Muvumbi Lonkulu Ni Ntirho Wakwe
“[Vana] xibya xa xikongomelo xo xiximeka, . . . lexi lunghekeleke ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.”—2 TIMOTIYA 2:21.
1, 2. (a) Xana ku tumbuluxa ka Xikwembu wanuna ni wansati a ku ri ntirho wo hlamarisa hi ndlela yihi? (b) Hikwalaho ka yini Muvumbi Lonkulu a endle Adamu na Evha?
YEHOVHA i Muvumbi Lonkulu. Nchumu wo hlamarisa lowu a wu tumbuluxeke i mutswari wa hina wo sungula, Adamu. Bibele ya hi byela: “Yehovha Xikwembu a vumba munhu hi ntshuri wa misava ni ku huhutela ku hefemula ka vutomi etinhompfini takwe, hiloko munhu a va moya-xiviri lowu hanyaka,” hi leswaku, “xivumbiwa lexi hefemulaka.” (Genesa 2:7, NW, nhlamuselo ya le hansi) Xivumbiwa xo sungula lexi nga munhu a a xi hetisekile, a xi vumbiwe hi xifaniso xa Xikwembu hi xoxe, ku nga xikombiso xa vutlhari bya xona lebyikulu ni ku rhandza ka xona vunene ni vululami bya ntiyiso.
2 Hi ku tirhisa nyama yo huma eka rivambu ra Adamu, Xikwembu xi tlhele xi endlela wanuna muhetisisi ni mupfuni—wansati. Ku saseka loku nga riki na xisandzu ka Evha, a a ku tlula swinene hambi ku ri ka wansati wihi na wihi wo saseka wa namuntlha. (Genesa 2:21-23) Ku tlula kwalaho, mpatswa wa vanhu wo sungula a wu nyikiwe mimiri ni vuswikoti lebyi endliweke byi hetiseka, leswaku va ta kota ku hetisisa ntirho lowu va averiweke wona wo endla misava leyi yi va paradeyisi. Nakambe a va nyikiwe matimba yo hetisisa xileriso xa Xikwembu lexi nga eka Genesa 1:28: “Tŝalanani, mi anḍa, mi tata misav̌a, mi yi fuma, mi fuma ni tinhlampfi ta lwandle, ni tinyanyana ta tilo, ni ŝiṅwana hikwaŝo le’ŝi hanyaka e misav̌eni.” Eku heteleleni, ntanga lowu wa misava hinkwayo a wu ta akiwa hi magidi ya timiliyoni ta vanhu lava tsakeke, va hlanganisiwe hi rirhandzu leri nga “xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.”—Vakolosa 3:14.
3. Swi tise ku yini leswaku vatswari va hina vo sungula va va swibya swa ntirho lowu nga xiximekiki, naswona vuyelo byi ve byihi?
3 Lexi vavisaka, vatswari va hina vo sungula, hi ku tirhandzela va hlawule ku xandzukela vulawuri bya Mutumbuluxi la Tlakukeke, Muvumbi Lonkulu. Xiendlo xa vona a xi fana ni leswi hlamuseriwaka eka Esaya 29:15, 16: “Khombo e ka la’v̌a tumbel[aka] leŝaku v̌a fihlela Yehova e makungu ya v̌ona, v̌a endla mitiro ya v̌ona e munyameni, v̌a ku: Hi ta v̌oniwa hi mani? L’a hi ṭunḍukaka i mani? . . . V̌umba byi nga fanisiwa ni muv̌umbi wa byona šana? Mitiro yi nga lanḍula muendli wa yona, yi ku: A nḍi endliwi hi yena šana? Kumbe šilo le’ši vatliweke ši nga sanḍa muv̌atli wa šona, ši ku: A nga na v̌utlhari!” Ku hambuka ka vona ku tise khombo—ku nga xigwevo xa ku fela makumu. Ku tlula kwalaho, vanhu hinkwavo lava humeke eka vona va velekiwe va ri ni xidyoho ni rifu. (Varhoma 5:12, 18) Ku saseka ka ntumbuluko wa Muvumbi Lonkulu ku onhiwile swinene.
