etindleleni ta misava. Mianakanyo ya misava leyi tolovelekeke eka vapfumari ematikweni yo tala hileswaku ku tekela munhu loyi a nga ni swo tala leswaku u wundla ndyangu wa wena a hi ku yiva. Kambe lava fambaka hi ripfumelo va bakanya langutelo rero. Ku amukeriwa hi Xikwembu va swi teka swi ri swa nkoka ku tlula hinkwaswo, naswona va langutela ku hakeriwa hi xona hikwalaho ka ku tshembeka ka vona. (Swivuriso 30:8, 9; 1 Vakorinto 10:13; Vaheveru 13:18) Noni ya le India yi kume leswaku ku tiyimisela ku tirha ni ku wundla swi yi pfune ku hlangavetana ni xiyimo. Ematshan’weni yo hlundzukisiwa hi xiyimo xa yona, a yi swi lemuka leswaku loko yi rhangisa Mfumo wa Xikwembu ni ku lulama ka xona evuton’wini bya yona, Yehovha a a ta katekisa matshalatshala ya yona yo kuma swilaveko swa yona ni n’wana wa yona. (Matewu 6:33, 34) Vanhu va magidi emisaveni hinkwayo va kombisa leswaku Yehovha i vuchavelo ni khokholo ra vona, ku nga khathariseki maxangu lawa va ma vonaka. (Pisalema 91:2) Xana swi tano hi wena ke?
18. Hi xihi xilotlelo xa ku papalata mintlhamu ya misava ya Sathana?
18 Ntsendze loko ha ha hanya emafambiselweni lawa ya swilo, ku ta va ni mintlhamu leyi hi faneleke hi yi papalata. (1 Yohane 5:19) Bibele yi hi paluxela mintlhamu ya kona, yi hi byela ni ndlela yo yi papalata. Lava va rhandzaka Yehovha hakunene naswona va chava ku n’wi hlundzukisa, va nga hlangavetana ni mintlhamu yo tano hilaha ku humelelaka. Loko va ‘hambeta va famba hi moya,’ a va nge hluriwi hi tindlela ta misava. (Vagalatiya 5:16-25) Hinkwavo lava hakunene va lwelaka ku aka vuxaka na Yehovha evuton’wini bya vona, va ni ntshembo lowu hlamarisaka wa ku famba na Xikwembu, va va ni xinakulobye lexikulu na xona hilaha ku nga heriki.—Pisalema 25:14.
Hi Yihi Nhlamuselo Ya Wena Ke?
◻ Ku titshemba ku nga va ntlhamu hi ndlela yihi?
◻ I yini lexi nga hi sirhelelaka leswaku hi nga lawuriwi hi ku chava munhu?
◻ I yini lexi nga hi vangelaka ku tsandzeka ku tirhisa ndzayo ya malunghana ni khombo ra ku hlongorisa rifuwo?
◻ I yini lexi nga hi pfunaka ku papalata ku phasiwa hi mivilelo ya vutomi?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]
Vo tala va hambeta va famba na Xikwembu evuton’wini bya vona hinkwabyo