Ku Kunguhatela Varhandziwa Va Hina Ka Ha Ri eMahlweni

MHAKA leyi khomisaka gome ya Annie ya ha ku humelela sweswinyana eka phepha-hungu ra laha Afrika. Nuna wa Annie a ri n’wamabindzu. U love hi 1995, a siya timovha ta 15; tiakhawunti to hlayanyana ta le bankini; kwalomu ka 18 000 wa tirhandi; vhengele ro xavisela byalwa; ni yindlu leyi nga ni makamara yo etlela eka wona manharhu. Lexi a nga xi siyangiki a ku ri papila ra ndzhaka.

Ku vuriwa leswaku sivara wa Annie u teke nhundzu ni mali ivi a n’wi hlongola ni vana va yena va tsevu ekaya ra vona. Sweswi yena ni vana va yena va tshama ni buti wa yena, va ri swisiwana. Vana va yena va mune va boheke ku tshika xikolo, tanihi leswi ku nga riki na mali yo va hakelela exikolweni kumbe ya swiambalo swa xikolo.

Annie u tivise huvo leyi tlakukeke, leyi leriseke leswaku u fanele a tlheriseriwa nhundzu yin’wana, ku katsa ni movha. Kambe ku hava lexi nga tlheriseriwa. U fanele a tlhelela ehubyeni nakambe leswaku a ya lava xileriso xo sindzisa sivara wa yena ku fambisana ni nawu wa huvo leyi tlakukeke.

Ha Yini U Ehleketa Hi Rifu?

Mhaka ya Annie yi kombisa leswi nga ha humelelaka loko nhloko ya ndyangu yi tsandzeka ku kunguhatela leswi faneleke swi endliwa loko yo tshika yi fa. Vanhu hinkwavo loko va fa va “siyela v̌aṅwana e rifuwo ra v̌ona.” (Pisalema 49:10) Ku tlula kwalaho, vafi a va swi koti ku lawula leswi endliwaka hi rifuwo ra vona. (Eklesiasta 9:5, 10) Leswaku a va ni rito eka leswi humelelaka eka nhundzu ya yena, munhu u fanele a lunghisa timhaka a nga si fa.

Hambileswi hinkwerhu hi swi tivaka leswaku hi nga fa swi nga rindzeriwanga, vanhu vo tala va tsandzeka ku endla malunghiselelo ka ha ri emahlweni, va endlela varhandziwa va vona lava nga ta va va ha hanya. Hambileswi bulo ra hina ri vulavulaka hi vanhu vo karhi va le Afrika, ku ni swiphiqo leswi fanaka eswiphen’wini swin’wana swa misava.

Hambi wa kunguhata kumbe e-e malunghana ni ku lawuriwa ka nhundzu ya wena loko wo tshuka u file, swi le ka wena. (Vagalatiya 6:5) Kambe, munhu a nga ha vutisa, ‘Ha yini loko wanuna a ha hanya a rhandza ni ku khathalela nsati wa yena ni vana va yena kambe a nga endli lunghiselelo ro karhi ra leswaku va sala va hlayisekile loko o tshuka a fa?’ Xivangelo lexikulu hileswaku vo tala va hina a hi swi rhandzi ku ehleketa hi leswaku hi nga ha fa, hi nga ha vuli ku kunguhatela rifu. Entiyisweni, siku ra ku fa a hi nge ri voni ka ha ri emahlweni, tanihi leswi Bibele yi nge: “Swa mundzuku a mi swi tivi! . . . Hikuva mi hunguva leyi humelelaka nkarhinyana, kutani yi hangalaka.”—Yakobo 4:14.

Ku kunguhatela leswi faneleke ku endliwa loko wo tshuka u file swa pfuna. Swi tlhela swi kombisa ku khathala swinene hi lava salaka va hanya. Loko hi nga ti lunghisi timhaka ta hina, van’wana va ta hi lunghisela tona. Kumbexana vanhu lava hi nga si tshamaka hi hlangana na vona va ta endla swiboho hi nhundzu ya hina ni malunghiselelo ya xilahlo. Ehansi ka swiyimo swo tano ematikweni man’wana, Mfumo hi wona wu endlaka xiboho xa leswaku i mani loyi a nga ta kuma mali ni nhundzu ya hina. Etindhawini tin’wana, maxaka hi wona ma endlaka xiboho, naswona swiboho leswi hakanyingi swi fambisana ni timholovo leti vangaka rivengo endyangwini. Ku tlula kwalaho, leswi bohiwaka hi van’wana swi nga ha va swi hambane swinene ni leswi a hi swi navela.