4. Xana hi nga hetisisa xikongomelo xihi xo xiximeka?
4 Kambe, hambileswi hi nga eka xiyimo lexi xa sweswi xa ku nga hetiseki, hina vatukulu va mudyohi Adamu hi nga swi kota ku dzunisa Yehovha hi marito ya Pisalema 139:14: “Nḍa ku nkhensa hikwalaho ka mahlori ya šiv̌umbeko ša mina. Mitiro ya wena ya hlamarisa, moya wa mina wa ŝi tiv̌a ŝinene ngopfu.” Kambe, swa vava ku vona ndlela leyi ntirho wo saseka wa Muvumbi Lonkulu wu onhiweke swinene ha yona!
Muvumbi U Ndlandlamuxa Ntirho Wakwe
5. Xana vutshila bya Muvumbi Lonkulu a byi ta tirhisiwa njhani?
5 Lexi tsakisaka, vutshila bya Mutumbuluxi wa hina tanihi Muvumbi a byi ta tirhisiwa ni le ndzhaku ka ku tumbuluxa vanhu eku sunguleni hi ku va vumba. Muapostola Pawulo wa hi byela: “Wee munhu, kasi kahle-kahle wo va mani leswaku u hlamula Xikwembu? Xana xilo lexi vumbiweke xi nga byela loyi a xi vumbeke xi ku, ‘Ha yini u ndzi endle hi ndlela leyi?’ Yini? Xana muvumbi a nga na wona matimba eka vumba, leswaku hi gavadi rin’we a endla xibya xin’wana leswaku xi tirhiseriwa leswi xiximekaka, xin’wana xi tirhiseriwa leswi nga xiximekiki?”—Varhoma 9:20, 21.
6, 7. (a) Xana vanhu vo tala namuntlha va hlawula ku vumberiwa ntirho lowu nga xiximekiki hi ndlela yihi? (b) Xana vanhu vo lulama va vumberiwa ntirho lowu xiximekaka hi ndlela yihi?
6 Ina, swilo swin’wana leswi vumbiweke hi Muvumbi Lonkulu swi ta vumbekela ku endla ntirho wo xiximeka, kasi swin’wana swi ta vumbekela ku endla ntirho lowu nga xiximekiki. Lava va hlawulaka ku landzela misava, tanihi leswi yi yaka yi nyupela swinene endzhopeni wa vubihi, va vumbeka hi ndlela leyi nga ta va endla leswaku va fungheriwa ndzoviso. Loko Hosi leyi vangamaka, Kreste Yesu, yi ta ku ta avanyisa, swibya leswi leswi nga xiximekiki swi ta katsa vanhu hinkwavo lava omeke tinhloko, lava fanaka ni timbuti, lava hi ku ya hi Matewu 25:46 va nga “ta loviseriwa makumu.” Kambe lava fanaka ni tinyimpfu, ku nga “lavo lulama,” lava vumbiweke ku endla ntirho lowu “xiximekaka,” va ta dya ndzhaka ya “vutomi lebyi nga heriki.”
7 Lava vo lulama, hi ku titsongahata va ta va va pfumelele Xikwembu xi va ololoxa. Va nghene endleleni ya Xikwembu ya ku hanya. Va amukele ndzayo leyi kumekaka eka 1 Timotiya 6:17-19 leyi nge: “[Mi] nga veki ntshembo wa [n’wina] erifuweni leri nga tiyangiki, kambe [mi] wu veka eka Xikwembu, lexi hi nyikaka swilo hinkwaswo hilaha ku fuweke leswaku hi tiphina.” Va tinyiketele ku “endla leswinene, va fuwa hi mintirho leyinene, va hanana, va tiyimisela ku avelana ni van’wana, va tivekela hi ku hlayiseka masungulo lamanene ya nkarhi lowu taka, leswaku va ta khomelela swinene evuton’wini bya xiviri.” Va ololoxiwa hi ntiyiso wa Xikwembu naswona va kombisa ripfumelo leri tiyeke eka lunghiselelo ra Yehovha ha Kreste Yesu, loyi a “tinyikeleke leswaku a va nkutsulo lowu yelanaka” leswaku a vuyisa hinkwaswo leswi lahlekeke hikwalaho ka xidyoho xa Adamu. (1 Timotiya 2:6) Kutani ke, hi fanele hi yingisa xitsundzuxo xa Pawulo hi ku tirhandzela xa leswaku hi “tiambexa vumunhu lebyintshwa, lebyi hi vutivi lebyi kongomeke byi endliwaka byi va byintshwa [lebyi vumbiweke] hi ku ya hi xifaniso xa Loyi a byi tumbuluxeke”!—Vakolosa 3:10.
