Nkarhi Ni Vukona Lebyi Nga Heriki I Yini Leswi Hakunene Hi Swi Tivaka Ha Swona?
NSONGA-VUTIVI wun’wana wu ri: “Nkarhi wu vonaka wu ri nchumu lowu tikaka swinene eka munhu ku wu twisisa.” Ina, swa tika ku hlamusela nkarhi hi ndlela leyi olovaka. Hi nga ha vula leswaku nkarhi “wa hi siya,” “wa famba,” “wa tsutsuma,” kumbe hi vula leswaku hi “fambisana ni nkarhi.” Kambe ntiyiso hi leswaku a hi wu tivi nchumu lowu hi vulavulaka ha wona.
Nkarhi wu hlamuseriwe tanihi “mpfhuka lowu nga exikarhi ka swiendlakalo swimbirhi.” Kambe, hi ku ya hi leswi se hi swi voneke, swi vonaka onge nkarhi a wu kongomisiwi hi swiendlakalo; wu vonaka wu ya emahlweni hambiloko nchumu wo karhi wu endleka kumbe wu nga endleki. Mutivi un’wana wa filosofi u vula leswaku nchumu lowu vuriwaka nkarhi a wu kona kambe i nchumu lowu ngo ehleketiwa. Xana nchumu lowu swilo swo tala leswi hi swi endlaka swi titshegeke ha wona, wu nga va nchumu lowu nga riki wa xiviri, lowu hi ngo tisungulela wona?
Vonelo Ra Bibele Hi Nkarhi
Bibele a yi yi nyiki nhlamuselo ni yin’we ya nkarhi, leswi nga ha kombisaka leswaku munhu a nge swi koti ku wu twisisa hi ku helela. Swi fana ni xibakabaka lexi nga riki na makumu, lexi na xona hi nga xi twisisiki hi ku helela. Handle ko kanakana, nkarhi i xin’wana xa swilo leswi twisisiwaka hi Xikwembu ntsena hi ku helela, hikuva xona xi ri xoxe i xa “ku suka enkarhini lowu nga riki na makumu ku ya enkarhini lowu nga riki na makumu.”—Pisalema 90:2, NW.
Hambileswi Bibele yi nga yi nyikiki nhlamuselo ya nkarhi, yi vulavula hi nkarhi tanihi nchumu wa xiviri. Xo sungula, Bibele yi hi byela leswaku Xikwembu xi tumbuluxe “ŝo v̌oninga”—ku nga dyambu, n’weti ni tinyeleti—swi va swikomba-nkarhi, leswaku “ŝi v̌a ŝikombiso ŝa tinguv̌a, ni masiku ni malembe.” Swiendlakalo swo tala leswi tsariweke eBibeleni swi titshege hilaha ku heleleke hi nkarhi. (Genesa 1:14; 5:3-32; 7:11, 12; 11:10-32; Eksoda 12:40, 41) Bibele yi tlhela yi vulavula hi nkarhi tanihi nchumu lowu hi faneleke hi wu tirhisa hi vutlhari loko hi lava ku kuma nkateko wa Xikwembu wa nkarhi lowu nga riki na makumu—ntshembo wa ku hanya hilaha ku nga heriki.—Vaefesa 5:15, 16.
Ku Hanya Hilaha Ku Nga Heriki—Xana Swa Twala?
Tanihi leswi ku ringeta ku twisisa leswi nkarhi wu nga swona swi hetaka matimba hakunene, ni mhaka ya ku hanya hilaha ku nga heriki kumbe ku hanya hilaha ku nga riki na makumu yi pfilunganya vanhu vo tala. Xivangelo xin’wana xa leswi, ku nga ha va leswaku minkarhi hinkwayo leswi hi swi tivaka hi nkarhi swi fambisana ni ndzhendzeleko wa ku velekiwa, ku kula, ku dyuhala ni rifu. Xisweswo hi hlanganise nkarhi ni fambiselo ra ku dyuhala. Eka vanhu vo tala, ku ehleketa leswi hambaneke ni sweswo ku ngo va ku honisa leswi hi swi tivaka hi nkarhi. Va nga ha vutisa leswaku ‘Ha yini vanhu va fanele va hanya hi ndlela leyi hambaneke ni leyi swiharhi swin’wana leswi hanyaka swi hanyaka ha yona?’
Leswi swi nga xiyiwiki eka maanakanyelo lawa hi leswaku vanhu va hambanile ni hinkwaswo leswi tumbuluxiweke hi tindlela to tala. Hi xikombiso, swiharhi a swi na byona vutivi lebyi vanhu va nga na byona. Ku nga khathariseki leswaku ku vuriwa yini hi swona, a swi swi koti ku endla swilo hi ndlela leyi hambaneke ni leyi vutlhari bya swona bya ntumbuluko byi swi susumetaka ku swi endla ha yona. A swi na tinyiko to kota ku ehleketa hi swilo kumbe ku kombisa rirhandzu ni ku tlangela, swo fana ni leswi vanhu va nga na swona. Loko vanhu va nyikiwe swinene eka timfanelo ni vuswikoti lebyi, leswi endlaka leswaku vutomi byi va ni xikongomelo, ha yini swi nga koteki leswaku va nyikiwa nkarhi lowu engetelekeke loko swi ta emhakeni ya vutomi?
Hi tlhelo rin’wana, xana a swi hlamarisi leswi mirhi, leyi nga ehleketiki, yi hanyaka magidi ya malembe minkarhi yin’wana, kasi vanhu lava tlhariheke va hanya ntsena malembe ya 70 ku ya eka 80 hi xiringaniso? Xana a swi hlamarisi leswaku timfutsu, leti ti nga riki na vuswikoti bya ku endla nchumu ni ku ehleketa, ti nga hanyaka malembe lama tlulaka 200, kasi vanhu, lava fuweke swinene hi vuswikoti lebyi, va hanyaka malembe lama nga ehansi ka hafu ya malembe ya tona?
Hambileswi munhu a nga wu twisisiki ngopfu nkarhi ni vukona lebyi nga heriki, xitshembiso xa vutomi lebyi nga heriki xa ha ri ntshembo lowu sekeriweke kahle eBibeleni. Eka yona, xiga lexi nge “vutomi lebyi nga heriki” xi humelela kwalomu ka minkarhi ya 40. Kambe, loko xikongomelo xa Xikwembu ku ri leswaku vanhu va fanele va hanya hilaha ku nga heriki, hikwalaho ka yini swi nga si endleka? Xivutiso lexi xi ta hlamuriwa eka xihloko lexi landzelaka.