Ku Tekeriwa Nhundzu

Noni hi yona yi xanisekaka swinene loko nuna wa yona a fa. Handle ka gome ro lahlekeriwa hi munghana wa yena wa vukati, hakanyingi u tlhela a va enhlomulweni wo tekeriwa nhundzu. Leswi swi hlamuseriwe eku sunguleni emhakeni ya Annie. Xivangelo xin’wana xa ku tekeriwa nhundzu xi fambisana ni ndlela leyi vavasati va tekiwaka ha yona. Etindhawini tin’wana nsati wa munhu a nga langutiwi tanihi xirho xa ndyangu wa yena. Hi mianakanyo yo karhi i muluveri loyi a nga ha tlhelelaka eka vona nkarhi wihi na wihi kumbe a tlhela a ya tekiwa endyangwini wun’wana. Ku hambana ni sweswo, hi ku ya hi ku ehleketa ka vanhu va le tindhawini tin’wana, vabuti, vasesi ni vatswari va nuna a va nge n’wi tshiki. Loko a fa, va ndyangu wa yena va tshemba leswaku leswi a swi ri swa yena i swa vona, a hi swa nsati ni vana va yena.

Vavanuna lava nga tiphofuliki eka vasati va vona va hlohlotela mianakanyo yo tano. Mike u bule hi timhaka ta yena ta bindzu ni vabuti wa yena ntsena. A va ri tiva rifuwo ra yena, kambe nsati wa yena a tiva switsongo. Loko a file, vabuti wa yena va te eka yena ivi va lava mali leyi nuna wa yena a langutele ku yi kuma eka un’wana loyi a n’wi kolota. Ni ku swi tiva a a nga swi tivi sweswo. Endzhaku va teke michini yo kopa ni yo tsala hi yona leyi nuna wa yena a n’wi xavele yona. Eku heteleleni, vabuti wa nuna wa yena va teke kaya ni hinkwaswo leswi a swi ri eka rona. Noni leyi ni n’wana wa yona wa xinhwanyetana va boheke ku famba, va teka swiambalo swa vona ntsena.

“Lavambirhi Va Ta Va Nyama Yin’we Ntsena”

Vavanuna lava nga Vakreste va rhandza vasati va vona naswona va va teka tanihi lava faneriwaka hi ku tshembiwa. Vavanuna volavo va tekela enhlokweni ndzayo ya Matsalwa leyi nge: “Vavanuna . . . va fanele ku rhandza vasati va vona, hilaha va rhandzaka miri wa vona hakona.” Vavanuna lava va tlhela va pfumelelana ni marito lama huhuteriweke hi Xikwembu lama nge: “Wanuna ú ta sukela tata wa yena ni mana wa yena, a namarhela nsati wa yena, kutani lavambirhi va ta va nyama yin’we ntsena.”—Vaefesa 5:28, 31.

Vavanuna lava chavaka Xikwembu va tlhela va pfumelelana na muapostola wa Mukreste Pawulo, loyi a tsaleke a ku: “Loko munhu a nga pfuni maxaka ya yena, ngopfu-ngopfu lava va nga va ndyangu wa yena wa xiviri, ú landzurile vupfumeri, kutani ú tlula ni vamatiko hi ku biha.” (1 Timotiya 5:8) Hi ku pfumelelana ni nsinya lowu wa nawu, loko wanuna la nga Mukreste a kunguhate ku teka riendzo ro leha, u ta tiyiseka leswaku ndyangu wa yena wa khathaleriwa loko a ha fambile. Hilaha ku fanaka, xana a swi twali leswaku a endlela nsati ni vana va yena malunghiselelo lama nga ta va pfuna loko o tshuka a fa? A swo pfuna ntsena kambe swi kombisa ni rirhandzu ku lunghiselela khombo leri nga fikaka ri nga languteriwanga.