Xana U Ta Va Xibya Xa Muxaka Muni?
8. (a) I yini lexi endlaka munhu a va muxaka wa xibya lexi a vaka xona? (b) Hi swihi swilo swimbirhi leswi hi endlaka hi va ni xivumbeko xo karhi?
8 I yini lexi endlaka munhu a va muxaka wa xibya lexi a vaka xona? I langutelo rakwe ni mahanyelo yakwe. Xo sungula, leswi swi vangiwa hi ku navela ka yena ni mboyamelo wa mbilu yakwe. Hosi yo tlhariha Solomoni yi te: “Mbilu ya munhu yi tikanelela ndlela; kambe i Yehova l’a lulamisaka mikonḍo ya yena.” (Swivuriso 16:9) Xa vumbirhi, swi vumbiwa hi swilo leswi munhu a swi twaka ni ku swi vona, vanghana ni leswi a swi tokotaka. Hikwalaho, i swa nkoka swinene ku yingisa xitsundzuxo lexi nge: “L’a fambaka ni tintlhari o ta tlhariha, kambe l’a tolov̌elaka ŝihunguki o ta onhaka.” (Swivuriso 13:20) Hilaha 2 Petro 1:16 yi hi tsundzuxaka hakona, hi fanele hi papalata ku landzelela “timhaka ta mavunwa leti kunguhatiweke hi mano,” kumbe hilaha nkandziyiso wa Rhoma Khatoliki wa Knox wu vulaka hakona, “mintsheketo leyi sunguriweke hi vanhu.” Leswi swi ta katsa tidyondzo swin’we ni minkhuvo yo tala ya Vujagana lebyi gwineheke.
9. Hi nga ku amukela kahle hi ndlela yihi ku ololoxiwa hi Muvumbi Lonkulu?
9 Kutani ke, hi ku ya hi ndlela leyi hi angulaka ha yona, Xikwembu xi nga hi ololoxa. Hi ku titsongahata eka Yehovha hi nga phindha xikhongelo xa Davhida lexi nge: “Šikwembu, nḍi kambe, u tiv̌a mbilu ya nga! Nḍi ringe, u tiv̌a ku anakanya ka mina! Languta loko nḍi famba hi ndlela ya ku homboloka, kutani u nḍi fambisa e ndleleni ya v̌utomi le’byi nga heriki.” (Pisalema 139:23, 24) Yehovha u endla leswaku rungula ra Mfumo ri chumayeriwa. Timbilu ta hina ti ma amukele hi ku tsaka mahungu lamanene ni nkongomiso wa yena lowu a yaka emahlweni a hi nyika wona. Hi ku tirhisa nhlengeletano yakwe u hi nyika malunghelo yo hambana-hambana lama fambisanaka ni ku chumayeriwa ka mahungu lamanene; a hi khomeleleni eka wona naswona hi ma tlangela.—Vafilipiya 1:9-11.
10. Xana hi fanele hi tinyiketela ku fikela kwihi emhakeni yo landzela xiyimiso xa swilo swa moya?
10 I swa nkoka swinene leswaku hi yingisa swinene Rito ra Xikwembu, hi va ni xiyimiso xa siku ni siku xa ku hlaya Bibele naswona hi vulavula hi Matsalwa ni ntirho wa Yehovha emindyangwini ya hina ni loko hi ri ni vanghana va hina. Nongonoko wa vugandzeri bya nimixo lowu khomiwaka hi nkarhi wa swakudya swo fihlula, endyangwini wun’wana ni wun’wana wa Bethele, ni le makaya ya varhumiwa lava nga Timbhoni ta Yehovha, hi ntolovelo wu katsa ku hlayiwa ka Bibele eka vhiki rin’wana ni ku hlayiwa ka Yearbook eka lerin’wana. Xana ndyangu wa wena wu nga va ni lunghiselelo leri fanaka? Mawaku ndlela leyi hinkwerhu hi vuyeriwaka ha yona, hi ku va ni vunakulobye evandlheni ra Vukreste, eka minhlangano leyi hi vaka na yona naswona ngopfu-ngopfu hi ku hlamula eka dyondzo ya vhiki na vhiki ya Xihondzo xo Rindza!