Mikhuva Ya Swilahlo

Eka vavanuna lava nga Vakreste ka ha ri ni xivumbeko xin’wana xa mhaka leyi lexi faneleke xi kambisisiwa. Ku engetela eka gome ra noni ro lahlekeriwa hi munghana wa yena wa vukati, nhundzu naswona kumbexana ni vana va yena, vanhu van’wana va n’wi sindzisa ku endla mihivahivana ya ndhavuko yo rila mufi. Phepha-hungu leri nge The Guardian ra le Nigeria ri vula leswaku etindhawini tin’wana, ndhavuko wu lava leswaku noni yi etlela endlwini leyi nga ni munyama swin’we ni ntsumbu wa nuna wa yona. Etindhawini tin’wana, tinoni a ti pfumeleriwi ku huma emakaya ya tona hi nkarhi wo rila mufi wa kwalomu ka tin’hweti ta tsevu. Hi nkarhi wolowo, a va fanelanga va hlamba miri, naswona va yirisiwa hambi ku ri ku hlamba mavoko va nga si dya kumbe endzhaku ka ku dya.

Mikhuva yo tano yi vanga swiphiqo, ngopfu-ngopfu eka tinoni leti nga Vakreste. Ku navela ka tona ku tsakisa Xikwembu ku ti susumetela ku papalata mikhuva leyi nga fambisaniki ni tidyondzo ta Bibele. (2 Vakorinto 6:14, 17) Hambiswiritano, hikwalaho ka leswi yi nga pfumelelaniki na yona mikhuva leyi, noni yi nga ha xanisiwa. Yi nga ha boheka ni ku baleka leswaku yi ponisa vutomi bya yona.

Ku Teka Magoza Ya Le Nawini

Hi vutlhari Bibele yi ri: “Makungu ya l’a gingiritekaka ma yisa e nḍalweni.” (Swivuriso 21:5) I makungu wahi lawa nhloko ya ndyangu yi nga ma endlaka? Ematikweni yo tala swa koteka ku tsala papila ra ndzhaka kumbe ku lunghiselela tsalwa leri hlamuselaka ndlela leyi nhundzu ya munhu yi nga ta avisiwa xiswona loko a tshuka a fa. Ri nga ha katsa ni vuxokoxoko bya mayelana ni malunghiselelo ya xilahlo. Tsalwa ri nga tlhela ri hlamusela leswi munghana wa vukati a faneleke a swi endla (kumbe leswi a nga fanelangiki a swi endla) malunghana ni xilahlo ni mikhuva yo rila mufi.

Wansati la vuriwaka Leah u feriwe hi nuna wa yena hi 1992. U ri: “Ndzi ni vana va ntlhanu—vanhwanyana va mune ni mufana un’we. Nuna wa mina u vabye nkarhi wo lehanyana emahlweni ka ku va a fa. Kambe hambi ku ri emahlweni ka ku va a vabya, u tsale papila ra ndzhaka a vula leswaku u lava leswaku swilo swa yena hinkwaswo swi nyikiwa mina ni vana va hina. Leswi a swi katsa mali ya ndzindza-khombo, purasi, swiharhi leswi a swi tshama epurasini ni yindlu. U sayine papila rolero ra ndzhaka ivi a ndzi nyika rona. . . . Endzhaku ka loko nuna wa mina a file, maxaka a ma lava ku averiwa ndzhaka ya yena. Ndzi va byele leswaku nuna wa mina u xave purasi leri hi mali ya yena ni leswaku a va fanelanga va lava nchumu. Loko va vone papila ra ndzhaka leri tsariweke, va pfumerile.”

Ku Kanela Timhaka Ni Ndyangu

Ku nga ha va ni swiphiqo loko munhu a nga vulavuli ni ndyangu wa yena mayelana ni ripfumelo ra yena ni ku navela ka yena. Anakanya hi mhaka ya wanuna un’wana loyi maxaka ya yena ma sindziseke leswaku a lahliwa emutini hi ku pfumelelana ni mikhuva ya kwalaho. Noni ya yena ni vana va boheke ku siya ntsumbu wa yena ni maxaka, hikwalaho ka leswi vutomi bya vona a byi xungetiwa. Wa titshandza a ku: “Loko nuna wa mina a lo byela un’wana wa vamalume va yena kumbe vamakwavo va yena ndlela leyi a a lava ku lahliwa hi yona, ndyangu a wu ta va wu nga sindzisanga mikhuva ya ndhavuko ya xilahlo.”