Ku Vumbiwa Leswaku U Kota Ku Langutana Ni Miringo
11, 12. (a) Xana hi nga yi tirhisa njhani ndzayo ya Yakobo malunghana ni miringo leyi hi hlanganaka na yona evuton’wini bya siku ni siku? (b) Xana ntokoto wa Yobo wu hi khutaza njhani leswaku hi hlayisa vutshembeki?
11 Evuton’wini bya hina bya siku ni siku, Xikwembu xi pfumelela swiyimo swo karhi leswaku swi hi humelela, leswi swin’wana swa swona hi nga ha swi kumaka swi tika. Xana hi fanele hi swi languta njhani? Hilaha Yakobo 4:8 yi tsundzuxaka hakona, hi nga tshuki hi hlundzuka, kambe a hi tshineleni swinene eka Xikwembu, hi xi tshemba hi mbilu ya hina hinkwayo, hi tiyiseka leswaku loko hi ‘tshinela swinene eka xona, na xona xi ta tshinela eka hina.’ Ina, hi ta langutana na wona mahlomulo ni miringo, kambe swi pfumeleriwa leswaku swi ta hi ololoxa, naswona vuyelo bya kona hi lebyi tsakisaka. Yakobo 1:2, 3 ya hi tiyisekisa: “Swi tekeni hinkwaswo swi ri ntsako, vamakwerhu, loko mi langutana ni miringo yo hambana-hambana, hilaha mi tivaka hakona leswaku mfanelo leyi yi ringiweke ya ripfumelo ra n’wina yi vanga ku tiyisela.”
12 Yakobo u tlhela a ku: “Loko a ri endzingweni, munhu a nga vuli a ku: ‘Ndzi ringiwa hi Xikwembu.’ Hikuva Xikwembu xi nga ka xi nga ringiwi hi swilo swo biha naswona xona a xi ringi munhu. Kambe un’wana ni un’wana u ringiwa hi ku kokiwa ni ku wongiwa hi ku navela ka yena n’wini.” (Yakobo 1:13, 14) Miringo ya hina yi nga ha va yi tele naswona yi hambana-hambana, kambe hilaha a swi ri hakona hi Yobo, hinkwayo yi hoxa xandla eku ololoxiweni ka hina. Vona xitiyisekiso lexinene swonghasi lexi Matsalwa ma hi nyikaka xona eka Yakobo 5:11: “Maswivo! Lava tiyiseleke hi va vula lava tsakeke. Mi twile hi ta ku tiyisela ka Yobo naswona mi byi vonile vuyelo bya kona lebyi Yehovha a byi nyikeleke, leswaku Yehovha u ni xinakulobye lexikulu swinene ni tintswalo.” Tanihi swibya leswi nga emavokweni ya Muvumbi Lonkulu, onge hi nga tshama hi tshembekile minkarhi hinkwayo, hi ku tiva leswaku vuyelo byi ta fana ni bya Yobo!—Yobo 2:3, 9, 10; 27:5; 31:1-6; 42:12-15.
Ku Ololoxa Vana Va Hina
13, 14. (a) Xana vatswari va fanele va sungula rini ku ololoxa vana va vona, naswona va nga langutela vuyelo byihi eku heteleleni? (b) Hi byihi vuyelo lebyi tsakisaka lebyi u nga byi boxaka?