Ematikweni man’wana ntwanano wa nomu wa boha ku fana ni tsalwa leri tsariweke. Xiyimo xi tano eswiphen’wini swin’wana swa Swaziland, laha vo tala va nga ni mavonelo lama khutazaka minkosi ya ndhavuko ni yo rila mufi. Hi ku tiva leswi, wanuna la nga Mukreste la vuriwaka Isaac u endle nhlengeletano ya maxaka ya yena, lawa a ma nga ri Timbhoni ta Yehovha, ivi a bula na vona hi leswi a lava swi endliwa loko a ta va a file. U va byerile leswaku i mani loyi a fanele a kuma rifuwo ro karhi, a tlhela a yi veka erivaleni ndlela leyi nkosi wa yena a wu ta fambisiwa ha yona. Endzhaku ka loko a file, swilo swi humelele hi ku ya hi ku navela ka yena. Isaac u lahliwe hi ndlela ya Vukreste, naswona nsati wa yena u khathaleriwe hi ndlela leyinene.

Hlayisa Ndyangu Wa Wena

Leswi u nga ta swi endla leswaku ndyangu wa wena wu sala wu hlayisekile loko u file i mhaka ya munhu hi xiyexe, kambe Mukreste la vuriwaka Edward u ri: “Ndzi ni ndzindza-khombo wa mali ya ndzhaka lowu nga ta pfuna swirho swa nhungu swa ndyangu wa mina. Nsati wa mina hi yena a nga sayina eka akhawunti ya mina ya le bankini. Kutani loko ndzi fa, a nga humesa mali eka akhawunti yoleyo. . . . Ndzi ni papila ra ndzhaka leswaku ndzi pfuna ndyangu wa mina. Loko ndzi fa, xin’wana ni xin’wana lexi ndzi nga ta xi siya xi ta va xa nsati wa mina ni vana. Ndzi tsale papila ra mina ra ndzhaka malembe ya ntlhanu lama hundzeke. Ri lunghiseleriwe hi gqweta, naswona nsati wa mina ni n’wana wa mina wa mufana va na kopi ya rona. Eka papila ra mina ra ndzhaka, ndzi hlamuserile leswaku maxaka ya mina a ma fanelanga ma nghenelela etimhakeni ta xilahlo xa mina. Ndzi xirho xa nhlengeletano ya Yehovha. Kutani hambi ko ta Mbhoni yin’we kumbe timbirhi leswaku ti ta fambisa xilahlo xa mina, swi ta va swi enele. Ndzi kanele leswi ni maxaka ya mina.”

Hi ndlela yo karhi, ku endla malunghiselelo yo tano i nyiko ya ndyangu wa wena. Kavula, ku kunguhatela leswi faneleke ku endliwa loko u file a swi fani ni nyiko ya chokoleti kumbe xichocho xa swiluva. Kambe, swi kombisa rirhandzu ra wena. Swi kombisa leswaku u lava ku ‘wundla lava nga swirho swa ndyangu wa wena’ hambi loko u nga ha ri na vona.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Yesu U Endlele Mana Wakwe Malunghiselelo

“Enkarhini wolowo, mana wa Yesu, ni makwavo Mariya, nsati wa Klopasi, na Mariya wa Magadala, a va yimile kusuhi ni [mhandzi ya nxaniso]. Yesu a vona mana wa yena, a vona ni mudyondzisiwa loyi a a n’wi rhandza a yimile kusuhi na yena, kutani a ku ka mana wa yena: ‘Manana, vona, n’wana wa wena hi loyi!’ Kutani a ku ka mudyondzisiwa: “Vona, mana wa wena hi loyi!” Ku sukela nkarhi wolowo, mudyondzisiwa loyi [Yohane] a n’wi amukela, a n’wi rhurhela ekaya ka yena.”—Yohane 19:25-27.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Hi ku anakanyisisa kahle Vakreste vo tala va teka magoza ya le nawini leswaku va hlayisa mindyangu ya vona