13 Vatswari va nga va ni xiphemu eku ololoxeni ka vana va vona, ku sukela evuhlangini bya vona, naswona vana va hina va nga hetelela va ri vahlayisi lavanene va vutshembeki! (2 Timotiya 3:14, 15) Leswi swi ve tano hambiloko miringo yi tika. Khale swinene, loko nxaniso wa ha tinyike matimba etikweni rin’wana ra le Afrika, ndyangu lowu tshembekaka a wu gandlisa Xihondzo xo Rindza exihundleni eka vuhlayiselo bya nhundzu lebyi nga endzhaku ka yindlu. Siku rin’wana masocha a ma ri karhi ma ta hi xitarata, ma ngundzuvanya yindlu yin’wana ni yin’wana, ma lava vafana leswaku ma ta va yisa enyimpini. Vafana vambirhi va ndyangu lowu a va ha ri na wona nkarhi wo tumbela, kambe ku ngundzuvanya loku a ku endliwa hi masocha lawa a ku ta pfumbula muchini wo gandlisa. Leswi a swi ta endla leswaku ndyangu wu xanisiwa hi tihanyi kumbe wu dlayiwa hinkwawo. Se a ku ta endliwa yini? Vafana lava vambirhi va vulavule hi xivindzi va tshaha Yohane 15:13: “A nga kona la nga ni rirhandzu ro tlula leri, ra leswaku munhu a nyiketa moya-xiviri wakwe hikwalaho ka vanakulobye.” Va ale va tshama ekamareni ro tshama eka rona. Handle ko kanakana masocha a ma ta va kuma naswona ma va xanisa hi tihanyi kumbe ku va dlaya loko va ala ku famba na wona. Kambe a va nga ta ya emahlweni va ngundzuvanya. Muchini wo gandlisa swin’we ni swirho leswin’wana swa ndyangu a swi ta pona. Hambiswiritano, ku ve ni vuyelo lebyi hlamarisaka. Masocha ma tlule yindlu leyi kutani ma ya eka letin’wana! Swibya leswi leswi swi nga vanhu, leswi vumberiweke ntirho lowu xiximekaka, swin’we ni muchini wo gandlisa, swi ponile leswaku swi ta ya emahlweni swi gandlisa swakudya swa moya leswi lavekaka. Un’wana wa vafana lava vambirhi swin’we ni makwavo wakwe wa xisati, sweswi va tirha eBethele; mufana loyi wa ha tirhisa muchini lowuyani wa khale.
14 Vantshwa va nga dyondzisiwa ku khongela naswona Xikwembu xa swi hlamula swikhongelo swa vona. Xikombiso lexi xiyekaka xa leswi xi humelele hi nkarhi wa ku dlayeteriwa ka vanhu le Rwanda. Loko n’wana wa malembe ya tsevu ni vatswari vakwe va rindzele ku dlayiwa hi bomo ya voko hi lava lwaka ni mfumo, xinhwanyetana xexo xi khongerile hi rito leri tlakukeke, hi mbilu hinkwayo xi kombela leswaku va ponisiwa, va ta kota ku ya emahlweni ni ntirho wa Yehovha. Vanhu lava a va lava ku va dlaya, va va tshikile, va ku, “A hi nge mi dlayi hikwalaho ka xinhwanyetana lexi.”—1 Petro 3:12.
15. Hi yihi minkucetelo leyi onhaka leyi Pawulo a tsundzuxeke ha yona?
15 Vo tala va vantshwa va hina a va boheki ku langutana ni swiyimo swo tika ku fana ni leswi hlamuseriweke laha henhla, kambe ku ni miringo yo tala leyi va langutanaka na yona exikolweni ni le ka vanhu lavo biha va namuntlha: nhlambha, swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki, vutihungasi lebyi thyakeke ni nkucetelo wa tintangha wa leswaku va endla swilo leswi hoxeke wu tele etindhawini to tala. Muapostola Pawulo, hi ku phindha-phindha u tsundzuxile malunghana ni minkucetelo leyi.—1 Vakorinto 5:6; 15:33, 34; Vaefesa 5:3-7.
16. Swi nga tisa ku yini leswaku munhu a va xibya xa ntirho lowu xiximekaka?
16 Endzhaku ko vulavula hi swibya leswi hlayiseriweke “xikongomelo lexi xiximekaka kambe swin’wanyana swi ri swa xikongomelo lexi nga xiximekiki,” Pawulo u ri: “Hikokwalaho, loko munhu a papalata leswo hetelela, u ta va xibya xa xikongomelo xo xiximeka, xo kwetsima, lexi nga mpfuno eka n’wini wa xona, lexi lunghekeleke ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.” Kutani a hi khutazeni vantshwa va hina leswaku va xiyisisa vanghana va vona. A va “balekel[e] ku navela loku fambisanaka ni vuntshwa, kambe [va] lavisisa ku lulama, ripfumelo, rirhandzu, ku rhula, swin’we ni lava va vitanaka Hosi hi mbilu yo basa.” (2 Timotiya 2:20-22) Xiyimiso xa ndyangu xo “akana” xi nga hetisisa ntirho lowunene eku ololoxeni ka vantshwa va hina. (1 Vatesalonika 5:11; Swivuriso 22:6) Ku hlaya Bibele siku ni siku ni ku yi dyondza hi ku tirhisa tibuku leti fanelekaka ta Sosayiti, swi nga pfuna swinene.
Ku Ololoxiwa Ka Vanhu Hinkwavo
17. Xana ndzayo yi nga hi ololoxa njhani, naswona ku nga va ni vuyelo byihi lebyi tsakisaka?
17 Leswaku a hi ololoxa, Yehovha u hi nyika ndzayo yo huma eRitweni rakwe ni hi ku tirhisa nhlengeletano yakwe. U nga tshuki u yi ala ndzayo yoleyo yo huma eka Xikwembu! Yi amukele kahle, naswona u yi pfumelela yi ku vumba leswaku u ta tirhiseriwa ntirho wo xiximeka hi Yehovha. Swivuriso 3:11, 12 ya tsundzuxa: “Ṅwana nga, u nga soli ku laya ka Yehova, u nga heli mbilu loko u biwa hi yena; hikuv̌a loyi Yehova a ṅwi ranḍaka, wa ṅwi tshinya, kukotisa tata wa munhu a layaka ṅwana loyi a ṅwi ṭakelaka.” Ndzayo yin’wana yo fana ni ya tatana yi kumeka eka Vaheveru 12:6-11: “Loyi Yehovha a n’wi rhandzaka wa n’wi tshinya . . . I ntiyiso, ku hava ku tshinyiwa loku vonakaka ku tsakisa enkarhini wolowo, kambe ku tisa gome; kasi endzhakunyana ku veka mbhandzu wo rhula eka lava leteriweke hi kona, ku nga ku lulama.” Xihlovo lexikulu xa ndzayo yo tano xi fanele xi va Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke.—2 Timotiya 3:16, 17.
18. Malunghana ni ku hundzuka, i yini leswi hi swi dyondzaka eka Luka ndzima 15?
18 Nakambe Yehovha u ni tintswalo. (Eksoda 34:6) Laha ku hundzuka loku humaka embilwini ku kombisiwaka kona, hambiloko munhu a endle xidyoho lexikulu, wa n’wi rivalela. Hambi ku ri ‘vana va vusopfa’ va manguva lawa, va nga vumbiwa va va swibya swa ntirho wo xiximeka. (Luka 15:22-24, 32) Swi nga ha endleka swidyoho swa hina swi nga ri swikulu ku fana ni swa n’wana wa vusopfa. Kambe ku titsongahata ka hina hi yingisa ndzayo ya Matsalwa, minkarhi hinkwayo ku ta endla leswaku hi ololoxiwa hi va swibya swa ntirho wo xiximeka.
19. Xana hi nga swi kotisa ku yini ku ya emahlweni hi tirha tanihi swibya leswi xiximekaka emavokweni ya Yehovha?
19 Loko hi dyondza ntiyiso ro sungula, a hi tiyimiserile ku pfumelela Yehovha a hi vumba. Hi tshike tindlela ta misava, hi sungula ku ambala vumunhu lebyintshwa, naswona hi ve Vakreste lava tinyiketeleke ni lava khuvuriweke. Hi yingise ndzayo leyi nga eka Vaefesa 4:20-24, ‘hi cukumeta vumunhu bya khale lebyi fambisanaka ni ndlela ya hina yo sungula ya ku tikhoma ni lebyi onhiwaka hi ku ya hi ku navela ka byona loku xisaka, kutani hi ambala vumunhu lebyintshwa lebyi tumbuluxiweke hi ku ya hi ku rhandza ka Xikwembu hi ku lulama ka ntiyiso ni vutshembeki.’ Onge un’wana ni un’wana wa hina a nga ya emahlweni a ri la olovaka emavokweni ya Yehovha, Muvumbi Lonkulu, minkarhi hinkwayo hi tirha tanihi swibya leswi a nga swi tirhiselaka ntirho lowu xiximekaka!
Mpfuxeto
◻ Hi xihi xikongomelo xa Muvumbi Lonkulu hi misava?
◻ Xana u nga vumberiwa ntirho lowu xiximekaka hi ndlela yihi?
◻ Xana vana va hina va nga ololoxiwa hi ndlela yihi?
◻ Xana hi fanele hi yi languta njhani ndzayo?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Xana u ta vumberiwa ku endla ntirho lowu xiximekaka kumbe u ta vumberiwa ku cukumetiwa?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]
Vantshwa va nga ololoxiwa ku sukela evuhlangini